Page 18 - DIVYA BHASKAR 110521

Friday, November 5, 2021 | 16

િન�ય હજુ તો ક�� બોલે તે પહ�લા� િ��ýલી ચીસ પાડી ઊઠી, ‘હ� ભગવાન! િન�ય, ત� આ �ુ� કયુ�? મારી રંગોળી પર

પગલા� પાડી �ી�ા�?? તારે �ખ �� ક� ખાડા? જરાક નીચે ��ને ચાલતો હોય તો? મ�મી, � ને આણે �ુ� કયુ�?

િતનકા સા મ� ઔર સમ��ર સા ��ક,

ે
ડ�બન કા ડર ઔર ડ�બના હી ��ક

�
�
ુ�
િબ �સ, િપલાનીમા� ભણતો િન�ય બરાબર િદવાળીના બે િદવસ �વેશવાના બારણા� પર ટકોરા માયા. બાર�ં િશ�ýલીએ જ ઉઘા�. ભુલાતી
િન�ય હજુ તો ક�ઇ બોલે તે પહ�લા િશ�ýલી ચીસ પાડી ઊઠી, ‘હ� ભગવાન!
�
પહ�લા ઘરે આવી શ�યો. મ�મી-પ�પા એને ýઇને રાø-રાø
�
થઇ ગયા�. એનાથી બે વરસે નાની બહ�ન રાખી તો ભાઇને િન�ય, ત� આ શુ� કયુ�? મારી રંગોળી પર પગલા� પાડી દીધા�?? તારે �ખ છ�
ે
વળગીને રડવા જ મા�ડી, ‘ભાઇ, સાવ આવુ� કરાતુ� હશ? િદવાળીના દસેક ક� ખાડા? જરાક નીચે ýઇને ચાલતો હોય તો? મ�મી, ý ને આણે શુ� કયુ�?
�
િદવસ પહ�લા ન આવી જવાય? મારી તો બધી ખરીદી બાકી છ�. તમારા વગર આખી રાત ýગીને મ� રંગોળી બનાવી હતી, એમા� ચીવટપૂવ�ક રંગો પૂયા� હતા;
મને શોિપ�ગ માટ� કોણ લઇ ýય?’ આણે એક જ સેક�ડમા�…’ ભાષાઓ
િન�ય હસી પ�ો, ‘હ�� હવે �ક�લમા ભણતો િવ�ાથી� નથી ક� વષ�મા� મ�મી દોડી આવી. રંગોળીની હાલત ýઇને એને પણ દુ:ખ થયુ�, પણ
�
બ�બે વાર વેક�શનની મý માણી શક��. હ�� ઇ��ડયાની બે�ટ સ��થા િબરલા એણે દીકરીને ઠપકો આ�યો, ‘બેટા, આજના સપરમા દહાડ� આપણા �ગણે
ઇ���ટ�ુટ ઓફ ટ��નોલોø એ�ડ સાય�સનો �ટ�ડ�ટ છ��. િપલાનીમા� આવેલી આવેલા મહ�માનનુ� અપમાન ન કરાય. િન�ય તો ઘરનો સ�ય છ�. એણે
એ ઇ���ટ�ુટમા� �વેશ મેળવવો એ જ એક અઘરુ� કામ ગણાય છ�. તારે તો ýણીýઇને થોડ�� આવુ� કયુ� હોય? માણસ મા�, ભૂલને પા�!’ �ોિલ�ગના જમાનામા� ભુલાતી
મારા માટ� ગૌરવ લેવુ� ýઇએ, એના બદલે તુ� રડવા બેઠી?!’ ‘ના મ�મી, આ એણે ભૂલમા નથી કયુ�, ýણીýઇને જ કયુ� છ�. કોણ ýણે
