Page 16 - DIVYA BHASKAR 61121
P. 16
Friday, June 11, 2021 | 16
ભાનુએ ��મીય અન �િથ�ક બ�ને રીતે પિતને સમથ�ન ��યુ�.
ે
તેઓ ખુદ પણ બાળ ક�યાણકારી ��િતઓ કરતા� �તા�
�ા�િતકારની øવનસ�િગની :
મેડમ ક��ણવમા�
કોરોના મ�િદરમા�
�પનુ� �વાગત છ�!
ભારત અજબ ��થાનો દેશ છ�. ‘કણ કણ મ�
ભગવાન’ �વાવાળી �ý છીએ એ કબૂલ, પણ
વાઇરસના ક� રોગના� મ�િદર બન ���જ નવાઇ લાગે ને?
ે
�ાઇ��સ
વાઇરસ�ા��� એક રસ ��પા��લો �� (છ�લવાણી)
�
બે એક સદી પહ�લા એક ��ેજે ભારતમા� આવીને આખા દેશની યા�ા
�
�
કરીને કહ�લુ� ક� અહી આ�યા પહ�લા હ�� ઈ�રમા માનતો નહોતો, પણ ભારત
ં
આવીને લા�ય ક� ઈ�ર જેવુ� ક�ઇક તો છ� જ, નહીંતર આ દેશ ચાલી ના શક�!
ુ�
વાત સાચી છ�. આ દેશ અન�ત ઇ�રી અશ�યતાઓનો દેશ છ�. અહી તમને
ં
આ�ય�ના સમાચાર કોઇપણ િદશામા�થી મળી શક� છ�.
આ દેશના સા�સદો શરીર ઉપર ગોબર ચોપડીને કોરોના મટાડવાની વાત
કરી શક� છ�, તો રામદાસ આઠવલે જેવા નેતા તો ‘ગો કોરોના ગો’ જેવા� ગીતો
�
ગાઇને કોરોનાને ભગાડવાની વાત કરી શક� છ�. સાઉથમા કોઇ �યૂમરોલોિજ�ટ
પે�રસમા� પોતાના �રમા� ભારતીયો સાથ મેડમ ક��ણવમા� પિતપરાયણ ભાનુમતી ખરા અથ�મા� સ��મ��ા�રણી સાિબત થયા� ઉફ� �કડાશા��ીએ કોરોનાના ��ેø �પેિલ�ગમા� એક ‘એ’ ઉમેરવાની
ે
વાત કરીને દાવો કય� છ� ક� એમ કરવાથી કોરોના જતો રહ�શે!
હમણા� હદ તો �યારે થઇ ક� દિ�ણમા� કોઇ�બતુર
પાસે ઇ�ગર નામના ગામમા� કોરોનાનુ� મ�િદર
ત છ�, ૧૮૭૯ની. એક િવદેશી િવ�ાન મોિનયર ભાનુમતીએ જ તેમને �વ�થ રા�યા હશે. અનેકવાર તે હતાશ �થપાયુ�! ‘કામા�ચીપુરી અિધનામ ��ટ�’ દોઢ
વા િવિલય�સન સ��ક�ત િવ�કોષની રચના કરવાની થઈ ગયા હશ, પણ ભાનુમતીએ જ તેમને પુનઃ સિ�ય કયા� હશ. �દા�ે બયા� Ôટના પ�થરની ‘કોરોનાદેવી’ની કાળી
ે
ે
ે
ઝ�ખના હતી અને તેના કામ માટ� તેમણે �યામøને સાવ �ત સુધી �યામø કામ કરી શ�યા તેમા� ભાનુનો બહ� મોટો હાથ મૂિત� �થાિપત કરી અને �યા કોરોનાની 48
�
મામૂલી રકમ આપવાની ખાતરી સાથે મદદનીશની નોકરી માટ� ��લે�ડ હશ. આ કત��યપરાયણ પ�નીએ પળ�પળ તેમને સાચ�યા હશ. તેમના સ�જય છ�લ િદવસ સતત પૂý કરવાનુ� ન�ી કરાયુ� છ�.
