Page 12 - DIVYA BHASKAR 111921

Friday, November 19, 2021 | 12

ુ
ૂ
ે
�
ુ
ુ
ુ
ઉમાશકર �શીના મત તો ગજરાતી ‘ગજર ભિમ તો આપ�ં ગજરાત જ હત ન? ુ
ે
�
�
�
ે
�
િવનાશ અન િનમાણ – આ છ ગજરાતની
ભારતવાસી’ હતો, ઇિતહાસના પાના� પર િનયિત! તણ પોતાની ગ�રમાને ન�ટ થવા
�
ે
ે
ં
ુ
ે
�
ૈ
આ ગજરાતી ‘વિ�ક’ બ�યો. તના ચાર દીધી નથી. લોથલ, રગપુર, રોઝડી,
ખભાત, ધોળાવીરા, માડવી,
�
�
�
�
ે
�
પ�રબળો હતા અને છ : સાહસ, સઘષ�, સવાદ કરણ… ન ýણ કટક�ટલી
�
�
�
નગરીઓએ સ�િ�નો
�
અન સામજ�ય! �વજ ફરકા�યો હતો.
ે
�
આ �ýએ કઇ ઓછા
નવીન પવ� ક િલયે આવલા આ�મકોનો ર�તપાત
�
સકટો સહન કયા નથી.
�
�
ઝઝાવાતો,
�
ભીષણ
ૂ
ે
ુ
સનામી, પર અન ધરતીક�પો
ૂ
�
ે
સહન કયા છ, દર દશથી
�
ે
ુ
�
અનભ�યો છ, �ત�રક ઠગ-
નવીન �ાણ ચાિહયે! પીઢારા શાહીનો અનભવ ે
ુ
ં
�
લીધો છ. આની વ�
અ��ત�વની સફળ લડાઇ
એટલે ગજરાતીપ�ં! આજે
ુ
આપણી સમ� એક રાજકીય-
�
ુ
�
�
�
ૂ
�
�
�
�
ુ
ુ
ુ
ે
�
ે
િવ �મ સવત 2077ન વષ િવદાય લઇ ચ�ય છ. 2078ન વષ � � સમ� સ�કિત તની � ભૌગોિલક ગજરાત છ. સરરાશ ે
ે
ે
ે
એટલે નવીન પવ ક િલય નવીન �ાણ ચાિહય! તના પાયામા
ે
નજરે ત વરાવળથી વાપી અન
ે
ે
ે
�
સાથ ýડાયલી છ.
�
ે
ુ
�
ૂ
ુ
રહલી મળભત તવા�રખન ભલવા જવી નથી. બીý સમ��કનારાએ ગજરાતને �ી દાહોદથી �ા�રકા સધીના િવ�તારન ે
ૂ
ુ
ે
ૂ
ુ
ે
ે
ુ
ે
�
�
ે
ૂ
�
ે
ે
નાનામોટા ��ોને બાજ પર રાખીન તની િચતા અન િચતન કરીએ. અને સર�વતી બનનો સા�ા�કાર કરા�યો, સમદાય તરીક� ‘સાહસ વસત ે ગજરાત તરીક� �ાદિશક મા�યતા મળી
ે
ે
ુ
�
ુ
ુ
ે
ુ
ે
ે
�
�
ૂ
ુ
ૂ
�
‘નવીન પવ’ સાથ ýડાઇ ગયલો, ‘નવીન �ાણ’ધારી શ�દ છ – અ��મતા. �ી’નો મ� �વીકારીન દરસદર દશાવરમા� ગજરાતી નાગ�રક પહ��યો, છ, પરંત ગજરાત અન મહાગજરાતની
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
�
સ�કત �યાકરણ �માણ તમા ‘એ’ગ�ટઝમ (Egotism)નો �ભાવ છ, મોટા ભાગ સમરસ થયો અન જ ત દશન પણ તની શ��તનો લાભ મ�યો. સમયબ� િવભાવના ઇ.સ. 2010ના વહીવટી
ે
ે
ે
ે
ે
�
ુ
�
�
�
ે
�ય��ત ક સમાજ પોતાના વખાણ કરે છ, ત અ��મતા છ! પણ, સમય બીø તરફ ગજરાતના સમ��કનારે �યાપાર અન સ�કિતના ક��ો િવકિસત ગજરાતની આધારિશલા છ. ગજરાતી શાત છ,
ે
ુ
ુ
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
ે
�
ે
બદલાતા ‘અ��મતા’ શ�દ �ýøવન અન તની સ�કિતનો �ાણ�પ બની થઇન ýજરમાન બ�યા. આ સ�િ�એ તના િનમાણ અન િવનાશના � શાણો છ, સાહિસક ર�ો છ – આજ પણ આ છાપ
