Page 13 - DIVYA BHASKAR 070221
P. 13
Friday, July 2, 2021 | 13
પર�વે વધ ���ીર (કિમટ��) �� એ અ�સરા� મોહની મૂિત�,
ુ
કોઈ બીજુ� પોતાનાથી વધ મજબૂત,
શ��તશા�ી, હોિશયાર ક� પોતાના લ�ય
ુ
વાત માણસન અસલામત બનાવે ��.
ે
આનુ� પ�રણામ એ આવ �� ક�, માણસ
ે
બીýની લીટી ટ��કી કરીને પોતાની આક��ણનો અવતાર
લીટી લા�બી કરવાનો �યાસ કરે ��
આવે છ�. આ વાતને થોડી ભીતર
ઉતરીને િવચારીએ તો સમýય
ક� કલા, સ�દય�, સ�ગીત ક� ��ય
આમ તો મનોરંજનના� સાધન
�
માનવામા આવે છ�, પરંતુ એ
પણ એક સાધના છ�. જેને આપણે
અ�સરા કહીએ છીએ એવુ� કોઈક
ત�વ પોતાના� કામમા� એટલુ�
�ે�ઠ છ� ક� એ બીýની સાધના
ભ�ગ કરવાની શ��ત ધરાવે છ�.
કોઈપણ સાધકની સાધના ક�
તપભ�ગ કરવા માટ� એનાથી ગુજરાતી ���કી વાતા�નો
�ે�ઠ અથવા એનાથી વધુ
ફોક�ડ �ય��ત ýઈએ અને આ
અ�સરાઓ પોતાના કામમા� મજબૂત પાયો નાખનાર
ે
ક�ટલી ફોક�ડ હશ એનો િવચાર
કરવો ýઈએ.
જે ઋિષ પોતાના તપથી ઈ��ના�
ઈ��ાસનને ડોલાવી શક�, એને સજ�ક : �ૂમક�તુ
ડોલાવી શકનાર અ�સરા કોઈ
સીધી સાદી ક� શ��તિવિહન તો
ે
ન જ હોઈ શક�. સાધક �યારે �ૂમક�તુના આગમન સાથ આપણી વાતા�ક�ામા�
સાધના કરે છ� અથવા ઋિષ
�યારે તપ કરે છ�... �યારે ક�ા�મકતાનો િનખાર �વા મ�� ��. ભિવ�યની
એનુ� �િતમ લ�ય કોઈ વરદાન
ક� કોઈ શ��ત માગવા માટ�નુ� હોય ���કી વાતા�ની મનભાવન ��ાણી� પણ �ૂમક�તુની
�न��ा��� समु ��म आ��र�सरा���प ����� आस�� । છ�. માણસ �યારે કશુ� મેળવવા માટ� સાધના કરે છ� �યારે એ સાધનાનુ� �વ�પ વાતા��મા� વતા�ય ��
समु� आसां सदनं म आ�ु���� स� आ च परा च ���� ।। આ��મક નહીં રહ�તા� ભૌિતક બની ýય છ�. શ��ત ક� વરદાન મેળવવા માટ�
અથવ�વેદ 2-2-3 તપ કરી રહ�લા કોઈ પણ �ય��તનો તપોભ�ગ �માણમા� સરળ છ� કારણ ક�, લયાિનલની ‘ગોવાલણી’ને આપણે ગુજરાતી ભાષાની �થમ
અથવ�વેદના� આ સૂ�તના રચિયતા મા�નામા નામના ઋિષ છ�. એમણે આ જે �ણે એને એના� લ�યથી હટાવી દેવામા આવે એ �ણે એનુ� તપ તૂટી ýય મ ટ��કી વાતા તરીક� ભલે માનીએ-સ�માનીએ, પરંતુ ગુજરાતી ટ��કી
�
�
સૂ�તમા� અ�સરાઓ િવશેની વાત કરી છ�. અ�સરાઓ અિન�દનીય (પરફ��ટ છ�. હાઈવ પર લખવામા આવે છ�, ‘સાવધાની હટી, દુઘ�ટના ઘટી!’ એમને વાતા�ના ખરા ‘પાયોિનયર’ તો ‘ધૂમક�તુ’ જ ર�ા છ�. ટ��કી