ે
ે
આવવા ક�ુ�, પણ પાર ક�મ પાડવુ�? �યામøની િચ�તાઓ વધતી હતી ક� મોટા લોકોના સ�પક� વખતે પણ બધા�નો આદરસ�કાર કરી સાચ�યા હશ અને તમને કદાચ િવિચ� પણ લાગે, પણ
ે
�
િવદેશનો ખચ� કઈ રીતે ઊઠાવવો? છ�વટ� મદદે તેમના પ�ની આ�યા�, ‘તમારી આદશ� �િહણીની ભૂિમકા ભજવી જ હશ. આવુ� રોગનુ� મ�િદર કોઇ�બતુરમા� પહ�લુ� વહ�લુ�
ે
�
�
�
�ગિત એ મારી �ગિત છ�.’ અને તેમણે પોતાના� અલ�કારો, લ�ન�સ�ગે વમા� દ�પતી િનઃસ�તાન હતા પણ તેમને બાળકો ખૂબ ગમતા�. ભાનુ નથી! છ�ક 1900ની સાલમા �યારે �યા �લેગનો
�
પોતાને મળ�લી પૈસાની ભેટો, બચત કરેલી રકમ ભેગી કરીને પિતના હાથે ધરી �યામøનો જ�મિદન બાળકોને સાથે રાખી ઊજવતા� અને બાળકોને સોનાના રોગ ફાટી નીકળ�લો અને હýરો લોકો મરી ગયેલા,
અને આમ �યામø ��લે�ડ પહ�ચી શ�યા. તે પ�ની ભાનુમતી �યામø િસ�ા પણ ભેટ આપતા. તેઓ પે�રસ અને િજિનવામા બાળ ક�યાણકારી અનેક લોકો શહ�ર છોડીને જતા� રહ�લા. �યારે �યા જ ‘�લેગદેવી’નુ�
�
�
�
�
�
ક��ણવમા�! જેણે ઉદાર હાથે પોતાના પિતને સમથ�ન આ�યુ�- આ�મીય અને યોજનાઓ પણ ચલાવતા હતા. આમ, ભાનુમતી વમા�ને તેમના પે�રસ ‘�લેગ મ�રઅ�મા બનાવવામા આવેલુ� અને �યા હજુ આજે પણ પૂý થાય છ�!
�
�
આિથ�ક બ�ને રીતે! પિતના �ાનાજ�ન અથ� િવદેશ જવાનુ� થતા� જરા પણ અને િજિનવાના વસવાટ દરિમયાન �યા�ના� લોકો ‘મેડમ ક��ણવમા�’ના નામે કોઇ�બતુર માક�ટના ભીડભયા� ર�તા પર આધુિનક મૉલ અને િબગ બાઝાર ક�
�
�
ખચકાટ વગર તેમને ટ�કો આ�યો અને ભાનુ મુ�બઈમા થોડા� વષ� એકલા� ર�ા�. બોલાવતા. રાý ��ીટ વ�ે આજે પણ મ�િદર સો વરસથી અડીખમ ઊભુ� છ�!