�
�
ે
�
ે
�
ે
ે
ગયો. તમા �વાિભમાન ઉમરાય, સ�વ અન �વ�વ ભળી ગયા. કારણો તો પરા પા�ા, પણ તની ગરવી ગજરાતી ધીરજ ખોયા બરકરાર રહી છ. એટલે સધી ક આઇ.એ.એસ. કડર માટ િબહારીબાબઓ
�
�
ે
ુ
ુ
�
ુ
ુ
�
�
�
ૂ
�
�
ુ
ે
�
ુ
ૈ
�
ુ
ુ
�
�
�
�વાધીન થવાની અન ‘પરમ વભવ’ સધી પહ�ચવાની, િવના પન: સાહસ અન િનમાણ કરતો ર�ો. સ�ા (દિ�ણ ભારતીયો તો ખરા જ!) ગજરાતની િસિવલ સિવસમા નોકરી
ે
�
ુ
�
ુ
�
�
ુ
�
�
સવ�પશી શ��તની ઇ�છાન આરોપણ થય, ભાષા- સમયના ઉમાશકર ýશીના મત તો ગજરાતી ‘ગજર કરવા ઉ�સક રહ છ, કારણ અહીની કાયદો�યવ�થાની સામા�ય ��થિત!
�
ે
ુ
ુ
ં
�
�
ે
�
�
ુ
ે
ુ
સાિહ�ય-િશ�પ-િચ�કળાઓ પણ ‘અ��મતા’ના ભારતવાસી’ હતો, ઇિતહાસના પાના પર આ ગજરાતી ગજરાતી તની પરંપરામા જ આ શાણપણ લઇન વ�યો હતો. એટલે
�
ૈ
�
ુ
ુ
ે
�
�
ે
આકારમા� મહ�વનુ �દાન કરે છ. જ�રત પ� �ýøવન હ�તા�ર ‘વિ�ક’ બ�યો. તના ચાર પ�રબળો હતા અન છ : જ આટલા બધા �ાચીન-મ�યયગીન આ�મણો, ‘શક, હણ, ગ�જર,
ે
�
�
�
ે
ે
�
ે
ે
�
�
�
�
�
ે
તન માટ સઘષ કરે છ અન તમ છતા ‘અ��મતા’નો પાયો સાહસ, સઘષ, સવાદ અન સામજ�ય! આ ચાર ‘સ’મા � ગઝની, ઘોરી, મઘલ, પોટ�ગીઝ અન િ��ટશ’ આ�મણોનેય �યારક સહન
ે
ુ
�
�
�
�
ે
ે
તો સવાદ, સમ�વય અન �વમાનનો જ રહ છ, ત વાત િવ�� પ�ા ગજરાત અન ગજરાતીની દીઘ� કહાણી �ય�ત થઇ ýય કરીને, �યારક સામે લડીન અન �ત તમનો પણ િવશાળ જનસાગરમા �
�
ે
�
ે
ુ
ે
ે
ુ
ે
�
�
ે
ે
ે
�
ુ
ે
�
ે
ે
ુ
ુ
�
ે
�
ે
ુ
�
ૂ
�
ે
ભલી જવામા આવતી નથી. અવાચીન િવચારણામા � છ અન તનો ચીલો છક �ાચીન ઇિતહાસ યગથી ýડાયલો સમાવશ કરી ગજરાત બ�ય છ. વદકાલીન ગજરાત – અન તમાય ે
�
�
ે
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
�
�
�
ે
ે
અ��મતાન �યારક સમદાય અન �દશની લાગણી સાથ ýડી છ. એ ઠીક છ ક �યાર ‘ગજરાત’ નામ આપણી ઓળખ સૌરા�� – સ�કિતનો ઉýસ ફલાવનારા કટલા બધા ઝળાહળા ન��ોની
ે
ુ
�
ે
દવામા આવ છ. આપણી ગજરાતની અ��મતાના લ�ણો નહોતી, પણ િસધ, સર�વતી અન નમ�દાના �કનારે, િહમાલયથીય ે ભટ દિનયાન ધરી છ? સાબરમતીના ઉ�ર �કનારે ��વદનો મહાન �થ
ુ
ે
ે
�
�
ુ
�
�
ે
�
ે
�
ુ
ે
�
ે
�
તહવારના છ. ત સામાિજક, આિથક, રાજકીય અન સરવાળ સા�કિતક જના િગરનારની તળટીમા, મહાદવ િશવશકરના ભ�ય�થાપન સાથ ે ‘ઐતરેય �ા�ણ’ રચાયો હતો અન તના ���વજ હતા મિહદાસ ઐતરેય.
