Page 12 - DIVYA BHASKAR 61121

Friday, June 11, 2021 | 12

કોરોના તો કદાચ થોડા િદવસોમા�, થોડા મિહના�મા� પૂરો થઈ જશે, પરંતુ આ ખરાબ

સમયમા સાચવેલા અન ગુમાવેલા બ�ને �કારના સ�બ��ોના� પ�રણામ આપણે ભોગવવાના ��
ે
�
ે
આદમી કો ચાિહયે વ�ત સ ડર કર રહ�

કૌન ýને �કસ ઘડી વ�ત કા બદલે િમýજ મરીઝ

સા િહર લુિધયાનવીની કિવતા, જે 1965મા� આવેલી મ��ટ�ટારર છીએ. જરાક �યા�ક સળગતુ� દેખાય તો પાણીને બદલે ઘી-તેલ ક� ઘાસલેટ લઈને
�ફ�મ ‘વ�ત’મા� સ�ગીતકાર રિવએ રાગ ભ�રવીમા� �વરબ�
દોડી જઈએ છીએ. ગુ�સો, િતર�કાર અને કડવાશ આપણા øવનમા� એટલી
કરી, મોહ�મદ રફી પાસે ગવડાવી હતી... આ ગીત અથવા હદે �ડી ઊતરી ગઈ છ� ક� હવે આપણે એનાથી એટલા� બધા� ભરાઈ ગયા છીએ �ણય-િવરહ, ખુમારી,
કિવતા આજે પણ સા�ભળીએ તો લાગે ક� ýણે હમણા� જ...થોડી િમિનટો ક� ભીતર જ�યા નથી રહી માટ� એની સોિશયલ મી�ડયા પર, સ�બ�ધોમા�, ઘરમા�
પહ�લા લખાઈ છ�. સાિહરસાહ�બની કિવતામા� કદાચ આ ખૂબી છ�, એમની ક� ચારેતરફ એની ઊલટી કરતા થઈ ગયા છીએ. જરાક િવચારીએ તો સમýય કોઠાસૂઝ અન ે
�
કિવતાઓ સમય સાથે કદમ િમલાવીને ચાલ છ�. એમના શ�દો શા�ત છ�. ક� આજે આ સમયમા� ý સૌથી વધુ જ��રયાત કોઈ એક વાતની હોય તો એ
ે
�
આજથી પા�ચ દાયકા કરતા વધારે સમય પહ�લા લખાયેલી કિવતા જૂની નથી માનિસક �વ�થતાની છ�, સમતાની અથવા શા�િતની છ�...
લાગતી... બ�ક�, વધુ આજની અને આધુિનક લાગે છ�. સમય એક એવુ� ખેતર છ� જે અિતશય ફળ�ૂપ છ�. એમા� જે વાવીએ એ શાણપણના શાયર : મરીઝ
આપણે બધા આમ તો સમયને કા�ડ� બા�ધીને ફરીએ છીએ. જે અચૂક ઊગે છ�, અનેકગ�ં થઈને ઊગે છ�. કડવાશનુ� એક બીજ
�
�
લોકો ઘ�ડયાળ નથી પહ�રતા� એમના હાથમા પકડ�લા નાનકડા� કડવાશના આખા છોડને ઉછ�રે છ�, િતર�કારનો એક નાનકડો
�
સેલફોનના� �ડવાઈસમા સમય ýણે ક� એમનો ક�દી હોય એકબીýને �શ િતર�કારના� ��ને આપણા મનની જમીનમા� ઊભુ� કરી એમની ગઝલો િહ�દી ગઝલોને ���ગીને �દૂ�ની
એમ વત� છ�. છ��લા ક�ટલાય સમયથી આપણે વારંવાર દે છ�. સમય અથવા વ�તને કાળ, કાલ કહ� છ�. આ કાલ
ે
એકબીýને કહ�તા� ર�ા�, ‘ટાઈમ જ નથી...’ આ વાત ગમતા� રહીએ શ�દને ‘ગઈ’ અને ‘આવતી’... બ�ને સાથે ýડી શકાય ��મ ગઝલો સાથ એક પ�ગતમા� જઈ બેઠી ��
ýણે ટાઈમ અથવા સમય ક� પછી કાળ સા�ભળી ગયો હોય છ�. આપણે �યારે ગઈકાલ કહીએ છીએ �યારે એ વીતી
એમ એણે ‘તથા�તુ’ કહી દીધુ�. આપણી પાસે અચાનક જ ગઈ છ�, પસાર થઈ ગઈ છ�. હવે એમા� કશુ� બદલી શકાય િહ�ય øવનને સ�� કરે છ�, આ સ�યને ýણનારા ભાવકો-
ýણે સમય ખૂટવા મા��ો. ધાયુ� નહોતુ�, િવચાય નહોતુ� ક� કાજલ ઓઝા વ�� એમ નથી એ સ�ય આપણે બધાએ સમø લેવુ� પડ�, પરંતુ સા વાચકો હ�મેશા ઉ�મ સજ�નની શોધમા� રહ�તા હોય છ�. દેશ-
�
ુ�
�
ક�પનામા�ય નહોતુ� એવા િમ�ો, �નેહી, �વજનો આપણને �યારે આવતી અથવા આવી રહ�લી કાલ, ક� આવી રહ�લા દુિનયાની ઘણી ભા�ાઓમા ઉ�મ લેખન-સજ�ન ઠીક-ઠીક
છોડીને ચાલી ગયા. એમનુ� જવુ� એ પણ આપણને ખૂટ�લો કાળની વાત કરીએ �યારે એમા� અપાર શ�યતાઓ પડ�લી છ�. �માણમા� મળતુ� ર�ુ� છ�- આ વાત સાથે સ�મત થવા હ�� ઉમેરીશ ક� એમા� મારી-
ે
�
ુ�
સમય જ છ� ને! એમની સાથે સમય નહીં િવતાવી શ�યાનો અફસોસ સારી અને ખરાબ બ�ને. આપણી ભા�ાન સજ�નલેખન જરાય પાછળ નથી. વાતા-કિવતા �ે� ગુજરાતી
�
�
આપણને øવનભર રહ�શે ને! સમય એક જ એવી ચીજ છ� જે સતત આગળની આજનો અથ� છ�, હમણા�, અ�યારે, આ પળ... ગઈ કાલને આજ સાથે ભા�ામા થયેલુ� સજ�ન ઘ�ં �યાનાહ છ�. ગઝલ જેવા કા�ય �કારમા� પણ
તરફ વહ� છ� ને ગુમા�યા પછી પાછી મળતી નથી. ‘વ�ત કી હર શહ ગુલામ, સ�બ�ધ નથી પણ આવતી અથવા આવી રહ�લી �ણને ચો�સ આજ સાથે સ�બ�ધ આપણને મરીઝ જેવા ઉ�મ શાયર મ�યા છ�. આપણે એમને ‘ગુજરાતીના
વ�ત કા હર શહ પે રાજ.’ કાળ-સમય જ આપણા સૌથી સવ�પરી છ� ને છ�. જે આજમા� સમજણના�, �માના�, �વીકારના� બી વાવે છ� એને આવતીકાલે ગાિલબ’ ક� ‘ગઝલસ�ાટ’- જેવા ફ�શનલેબલ ન લગાડીએ તો પણ એમની
�
છતા ýણે-અýણે આપણે બધા સમયનુ� અપમાન કરીએ છીએ. િદવસના શા�િત ક� �નેહના� ફળ મળશે એ ન�ી છ�. સમય કોઈનો મોહતાજ નથી. એ ગઝલો િહ�દી ગઝલોને ઓળ�ગીને ઊદૂ�ની ઉ�મ ગઝલો સાથે એક પ�ગતમા�
ચોવીસ કલાકમા�થી કદાચ આઠ કલાકની �ઘ અને �ણેક કલાક આપણા કોઈની શેહ ભરતો નથી. કોઈની øહજૂરી ક� ચાપલૂસી કરતો નથી. જઈ બેઠી છ�. મરીઝ માટ� ગુજરાતી કિવતાને િન�ય ગૌરવ અને ગવ� બ�ને ર�ા�
�
રોિજ�દા િન�ય�મ માટ� ફાળવીએ એ પછી વધતા 13 કલાકનો આપણે િવ�મા ý કશુ� ત�ન �યુ�લ અથવા બેલે�સ હોય તો એ સમય છ�, છ�.
