Page 12 - DIVYA BHASKAR 021221

¾ }ગુજરાત Friday, February 12, 2021 12
Friday, February 12, 2021 | 12

એક ઇમોશનલ પ�મા� અરિવ�દભાઇ ઘેઘૂર �વરથી કહ�તા:

‘આજે તો વાચા ખડક થઇ ગઇ �� ને શ�દો જડ બની ગયા ��!’

ગુડબાય અરિવ�દ ��ી: વાિચક-

સાિ�વક અિભનયના બાદશાહ!

} િશવ ���નારી�ર છ�. �વ મનાય આવ છ� �� આ છબી સમાનતાનુ� �તી�
ે
ુ�
�વીણ જેટલા જ ક� વધુ �લાિસક એ�ટર માનતા�. �વીણ ýષી �ટાર હતા
ે
�ટાઇિલશ હતા, એમની એક મોિહની હતી પણ અરિવ�દ ýષી પાસે પોતાનુ� છ�, પરંતુ આ છબી ત��થ િવચારોના �િતિનિ��વ સાથ સ�બ�િ�ત છ�
�ડાણ, ઘૂ�ટ�લો �વર હતો.બ�ને ýશીબ�ધુઓએ અને સ�રતાબેન ýષીએ, આઇ.
એન. ટી. જેવી સ��થામા�થી ‘શરત’, ‘સળ�યા સૂરજમુખી’, ‘મીનિપયાસી’,
‘કોઇનો લાડકવાયો’, ‘ખેલ�દો’ જેવા અનેક યાદગાર નાટકો આ�યા ને એક િશવ અ��નારી�ર
ખૂબ મોટો ચાહક-વગ� ઊભો કય�. એમા�યે ‘રાહ�-ક�તુ’ અને ‘ખેલ�દો’ જેવા
િ�લરમા� એ અરિવ�દ-�વીણ ýષીની જુગલબ�ધી ýનારા આિ�ન પોકારી
જતા.
અરિવ�દભાઈની આગવી ઓળખ તો સ�øવક�માર સામે દીકરાના રૉલમા� ક�મ કહ�વાય ��?
‘કોઇનો લાડકવાયો’ નાટકમા� જ થઇ ગઈ હતી(પછી એ જ સ�øવક�મારના
પુ�નો રોલ ‘શોલે’ જેવી યાદગાર �ફ�મમા�યે કરેલો) વળી ભરજુવાનીમા�
ે
મનમોø ��ની ભૂિમકા ‘મીનિપયાસી’ નાટકમા� ભજવીને લોકોને �ø દિ�� ભારતના� મ�િદરોમા� િશવ સામ �નેહથી ��
�
દીધેલા... પણ બહ� લા�બો સમય �ટાર �વીણ ýષીની છાયામા એમણે øવવુ�
પ�ુ� ને પછી પોતાની ના�સ��થા ઊભી કરી: ‘��થાન!’ જેમા� અરિવ�દøએ રહ�લો ��ગી નામનો �ય��ત દેખાય ��. ��ગી િશવના
કલાકાર-િનમા�તા-િનદ�શક તરીક� ‘કાચનો ચ��’, ‘લેડીલાલ ક��વર’, ‘દૈયા રે અ�ય ઉપાસકોથી અલગ �� - િનબ�� ��
દૈયા િબછ�આ’ ‘બરફના ચહ�રા’ જેવા અનેક સુપર-ક�લ નાટકો આ�યા�. એમા�યે
‘એની સુગ�ધનો દ�રયો’ નાટકમા� તો લેખક-અિભનેતા-િનદ�શક તરીક� એમણે �દુ પુરાણકથામા� ભગવાન એક એવી માનવ ક�પનાનુ� �તીક છ�
સમરક�દ બુખારા ઓવારી જવાય એવુ� સજ�ન કરેલુ�. જરાયે મેલો�ામા ક� િહ ક� �યા� �વત�� િશવ અથવા તો િવ�સનીય ભગવાન િવ��
ગલગિલયા� કયા� િવના, હસાવી-રડાવીને, રોમરોમને શુ� સાિ�વક તરીક� જેની પૂý થઈ શક�. બીø બાજુ, દેવી �ક�િતનુ� �તીક છ�.