�
�
�
�
ે
�
ે
ે
�
ે
�
ૂ
�
�
�
પણ છ, તમા એકબીýની સાથે �તરિવરોધો ઓછા છ, �તર-સબધો સકળાયલા સોમનાથના ઘટારવ વ� યાદવો અન હહવોની રાજધાની મહીસાગરના સગમ તમનો િનવાસ હતો. શારી�રક ખોડખાપણ ધરાવતા
ે
ે
�
�
ે
ે
�
�
�
�
�
�
ે
ે
અિધક છ. �ા�રકાની સમ�તટ� �ાચીનતમ સ�યતાન િવકસાવી ચકલા. િવ� �યાપાર અ�ટાવ� મિનક�ત જગýણીતી ‘અ�ટાવ� ગીતા’ �ભાસ પાટણની દન છ.
�
ે
ે
ૂ
ુ
ુ
�
�
�
�
ે
ે
ગજરાતને �ા�ત સમ��કનારો એ મા� ભૌગોિલક ઉપલ��ધ નથી, િવિનમયના મહાક�� જવા લોથલમા જમણે સ�કિતનો િવકાસ કય� ત ે (અનસધાન પાના ન.18)
�
ુ
�
ુ
ુ
�
�
�ાઇ��સ
માનવøવનની ઉદા�
�
�
ે
ે
�
�ાિત ન શાિત એકસાથ ના મળ (છલવાણી) લાગણીઓને ગોકી�એ વાચા એક નવલકથાથી
�
ૂ
ૂ
ે
‘દરરોજ સવાર કારખાનાની સીટીનો �જતો િચ�કાર મજર વ�તીની
ે
ગદી ચીકણી હવામા ફલાઈ જતો. તના સાદના તાબદાર ગમગીન લોકો
�
�
ે
�
ે
�
�
�
�
ૂ
ે
ે
�
સફાળા ýગી જતા. થાકલી કાયામા િનદર પરી તાજગી રડ ત પહલા જ આપી અન ધગધગતા
�
ે
ુ
�
�
તમને ઉઠી જવ પડતુ અન સૌ પોતપોતાના� નાનકડા� કગાળ ઘરોમા�થી
ે
�
�
�
�
�
ે
ે
ગભરાયેલા વાદાઓની જમ ઉતાવળા બહાર નીકળી જતા. તઓ સઘષ�વાળ� સજન િવ� ઈિતહાસ બદલતી ‘મા’
�
�
�
ં
ટાઢાબોળ �ધારામા ડગલા માડતા કારખાનાની �ચી કાળમીઢ સાિહ�યમા �થાન પા�યુ �
�
ે
�
કોટડીઓમા� પહ�ચી જતા. બદદ� ટાઢ કોઠ� તમની વાટ ýતા
ે
�
કારખાનાની કટલીય ચોરસ ચીકણી �ખો ર�તા ઉપર
ે
�
�
ે
�
�
�
ે
ે
ે
અજવાળ પાથરતી રહતી. તમના પગ નીચ દબાતો પોતાનો øવન િસ�ાત બના�યો ક ‘øવનની જનેતા �મ છ, કડવાશ નથી! માનવøવનની ઉદા� લાગણીઓને તણ વાચા આપી ન એનુ �
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
કાદવ પચકારા બોલાવતો રહતો.’ િધ�ાર નથી!’ આજના ઝરીલા વાતાવરણમા આ િસ�ાત કટલો ધગધગતા સઘષવાળ સજ િવ� સાિહ�યમા �થાન પા�ય. ુ �
�
રિશયન લખક મ��સમ ગોકી�એ ‘ધ મધર’ સચક છ ન? નોવેલ ‘ ધ મધર’ની વાત કરીએ. એમા એક મા, પોતાના દા��ડયા વરનો
�
ે
ૂ
ે
ે
�
�
�
ુ
�
નવલકથાની શ�આતમા જ મજર વ�તીન લ�ગ શોટમા � ઇ��રવલ સતત માર ખાધા કરે છ. વર ગજરી ýય છ. દીકરો પણ પહલા� શરાબ પીએ
ુ
�
ુ
�
�
�
ૂ
�
ે
ે
ુ
�
�
�
ે
�
�
�
ે
ે
�
જ વણન કયુ છ ત કપાવી દ એવ છ. આજથી 115 વષ � ઐ મા, તરી સરત સ અલગ છ પણ પછી �ાિતના ર�ત વળ છ. અભણ મા પણ �ાિતકારીઓની વાતો
�
ે
ૂ
�
�
�
�
�
ે
�
ે
�
�
પહલા લખાયલી કદાચ એ પહલી એવી નવલકથા ભગવાન કી સરત ��ા હોગી (મજ�હ) સાભળતા સાભળતા ઘડાતી ýય છ. પોલીસના હાથનો બરહમીથી માર
�
હશ જમા �ાિતન આલખન એક ��ીની, એક ગોકી�એ øવનમા ખબ સઘષ વઠલો. જ�મ ખાય છ પણ તનામા ખમારી છ. પોલીસન કહ છ: ‘લોહીનો આખો સાગર
�
ે
�
�
ુ
�
�
�
ે
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
ે
ુ
�
�
�
ે
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
ે
�
�
માની નજરે થય હોય. રિશયામા 1905ની ગરીબ ખડતના ઘરે. પાચ વષની �મર ે પણ સ�ાઈન ડબાડી નહી શક! તમ તો અમારી િધ�ારની લાગણીન ે
ં
�
�
ૂ
�
ે
�ાિત િન�ફળ ગઇ હતી. �ાિતકારીઓ હતાશ િપતા ગજરી ગયા. નાનાન �યા � વધારી ર�ા છો, મખાઓ.’ આમ દિનયાભરના �ાિતકારીઓને
ુ
ુ
�
�
થઈ ગયા હતા. �યારબાદ તમનામા જ�સો માર ખાઇન પણ બાઇબલ તણ આ સદશ આ�યો છ ન નવલકથા સમા�ત થાય છ. મહા�મા
�
ે
ુ
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
ે
�
�
ે
�
જગાવવા િવદશ ભાગીન જઇ રહલા ગોકી�એ ગોખવુ પડતુ. નવ વષની ગાધીને �દોલનમા� ��ીઓન ýડવાનો િવચાર કદાચ આ
ે
�
�
ે
�
�
�
�
ે
�વાસમા આ જલદ નવલકથા લખી. કોઇ કહ � �મર મોચીને �યા નોકરી, �દા� બયા � નવલકથામાથી આવલો હોઇ શક. નોવેલમા એક પા� છ �
�
ે
ે
�
ે
છ ક ગોકી�એ આ વાતા જના પરથી લખી એ પછી �ટીમરમા રસોઈયા જ સરકાર સામ આઠ િદવસની ભખ હડતાલ પર ઉતર છ �
�
�
ૂ
�
ે
ે
ૂ
ે
�
�
ે
�
�
�
મા-દીકરો ગોકી�ના ઓળખાણમા હતા..પણ ઘણા તરીક� અન પછી માળીન �યા � સજય છલ ત પોતાની વાત કબલ કરાવ છ. ગાધીøએ પણ આ જ
�
ે
ે
ે
�
�
�
ુ
િવવચકોએ ક� છ ક ગોકી�એ પોતાના દાદીમા નોકરીઓ કરી. øવનથી કટાળીન ે સમયગાળાની આસપાસ(1905) ઉપવાસ અન સિવનય