ે
�
શુ� ઉપયોગ કરીએ છીએ? એમા�થી ક�ટલો સમય સાચે જ ‘ઈ�વે�ટ’ વ�ત! માણસે બીý કશાયથી નહીં, તો સમયથી ડરવુ� ýઈએ, મરીઝની ગઝલો િવશ લખવા િવચારીએ �યા તો એમની અનેક ગઝલો
ે
કરીએ છીએ? સોિશયલ મી�ડયા અને ઓટીટી આપણા ક�ટલા કારણ ક� સમયે પોતાની મુ�ીમા� સમ� જગતને બા�ધી રા�યુ� દોડીને સામે આવે છ�- કહ� છ� : ‘મને લખ, મારુ� િવવરણ કર, મારા િવશ નહીં
કલાક ખાય છ� એનો િહસાબ લગાવીએ તો સમýય ક� છ�. લખ તો મરીઝની વાત અધૂરી રહ�શે.’ આ �પધા� કરતી રચનાઓનો એક-એક
ે
આપણે વ��ના હýરો કલાક એક એવી ��િ� પાછળ કોરોના તો કદાચ થોડા િદવસોમા�, થોડા શેર ટા�કીએ તોય પાના� ભરાય. દા.ત.
વેડફી દઈએ છીએ જેમા�થી કશુ� જ મળવાનુ� નથી. મિહનાઓમા� પૂરો થઈ જશે. આિથ�ક સ�કડામણમા�થી બધો આધાર �� એના જતી વેળાના ýવા પર
મનોરંજન કદાચ આપણી જ��રયાત હોય તો પણ ફરી એકવાર બેઠા થઈ શકીશુ�, પરંતુ આ ખરાબ િમલનમા�થી નથી મળતા મોહ�બતના પુરાવાઓ.
પણ એ ક�ટલા કલાક અથવા ક�ટલી િમિનટની સમયમા� સાચવેલા અને ગુમાવેલા બ�ને �કારના * * *
જ��રયાત છ� એનો િનણ�ય આપણા િસવાય સ�બ�ધોના� પ�રણામ આપણે ભોગવવાના છ�. ��વીની આ િવશાળતા અમથી નથી, ‘મરીઝ’
કોણ કરી શક�? કોરોના કાયમી નથી, એની સાથે ýડાયેલી એના િમલનની �યા�ક જગા હોવી ýઈએ.
છ��લા થોડા સમયથી કોરોનાના ભયથી સમ�યાઓ પણ કાયમી નથી, પણ લાગણીઓ
ક� ઘરમા� પુરાઈ રહ�વાની અકળામણને કાયમી છ�. �ેમ, �નેહ અને સ�બ�ધો આપણે * * *
�
કારણે, આિથ�ક નુકસાનને કારણે ક� છીએ �યા સુધી તો છ� જ. બસ એટલી સમજ મને પરવરિદગાર દે,
�
પછી ચારેતરફ વધતા જતા હતાશાના વડીલો કહ�તા, ક� ‘વખતને વરતીને ચાલવ ુ� સુખ �યારે �યા� મળ, �યા� બધાના િવચાર દે.
વાતાવરણને કારણે, øવનની ýઈએ.’ એનો અથ� જ એ છ� ક� માણસે સમયને * * *
અિનિ�તતા અને �નેહી �વજનોના� ઓળખીને, સમયથી ડરીને ચાલવ ýઈએ બસ, દુદ�શાનો એટલો આભાર હોય ��
ુ�
��યુના સતત મળતા સમાચારના કારણ ક� સમયનો િમýજ પલટાય એ પછી જેને મળ મુજથી સમજદાર હોય ��.
��
આઘાતને કારણે... આપણે બધા� એક કોઈ �યાસ, કોઈ �ાથ�ના ક� કોઈ પ�ર��થિત પીડાઓ િવના આવી સમજદારી અને કોઠાસૂઝ
ન સમýય તેવા આ�ોશમા� ડ�બી ગયા આપણને બચાવી શકતી નથી. નથી �ગટતા�! ઓિલયો ફકીર øવ ýતને
શ�દના એનો ગમ, એના િવચાર દશ�નની �ચાઈ
તસવીર ूતીકાत्મક છે જુદી રાખીને તટ�થપણે øવનને વણ�વે છ�.