ુ�
મનોરંજન આપે એવુ� એ �લાિસક નાટક હતુ�. એમણે લખેલા માનવ ક�પનાને �ક�િતની જ�ર હોય છ�, પરંતુ તેનુ� િવપરીત સાચ નથી. તેથી
રાગ િબ�દાસ એ નાટકના સ�વાદો કિવતાની ક�ાના હતા. મને યાદ છ� એમા� ભગવાન અથવા ઈ�રનો અડધો ભાગ દેવીમા� ફ�રવાય છ�, પરંતુ દેવીનો
અડધો ભાગ �યારેય દેવમા� બદલાતો નથી. અધ�નારી�રની �િતમાઓ કરતા�
અરિવ�દભાઇ કિવતા લલકારતા-’હસતા હસતા રડી પડ� ભૈ
�
�
માણસ છ�!’ અને �ે�કો ‘ભૈ માણસ છ�’ કહીને ઝીલી લેતા. એની વાતા�ઓ ઘણી ઓછી હોવાનુ� જણાય છ�.
સ�જય છ�લ એક ઇમોશનલ પળમા� અરિવ�દભાઇ ઘેઘૂર �વરથી કહ�તા: િલ�ગ પુરાણ અનુસાર, સ���ટની શ�આતમા કમળ ખી�યુ� હતુ�. તેમા� ��ા
�
‘આજે તો વાચા ખડક થઇ ગઇ છ� ને શ�દો જડ બની ગયા બેઠા હતા. ý�ત થયા �યારે તેમને એકલતાનો અનુભવ થયો. તેઓ ભયભીત
છ�!’ આજે અરિવ�દ ýષીના ગયા બાદ એમના ચાહકોની વાચા થઈ ગયા અને તેઓને સાથ આપવા માટ� તે કોઈ અ�ય øવનુ� િનમા�ણ ક�વી
પણ ખરેખર ખડક થઇ ગઈ છ�! રીતે કરી શક� તે ��મા� સપડાયા. અચાનક જ તેમને �ખો સામે િશવનો
અનુભવ થયો. િશવનો જમણો ભાગ પુરુષ અને ડાબો ભાગ ��ીનો હતો.
ઇ��રવલ તેનાથી �ેરાઇને ��ાએ પોતાને પણ બે ભાગમા� િવભાિજત કરી લીધા. બધા
�િ�� �ુવન� ય�ય,વાિચ�� સવ વા��મય� પુરુષ øવો જમણેથી અને ��ી øવો ડાબી બાજુથી આ�યા.
�
�
આહાય� ચ�� તારાિદ,ત� નમ: સા��વ�� િશવ� નાથ ýગીઓની મૌિખક પરંપરામા� કહ� છ� ક� �યારે તેઓ િશવને મળવા
(ના�દેવ નટરાજની �ાથ�ના) ક�લાસ પવ�ત પર ગયા, �યારે એ ýઈને આ�ય� થયુ� ક� િશવ પાવ�તી સાથેના
ગ�ભીર નાટકોમા� અરિવ�દø જેટલા ખીલતા એટલા જ કૉમેડી નાટકમા� આિલ�ગનમા� એટલા મ�ન છ� ક� તેમણે ýગીઓ તરફ �યાન જ ન આ�યુ�. તે
ફટકાબાø કરતા. ‘રન ફોર યોર વાઇફ’ના ગુજરાતી �પા�તરમા� બે પ�ની-બે પછી તેઓ સમø ગયા ક� િશવ અને પાવ�તીના� આિલ�ગનને રોકવુ� એ
ઘર વ�ે ફસાયેલા હીરોની ભૂિમકામા� �ટ�જ પર જે ધમાચકડી બોલાવતા તે શરીરના જમણા ભાગને ડાબા ભાગથી અલગ કરવા
ýઇને ભલભલા છક થઇ જતા. મારા સ��નસીબે કોલેજકાળમા� એમના હાથ જેવુ� થશે. તેથી તેમણે િશવને નમન કરી તેમની
નીચે ‘ફાગણ ફોય�’ નાટકમા� કામ કરવાનો મોકો મળ�લો. જરાયે ભાર િવના અધ�નારી�રના �પે ક�પના કરી.