ે
�
અથવા જેને ��ેøમા� ‘ટ�ન’ કહ� છ�) �પવાળી હોય છ�. એમનુ� િનવાસ �થાન કોઈ એવી અ�સરાએ મોિહત, ચિલત ક� �િમત કયા� છ� જેણે એમને øવનનુ� વાતા�નો મજબૂત પાયો નાખનાર ધૂમક�તુએ એ પાયા ઉપર અનેક ઓરડાવાળી
�
�તરી� છ�. આ અ�સરાઓ �યા�થી જ આવે છ� અને �યા જ િવિલન થઈ ýય �યેય ભૂલાવી દીધુ� છ�. આ અ�સરા �યા�ય બહાર ક� કોઈ દૈવી શ��તઓ ન ભાતીગળ ઈમારત પણ રચી આપી હતી. ધૂમક�તુના આગમન સાથે આપણી
�
�
છ�...અ�સરાઓની ક�પના છ�ક વેદકાળથી કરવામા� આવી છ�. અ�ય�ત સુ�દર, પણ હોય, આ અ�સરાઓ આપણી ભીતર પણ છ�. મોહ, અહ�કાર, ઈષા, વાતા�કળામા કલા�મકતાનો િનખાર ýવા મળ� છ�. એમા� વત�માન અને વા�તવ
આકષ�ક અને કોઈને પણ મોહી શક� એવી આ ��ીઓ અ�તયોિન (ઓલવેઝ જૂઠ, બેઈમાનીની અ�સરાઓ આપણને આપણી સાધનામા�થી ચિલત કરવાનો ઝીલાય છ�. ભિવ�યની ટ��કી વાતા�ની મનભાવન �ધાણીઓ પણ ધૂમક�તુની
વિજ�ન) હોય છ�. એમની ક�પના રહ�યમય પણ છ� કારણ ક�, આવી કોઈ �યાસ કરશે, પરંતુ આપણે ýતે જ આપણા �યેયને, આપણા� લ�યને નજર વાતા�ઓમા� વતા�ય છ�.
ુ�
��ીઓ સાચે જ અ��ત�વ ધરાવે છ� ક� નહીં, એવો �� આજના યુગમા� સામે રાખીને øવતા� શીખવ પડશે. સાડા ચારસોથી વધુ વાતા�ઓ- આશરે વીસ-બાવીસ જેટલા વાતા�સ�ચયોમા�-
થાય એ �વાભાિવક છ�. ‘અપ’ એટલે પાણી અને ‘સર’ સરકવુ�...જે પાણીની ઈ��ની દાસી માનવામા આવતી આ અ�સરાઓ ઈ��ના� ઈ��ાસનને આપનાર ધૂમક�તુના �વેશ સાથે ગુજરાતી ટ��કી વાતા મહ�વનો વળા�ક લે છ�.
�
�
ુ�
જેમ સરી ýય એવી ક�પના એટલે કદાચ ‘અ�સરા’ એવો અથ� કાઢી શકાય. સ�તુિલત અને સલામત રાખવાનુ� કામ કરે છ�. સાચ પૂછો તો ઈ�� કોઈ માણસ � ધૂમક�તુની વાતા�ઓમા� િવષય�ે� િવ�તયુ�. વાતા�મા� �વિનત�વનુ� મહ�વ
વળી, જળત�વનુ� �તીક હોવાને કારણે આ અ�સરાઓ સમ� ઈ���યોને ક� �ય��ત નથી, જેણે પુરાણો વા��યા છ� એને સમýશ ક� ઈ�� તો એક �વીકારાયુ�.
ે
ધારણ કરે છ�. ‘પો�ટ’ અથવા ‘પદ’ છ�. ý એમ ન હોય તો નહ�ષ ઈ��ાસન � �ક�િત-પ�રવેશ વ�ે ચ�ર�િચ�ણ øવ�ત બને છ�. વનøવન �ામ અને
અથવ�વેદમા� અ�સરાની ક�ટલીક િવશેષતાઓ બતાવાઈ પર ક�વી રીતે બેસી શ�યો હોત? આપણા બધા�ની �દર એક શહ�રી øવનની છબીઓ �ગટ� છ�.