ે
દાવો મા�ડવાનો શોખીન વકીલ �ાિઝલના� �ોરે��, ગુનાખોરોનો અ�ો! મલકમા� પકડી લે છ�. એમના øવન િવશ ભાવકો
બહ� ઓછ�� ýણે છ�. થોડ�� ýણી લઈએ.
‘મરીઝ’ (દદી�) તો એમનુ� ઉપનામ.
મિણલાલ હ. પટ�લ
જ�મનુ� નામ અ�બાસ વાસી. 1917મા�
અ પરાધજગતને જ�ગલ સાથે જૂનો સ�બ�ધ છ�. વાિલયા લૂ�ટારાથી સુરત ખાતે દાઉદી �હોરા પ�રવારમા�
મા�ડીને વીર�પન સુધીના લૂ�ટારા ગીચ જ�ગલોમા� શરણ લેતા
આ�યા છ�. જગતમા� સૌથી િવશાળ વરસાદી વન (રેન ફોરે�ટ) જ�મેલા. િપતા અ�દુલ અલી વાસી. માતા
ધરાવતા દેશ અ�તુ�લાબાઈ, પ�ની સોના, મરીઝના દીકરા
�
�ાિઝલમા અનેક મોહસીન હયાત છ�. એમના� પુ�ી લૂલૂઆ. વતન સુરત પણ øવનના� ઝાઝા�
�
�
વીર�પનોનો આશરો વ�� મુ�બઈમા વી�યા. બીજુ� ધોરણ પાસે કરેલુ�. પ�કાર, ત��ી, �કાશક તરીક�
�
છ�. આ વરસાદી મળતુ� કામ કરતા. પછી મુશાયરાઓમા નામી શાયર તરીક� �િપયા કરતા� િમ�ો
�
જ�ગલો વાટ� ને ખૂબ ચાહકો મેળ�યા. પીવા-ખાવામા સોબત મળતી ને ગઝલો લૂ�ટાવી દેતા!
કોલ�િબયાના મરીઝનો કવનકાળ એ ગુજરાતી ગઝલના બીý અને મહ�વના તબ�ાનો
દાણચોરો કોક�નની સમયગાળો છ�. ‘મુશાયરાની ચીજ’ ગણાયેલી ગઝલને બેફામ, શયદા, અ�ત
હ�રાફ�રી કરે છ�, ઘાયલ, ગની દહીંવાલા, શૂ�ય પાલનપુરી, રુ�વા, ‘અિનલ’ વગેરે શાયરો
�
અ મે�રકાના ડ�લાસ નામના શહ�રમા� પેટ� બ�સ� નામનો વકીલ છ�. માક�સવાદી કિવતાની સરહદમા� �વેશ કરાવે છ�. મરીઝનુ� કિવકમ� આ સૌમા પણ વધુ
આદરપા� ર�ુ� છ�. બેગમ અ�તરે ગાયેલી આ ગઝલના થોડા શેર માણીએ:
ગે�રલાઓને
તે રોજ કોઈકની સામે દાવો મા�ડી દે છ�. હમણા� એ એક બેકરીમા�થી
ે
�
બદામ અને સીંગદાણાયુ�ત �ેડ લઈ આ�યો. એ ખાઈન એનુ� હિથયારો પહ�ચે છ� અને બેન�બરી નાણા� િવદેશમા પહ�ચતા કરવા આ મ �યø તારી તમ�ના એનો આ �ýમ ��,
�
પેટ ખરાબ થઈ ગયુ�, એવુ� કહીને એણે એ �ેડ બનાવનારી બેકરી પર પા�ચ જ�ગલોનો ઉપયોગ થાય છ�. વ�તી અને િવ�તારની ���ટએ �ાિઝલ દ. ક� હવે સાચે જ લાગ �� ક� તારુ� કામ ��.
ે
લાખ ડોલરનો દાવો મા��ો છ�. એ કહ� છ� ક� પેક�ટ પર ચેતવણી લખેલી નહોતી અમે�રકાનો મોટો દેશ છ�. તેના ઉ�રી ભાગમા� એમેઝોન નદી આસપાસના * * *
�
ક� �ેડમા� સીંગદાણા મેળવવામા આ�યા છ�. આ જ�ગલોેમા� ધોળા િદવસે માનવીને પોતાનો હાથ ન સૂઝે. (�ન����ાન પાના ન�.18)