Page 13 - DIVYA BHASKAR 070921

Friday, July 9, 2021 | 13

ે
��ો કોરોનાને કારણે �રમા�થી બહાર નીકળવાનુ� ટાળ� ��, ટાળવુ� ��એ. એમની સાથ રહ�તા� સ�તાનો તો
કદાચ િદવસ દરિમયાન એક યા બીý કારણે બહાર નીકળ� ��, પરંતુ �રમા� બે��લા ��ો માટ� સગા� ક� િમ�ો સાથ ે

ે
વાત કરવાની આ સવલત એમન ટકાવી રાખે ��
િવદેશ, વડીલ, વહાલ

અન િવડીયોકોલ
ે

ગા��ીøનુ� સાિહ�ય

અન ગુજરાતી સાિહ�ય
ે

પર ગા��ી�ભાવ

ગા��ીø ભલે કાયદાનુ� ભ�યા પણ એમણ ે

ે
øવન અન øવનમ��યો િવશે સરળ,
સહજ ને રસાળ શ�લીમા� લ�યુ�

ø વનનુ� કોઈ પણ �ે� એવુ� નહીં મળ� ક� જેની ઉપર મહા�મા
ગા�ધીનો �ભાવ નહીં પ�ો હોય! એમનુ� øવન, એમના� િન�ય
øવનના� �તો, એમની સાદગી, એમના િવચારો અને
આચારોમા� રહ�લી �ઢતા, માનવમૂ�યો માટ�ની એમની ખેવના, દેશ�ેમ અને
પી�ડતો માટ�ની �ડી સ�વેદનાઓ: આ બધુ� જ એમના સાિહ�યમા સુપેરે વણાઈ
�
"ý બેટા... દાદા છ�. દાદાને ઓળખે છ� તુ� ?’ ફોર બાય છના ��ીન ઘરના જ ધ�ધામા� ýડાઈ જનાર ક� િપતાના �યવસાયને પોતાના �યવસાય ગયેલુ� છ�.
ઉપર એક હસતા વહાલ વરસાવતા �� �ય��તને ýઈને દોઢ�ક
તરીક� �વીકારી લેનાર સ�તાનોની આખી પેઢી હવે પૂરી થવા લાગી છ�. નવી
ગા�ધી તો અમારા ગુજરાતના છ�. છ�ક 1930મા�, દા�ડીક�ચ માટ� નીક�યા ને
�
વષ�નુ� બાળક હાથ હલાવ છ�, ‘હાય દાદા’ એ બાળક કહ� છ�... પેઢીના� સ�તાનો પાસે ભણવા�, રહ�વા� અને લ�ન કરવા� માટ� પોતાનો સમય �િત�ા લીધી ક� ‘કાગડા-ક�તરાના મોતે મરીશ પણ આઝાદી નહીં મળ� �યા સુધી
ે
�
�
બીø તરફ, ��ના� આઈપેડ ક� ફોન ઉપર દેખાતા એ બાળકના ચહ�રાને ��નો અને પોતાની પસ�દગી છ�. અમે�રકા ઉપરા�ત મેલબોન�, િસડની, �યૂઝીલે�ડ, સાબરમતી આ�મમા� પાછો પગ નહીં મૂક��.’ �યા સુધી ગુજરાત જ ગા�ધીની
�
કરચલીવાળા હાથની �ગળીઓના� ટ�રવા� હળવેકથી અડ� છ�. ઠ�ડી કાચની આિ�કાના દેશો અને િમડલઈ�ટ સિહત યુરોપના ક�ટલાય દેશોમા� વસતા કમ�ભૂિમ ર�ુ�! એમનુ� સાિહ�ય મા�ભાષામા ર�ુ�. મા�ભાષા અને મા�ભૂિમ
�
સપાટી એમને અહ�સાસ કરાવે છ� ક�, એમનુ� �ા�ડ ચાઈ�ડ પ�� એમનાથી ભારતીય લોકો અ�યારે પાછા ફરી શક� એમ નથી. મોટાભાગના દેશોએ એમને આøવન �ાણ�યારા ર�ા� હતા. �
હýરો માઈલ દૂર અમે�રકામા� છ�. પોતાની િનયિમત અને ��થર ઈકોનોમી ખોઈ છ�. નોકરીમા� રý માગનારને ગા�ધીø સાિહ�યકાર ગણાય? એવો �� ઘણા�ને થયો હતો ને આજેય
�
ે
આજના સમયમા� આવા ઘણા� પ�રવારો છ� જેમના સ�તાનો િવદેશ વસતા � કદાચ ફાયર કરી દેવામા આવે અથવા એ નોકરી ગુમાવી બેસે એવા ભયથી થતો હશ! તો સીધો જવાબ છ�- હા! મોહનદાસ કરમચ�દ ગા�ધી ભલે કાયદાનુ�
�
હોય અને પોતાના� બાળકને નાગ�રક�વ મળ� અથવા બહ�તર મે�ડકલ સુિવધા ક� લોકો રý લેતા નથી. જે સ�તાનો િવદેશ વસતા હતા એમને પણ છ��લા દોઢ- ભ�યા પણ એમનુ� લેખન કાયદા-કાનૂન િવશેનુ� નથી. એમણે તો øવન અને
�
�
ે
રýઓના ��ોને કારણે બાળકનો જ�મ પણ િવદેશમા જ કરાવવામા� આવે. બે વષ�મા� આિથ�ક તકલીફો નડી રહી છ� એટલે ઘણા� બધા� એવા� છ� ક� જેમની øવનમૂ�યો િવશ લ�યુ�. સરળ, સહજ ને રસાળ શૈલીમા લ�યુ�. સાદગી અને
�
�
�
પહ�લા તો પ�� ક� પ��ીના�, દોિહ�ી ક� દોિહ�ના જ�મ પર માતા-િપતાને પાસે ભારત આવવાના �ટ�કટના પૈસા અ�યારે ખચ�વાની તૈયારી નથી. બીø વા�તવવણ�ન એના ગુણ િવશેષ છ�. ગા�ધીø ‘સજ�ક’
િવદેશ જઈને બે-�ણ મિહના રહ�વાનુ� સ�ભા�ય મળતુ�, કોરોનાએ ક�ટલાય તરફ, નોકરી જવાનો ભય તો ઊભો જ છ�. એવા સમયે ભારતમા� વસતા � નથી પણ ‘લેખક’ છ�.
લોકો પાસેથી એ આન�દ અને એ સુખ ઝૂ�ટવી લીધુ� છ�. િવદેશનો �વાસ, માતા-િપતાની િચ�તા થાય એ પણ એટલુ� જ �વાભાિવક છ�. માતા-િપતાને આ�મકથા-સ�યના �યોગો : િહ�દ
િવમાનમા� બેસીને જવાનુ�, આરટીપીસીઆર કરાવવાનો, ઊતરીને બે િદવસ સ�તાનોની િચ�તા થાય એ પણ સહજ છ�... શ�દના �વરાજ � મ�ગલ �ભાત : િનબ�ધા�મક
�વોર�ટાઈન થવાનુ�...જેવા કાયદાઓએ માતા-િપતાને એમના ��ો કોરોનાને કારણે ઘરમા�થી બહાર નીકળવાનુ� ટાળ� છ�, લખાણો : ચ�ર�િચ�ણ � મહાદેવ
�
�ા�ડ ચાઈ�ડના વહાલ અને �પશ�થી વ�િચત કરી દીધા છ�. ટાળવુ� ýઈએ. એમની સાથે રહ�તા� સ�તાનો તો કદાચ િદવસ મલકમા� દેસાઈની ડાયરીમા� સચવાયેલા એમના�
�
લગભગ બધી જ િવદેશી એ�બેસી બ�ધ છ� એટલે છ��લા એક એકબીýને દરિમયાન એક યા બીý કારણે બહાર નીકળ� છ�, પરંતુ �યા�યાનો : ગા�ધીøને લેખક ઠરાવતા�
�
વષ�મા� ભા�યે જ કોઈના િવઝા થયા છ�. ક�ટલાય પ�રવારો ઘરમા� બેઠ�લા ��ો માટ� સગા� ક� િમ�ો સાથે વાત કરવાની મિણલાલ હ. પટ�લ મહ�વના� લેખનો છ�.
�િત�ા કરી ર�ા� છ� ક�, એ�બેસી ખૂલે તો એમના� �� મા- ગમતા� રહીએ આ સવલત એમને ટકાવી રાખે છ�. અ�યારે િવચારીએ તો ગા�ધીø કિવ-વાતા�કાર નથી.
બાપ એમના� સ�તાન પાસે આવીને એને વહાલ કરી શક�. સમýય ક� મોબાઈલ ફોનમા� આ િવડીયોકોલની સવલત ન ચ�ર�કાર અને િનબ�ધકાર છ�, અનુવાદક
એને વાતા�ઓ કહી શક�, એની સાથે સમય િવતાવી શક�. હોય ને ઘરમા� બેઠ�લા ��ો બહારની કોઈ �ય��તનો ચહ�રો છ�, સારા આ�વાદક છ�. સાિહ�યના વાચક
બીø તરફ, એવા પ�રવારો પણ છ� ક� જેમના� માતા- કાજલ ઓઝા વૈ� ન ýઈ શક� તો એમની માનિસક ��થિત શુ� થાય? ખરા પણ પાછલી િજ�દગીમા� એવો સમય નથી મ�યો,
�
�
િપતા જઈ નથી શ�યા, પણ જે સોિશયલ મી�ડયાને આપણે ý મોબાઈલ ફોનની સગવડ ન હોય, તો ક�ટલી બધી પરંતુ એમની ‘આ�મકથા’ ભારતની મુ�ય ભાષાઓમા તથા િવ�ની અનેક
�
�
સતત વખોડીએ છીએ ક� જે સેલફોનને આપણે �યૂસ�સ અથવા મી�ટ�ગ અને �યાપાર ધ�ધા અટકી પડ�! આપણે મોબાઈલ ફોનને ભાષાઓમા અનુવાદ�પે પહ�ચી ગઈ હતી. દુિનયાના� ‘બે�ટ સેલસ’ પુ�તકોમા�
સમ�યા કહીએ છીએ એ નાનકડા ય��એ બે પ�રવારોને એકમેક øવનની સમ�યા કહીએ છીએ. �યારથી મોબાઈલ આ�યા �યારથી એનુ� �થાન હ�મેશા ર�ુ� છ�.
�
ે
સાથે ýડી રા�યા� છ�. નાનકડ�� બાળક દાદાøના ખોળામા બેસી શક� ક� નહીં, સ�બ�ધો તૂટવા લા�યા છ� ક� પછી માણસના માણસ સાથેના સ�બ�ધો થોડા આઘા �લેટોની જેમ ગા�ધીø પણ સાિહ�યન ઉપયોિગતાના ���ટકોણથી જુએ છ�.
�
�
પણ એમની બુઢી �ખોમા�થી વરસતુ� વહાલ ýઈ શક� છ�. એ એમનો �પશ� અને ઓછા થઈ ગયા છ� એવુ� પણ આપણે સા�ભ�યુ� છ� તેમ છતા, કોરોનાના સાિહ�ય અલ�ક�ત ભાષામા અને કલાના ���ટકોણથી લખાય એ વાત ગા�ધીøને
�
અનુભવી શક� ક� નહીં, પણ એમનો અવાજ સા�ભળી શક� છ�. આજથી થોડા� િદવસોમા� આ મોબાઈલ ફોન એક આશીવા�દ અને કોઈ માનિસક �વા��ય જચતી નથી. એ તો કહ� છ� ક� ખેતરમા� કોસ હા�કતો કોિસયો, સમø શક� એવી
�
�
�
વષ� પહ�લા િવદેશ ગયેલા સ�તાનોના� બાળકો બે-ચાર ક� �યારેક તો આઠ-દસ બચાવનારુ� ય�� બની ગયુ� છ�. દુિનયાની દરેક ચીજમા� સારી અને ખોટી બાજુ ભાષામા સાિહ�ય હોવુ� ýઈએ. એમા� øવનમૂ�યો, ચા�ર�યઘડતરની વાતો
