Page 13 - DIVYA BHASKAR 111921

Friday, November 19, 2021 | 13

�ા�� અન સમજ
ે
ભારતીય સ�કિત પાસ ખબ લોિજક
ૂ
�
ે
�
ે
ે
�
અન િવચારીન ગોઠવાયલા �ા��ો,
ે
ે
�
એની ���ા�ન છ. આપણ ýણતા
�
ે
નથી એટલ આપણન લાગ છ ક આ �રવાજ અન ક�રવાજ
ે
ે
ે
�
�
બધ ���ચ�ત રીત ગોઠવાય છ �
ુ
ુ
ે
�
ે
�
�
‘તડકો ચબલીના
પાન : તડકો
િખસકોલીના કાન’

કિવ તરીક સુ��ાત લા. ઠા.એ
�
િવચારક���ી િનબ�ધો લ��ા છ �

ે
�
ુ
ઇ. સ. 1955થી 1985ના ગાળામા, ગજરાતી કિવતા ��ે જ ે
�
મહ�વના આધુિનક કિવઓ આ�યા હોય એમા લાભશકર
�
ે
ે
ઠાકર અન િસતાશ યશ��� : બ શીષ�થ કિવઓ તરીક�
�
�
ુ
ુ
ે
ે
�
ે
સ�યાત છ. લાભશકર (લા. ઠા.)ન ભલ આપણે કિવ લખ વધાર આગળ
�
ે
ે
ે
તસવીર ूતીકાत्મક છ ે કરતા હોઇએ, પણ લા. ઠા. એક ઉ�મ અન �યોગ�ધાન ના�કાર હતા.
�
�
�
�
�
�
એમણે કટલાક વા�તવન વણવતા િવચારક��ી િનબધો લ�યા છ. એનુ ગ�
ે
ે
ે
ે
સરસ છ. ‘કોણ?’ અન ‘અક�માત’ જવી બ આધુિનક રીિતની સફળ
�
�
ૂ
�
�
�
�
ે
ે
ે
િવ �ભરમા ફાયના��સયલ વષ, ચોપડા ક ઈ�કમટ��ના કાગળો જતી માન પાચ મિહન પાછી લાવવાનો મળ િવચાર કદાચ એટલા માટ � નવલકથાઓ ઉપરાત ‘લીલાસાગર’ અન ‘પીવરી’ સરખી સામાિજક
�
ે
નવલો પણ આપી છ. પ�નાલાલ પટ�લની વાતાકથનકલા-ન વણવતો
�
�
�
�
�
ે
ગોઠવવામા આ�યો હતો ક એને પરો આરામ મળ અન િપયરમા એ િનરાત,
ૂ
�
�
�
પહલી એિ�લથી શ� થાય છ. આમા કોઈ મýક છ ક કોઈ
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
�
�
ૂ
�
ે
ે
�
�
અýણતા જ થઈ ગયલી રમજ છ, એવો િવચાર આ�યા વગર પોતાના કાચા શરીરને સાચવીન, બાળક સરખ �ચકી શકાય એવડ� થાય પછી એમનો િવવચન લખ પણ યાદગાર છ. આમ છતા લા. ઠા. એક
�
ે
ે
ે
રહતો નથી કારણ ક, પહલી એિ�લ િવ�ભરમા ‘એિ�લÔલ’ તરીક� ઉજવાય સાસર પાછી ફર તો આન�દથી બાળકન ઉછરી શક એ મળ િવચાર આપણા પરંપરાભજક અન િન�યનતન કરવા ભાષા ýડ સવનન અન તોફાન
�
ે
ૂ
�
�
�
�
ે
�
ે
ૂ
�
�
ે
�
છ. એકબીýન મરખ બનાવવાનો, આન�દ લવાનો આ િદવસ આખા િવ�મા � શા��ોએ જ આ�યો છ. � કરતા અકળ સજક ર�ા છ. ગજરાતી કિવતા અન નાટકમા� લા.ઠા.એ
ે
ૂ
ુ
�
�
�
ે
ે
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
ે
�
�
ફાયના��સયલ વષની શ�આતનો િદવસ પણ છ! પરંત, ભારતીય કલ�ડર એવી જ રીત, નાગની પý, ગણપિતનુ આગમન ક નવરાિ� પાછળ તોડફોડ કરતા કરતા કટલક યગøવી સજન કય છ.
