Page 18 - DIVYA BHASKAR 112621
P. 18

Friday, November 26, 2021   |  18


                બાળક એક �વત�� ���ત�વ ધરાવતો øવ ��







         િગ     જુભાઈની સૌથી મોટી ચમ�ક�િત બાળગીતો અને                 િગજુભાઈ એ વાત �પ�ટ રીતે ýણતા         બાળ-ક�ળવણીના મૂળભૂત િસ�ા�તો �ારા તેમણે ��ઢચુ�ત અને પરંપરાગત
                                                                                                           િશ�કો તથા વાલીઓને હ�બતાવી ના�યા. તેમને સમýતુ� નહોતુ� ક� આ માણસ
                બાળવાતા�ઓ  હતી.  વાતા�કથન  �ારા
                ક�ળવણી, એ તેમની િવિશ�ટ િશ�ણ                             હતા ક� ફ�ત Ôલોને ચાહવાથી કશુ�      શુ� કરવા ધારે છ�? �યારે તેમને ખબર નહોતી ક� તેઓ એક યુગ પ�રવત�કને
        પ�િત હતી. તેઓ માનતા ક� ફ�ત બાળકોને જ નહીં,                                                         િનહાળી ર�ા છ�. ઈિતહાસન પડખુ� ફરતા ýઈ ર�ા છ�. િગજુભાઈની
                                                                                                                              ે
        કોઈ પણ �મરની �ય��તને િશ�ણ આપવાનો સૌથી                               જ નહીં થાય. બાગમા� ખીલેલા�     આસપાસ રહ�લા લોકો સુ�ન પડી ગયેલા કારણ ક� તેઓ એક અ��ભુત અને
                                                                                                                                    �
                          �
        �ે�ઠ અને સરળ ર�તો ‘વાતા’ છ�. િગજુભાઈ કહ�તા                                                         અિ�તીય ‘બાળ-�ા�િત’ની ઘટનાના સા�ી બની ર�ા હતા.
              �
        ક�, ‘વાતા સા�ભળવી એ દરેક બાળકનો જ�મિસ�                            પુ�પોની �સ�નતા ટકાવી રાખવી          નરિસ�હ મહ�તા ક� મીરા�બાઈ માટ� જે રીતે ક��ણ હતા, એ જ રીતે િગજુભાઈ
                           �
        અિધકાર છ� અને એમને વાતા કહ�વી, એ આપણી                               હશે, તો સૌથી પહ�લા� માળીમા�    માટ� બાળકો. તેમણે પોતાની ýત બાળકોને સમિપ�ત કરી દીધી. તેમણે અનેક
        ફરજ.’ તેમની બાળવાતા�ઓ અને બાળગીતોને કારણે                                                          પુ�તકો લ�યા�, આદશ� િશ�ણ પ�િતની �પોઝલ મૂકી, બાળ માનિસકતા
        બાળકો તેમના તરફ ખ�ચાવા લા�યા અને તેમના                                     મા��વ ઉગાડવુ� પડશે      સમýવી પરંતુ બાળ-ક�ળવણીમા� સૌથી મોટી �ા�િત �યારે આવી, �યારે તેમણે
                              �
        �વભાવ અને ઉદારતાને કારણે તેમની આસપાસ                                                               બાળકના �વત�� અ��ત�વનો �વીકાર કય�. તેમણે ક�ુ�, ‘બાળક એક �વત��
        �થાયી થવા લા�યા. પછી શુ�? ગોળના ટ�કડાની                                                            øવ છ�. તેને પોતાની �વત�� અનુભૂિત અને અિભ�ય��ત છ�.’ બસ, આ એક
                   �
        આસપાસ  કીડીઓ  ઊભરાય,  એમ                                                 �ારા લખાયેલા ‘િદવા�વ�ન’, ‘મા-  એવુ� પગલુ� હતુ� જે નીલ આમ����ગે ચ�� પર ભરેલુ�. વન ýય�ટ �ટ�પ ફોર
        િગજુભાઈની આસપાસ બાળકો ઊભરાતા�.                                            બાપોને’, ‘વાતા�નુ� શા��’, ‘મા-  એ�ટાયર મેનકાઈ�ડ.