છ�. પહ�લી, એ �ેરણા આપે છ� અથવા �ો�સાિહત કરે છ�. એકબીýને ઈ�� છ�-ઈ���ય, જે ભય અને અસલામતી પેદા કરવાનુ� � એક તરફ પોતાની મ�તીમા�-ધૂનમા� øવતા� પા�ોનુ�
બીજુ�, સ�દય� દશ�નની આપણી ઉ�કટ કામનાને એ ��ત કરે કામ કરે છ�. ‘જે છ� તે નહીં ટક� તો’નો િવચાર માણસને ભાવજગત છ�, તો એની સાથે ભાવનાવાદી-
છ�, એમના� અપૂવ� સ�દય� અને જળત�વની િવશુ�તા તથા ગમતા� રહીએ અસલામત બનાવે છ�. રંગદશી� øવનનો કરુણ પણ વાતા�ઓને
ચ�ચળતાને કારણે એ ભીતરની પીડા અથવા દુઃખને દૂર કરે કોઈ બીજુ� પોતાનાથી વધુ મજબૂત, શ��તશાળી, ���ના સુખપા� બનાવે છ�.
છ� અને છ��લે એ જળ�વ હોવાને કારણે એની અ��થરતા હોિશયાર ક� પોતાના લ�ય પર�વે વધુ ગ�ભીર (કિમટ�ડ) � ય�� સ��ક�િતના �ભાવ નીચે દબાતા �
માનવ મનને પણ અ��થર કરવાની શ��ત અને સ�દય� ધરાવે કાજલ ઓઝા વૈ� છ� એ વાત માણસને અસલામત બનાવે છ�. આનુ� પ�રણામ મ�કમા� જતા� ક�તક નગર øવનની દાહકતા સામે
છ�. જેમ પાણી સતત વહ�તુ� રહ� છ� એમ અ�સરાઓ પણ �યા�ય એ આવે છ� ક�, માણસ બીýની લીટી ટ��કી કરીને પોતાની �ક�િતની ગોદમા� øવાતા �ામøવનની
�
ટકતી નથી. લીટી લા�બી કરવાનો �યાસ કરે છ�. અ�સરાઓનુ� કામ આ મિણલાલ હ. પટ�લ સમભાવી અને મુ�ત ભાવસ���ટ એમની
એ પોતાના શરીરથી, ઈ���યની શ��તથી સામેની �ય��તને પોતાના ઋિષઓના� ક�ઠન તપને, એમના લ�યને, એમની સાધનાને ભ�ગ વાતા�ઓનો �યાનપા� િવશેષ બની રહ� છ�.
તરફ આકષ� છ�. આ આકષ�ણ કદી કાયમી હોઈ શક� નહીં કારણ ક�, આકષ�ણનો કરીને એમની લીટી ટ��કી કરવાનુ� છ�. જેનાથી ઈ��ની લીટીની લ�બાઈ સચવાઈ � ધૂમક�તુના આગમન સાથે �થમ વાર
�વભાવ જ ત�વ બદલતા રહ�વાનો છ�. ગમે તેટલુ� અદ�ય આકષ�ણ પણ એટલુ� રહ�! કા�યમય ગ�મા� �ક�િતના� સરસ શ�દિચ�ો
ે
�
જ તી� અને કાયમી રહ�તુ� નથી. ગમે તેટલો �યાસ કરવા છતા પણ જળને સાચે જ કોઈ લૌ�કક ક� દૈિવક અ�સરાઓ છ� ક� નહીં, એ િવશ �માણ ક� મળ� છ�.
�
બા�ધી શકાતુ� નથી એવી જ રીતે અ�સરાને પણ બ�ધનમા� રાખવી શ�ય નથી. પુરાવા નથી, પરંતુ કોપ�રેટ વ�ડ�મા�, રાજકારણમા� ક� �ફ�મજગતમા� ક� કોઈક ‘ટ��કી વાતા એટલે તણખો’- એવી �યા�યા આપનાર ધૂમક�તુના�
�
એને પણ જળની જેમ બીø િદશામા વાળી શકાય છ� પણ એનો �વાહ ખાળી સ�વેદનશીલ માિહતી મેળવવાની હોય �યારે �યા� માણસ ઝડપથી આગળ વધી સજ�નલેખનમા� �ય��ત, ગામડ��, પશુ-પ�ખી અને ધરતી માટ�નો �ેમ મુ�ય�વે
શકાતો નથી. ર�ો હોય ક� પોતાના લ�ય પર�વે સતત સભાન રહીને પોતાનુ� કામ કરી ર�ો છલકાતો અનુભવાય છ�.