�
ુ
�
�
�
�
�
ુ
ૂ
�
�
ે
�
�
અન ભારતીય સ�કિત મજબ આપણા� ફાયના��સયલ વષ, નવા ચોપડા અન ે પણ શા��ો�ત િવચારની �ાનય�ત પરંપરા રહી છ. નવરાિ�ના નવ િદવસ આધુિનકતાનો આ સમય જ ��ઢભજક તોફાનોનો હતો. ય�િવ�ાન,
�
�
ુ
ુ
�
�
ે
�
ૂ
�યવસાય, ધધા ક ઓ�ફસની શ�આત આજથી થાય છ. � દરિમયાન કોઈપણ �મરની ��ીન છટથી શણગાર કરવાની અન ખલીન ે શહરીકરણ, મ�ય�ાસ વગરએ જ�માવલી નવી સવદનાઓ – ખાસ કરીને
�
ે
ે
ે
ે
ે
�
ૂ
�
ૂ
�
ધનતેરસ ક િદવાળીના િદવસ લ�મીની પý કરીને દકાન ક �યવસાય, અિભ�ય�ત થવાની રý સમાજ આપે છ. ગરબો, એ ગભ છ અન એમા �ગટ િવરિત, િવષાદ, હતાશા, એકિવધતા વગર –ન અિભ�ય��ત આપતા�
ે
ે
�
�
ે
ે
�
ે
ુ
�
�
ફકટરી ક ઓ�ફસને વધાવવામા આવ છ. એ પછી આજે, લાભપાચમના કરવામા આવતો અખડ દીવો એ øવ અથવા આ�મા છ. ��ી ક શ��તની નાટકો, કિવતા, કથાવતાના એ િવલ�ણ વષ� હતા! િમ�ો સાથ મળીન ે
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ૂ
�
ે
�
ે
ે
ે
�
ે
�
િદવસથી નવા વષની શ�આત થાય છ. આપણી સ�કિતએ સૌન ‘�પસ’ આરાધના દરિમયાન આ ગભ અન એમા રહલો આ�મા પણ પજનીય છ એ ‘ર મઠ’, ‘આક�ઠ સાબરમતી’ ‘હોટલ પોએ�સ’ જવી અ�પøવી સ�થાઓ
�
�
�
ૂ
�
ે
ૂ
�
ે
�
�
�
�
ે
ે
આપવાની એક મહાન પરંપરા ગોઠવી છ. શીતળા સાતમના િદવસ ચલો વાત આપણા શા��ોમા કહી છ. અન ‘કિત’, ‘ઉ�મલન’ જવા સામિયકો �ારા લા. ઠા. અન િમ�ોએ ‘થભી
�
�
�
�
�
ે
ુ
�
�
ે
�
�
શાત રહ છ, અ��નન આરામ મળ છ. શીતળા સાતમની પહલા� રાધણ છ� જવારા વાવવાનો પણ બહ મોટો મિહમા છ. આ જવારા આપણને ગયલા’, ‘મનજળ’ ડહોળી નાખવાન ‘નમ�દક��ય’
�
�
ૂ
ં
ે
�
�
�
ે
�
ે
ે
ૂ
ુ
આવ છ. બીý િદવસ ખાવા માટ થોડ� ઘ� બનાવી લવ એવા મૂળ િવચારન ે ધરતીની પý કરતા અન અનાજન મ�ય કરતા શીખવ છ. ગૌરી�તના કરેલ! લા. ઠા.ના બધા સજનિવશષોની આ
�
ે
�
ુ
�
ે
�
ુ
�
�
�
ુ
�
�
ે
�
�
ૂ
�
ે
�
ુ
ં
�
�
ે
ૂ
બદલ રાધણ છ�ના િદવસ એટલ બધ રાધવામા આવ છ ક સમય, અનાજ અન ે િદવસોમા મીઠ નહી ખાવાની પરંપરા પણ એક દીકરીને ભોજનમા� ‘લણ’ન � ુ ભિમકા છ. કિવ લા. ઠા. ભાષા વડ �
ે
�
ે
ુ
�
ે
ુ
ે
�
�
�
મહનતની નરી બરબાદી થાય છ. અમાસના િદવસ કારીગરો (િવ�કમાના � મહ�વ સમýવવાની સાથ સાથ એવ શીખવ છ ક, એણે એના �સર પ�ના ���ના ભાષાની સીમાઓ તાગ છ ન ઉફરા જવા
�
ે
�
ે
ુ
ે
�
ે
ે
�
�
�
ુ
ૂ
�
�
ુ
�
સતાનો મનાતા િમ��ી ક બીý ��ક�ડ લબસ) રý પાડ છ. એવી પ�રવારમા� ભોજનમા� લણની જમ ભળી જવાન છ, દખાવાન નથી, મથતા રહ છ. ‘પનવસ’ વ� તરીક�
�
�
ૈ
�
ુ
�
ે
ૂ
જ રીત ધનતેરસની સાજ લ�મીની પý કરીને ચૌદશ-િદવાળી- પણ �વાદ વધારવાનો છ! મલકમા � લા. ઠા. ‘સમાજની કાયિચ�ક�સા’
�
�
ે
ે
ુ
ે
�
�
બસત વષ-ભાઈબીજના ઉ�સવોની રýના સમય લ�મીøન ે એવી જ રીત ‘ઉપવાસ’નો અથ આપણા શા��ોમા � કરતા હતા.