        સરમુખ�યારશાહી,  બળજબરી  અને                                               બાપ થવુ� આકરુ� છ�’ જેવા� પુ�તકો   બાળક આપ�ં એ��ટ��શન નથી. એ આપણી ઈ�છાઓ, િવચારો ક�
        ધાકધમકીથી ચલાવવામા આવતા બાળ-                                              અનેક  વાલીઓના øવનમા�     �ય��ત�વનુ� �િતિબ�બ નથી. એને પોતાના� િવચારો, પસ�દગી અને ગમા-
                        �
                                                                                                                                           �
               �
                                                                                             �
        સા�ા�યમા એ વાત આગની જેમ ફ�લાઈ                                             પ�રવત�ન  લા�યા.  િગજુભાઈના   અણગમા છ�. એના દરેક ગમા-અણગમા પાછળના કારણો આપણે શોધી
        ગઈ ક� શહ�રમા� કોઈ તારણહાર આ�યો છ�.                                        સ�પક�મા�  આવેલા  વાલીઓમા,   કાઢવાના છ� અને એની પસ�દગીને આદર આપવાનો છ�. તેઓ આપણી
                                                                                                      �
        લા�બી  મૂછો  ધરાવતો  એક  એવો  ચહ�રો                                       પોતાના     બાળકને             ઈ�છાઓ પ�રપૂણ� કરવા માટ�નુ� સાધન નથી. આપણે તેમના માિલક
        જેમની �ખોમા� �યારેય �ોધ નથી હોતો,                                        સમજવાની    અને                    નથી, માળી છીએ. ‘મારા બાળકને હ�� મારી મરø �માણે
        હ�મેશા કરુણા જ હોય છ�. એમના હા�ય, �પશ�,                                 સમýવવાની  એક         મનનો           ઉછ�રીશ’ જેવા� વા�યો મા-બાપના� ઘમ�ડ, અ�ાનતા અને
            �
        ઉદારતા અને વા�સ�યમા બાળકોને પોતાની મ�મી                                નવી  ���ટ  ક�ળવાઈ.                    માિલકીભાવનો પ�રચય આપે છ�.
                       �
        દેખાવા લાગી. એ વાત સમજતા� બાળકોને જરાય                               આ  મા�  િગજુભાઈનો     મોનોલોગ              બાળકના ગાલ ક� માનસ પર પડતો દરેક તમાચો, એ
        વાર ન લાગી ક� તેમને પોતાનો ઓ�રિજનલ સુપર�ટાર                        ýદુ  ક�  ચમ�કાર  નહોતો,                   આપણી અણઆવડતનુ� �માણપ� છ�. કમનસીબે, ક�ટલીક
        મળી ચૂ�યો છ�, પણ એટલુ� પયા��ત નહોતુ�.                           આ બાળમાનસશા��ની શ�આત      ડો. િનિમ� ઓઝા      ‘�લેઝર-સી�ક�ગ એ��ટિવટીઝ’ ચાઈ�ડ-બથ�મા� પ�રણમતી
           િગજુભાઈનુ� િવઝન તો બહ� િવશાળ હતુ�. તેમનો ઉદે�ય ફ�ત       હતી. બાળકો તોફાન ક� અવાજ શુ� કામ                 હોય છ�. એ આપણા સમાજની સૌથી મોટી વ�તા છ� ક� પેરે�ટ