�
�
‘તમારા માટ� મને ગૌરવ તો છ� જ, પણ મારી ખરીદીનુ� શુ�?’ િન�યને મારી સાથે કયા ભવનુ� વેર છ�! તને યાદ છ�? ભૂતકાળમા એણે દર ýય �� ભાષા સ�જનતાની
જવાબમા િન�યે એની સૂટક�સ તરફ �ગળી ચીંધી, ‘પેલી બેગ ખોલીને િદવાળી-બેસતા વરસે મારી સાથે ક�ઇ ને ક�ઇ ખરાબ કયુ� છ�, પણ �યારે હ�� નાની
�
ý; એમા� મારા� બે ýડી કપડા�ને બાદ કરતા� બાકીનુ� બધુ� તારા માટ� જ ભયુ� છ�. હતી એટલે સમજતી ન હતી. હવે મને બધુ� સમýય છ�. િન�ય, કાન ખોલીને ગનવાલા કાયમ ભાષા ને ýડણી એવી બધી પાઈની પેદાશ
�
રાજ�થાનથી તારો ભાઇ તને ગમી ýય એવી એકથી એક ચ�ડયાતી, કલરÓલ, સા�ભળી લે. આજથી �યારેય મારી સાથે વાત કરવાનો �ય�ન ન કરીશ. આ�યો ગ િવનાની વાતોના� સા�બેલા વગાડતા હોય છ� એટલે ઘણા લોકો
ચીજ-વ�તુઓ લઇ આ�યો છ�. જ�ટ ઓપન ધ બેગ એ�ડ સી ઇનસાઇડ.’ છ� તો મ�મી-પ�પાના આશીવા�દ લઇને વહ�તો થા! બાય…!’ આટલુ� કહીને ગાયને રોટલી નાખે તેમ, ને ક�ટલાક િમ�ો મ�તી કરવા, ને કોઈ
િન�યનુ� વા�ય પૂરુ� થાય તે પહ�લા તો મોટી સાઇઝની બેગ ખૂલી ગુ�સાથી તમતમતી િશ�ýલી પગ પછાડતી �મમા ચાલી ગઇ. �નેહ જતાવવા ગગનવાલાને ભાષાના અવનવા� ક�ટ�ગ મોકલે છ�. એમા�ના�
�
�
�
ગઇ હતી. રંગીન વ��ો, શૂઝ-ચ�પલ-મોજડીઓ, બ�ગ�સ, િન�ય ઝ�ખવાણો પડી ગયો. એ મનુકાકા અને સરોજકાકીને એક શીલા ભ� નામે સુદશ�ના સોસાયટલ જના�િલ�ટ� એક બે�ýિમન �લેક�ટ
અ�ય ��સેસ�રઝ આ બધુ� ýઇને રાખી તો ઊછળી પડી, રણમા� પગે લાગીને બે જ િમિન�સમા� પાછો ફરી ગયો. આજે એના નામે નવજુવાન સાય�સ જના�િલ�ટનો એક ���લ�તાની લેખ મોક�યો છ�, અને
�
‘ભાઇ, આઇ લવ યુ. આઇ એમ �રઅલી �ાઉડ ઓફ યૂ.’ �વમાનને જબરી ઠ�સ પહ�ચી હતી. ર�તામા એ ભૂતકાળની ગગનવાલા પ�ાસનમા� એક નસકોરુ� દબાવી �યાન ધરે છ�, ýઈએ હવે શુ�
િન�ય માટ� એની બહ�ન અને મ�મી-પ�પા જ નહીં, ખી�યુ� ગુલાબ ઘટનાઓને યાદ કરી ર�ો. િશ�ýલીની વાત �િશક રીતે થાય છ�.