ભારતીય પુરાણોમા� અ�સરાઓને બે િવભાગમા વેચવામા આવી છ�. લૌ�કક હોય �યારે ‘હની ��પ’ના ઉપયોગ િવશ સૌ ýણે જ છ�. સ�દય�વાન ��ીને ��પ ‘ધૂમક�તુ’ ઉપનામધારી લેખક ગૌરીશ�કર ગોવધ�નરામ ýશીનો જ�મ
�
�
ે
અને દૈિવક. જેમા� લૌ�કક િવભાગમા 36 અ�સરાઓ છ� જે આપણી વ�ે øવે અથવા ગાિળયો બનાવી એ માણસને ફસાવીને એને પોતાના લ�યથી ચિલત 1892મા� વીરપુર (જલારામ) ખાતે ગ�ગાબાની ક�ખે થયો હતો. એમને બે
�
�
છ� અને પુનઃ પુનઃજ�મ પામતી રહ� છ�. �યારે દૈિવક અ�સરાઓના જ�મ ક� કરવાનુ� ક� એની પાસેથી માિહતી કઢાવવાનુ� કામ સદીઓથી થતુ� આ�યુ� છ�. એ ભાઈઓ- રામø અને �બાશ�કર હતા. 1910મા� કાશીબહ�ન સાથે લ�ન કયા�.
�
��યુ થતા� નથી અને એમા� ઉવ�શી, મેનકા, િતલો�મા જેવી અ�સરાઓના � પહ�લા િવષક�યાઓનુ� પણ િનમા�ણ થતુ� હતુ�. જેમને જ�મથી ભોજનમા� થોડ�� પુ�ી ઉષા અને દિ�ણ-અિ�ન-ઘન�યામ �ણ પુ�ો હતા. બાળપણના� વષ�મા �
�
નામ લેવામા આવે છ�. થોડ�� ઝેર આપવામા� આવતુ�. ધીરે ધીરે એ ��ીનુ� શરીર આખુ� િવ�મય થઈ જતુ�. વીરપુર આસપાસના �ામ પ�રવેશમા ભ�સો-ગાયો ચરાવતા અને ક�દરતના�
�
અહી આપણે યાદ કરવી પડ� િવ�ાિમ� અને મેનકાની કથા ક�, સુ�દ અને એ પછી એના નખ ક� દા�તમા�થી આવી ��ી પોતાના શરીરમા� રહ�લુ� ઝેર બીø �પ પામવા સાથે �ામજનોના ભાવલો કનો અ�યાસ કરતા. ધરતી અને �ક�િત
ં
�
ઉપસુ�દ નામના ભાઈઓ વ�ે સý�યેલી િતલો�મા ક� િવ��ના મોિહની �ય��તના ��યુ માટ� વાપરી શકતી... સાથે અતૂટ એવો નાતો બ�ધાયો. �ામøવન લોહીના લયમા ભળી ગયુ� જે
�
અવતારને પણ અ�સરા તરીક� ýવામા આવે છ�. આ અ�સરા સ�ય હોય ક� અ�સરાની ક�પના મોહક છ�, પણ એ મોહ ખતરનાક છ�... આપણે �યારે એમની વાતા�કથામા� સહજ રીતે �ગ�ુ� છ�.
ક�પના, પરંતુ એનુ� કામ કલા અને સ�દય�ને સતત સøવન રાખવાનુ�, સ�ગીત કોઈ લ�ય તરફ, િનિ�ત �યેય તરફ આગળ વધતા હોઈએ �યારે એ સાધનાનો 1917મા� પોરબ�દરથી મેિ�ક અને 1920મા� જૂનાગઢ બહાઉ�ીન કોલેજમા�
�
અને ��યના મા�યમથી મનોરંજન કરવાનુ� અને ઈ��થી વધુ �ભાવશાળી બની જ એક �કાર છ� અને આવી સાધનાને અ�ય કોઈ �ય��ત, વ�તુ ક� િવચાર ભણીને બી. એ. થયા. િશ�ક અને કારક�ન થયા પછી અમદાવાદને કમ�ભૂિમ
ýય �યારે સાધકને પોતાના માગ�મા�થી ચિલત કરવાનુ� છ� એમ માનવામા � પોતાના મોહના �યોગથી ભ�ગ ન કરે એ ýવાની જવાબદારી આપણી છ�. (�ન����ાન પાના ન�.18)