        બાળકોને રાø રાખવાનો નહોતો. તેમનો ઈરાદો બાળકોના મા�યમ �ારા   કરે છ�? તેઓ આપણી વાત ક�મ નથી માનતા�? તેઓ કઈ રીતે   બનવા માટ� ફ�ત પુ�ત હોવુ� જ�રી છ�, સમજદાર નહીં. ર�તા
        વાલીઓને ક�ળવણી આપવાનો હતો. િગજુભાઈ એ વાત �પ�ટ રીતે ýણતા   િવચારે છ�? અને એ રીતે શુ� કામ િવચારે છ�? િગજુભાઈએ �યારે   પર ચાલતા અý�યા લોકોનો øવ ન ýખમાય, એ માટ� �ાઈિવ�ગ
                                                                                                                              �
                                                                                                                        �
                                           �
                                                �
        હતા ક� ફ�ત Ôલોને ચાહવાથી કશુ� જ નહીં થાય. બાગમા ખીલેલા પુ�પોની   આ બધા ��ોના જવાબ આપવાની શ�આત કરી �યારે પેરે��ટ�ગ-  લાઇસ�સ ફરિજયાત હોય છ�, પણ આપણા જ બાળકનો �ે�ઠ ઉછ�ર કરી
                          ે
        �સ�નતા ટકાવી રાખવી હશ, તો સૌથી પહ�લા માળીમા મા��વ ઉગાડવુ�   જગત અવાચક બની ગયુ�.                    શકીએ, એ માટ� પેરે��ટ�ગ-લાઇસ�સ જ�રી નથી હોતુ�. એક øવને જ�મ આપી
                                           �
                                     �
        પડશે. જેમને ખરા અથ�મા� Ôલો સાથે િન�બત હોય છ�, તેઓ સૌ�થમ માળી   ‘તારે મારી વાત માનવી જ પડશે’, ‘હ�� કહ�� એમ જ થશે’, ‘નીચે બેસ,   દેવાની લાયકાત દરેકમા� હોય છ�, પણ એને ઉછ�રવાની �મતા અમુકમા� જ અને
        સાથે િમ�તા કરે છ�.                                નહીં તો એક ફડાકો પડશે’ જેવા ઓનરિશપના ચાલી રહ�લા આત�કવાદની   એટલે જ આપણી આસપાસ અન�ત સુધી િવ�તરેલી સામાિજક સમ�યાઓ,
           બાળકોની નજરમા� હીરો બની ગયેલા િગજુભાઈએ સભાનતાપૂવ�ક એ   વ�ે િગજુભાઈની વાતો �ા�િતકારી હતી. બાળકો પર હાથ ઉપાડતા, ýહ�કમી   અપરાધો અને અ�યાચારો છ�.
        વાતની કાળø લીધી ક� તેઓ મા-બાપની નજરમા� િવલન ન બની ýય અને   ચલાવતા ક� મન ફાવે એ રીતે વત�તા� મા-બાપની સામે િગજુભાઈની િશ�ણ   કાશ, આપણે આવનારી પેઢીનુ� ભિવ�ય બદલી શકીએ. િગજુભાઈની
        માટ� જ, તેમણે માળી સાથે િમ�તા શ� કરી.             પ�િત એક એવુ� અિહ�સક, સુખદ અને મજબૂત �દોલન હતુ� ક� જે આવનારા   વાતો, િવચારો અને પુ�તકો આજે પણ એટલા જ સુસ�ગત અને �તુ�ય છ�.
                                                                                                                                                    �
           બાળકોના� માતા-િપતા સાથે સ�વાદ શ� કયા�, પ��યવહાર શ� કય�.   સમયમા� બાળ-ઉછ�રની પ�રભાષા બદલી નાખનારુ� હતુ�.   આપણા� બાળકોના િવકાસ અને ઉ�જવળ ભિવ�ય માટ� તેઓ હ�મેશા આદશ�
        વાલીઓને સ�બોધી પુ�તકો લ�યા�, સભાઓ કરી, સરઘસ કા�ા�. િગજુભાઈ   ‘બાળકોને  �યારેય  મારશો  નહીં’, ‘એમને  ડરાવશો  નહીં’  જેવા   અને પથદશ�ક રહ�શે.