ુ�
�
એનો મહો�લો જ નહીં, પણ આખુ� શહ�ર �ાઉડ હતુ�. સાચી હતી. દર િદવાળીએ એનાથી અýણતામા કશુ�ક ‘દર પ�દર િદવસે એક ભાષાન અવસાન થાય છ�.’ ‘સૌથી વધુ સ��યામા�
િવ�ભરમા� જેની �િત�ઠા છ� એવી િપલાનીની આ સ��થામા � ખરાબ થઇ ગયુ� હતુ�. એક વાર િશ�ýલીને ડરાવવા માટ� (197) ભાષાઓ સ�કટ��ત છ� ભારતવષ�મા�.’ િવધિવધ િવ�ાનો કહ� છ� ક� એવુ�
એડિમશન મેળવવુ� એ જેવા-તેવાનુ� કામ નથી. જે િવ�ાથી� ડૉ. શરદ ઠાકર બુઝાવા આવેલુ� તારામ�ડળ એની િદશામા ફ��યુ� હતુ� એ નથી ક� ફ�ત લઘુમતી લોકોની ભાષા બહ�મતી દબાવી દે છ�. ��ેý મુ�ીભર
�
‘િબ�સ’મા� ભણવા ýય તેનુ� ભિવ�ય �વેશ મેળવતા�ની સાથે િશ�ýલીના હાથને દઝાડી ગયુ� હતુ�. એક િદવાળી પર િન�યે હતા પણ આજે આપણે ગુજરાતી ટોકમા� વાતેવાતે ���લ�તાની ફાડીએ છીએ,
�
જ સોનેરી અ�રોમા� લખાઇ ýય. એટલે તો અ�યારથી જ અઢાર સળગાવેલુ� રૉક�ટ આડ�� ફા�ુ� હતુ�, એનાથી િશ�ýલીનુ� નવુ�ન�ોર બલક� ���લસમા think કરવાની habit કારણે ગુજરાતી ક� િહ�દી ક� વોટ�વર
�
વષ�ના િન�ય માટ� સારી-સારી, ખૂબસૂરત છોકરીઓના� માવતરોએ �ોક બળી ગયુ� હતુ�. આજે એણે બનાવેલી રંગોળી…! લખાણોમા� પણ ��ેø શ�દો also ��ેø િલિપમા લખીએ છીએ. �યારે
�
પડાપડી કરી મૂકી હતી. િન�યના� મ�મી-પ�પા કોઇને ભાવ આપતા� ન હતા. િન�યના �દય પર ઘા થયો આજે. કોઇને �ાણથી અિધક ચાહવ તે એક ક�ટલાક ભોળા લોકો મરણાસ�ન ભાષાઓને પુનø�િવત કરવા મથી રહ�લ છ�.
ુ�
િન�યના કાન પર પણ ક�યાઓ િવશ વાતો આ�યા કરતી હતી. એને બીજુ� વાત છ�, પણ એ �ય��ત ý આપ�ં અપમાન કરે તો એનાથી દૂર ચા�યા જવુ� Endangered Languages Project નામે એવી એક ભાષા�ાણની
ે
�
તો કોણ કહ�તુ� હોય? રાખી જ હરખ-પદૂડી થઇને ભાઇને બધુ� કહી આવે. પછી એ જ બહ�તર છ�. િન�ય બીý િદવસે જ િપલાની પહ�ચી ગયો. અ�યાસમા � સ��થાના ભાષાત�� આના બે�યૂ કહ� છ� ક� ઇિતહાસમા જગતની 7000
�
ે
ે
પૂછ� પણ ખરી, ‘ભાઇ, આમા�થી એક-બે છોકરીઓ તો ખરેખર ખૂબસૂરત ડ�બી ગયો. હીરો તો હતો જ; મહ�નતથી તરાશાઇન ઝળકી ઊ�ો. �િતમ ભાષાઓની 700 ભાષાઓ લુ�ત થઈ હશ, એમા�ની 210 જેટલી છ��લા �
�
છ�. તમને પહ�લી નજરમા� જ ગમી ýય એવી. હ�� તો છોકરી છ�� તો પણ મને પરી�ા પૂરી કરે એ પહ�લા જ ક��પસ ઇ�ટર�યૂમા� િસલે�ટ થઇ ગયો. તગડા 60 વષ�મા� દેવલોક પામી છ�. ભાષાઓનો િ�� �ય થઈ ર�ો છ�, 1960ના
ગમી ગઇ છ�.’ પેક�જ સાથે અમે�રકાની �યાતનામ ક�પનીમા� ýબ કરવા માટ� ચા�યો ગયો. દાયકાથી. વાણી, બોલી અને ઉપભાષાઓ અને મા�ભાષાઓ �ભુને �યારી
‘તો એક કામ કર. તુ� જ એની સાથે પરણી ý.’ િન�ય આવુ� કહીને વાત ઇ��ડયાથી બહ�નના ફોન �ારા િન�યને મુ�ય-મુ�ય સમાચારો મળતા રહ�તા થઈ રહી છ� ��ેø, અરબી, ચીની અને �પેિનશ જેવી
ઉપર પૂણ�િવરામ મૂકી દેતો હતો. ý ક� િન�ય પોતાના મનની વાત કોઇને હતા. એક િદવસ ‘�ે�ક�ગ �યૂઝ’ મ�યા : ‘ભાઇ, પેલી િચબાવલી િશ�ýલી ખરી આ�મક િગરાઓનો �ાસ બનીને.