વષ� પોતાના� દાદા-દાદીને ýવા પામતા�. માતા-િપતા ભારત જવા માગતા� હોય છ�. મોબાઈલનો વધુ પડતો ઉપયોગ, સોિશયલ મી�ડયામા� ફોરવડ� કરાતા હોવી ýઈએ.
�
હોય એટલે સ�તાનોએ ક�પલસરી આવવુ� પડ�. બાકી એમને ભારત સાથે કોઈ મેસેજ ક� ફ�સબુક લડાતા યુ�ોને ભૂલી જઈએ તો આ જ નાનકડો મોબાઈલ ફોન ઘણા�ને એ ખબર નહીં હોય ક� (1918)મા� ગા�ધીø ગુજરાતી સાિહ�ય
અટ�ચમે�ટ ક� લગાવ થવાની શ�યતાઓ ઓછી રહ�તી. દાદા-દાદી સાથે પણ અને આ જ ઈ�ટરનેટ સેવા કોરોનાના િદવસોમા� આપણો ઈમોશનલ આધાર પ�રષદના �મુખપદની ચૂ�ટણી, રમણભાઈ નીલક�ઠ સામે હારી ગયા હતા-
�
આ બાળકો કોઈ અý�યા ��, �કલ ક� પડોશી જેવુ� જ વત�ન કરી શકતા�. બ�યા છ� એ વાત આપણે �વીકારવી પડ�. કોઈ પણ ય�� પોતાની મેળ� કશુ� કરતુ� હø એ દેશમા નવા-નવા હતા. ýક�, 1936મા� પ�રષદ �મુખપદે એમની
ે
આજે આ મોબાઈલ નામના નાનકડા �ડવાઈસ ક�ટલાય પ�રવારો, પિત-પ�ની, નથી. �તે તો એને માણસ જ ચલાવ છ�. રોબો હોય તો પણ એ �વય� સ�ચાિલત વરણી થઈ હતી, ને બારમા અિધવેશનમા� અમદાવાદ ખાતે, કિવવર ટાગોરની
ે
િમ�ો અને સગા�-વહાલા�ને ýડવાનુ� કામ પણ કયુ� જ છ�. બહારગામ રહ�તી, હોઈ શક�, પણ એને બનાવનાર-ચલાવનાર અને �રપેર કરનાર તો માણસ જ હાજરીમા� ગા�ધીએ ઉપરો�ત િવચારો �મુખપદેથી ક�ા હતા. ગા�ધીø
કામ કરતી ક� સાસર વસી ગયેલી દીકરીઓ રોજ મ�મીનુ� મોઢ�� ýઈ શક�, રોજ છ�...ય��ને સારી અને સાચી રીતે વાપરીએ તો કદાચ એ øવાદોરી બની શક�. ‘સર�વતીચ��’ વા�ચે છ� ને થોડા સારા શ�દો પણ કહ� છ�. ક.મા. મુનશીની
ે
પ�પાને તિબયત સાચવવાની સલાહ આપી શક�. તો બીø તરફ, માતા-િપતા એને ખોટી રીતે વાપરીએ તો કદાચ આપણે કોઈના� ��યુનુ�, કોઈ બે જણા�ના નવલો માટ� ગા�ધીøને ઉમળકો નથી. એમને તો તોલ�તોયની ‘ધ �ક�ગડમ
એના� સ�તાનોને રોજેરોજ ઊછરતા ýઈ શક�... ક�ટલી મોટી અને મýની સ�બ�ધ તૂટવાનુ� ક� કારણ વગરની દલીલો કરીને આપણી જ માનિસક અશા�િત ઓફ ગોડ ઈઝ િવિધન યુ’ ýઈએ છ�. ‘વૈક��ઠ તારા �દયમા� છ�’- ક�વો સરસ
વાત છ�! સમય સાથે બધુ� બદલાયુ� છ�. øવનશૈલી અને રહ�ણીકરણી ઉપરા�ત ઊભી કરવાનુ� કારણ બની જઇએ. (�ન����ાન પાના ન�.18)