                         અનુસંધાન
                                                          માયથોલોø                                            બાળપણથી અમે બોલતા� આ�યા� છીએ ક� ‘વારતા રે વારતા, ભાભો ઢોર
        શ��ના મલકમા�                                                                                       ચારતા... અરરર માડી!’
                                                          એ જ સાચો �ેમ હોય છ�. વધારે સા�ક�િતક િવચારસરણીઓ મુ�ય �વાહનો   િગજુભાઈ, તમે વાતા કહીને ઢોર જેવા માણસોને ચારવાનુ� સ�ય કાય�
                                                                                                                           �
           કા�ય સ�િ�’ એમની િવવેચના - સગ�શ��તનો પયા��ત પ�રચય કરાવે છ�.  િહ�સો  બની  ગઇ.  વધારે  �પ�ટ  િવચારસરણીઓ  ગુ�ત  અને  પ�રિધય   આરં�યુ� હતુ�. ઉપયુ��ત ýડકણામા� એક છોકરો રીસાયો હતો �યારે અ�યારે
                              ે
                                                                                                                       �
             } ‘ભણકારા- ��થમાળા’ 1-2-3મા� એમની મોટા ભાગની કિવતા   �દોલનોનો િહ�સો બની ગઇ, જેમા� રાધાને પોતાની �વત��તા માટ�   તો બાળકથી જ વાતા રીસાઈ ગઈ હોય એવુ� લાગે છ�. એકલતાની કોઠી રીતસર
                     �
           સ�િચત છ�. ‘�હારા સોનેટ’મા� અનેક િવષયો પરના� સોનેટ કા�યો છ�. �ેમ,   અપાર સ�માન આપવામા� આવતુ� હતુ�. ક��ણ રુ��મણી સાથે લ�નથી અને   બાળપણ પર પડી છ�. િગજુભાઈ મદદ કરવા ફરી પધારો. બ�ા પાટી� રાડ તો
                                                                                                                                                 �
           �ક�િત, વાધ��ય અને કિવતા િવશેના� એમના� સોનેટોમા� શુ�કતા અને   લ�ન િવના રાધા સાથે બ�ધાયેલા હતા. આમ પણ આ િવચારસરણીઓએ   પાડ� છ�, પરંતુ મ�મીઓ વો�સએપમા� �ટ�ટસયા�ામા િબઝી છ�.
                                                                                                                                          �
           િવચારભાર મયા�દા બને છ�. ýક�, ‘�ેમનો િદવસ’મા� ઉ�મ કિવતા મળ�   રાધાને દેવી મા�યા� જે લ�ન િવના ક��ણ સાથે અને લ�ન �ારા અયાના   સદી પહ�લા તમે ��ેø, મરાઠી, બ�ગાળી અને પ�ýબી બાળવાતા�ઓના
                                                                                                                    �
           છ�. દા�પ�ય �ેમના� બેનમૂન સોનેટો બ. ક. ઠા.નુ� યાદગાર અપ�ણ છ�.   (િવિવધ લખાણોમા� એમનુ� નામ અલગ અલગ છ�.) સાથે બ�ધાયેલા હતા. ý   અનુવાદ અમને આ�યા હતા. અફસોસ, આજે અમે ગુજરાતના� દરેક બાળક
                                                                                                 �
                                                                                                    �
                            �
           ‘આરોહણ’ જેવા દીઘ� કા�યમા િચ�તન કદીક આ�વા� ક�ાએ પહ��યુ� પણ   આપણે લ�નનો શા��દક અથ� લઇને તો આપણી શુ�તાવાદી લાગણીઓને   સુધી તમારી વાતા�નો ભાવાનુવાદ પણ નથી પહ�ચાડી શ�યા. પરંતુ તમે
                                                                                                                                                 �
           છ�.                                            ઠ�સ પહ�ચી શક� છ�.                                અમારી ઉપર રાø રહ�ý.