�
હસતા હસતા હાથમા ����ટ મૂક�લી અને કહ�લુ�:’ ડાયલો�સ યાદ કરીને શો માયથોલોø દ. ભારતના� મ�િદરોમા� િશવ સામે
પર આવજે. �રલે�સ રહ�જે,દો�ત!’ આપણે તો નવસવા નવ�સ અને તેઓ �નેહથી ýઈ રહ�લો �ંગી નામનો �ય��ત
�ટાર એટલે �ટ�જ પર લોચો મરાઇ ýય �યારે ચાલ નાટક� ચહ�રાની એક દેવદ� પટનાયક દેખાય છ�. �ંગી િશવના અ�ય ઉપાસકોથી
ુ
બાજુએ �ે�કોને ના દેખાય એમ હસી લેતા�. �ે�કોને એમના ચહ�રાની એક જ અલગ છ� - હકીકતે, ફ�ત તેના હાડકા જ
�
બાજુ દેખાતી પણ શરારતી અરિવ�દ ýષી ઉફ� ‘બાવø’નો બીø બાજુ અમને દેખાય છ� અને તેના બે નહીં પણ �ણ પગ
દેખાતી! એ જ રીતે એમના �ય��ત�વની બીø એક બાજુની વાત આજે નહીં છ�. �ંગી િશવનો ઉપાસક હતો. એક િદવસ
કરુ� તો ફરી �યારેય નહીં કરી શક��. �યારે મારા જેવા નવા કલાકારને 50� મા�ડ ક�લાસ પવ�ત પર આ�યા પછી તેણે િશવની �દિ�ણા
મળતા. પણ શો બાદ મ� મારુ� કવર ýયુ� તો એમા� 150 �. હતા, જે મારી કરવાની ઇ�છા �ય�ત કરી. �દિ�ણા કરતી વખતે પાવ�તીએ મા�ગ કરી
ઔકાત કરતા ઘણા� વધુ હતા. બીý શોમા� ડરતા ડરતા મ� એમનુ� �યાન દોયુ� હતી ક� �ંગીએ તેમની પણ �દિ�ણા કરવી ýઈએ. પરંતુ �ંગી િશવ ��યે
�યારે એમણે ક�ુ�’તારી અગાઉ જેણે રોલ કરેલો એ િસિનયર કલાકાર હતો એટલા મોિહત થઈ ગયો હતો ક� તેને પાવ�તીની �દિ�ણા કરવાની ઈ�છા ન
�
એટલે એને આપતા હતા એ જ રકમ ભૂલથી તને પણ અપાઇ ગઇ છ�!પણ થઇ. આ ýઈ પાવ�તી િશવના ખોળામા બેસી ગયા� અને એ કારણે �ંગીને હવે
�ાઇ��સ ý, જલસા કર, તુ�યે ઘરનો જ છ�ને, દો�ત!’(અરિવ�દભાઇના અવાજમા � બ�નેની ફરતે ફરવાની ફરજ પડી. પરંતુ તેને તો ફ�ત િશવની જ �દિ�ણા કરવી
હ�� ‘�લોપસેસÔલ’ માણસ છ��! એ ‘દો�ત’ શ�દનો રણકો સા�ભળીએ તો �ોડ-વે િથએટરના કોઇ િ��ટશ હતી, તેથી તેણે નાગનુ� �પ ધારણ કરી િશવ અને પાવ�તીની વ�ેથી ખસવાનો
(અરિવ�દ ýષીના નાટકનો સ�વાદ) અદાકારને મળતા હોઇએ એમ લાગે!) આમ તો મારા પ�પા છ�લ (કલાિનદ�શક �યાસ કરવા લા�યો. િશવને તે મનોરંજક લા�યો અને એમણે પાવ�તીને
�ટ�જ પર એક કલાકાર બીý અિભનેતા માટ� ગરમાગરમ ચાનો કપ લાવે છ�લ-પરેશ)ના એ ખૂબ સારા અને �ગત િમ�. છ�લ-પરેશે જ એમના બધા� પોતાના શરીરનો અડધો ભાગ બનાવીને અધ�નારી�રમા� �પા�ત�રત થઇ ગયા.