�
મુ�બઈમા એક જ િદવસમા� ઇમારત ઊભી કરનાર શેઠ છબીલદાસની 31 માચ�, 1930ના �� �યામø ક��ણવમા�એ છ��લા �ાસ લીધા. �યારે ઇ��રવલ:
�
�
બોલબાલા હતી. �લેગની મહામારી વખતે અસ��ય ગરીબોને આવાસની આ �વાત��ય નાયકની સાથે કોણ હતુ�? પ�ની ભાનુમતી. પ�ચાવન વષ�ના હર આન �, હર બાત �, હર ��ગ � પહ�ચાન,
�
સુિવધા આપી સેવા કરી હતી. તેમના પુ� રામદાસ �વામી િવવેકાન�દના દા�પ�યમા� ખાલીપો સý�યો. પિત સાથે સુખ-દુ:ખ, િદન-રાત, આશા- આિશક હ� તો િદલબર કો હર ઇક રંગ � પહચાન.(નઝીર અકબરાબાદી)
�
અનુયાયી હતા અને �વામી પહ�લીવાર મુ�બઈ આ�યા �યારે અઢી િનરાશા, આન�દ-િવષાદ બધુ� હ�યે લગાવીને દા�પ�યધમ� પાળનાર ખરેખર, ભારત અજબ આ�થાનો દેશ છ�. આપણે પશુ-પ�ખીથી મા�ડીને
ે
�
મિહના સુધી તેમના ઘરે રોકાયા હતા. શેઠ છબીલદાસના પા�ચ પ�ની, ભાનુમતી ભા�ગી પ�ા� હશ, િ�ય સાથી �યામøની વન�પિતની પણ પૂý કરીએ છીએ, ‘કણ કણ મ� ભગવાન’ ýવાવાળી �ý
�
સ�તાનો પૈકી લાડકી દીકરી તે ભાનુમતી. આ સ�નારીનો જ�મ સાથે િવતાવેલા અ��નવષ� િવસરાય તેમ ન હતા! તે છતા � છીએ એ કબૂલ, પણ સાવ વાઇરસના ક� રોગના� મ�િદર બને �હ�જ નવાઇ
�
�
સને ૧૮��મા થયો હતો. પા�ø બા�યુ� પુનઃ�ઢ થઈ તેમણે �યામøની વ�તુઓ અને િમલકતનો ઉતમ લાગે ને? અને વેઇટ, આ વાત મા� મ�િદરની જ નથી, ભારતના નોથ� ઇ�ટ
�
ભાનુના ચારેય ભાઈ ઉ� અ�યાસુ હતા, કોઈ વકીલ વહીવટ તો કય� જ, સાથે ��ટ બનાવી લા�બા ગાળા સુધીની ઇલાકામા એક બા��ટ�ટ ચચ� પણ અનુયાયીઓને એવી િવિચ� અપીલ કરી
તો કોઇક� �યાયાધીશ તરીક� પોતાની કાર�કદી� કાયમ કરી �યવ�થા પણ કરી અને એટલે જ સરદારિસ�હ રાણાએ �યારે છ� ક� રસી લેવાની જ�ર નથી, તમને િજસસ સારા કરી દેશે!
�
�
હતી. આમ, ગભ��ીમ�ત અને િવ�ા�ેમી પ�રવારના� દીકરી ડો. પૂવી� ગો�વામી ઈ�દુલાલ યાિ�ક પાસે �યામøનુ� ચ�ર� લખા�ય, �યારે આપણે �યા મ�િદર, પીર, દરગાહ, ચચ� ક� ધાિમ�ક �થાનકોનો બેતહાશા
ુ�
ભાનુમતીએ પણ સદી પહ�લા �નાતક સુધીનુ� િશ�ણ મેળ�યુ� �યામøની બધી જ િવગતો હાજર હતી. કારણ? ભાનુમતીએ મિહમા છ�. અરે, સાઉથમા તો સાવ øવતે øવત ખુ�બૂ જેવી િહરોઇનોના�
�
�
ે
હતુ�. ભાનુના ભાઈ રામદાસ અને �યામø ક��ણવમા� મુ�બઈની તે �યવ��થત રીતે ગોઠવી રાખેલ હશ. મ�િદર પણ બ�યા� છ�! હø થોડા� જ વરસ અગાઉ ગા�ધીøના હ�યારા નથુરામ
�
િવ�સન હાઈ�ક�લમા સાથે ભ�યા હતા. અને 1875મા�, બુિ� પિતપરાયણ ભાનુમતી છ��લા િદવસો િજિનવામા જ ર�ા� અને ગોડસે મ�િદર બનાવવાની �ડમા�ડ ઊઠ�લી �યારે લાગેલુ� ક� આ કોઇ મýક છ�…
�
�
ે
�િતભાથી �ભાિવત થઈ િપતા છબીલદાસ ભાનુમતીના લ�ન �યામø ઓગ�ટ, 1933મા� તેમણેય �ખો મીંચી લીધી. સમય ધસમસતો રહ� પણ ના, 2017ની 15મી નવે�બરે �વાિલયરમા એક જમણેરી પાટી�એ વૈિદક
સાથે કયા� હતા. આ લ�ન એ �યામøના ઉ�રાધ�ના ઘડતર અને િવકાસમા � છ�. પાનખર અને વસ�તની હવાના ફફડાટમા� �મશાન�હમા ��ોના� પા�દડા� મ��ો�ાર કરીને ગા�ધીøના હ�યારા નથુરામ ગોડસેના મ�િદરની �થાપના
�
જવાબદાર બની ર�ા. સરસર અવાજ કરે છ�. કરી જ નાખેલી.