�
જણાવી શકતો ન હતો. એ બહ�નને પણ કહી શકતો ન હતો ક� – ‘મને તો ને? એને એના �વભાવનુ� ફળ મળી ગયુ�. એક �ીમ�ત ઘરના નબીરા ýડ� એની ભાષાલોપનુ� એક �બળ કારણ છ�,
િશ�ýલી ગમે છ�.’ સગાઇ કરવામા� આવી હતી. આ વરસે િદવાળી પછી દેવઊઠી અિગયારસ પછી નીલે ગગન લઘુમતી ��યે િહ�સા. અગાઉ જમ�નીમા�,
�
િશ�ýલી રાખીની �મરની હતી. િન�ય કરતા� બે વરસે નાની. એના� મ�મી- મુહ�ત� ઊઘડ� �યારે એના� લ�ન ન�ી થયા� હતા. અચાનક સામેવાળાએ સગાઇ પછી યુગો�લાિવયામા પછી ઇરાકમા�
�
ં
�
પ�પા િન�યના� મ�મી-પ�પાના વષ� જૂના� િમ�ો હતા. બ�ને પ�રવારો વ�ે તોડી નાખી. આપણી િહરોઇન �ડ�ેશનમા� આવી ગઇ છ�. �યાતમા� વાત થઇ ક� તલે ઇ�લાિમક �ટ�ટ �ારા થતા �ચ�ડ ethnic
�
આ�મીય �ેમ હતો. િન�ય નાનો હતો �યારે બહ�ન રાખી અને િશ�ýલીની સાથે રહી છ� ક� છોકરીમા� ક�ઇ કહ�વાપ�ં હશ �યારે જ છોકરાએ ના પાડી દીધી હશ ે cleansing ýિતગત ઉ�મૂલનથી
ે
ખૂબ રમતો હતો. સોળમા વષ�મા� આ�યા પછી િશ�ýલી સહ�જ અતડી અને વધુ ને? હવે િશ�ýલીને બીજુ� સારુ� ઠ�કા�ં નહીં…’ મધુ રાય યુરોપ, િમડલ ઇ�ટની પુરાતન ને મસૃણ
તો શિમ�લી બની ગઇ હતી. હવે િન�યની સાથે ખાસ વાતચીત પણ કરતી ન રાખી બો�યે જતી હતી, પણ સામા છ�ડ� સા�ભળતુ� કોણ ઉપભાષાઓ િવસરાઈ રહી છ�. ઉ�ર
હતી. િન�ય એના ઘરે જવા માટ� કોઇ બહાન શોધતો રહ�તો, જે વષ�મા� મા�ડ હતુ�? િન�યનુ� મન તો �યારનુ� યે ઊડીને િશ�ýલીની પાસે ýપાનમા� ‘આઈનૂ’ બોલીના બોલનારા હવે
ુ�
ુ�
બે-�ણ વાર મળતુ� હતુ�. આવુ� એક બહાન તે બેસતા વરસે મળવા જવાનુ�. પહ�ચી ગયુ� હતુ�. બહ�ને આપેલા ‘�ે�ક�ગ �યૂઝ’ સા�ભળીને ફ�ત બે જ છ�! અમે�રકામા� એક સમયે કોલોરાડો
આ વરસે પણ નવા વષ�ના �થમ િદવસની સવારે તૈયાર થઇને િન�ય એણે રાø થઇ જવુ� ýઇતુ� હતુ�, એના બદલે એ અકળ નદીના �કનારે �કનારે બોલાતી �થાિનક મૂલવાસીઓની ‘ક�ચાન’ બોલી હવે