છ�.પેલો અિભનેતા મ� પર મા�ડ� છ� અને જુએ છ� ક� કપમા� િસગારેટના ઠ��ઠાનો નાટકોના સે�સ �ડઝાઇન કરેલા,અનેક ગુજરાતી �ફ�મો સાથે કરેલી, એટલે પણ �ંગીએ તેની øદ ન છોડી. તે �યારેક �દર તો �યારેક મધમાખીનુ� �પ
ધુમાડો હતો! ધુમાડાને લીધે ખા�સી આવે છ� અને સામેનો કલાકાર આવી મýક પણ મારા માટ� િવશેષ લાગણી હોઇ શક� પણ રંગભૂિમના લોકો એમની લઈને િશવ અને પાવ�તીની વ�ે જવાનો �ય�ન કરતો. જેનાથી પાવ�તી એટલા
�
ે
માટ� મૂછમા હસ છ�. એ મૂછમા હસતો કલાકાર એટલે ગુજરાતી રંગભૂિમનો િદલદારી, એમની પાટી�ઓ અને એવર�ીન ય�ગ િમýજને આજે યાદ કરે છ�. બધા� િખýઈ ગયા� ક� એમણે �ંગીને �ાપ આપી દીધો ક� તે તેની માતા પાસેથી
�
�
�લાિસક અિભનેતા અરિવ�દ ýષી અને સામે હતા, અરિવ�દ ýષીના સગા બહ� ઓછા લોકો ýણે છ� ક� યશ ચોપરાની �ફ�મ ‘ઇ�ેફાક’મા� રાજેશ મળ�લા શરીરના� તમામ �ગો અને તે જમીન પર ફસડાઈ પ�ા.�યારે �ંગી
મોટા ભાઇ- સુપર�ટાર એ�ટર �ડરે�ટર �વીણ ýષી. નાટકની ગ�ભીર �ણે ખ�નાને અરિવ�દભાઇએ ��ઇન કરેલા કારણ એ �ફ�મ ‘ધુ�મસ’ નામના નાટક પર દયા કરીને િશવøએ તેને �ીý પગ આ�યો, જેથી તે �ટપોઈની જેમ
ે
પણ સહજતાથી આવી મýક કરી શકનારા અરિવ�દભાઇ,ચાના કપમા�ના પરથી બનેલી અને ખ�નાવાળો રોલ અરિવ�દભાઇએ �ટ�જ પર ભજવેલો. ઊભો રહી શક�. આ ઘટના બતાવ છ� ક� ભગવાનના ��ી-ભાગને ન પૂજતા
ધુમાડાની જેમ 29 ý�યુઆરી 2021મા� ધુમાડો થઇને જતા ર�ા�. ‘શોલે’ ઉપરા�ત મહ�શ ભ�ની ‘નામ’ �ફ�મા� પણ એમણે સરસ રોલ કરેલો. શુ� દુદ�શા થાય છ�. અ�ય એક લોકવાયકા અનુસાર, �યારે પાવ�તીøએ ગ�ગાને
1960 બાદ ગુજરાતી નવા નાટકોમા� �વીણ ýષી ને કા�િત મ�ડયા જેવા લેખક પ�નાલાલ પટ�લની અ��ભુત રચના પરથી બનેલ અનેક �તરરા��ીય િશવøના િશરે ýયા, �યારે તે ખૂબ �ોિધત થઈ ગયા�. �યારે એમને શા�ત
ે
િદ�ગજ કલાકારોના સુવણ�કાળ દરિમયાન પણ અરિવ�દ ýષીએ પોતાની એવો�ઝ� øતેલ �થમ ગુજરાતી �ફ�મ ‘ક�ક�’ (1969)મા� અરિવ�દભાઇએ કરવા, િશવ બ�નેના� શરીરને એક કયા� અને આમ તેઓ અધ�નારી�ર બ�યા. �
અલગ જ આભા િનમા�ણ કરેલી.એક આગવી અદાથી ડાયલોગ �ડલીવરી સરસ કામ કરેલુ� પણ પછી ગુજરાતી કમિશ�યલ �ફ�મોમા� િવલન તરીક�
કરનારા વાિચક અિભનયના બેતાજ બાદશાહ! �વીણ ýષીના નામે લોકો અરિવ�દભાઇની ટ�લે�ટ િલિમટ�ડ �વ�પે જ બહાર આવી. યોગાનુયોગ જુઓ ‘િલ�ગ પુરાણ’ના આધારે આ લેખ લખવામા આ�યો છ�.
�
�ટ�કટ લેવા લાઇનો લગાડતા� પણ અિભનયના ýણકારો અરિવ�દ ýષીને (�ન����ાન પાના ન�.19) અહી રજૂ કરેલા િવચારો લેખકના છ�.
ં