�
�
ે
૧૮૮�મા બે�ર�ટરની પદવી મેળ�યા બાદ �યામø ભારત સરકારના િજિનવા સે�ટ જયોજ� �મશાન�હમા �ýરની જેસલ-તોરલની સમાિધની �યા ગોડસેના ચાહકોએ ગોડસે મ�િદરમા� ગોડસે િવશ કાય��મો યોøને
�
ે
બોલાવવાથી ýહ�ર વહીવટની સેવા આપવા સપ�ની વતન પરત ફયા�. જેમ બાજુ-બાજુમા� સુદૂર દેશના� બે �વાત��યપ�ખીની સમાિધઓ બનાવાઇ. �ચાર કરવા ઇ�છા ýહ�ર કરેલી, જેથી નવી પેઢીને ગોડસે િવશ ýણવા મળ�
રાજક�ટ��બોમા� પિતપ�ની બ�ને ýણીતા� હતા. એક વાર લોડ� ડફ�રન સપ�ની સાત દાયકા સુધી �� પરના� પ�ખી કલરવ કરે છ� અને આખરે આ ýડલાના અને એમના મહાન િવચારો શીખવા મળ�! મ�ય�દેશની સરકારે આ આખી
�
ભારત �વાસ દરિમયાન ઇ�દોર ગયા. ઈ�દોરના� મહારાણી અને લેડી ડફ�રન અ��થકળશ આઝાદ ભારતના મા�ડવી �ા�િતતીથ� ખાતે લઈ આ�યા. ઘટનાને લોકલ ઘટના ગણાવી નાખેલી અને લોકલ સ�ાવાળાઓએ ક�ુ� ક�
એકબીýની સાથે વાત કરવા ઝ�ખે, પણ બ�નેની ભાષા અલગ! છ�વટ� ભાનુમતી ધના� િપયરમા� મળ�લા ઉ� સ��કારની ગ�રમાને લીધે સમા�તરે ý કોઇ પોતાની �ાઇવેટ �ોપટી�મા� આવુ� ક�ઇ કરે તો અમે એમા ક�ઇ ના કરી
મદદે આ�યા� અને બ�નેને એકબીýની વાત ��ેø–મરાઠી-િહ�દીમા� સમýવી �યામøની �િતમાને પાર આપવા, િવકસાવવા અને સતત ýળવી રાખવામા � શકીએ!
આપવાનુ�- ‘દુભાિષયણ’નુ� કામ કરી આ�યુ� હતુ�. પ�ની ભાનુમતી ખરા અથ�મા� સહધમ�ચા�રણી સાિબત થયા�. પ��ડત �યામø સવાલ એ ઊઠ� છ� ક� ý ગોડસેનુ� ખરેખર ભ�ય મ�િદર બ�યુ� હોય તો
�
�
�
સમય જતા� �યામø ફરી ��લે�ડ જઈ �વાત��ય ચળવળમા ýડાયા �યારે ક��ણવમા�ને પ�નીનો સાથ ન મ�યો હોત તો ન તો તેઓ �ખર િવ�ાન, �યા �સાદ તરીક� શુ� બૂલેટ ચઢાવવામા આવશે? ગોડસેની મૂિત� સામે લોકો
ે
ભાનુ પણ ક�ટ��બ, દેશ બધા�નો �યાગ કરીને સાથે ગયા�. ��લે�ડ, �ા�સ અને નીડર પ�કાર ક� ક�ર રા��વાદી �ા�િતવીર બની શ�યા હોત. પિતપરાયણ, મડ�ર કરવા માટ� માનતા રાખશ? �યા મ�િદર પાસે ગોડસેની મૂિત� વેચાશ ે
�
�
િજિનવામા પણ �યામø અનેક તકલીફો વ�ેથી પસાર થયા હતા �યારે �યાગમૂિત�, આય� િહ�દુનારીને લાખ લાખ વ�દન!� (�ન����ાન પાના ન�.18)