�
‘મ�મી, હ�� મનુકાકા અને સરોજકાકીને પગે લાગીને આવુ� છ��.’ આવુ� કારણથી દુ:ખી થઇ ઊ�ો હતો. એનો �ેમ તો સાચો ફ�ત 150 �ય��ત બોલે છ�. પેનિસલવેિનયામા �ચિલત 10,000 લોકોની
ુ�
કહીને નીકળી ગયો. કાકા-કાકીનુ� તો ફ�ત બહાન હતુ�, િન�યના જ હતો ને! ખાસ લઢણની જમ�ન ભાષા કદાચ સ�કટ��ત નહીં હોય પણ િવ�તરી પણ
�
�
મનમા� તો િશ�ýલીના દશ�નની અિભલાષા રમતી હતી. મારતી િન�યે િશ�ýલીને ફોન લગા�ો. ઉદાસીભય� અવાજ નથી. ભાષાતજ� આના બે�યૂનુ� માનવુ� છ� ક� ભાષાઓ ભુલાવાના કારણ
બાઇક� એ િશ�ýલીના ઘરે પહ�ચી ગયો. ડ�લીબ�ધ મકાનના� બારણા� (�ન����ાન પાના ન�.18) genocide યાને ýિતસ�હાર હોય, ક� આિથ�ક અથવા રાજકીય હોય, ક� કોઈ
ખાલી વાસેલા હતા, એ ધ�ો મારીને �દર દોડી ગયો. ઘરમા� પારકી ભાષાનો હાથીપગો �ભાવ હોઈ શક�. યુિનવિસ�ટી ઓફ હવાઈના
�
�
ભાષાિવદ લાયલ ક��પબેલ કહ� છ� ક� એક ભાષા લુ�ત થાય તેની સાથે સાથે
ýણે �ાનનો દ�રયો સુકાઈ ýય છ�.
યુનાઇટ�ડ �ક��ડમમા� મહારાણી િવ�ટો�રયાના સમયમા� �ક�લોમા� જે િવ�ાથી�
વે�શ ભાષાનો એકપણ શ�દ બોલે તેને િશ�ા થતી. સન 1991 સુધીમા� વે�શ
�ýના વે�શ બોલતા ફ�ત 18 ટકા લોકો રહ�લા. પણ 2011ના સમાચાર
મુજબ હવે ફરી �ક�લોમા� મા�યમ તરીક� અને રાજકીય ભાષા તરીક� વે�શ
ુ�
ે
વપરાય છ�. આમ સ�કટ��ત દશામા�થી વે�શ ભાષાન નવøવન લા�ય છ�.
પણ ભાષાઓ મરે છ� તેમ નવી બોલીઓ જ�મ પણ લે છ� અને જૂની ભાષાઓને
નવુ� øવન પણ સા�પડ� છ�. એક સમયની ઘરઘરાઉ િયિ�શ ઇઝરાયલમા� આજે
Ôલીફાલી છ�.
�
આટલે સુધી આવતા� આવતા� ગગનવાલાના માથામા અચાનક બાળપણમા�
�
સા�ભળ�લી, બોલેલી ને પાડોશી ક�યાના મીંડલા પકડીને �યારમા �યોજેલી
હાલાઈ/ક�છી બોલી ઝબક� છ�, ને સમýય છ� ક� આજે હાલાઈ/ક�છી બોલનારા�
અા તસવીર �તીકા�મક છ� (�ન����ાન પાના ન�.18)