           �ક�િતનો ýદુ અને કા�ય-�સવની �ણને વણ�વતુ� સોનેટ ‘ભણકારા’   રાધાએ ક�વા દેખાવ છ�, તે દરેક ભ�ત પર આધા�રત છ� એટલે ક� રાધાના   ગુજરાતના� બાળકોની દયા ખાý. આ લખાઈ ર�ુ� છ� �યારે ગુજરાત
                                                                       ુ�
                                                                                                                                                �
                                                                                        �
        આપ�ં �થમ સોનેટ કા�ય છ�. એની ચાર પ���તઓ માણીએ:     જે ભ�ત છ� તેઓ રાધાને પોતપોતાની નજરે િનહાળ છ�  : જેમ ક�, મુ�પલનીએ   સરકારે દર પ�દર નવે�બરે તમારા જ�મિદવસને ‘બાળવાતા િદન’ તરીક�
                  ‘આઘે ��ા� તટધુમસ જેમા �ુમો નીંદ સેવે,   ýયા, �વકીયોએ ýયા, પરકીયોએ ýયા અથવા જેમ સહિજયોએ ýયા. આ   ઊજવવાનુ� ýહ�ર કયુ� છ� તે બદલ તમે સૌને આશીવા�દ આપý. િગજુભાઈ,
                                   �
                                                                                  �
                                                             �
                                                                       �
                                                                                                    �
                                �
                    ે
                 વ� �વ�ને �દુ મલકતા શા�ત રેવા સુહાવે…’    બધાએ રાધાને પોતપોતાના ���ટકોણથી ýયા. ýક� આ તમામમા�થી કોઇ રાધા   લવ યુ લોટ! િમસ યુ એવરી ડ�! તમારા પુનજ��મની ��ા લઈને બેઠ�લો તમારો
                                                                                    �
                                   �
            ‘નમ�દા નદી, �ા�દની રાત… ને હો�ીમા કા�યનાયક : કા�ઠાના ધુમસમા  �  �ગે ક�ઇ નથી કહ�તા, પણ તેમની િવચારસરણી øવન અને સમાજ ��યેના   આøવન િવ�ાથી� સા�ઈરામ…’
                                                �
            �
                                         �
                                     �
        ઝા�ખા ��ો : ýણે �વ�નિવહાર! આછા� મલકાતા હાલતા મોý પર નાવ ધીમે   આપણા ���ટકોણ �ગે ઘ�ંબધુ� કહી ýય છ�. �
                                             �
                  ે
        ધીમે ડોલતી ચાલ છ�…’                                                                                માનસ �શ�ન
           મ�દા�ા�તા ��દનો ýદુ બ. ક. ઠા.ના� આ �ણ સોનેટોમા માણવા જેવો   લાઈટ હાઉસ
                                             �
        ��: 1. ‘�ેમની ઉષા’, 2. ‘જૂનુ� િપયેરઘર’, 3. ‘વધામણી! ��વી બ. ક.                                     ક�ઈ આ�યા� જ નથી. એક લ��કની હતી, એ તો �ૂટી પર હતી. એ ક�ઈ િવ�ન ન
        ઠા.નો િ�ય છ�દ- અગેય અને િવચાર મૂકવાનુ� મા�યમ! એ છ�દમા� રચાયેલુ�   મનની મજબૂતીની જ�ર પડ� છ� એટલે જ સૌ �થમ પોતાને માફ કરવાનુ� શીખી   કહ�વાય. આપણે એરપોટ�મા� ઊતરીએ ને આપ�ં ક�ટમ ચે�ક�ગ થાય, એ ક�ઈ