ે
�
ે
ે
�
ે
પણ એમની અવરજવર અન �વાસમાથી રાહત આપવાનો એકબીýન ે (િસ�ટમન આરામ આપવા માટ) ‘ની પાસ બસવ’ એવો મિણલાલ હ. પટ�લ િવસગિતઓથી ભરલા અન ે
ુ
�
�
ે
�
ે
ે
�
�
ં
�
�
ે
�
�
�
આપણે �યા �રવાજ છ. થાય છ. �વયની સાથ, ઈ�ર સાથ ક આપણે જન આપણા ભાષામા પણ નહી બાધી શકાતા
ે
ે
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
ુ
ુ
�
આખ વષ સતત કામ કરતા કટલાક �યવસાિયક લોકો ગમતા રહીએ ગ� ક આ� માનતા હોઈએ એની પાસ બસીન પોતાની માનવøવનની �યથાઓ અન �યથતાની
�
�
ે
�
ે
�
ે
�
ે
�
ે
�
એ સમયમા જ �યાપારીઓ દરના દશોમા �યાપાર કરતા ýત સાથનો સવાદ એ આપણા વદોમા� ‘ઉપ-વાસ’ પોતાના લખન-સજનમા અિભ�ય��ત
ે
ૂ
ૈ
�
ે
હશ એમને માટ િદવાળી ઘર આવવાનો અન �યાપાર નહી ં કાજલ ઓઝા વ� કહવાયો છ. તો બીø તરફ, આયવદ ઉપવાસન મહ�વ આપવા, િન�ય નવા �યોગો કરતા લા. ઠા.નો જ�મ
ે
ુ
�
ે
�
ુ
ે
�
�
કરવાનો સમય બની રહ જથી પ�રવાર સાથ સમય િવતાવી એટલા માટ જણા�ય છ ક રોજેરોજ કામ કરતી આપણી સર��નગરના સડલા ગામમા 14મી ý�ય. 1935ના રોજ થયલો.
ુ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
�
ુ
�
�
ુ
ે
ે
ં
ે
�
ૂ
શકાય અન �યવસાય નહી કરીને આવક ગમાવવાની િચતાન ે પાચનત��ની િસ�ટમન અઠવા�ડયામા, મિહનામા ક વષમા � એમના િપતાએ 1936મા સડલા છો� અન પાટડીને વતનગામ બના�ય.
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
ુ
�
�
�
બદલ ý એ �રવાજ ક સામાિજક જ��રયાત હોય તો �યાપારીન પણ એકવાર આરામ આપવો ýઈએ. નવરાિ�ના ઉપવાસ હોય ક � િપતાø ýદવø ઠાકર �યવસાયે વ� હતા. દાદા પણ વદ કરતા. માતા
ુ
ૈ
�
ે
ે
ૈ
ે
�
ુ
રાહત રહ એવા િવચાર સાથ આ િદવસોમા રý પાડવાનો ક આિથક �યવહાર પયુષણના, િવચાર એક જ છ! ચાતમાસના ઉપવાસ એટલા માટ મહ�વના છ � �ભાવતી હલકદાર કઠથી ગાતા. લોકગીતો, લોકનાટકો અન મળાઓમા�
�
�
ે
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ં
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
ે
ે
નહી કરવાનો શા��ોમા ઉ�લખ હોવો ýઈએ. વળી, રોજેરોજના આિથક ક ચોમાસામા પાચનત�� થોડ� નબળ પડ� છ, ત ઉપરાત ચોમાસામા મોટાભાગે ગવાતા ગીતો લા. ઠા.એ બા પાસથી સાભળલા, પણ લા. ઠા.એ ગીતો
ૂ
�
�
ુ
�
�યવહારમાથી બહાર નીકળીને થોડી માનિસક રાહત મળ તો જની લવડદેવડ ઘરમા રહવ પડ� એટલે ચાલવાની ક બીø કોઈ કસરત થઈ શકતી નથી. (ન ગઝલો) ન લ�યા. એ તો છદોબ� અન લયમ�ત તથા મ�તલયના �
ે
�
ુ
�
�
�
�
ુ
ે
ે
�
ુ
�
પણ સલટાવી શકાય, િદવાળી પહલા બધી ઉઘરાણી કરી લવી ક ચકવી દવી આવા િદવસોમા ý ઓછ ખાઈએ અથવા એક ટાઈમ ખાઈએ તો આપણી દીઘ� અન લઘકા�યોના ઉપાસક ર�ા. બારથી વધ એમના કા�ય�થો છ.