ે
�
�
�
�
ુ
�
પરથી આ પા� ઘ� છ. એ પા� એટલુ બધ વા�તિવક આપઘાતનો �ય�ન કય�, પણ ગોળી કાનનભગનુ શ�� ઉગા�ય. તમના પર કદાચ આ નવલકથાની
�
ે
ુ
ૂ
�
�
ુ
�
�
્
છ ક ગોકી�ન ‘ મધર’ એ િવ�સાિહ�યમા �થાન અપા�ય. ફફસા�મા વાગી. મરતા મરતા બ�યો. આ ચો�સ અસર થઇ હશ. ગાધીøના આ�વાન બાદ આપણી
�
�
�
�
ુ
ે
�
ે
�
�
�
ુ
�
ગોકી�એ ઘર છો� �યાર �ટીમરની ડક પરથી ýય હત ક, પછી ગોદીમા� હમાલી, લાકડા ફાડવાન કામ, �ટશન આઝાદીની લડતમા ��ીઓએ સિ�ય ભાગ લીધો પણ ‘ધ મધર’ની
ુ
�
�
�
�
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
ુ
ે
�
ે
�
�
�
ુ
ુ
ુ
ે
‘એક હાથ �� લાચાર ડોસી પોતાના હયા ઉપર માર માટ �વ��તક પર વોચમેન, વકીલને �યા સ�ટરી...આ બધ 25ની �મર સધી કય. જમ એક ��ીની નજરે �ાિતકથા આલખાઈ હોવાન ý�ય નથી. આપણે �યા �
�
�
ુ
ે
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
ૂ
ૂ
ે
�
ે
�
ે
ે
દોરતા� હતા ન બીજ હાથ પોતાના લીરા થઈ ગયલા જના કપડા�ન છડ ભીની ઉકરડાની બાજમા ન વ�યાઓના પડોશમા� ર�ો. øવનમા એટલી બધી સતલા િનભર સમાજન જગાવતી, આ�માન દઝાડતી ‘ધ મધર’ જવી ક�ાની
ે
ે
�
�
�
ુ
ૂ
ુ
ે
�
�ખો લછતા હતા. ‘ઘર છોડતા �� દાદીમાએ એને સલાહ આપી હતી: કડવાશ ýઈ ક તણ પોતાને ‘�ટ�પસન ઓફ �મિનટી’ (માનવતાનો ઓરમાન નવલકથા હજ લખાવી બાકી છ! �
ે
ં
ે
�
�
�
ે
ુ
‘લોકો ýડ ગ�સો કરીએ નહી. રોજ રોજ ý િખýયા કરીશ ન, તો ત ુ � દીકરો) તરીક� ઓળખા�યો છ. મ��સમ પોતાનુ ઉપનામ પણ ‘ગોકી�’ (કડવો) એ�� �ાઇ��સ
ે
�
�
ે
�
ે
ે
ે
કઠોર અન ગિવ�ઠ બની જશ.’ આવા દાદીમાના �માળ પા�ની ‘ધ મધર’ રા�ય! ( સાિહર કા�યસ�હનુ નામ ‘ત��ખયા’-‘કડવાહટ’ રાખલ પણ એમા � આદમ: નોવલ વાચ છ? �
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
ે
�
�
�
ે
ે
�
ં
�
નોવેલ પર �ડી અસર છ. એ દાદીમાના જ છ�લા વા�યો પરથી જ ગોકી�એ પમલા-પમલીની કડવાશ વધ હતી) ýક �ાિતકારી ગોકી�ના લખાણમા �યાય ઈવ: ના, પાના� ગ� છ! � �
�
�
�
ુ