        ‘મોગરો’ સોનેટ પેઢીઓએ મા�ય છ�. ‘વધામણી’મા� �સૂિત માટ� િપયેર   લેવાથી બીýને માફ કરવાની િહ�મત ક�ળવાય છ�. આથી �મા તમારી ýતને   આપણો િવરોધ નથી કરતો. એ એની �ૂટી છ�. જે ક�ઈ િવ�નો આ�યા� એ રાવણે
                             ુ�
        આવેલી નાિયકા પિતને પુ�જ�મની વધામણી આપે છ�. દા�પ�ય�ેમનુ� બેનમૂન   અથવા અ�ય લોકોને એક ભેટ હોઈ શક� છ�, એ તમને કશીક સાથ�ક વ�તુની   લ�કામા�થી મોક�યા� જ નથી, આકાશના દેવતાઓએ જ મોક�યા�! એમ ભજનમા�
        સોનેટ ખૂબ �િસ� છ�:                                �ા��ત હોઈ શક� છ�, સાથે જ એ એક એવી ગુણવ�ા હોઈ શક� છ� જે મજબૂત   જે િવ�નો આવે છ� એ દુરાચારીઓ નથી આપતા�, �યારેક-�યારેક કહ�વાતા
                 ‘�હાલા મારા િનશિદન હવે થયા ���ા તમારી,   સ�બ�ધ ક�ળવવા માટ� પાયાની �ટ સમાન બની રહ� છ�.     તથાકિથત એવા� સુરી ત�વો જ િવ�નો કરતા� હોય છ�! અને એવા� િવ�નોના
                આવો, આપો પ�રિ�ત �તીિત બધી િ��હારી!          કહ�વાય છ� ક� આશા �ચે ઉડાન ભરવાની પા�ખો આપે છ� તો �મા એ છ� જે   સમયે સાધક� આગળ વધતા� રહ�વુ�, ભજન ગાતા રહ�વુ�, ભજન લખતા રહ�વુ�
                                                                                                                                                     �
                મીઠી વાતો: �ણયી નયનો ��તાલાપ લાવો…’       જમીન પરથી ઉપર ઊઠવા મદદ કરે છ�. આથી જ �માને હ�મેશની એક �ે�ઠ   અને કા�ઈ ન આવડ� તો ભજન સા�ભળતા રહ�વુ�.
           �ણયøવન એટલે દા�પ�ય! કિવ વા�તવની ભ�ય પર ઊભા રહીને   �થા તરીક� િવકસાવવી ýઈએ.                         ‘ભજન’નુ� રોકડ�� પ�રણામ આવે. યોગનુ� પ�રણામ પછીથી આવે; એ
        આપણને સુખ-દુ:ખ અને øવનની ગિત સમýવે છ�. �ય��તક���ી,                                                 આવે ક� ન આવે, ક�ટલાયે યોગીઓ ��ટ થતા હોય છ�. ભજન તો એ જ
        ��ાવ�થા અને કિવતા િશ�ણ િવશેના� સોનેટમા� શુ�કતા છ�, પણ િવચાર   સા�ઈ-ફાઈ                             પળ� આપણને આન�દ આપે. આપ�ં માથુ� ડોલી ýય, આપણો મા��લો ઝૂમી
        �ાણવાન છ�.                                                                                         ýય. ક��ણમૂિત�ના શ�દોમા� કહ�� તો, ‘પાથલેસ પાથ’, માગ�મુ�ત માગ�. એનુ�
           ‘િનશાનચૂક માફ : નહીં માફ નીચુ� િનશાન’ જેવુ� પ���તસૂ�ત આપનાર   ભાષા�તર થવા પા�યુ� છ�. (ભલે ગુજરાતના તમામ િશ�કોને એ વા�ચવાનો   નામ છ� ભજન અને બીø બધી સાધનાને સ��દાય હોય, પણ ભજન કાયમ
        આ પીઢ કિવ-િવવેચકનુ� મુ�બઈ ખાતે 1952મા� બીø ý�યુઆરીએ અવસાન   સમય નથી મ�યો. અડધાને કદાચ રસ નથી અને અડધા સવ� અને ઓન પેપર   િબનસા��દાિયક હોય છ�. એને કોઈ સ��દાય હોતો નથી.�
        થયુ� હતુ�!                                        કાગિળયા� આપવામા� િબઝી છ�.)                                                    (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23