ુ
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ે
ૂ
ુ
�
ં
�
ે
�
�
ે
એ િવચાર પણ કદાચ અહીથી જ આ�યો હોવો ýઈએ. પાચનત��ન ઓછ કામ કરવુ પડ�. પલ�યા હોઈએ, શરદી થઈ હોય તો પણ પાટડીમા આઠ ધોરણ ભણી લા. ઠા. અમદાવાદ આવ છ. અહી ં
�
�
�
ભારતીય સ�કિત પાસ ખબ લોિજક અન િવચારીન ગોઠવાયેલા શા��ો, ઉપવાસ કરવાથી આપણી તિબયતમા ઝડપથી સધાર આવ એવા િવચારથી રાધ�યામ શમા જવા િમ�ો સાથ, ભાષાભવનમા ઉ. ý. પાસ ગજરાતી
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
ે
�
�
ૂ
�
ે
ુ
ુ
ે
ુ
�
ુ
�
�
�
�
ુ
ે
ે
�
ુ
ુ
�
ુ
એની �ડઝાઈન છ. આપણે ýણતા નથી એટલે આપણને લાગ છ ક આ બધ � ુ આયવદ ચાતમાસના ઉપવાસન મહ�વ ક� છ. એ પછી તરત આવતી િદવાળી સાિહ�ય ભણીને લા. ઠા. એમ. એ. થાય છ. સાત-આઠ વષ જદી જદી
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ુ
ુ
�
ે
ે
જનવાણી અન ��ઢચ�ત રીત ગોઠવાય છ, પરંત સ�ય એ છ ક આપણી સ��કિત ખાવાપીવાનો અન જલસા કરવાનો તહવાર છ. એ િદવસોમા વધ ખવાય તો કોલેýમા અ�યાપન કરાવીને લા. ઠા. 1964મા આયવિદક કોસ� કરીને
ુ
ે
ુ
�
ુ
�
�
�
ુ
ે
�
�
ે
ુ
ે
સૌથી આધુિનક અન સૌથી વધ દર���ટપૂવકની પરંપરા ધરાવ છ. ચાતમાસમા ઉતરલ વજન ફરી પાછ �રગેઈન થાય �યાર વાધો ના આવ એ ‘પનવસ’-ન નામ પોતાનુ ‘કાયિચ�ક�સાલય’ શ� કરે છ. આ �� પણ
ે
ૂ
�
ુ
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
ે
ૈ
ે
��ીઓન માિસકના િદવસોમા રસોડામા ન જવા દ એની પાછળ કોઈ િવચાર પણ કદાચ આની સાથ ýડાયલો હશ! ે એ સફળ અન માનવતાવાદી વ� તરીક� નામ કમાય છ. �થો પણ લખ ે
ે
ે
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
ુ
ૂ
ે
ુ
ે
ે
�
�
જનવાણી ક ��ઢચ�ત િવચાર એ સમય નહોતો. આખ વષ હાથે કામ કરતી, આપણે આપણા� શા��ોના મળ િવચારન ભલવા લા�યા છીએ, અથવા છ. ‘બાપા િવશે’ અન ‘મારી બા’ – જવા øવનચ�ર�ો લખનારા લા.
ૂ
�
ે
ૂ
ુ
ે
ુ
ે
�
�
ુ
�
ુ
�
ે
ે
છાણવાસીદ કરતી અન મહમાનોને સાચવતી પ�વધન એના મ�ક�લ િદવસોમા � તો ýણતા જ નથી. �રવાý અન ��ઢચ�ત જડતામા ફર છ. આપણે બધાએ ઠા.ના પ�રવારમા પ�ની કમદબહન, અપ�ા-મનીષા બ દીકરીઓ તથા
ુ
�
�
ે
�
�
ૂ
�
ે
આરામ મળ એ મળ િવચાર હતો, એ પછી જ કઈ અથઘટન કરવામા આ�ય ુ � સામાિજક �રવાý સમøન પાળવા ýઈએ, પરંત ý એ ‘�રવાજ’ જડતાને િવ�મય-ઉ�પલ નામ દીકરા છ.
�
�
�
ે
ુ
ે
�
એ ��ઢચ�ત અન સકિચત માનિસકતામા પ�રણ�યુ, જન માટ આપણા� મળ કારણે ક�રવાજ બનવા માડ તો એ ��ઢચ�તતાનો િવરોધ કરવાનુ પણ આપણા અઢાર જટલા લા. ઠા.ના િનબધ સચયોનુ ગ� પણ આ�વા� છ.
�
ે
�
�
ુ
�
�
ુ
ૂ
�
�
�
�
�
�
�
ે
ે
ે
�
ુ
શા��ો �ગન અ�ાન વધ જવાબદાર છ. એવી જ રીત સવાવડ માટ િપયર શા��ોએ જ શીખ�ય છ. � (અનસધાન પાના ન.18)
�
ે
�
�
ુ
ુ
ે
�
ુ
�
ુ
