Page 13 - DIVYA BHASKAR 062521

Friday, June 25, 2021 | 13

�
�
ુ
ે
ૈ
ુ
�
ૂ
સફીવાદ અથવા તસ�વફ ઈ�લામથી શ� થયલી એક ધાિમક પ�િત અથવા øવનશલીન નામ છ.
જ બા� �પચા�રકતા�ને છોડીન ભીતરના િવચારોનુ મહ�વ સમýવ છ �
ે
ે
�
ે
ફનાહ થઈ જવાની
ફકીરીનો બપનાહ ઈ�ક
ે

ે
ુ
�
�
ુ
�
�
આપે છ. કબીરસાહબન, ‘માટી કહ ક�હાર સ, ત �યા ર�દ મોય...’
�
�
ે
�
ે
ુ
�
જવી જ એમની કાફી, ‘માટી કદમ કરે�દી યાર, માટી માટીન દોડાયે,
માટી દા ખડકારા... માટી માટીન મારન લાગી, માટી દ હિથયાર, øસ
�
ુ
ે
�
માટી પર બહત હી માટી, િતસ માટી હકાર’ (માટી કમાલ કરે
�
�
છ. માટી માટીન દોડાવે છ, માટી જ એને ��ર િવ�ાન, િચતક,
ે
�
�
�
ે
�
ે
ખડકી દ છ. માટી જ માટીન માર છ ન ે
ે
ુ
હિથયાર પણ માટીન જ છ... જ માટી પર
ે
�
�
ુ
�
બહ માટી (લોકિ�યતા અથવા �િત��ા) એ યગ�વત�ક સજક :
�
ે
ુ
માટીન અહકાર આવી ýય છ...) બ�લ ે
�
�
�
ે
�
શાહન આપણે ઘણા કા�યોમા સાભ�યા
�
ે
�
ુ
ુ
�
છ. ‘બ�લા કી ýણા, મ કોણ...’ અથવા ‘બ�લન ુ � ગોવધ�નરામ િ�પા�ી
�
�
ૂ
સમýવણ આઈ...’ િહ�દી �ફ�મોમા વપરાઈ ચકલા
ગીતો છ. �
ૂ
બ�લ શાહના સમવય�ક ગોમાિ� નતન મનોરા�ય, �ýની
ે
ુ
ૂ
વા�રસ શાહ પણ એક સફી
ે
કિવ હતા. એમણે પણ નીિતિન��ા અન ક�યાણ�ામની નવી જ
પોતાની શ�આતની દિનયામા આપણન લઈ ýય છ �
ે
�
ુ
ુ
િશ�ા મૌલવી ગલામ
મતઝા પાસ લીધી. ક જમાનામા (1885થી 1920) ન�ડયાદ ‘સા�રભિમ’ કહવાત.
�
�
ૂ
ુ
�
ે
ુ
�
�
એમને �યાર આ�યા��મક એ ઉ� િશ�ણ પામલા િવ�ાનો, લખકો, િચતકોનુ એ વતન અન ે
ે
ે
ે
�
�ાન થય �યાર એમણે ઉ�મ કમ�ભિમ પણ ર� હત. મિણલાલ નભભાઈ, બાળાશકર,
�
ુ
�
ુ
ૂ
�
ે
�
ુ
ુ
કિવતાઓ આપી પરંત ુ મન:સખરામ અન યગ�વત�ક સજક ગોવધ�નરામ- આ બધામા ગોવધ�નરામ
ે
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
�
ુ
ે
�
વા�રસ શાહ લખલી હીર રાઝાની કથા, માધવરામ િ�પા�ી (ગોમાિ�)ન નામ અન કામ બન મોટા� તથા યાદગાર!
ે
�
ે
�
ુ
‘હીર’ બહ જ અ�ભત કિત છ. હીરન આવી રીત ે મહાનવલ ‘સર�વતીચ�’-1થી 4 ભાગ ગોમાિ�ની �િતભાનો તથા એમની
�
�
્
ે
ે
ે
ે
કિવતામા ઉતારીન આટલી �દય વલોવી નાખ એવી રીત ે િવચારશીલતાનો સપર પ�રચય કરાવ છ. �
�
ુ
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
કહવાયલી કથા પýબના ઘર ઘર લોકગીતની જમ ગવાય છ. એવી વાચકોને રસ પડ� એવો એક �સગ છ. ભણીને મબઈમા વકીલાતનો
ે
�
ે
�
�
�
ે
ં
ુ
�
જ રીત, ફરીદુ�ીન ગજશકર, બાબા ફરીદ કાબલના બાદશાહ ફરક �ારભ કય�. ઘરમા કશો કકાસ ચાલતો હશ એટલ યવાન ગોમાિ�
�
�
ુ
ે
�
ે
ુ
�
�
�
શાહના વશ હતા. એમણે લખલા કટલાક સલોક અથવા કદાચ, (�ોક) �હ�યાગ કરવાના િનધારથી ચચગટ �ટશન ýય છ. �ન બહ મોડી પડ�
�
ે
�
�
�
�
ે
ે
ે
�
આજે પણ પýબમા ખબ ýણીતા છ. છ. દરિમયાન એમનુ મન બદલાય છ. િનણય બદલવા સાથ એ ઘરે પાછા
ૂ
�
�
�
�
�
�
ે
ુ
ે
�
�
�
ૈ
ુ
ૈ
ુ
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
�
�
ુ
‘એ િદલ હ મ��કલ’ �ફ�મમા આ ગીત બહ જ લોકિ�ય થય. �કઝુ ન બઝ �કઝુ ન સઝ દનીઆ ગઝી ભાિહ, વળ છ �યાર એમના મનમા ભારતીય અન પા�ા�ય સ�કિત િવશ િવચારોના �
રણબીર કપૂર ઉપર �ફ�માવાયલ આ ગીત �ીતમ �વરબ�
ે
�
ે
�
સાઈ મર ચગા કીતા નાહી ત હ ભી દઝા આિહ.
ે
વમળ ઊમટ� છ. આપણી કટલીક ��ઢજડ મા�યતાઓ અન સકિચતતાઓ
�
�
�
ૈ
ુ
ે
�
�
�
�
ે
�
�
�
ે
ે
ે
ુ
�
ે
કયુ છ... પણ, જન ઉ�શીન અિમતાભ ભ�ાચાયએ આ (મને કઈ સમýત નથી અન કઈ પ�લ પડતુ નથી એવી આ એમને છોડવા જવા લાગ છ. બન સ�કિતમાથી ઉ�મ લઈન ે
�
�
ે
�
ે
�
�
�
�
�
�
ે
ે
ુ
ે
�
ૂ
�
�
ૂ
�
�
�
ગીત લ�ય છ એ બ�લયા અથવા બ�લ શાહ છ કોણ? પýબની સફી ગચવણભરી દિનયામા ત મને ઉલઝા�યો નથી, એ ત ખબ સાર કયુ છ � એક અનોખો સમાજ રચવાના િવચારોમાથી
ુ
ુ
�
�
ૂ
�
�
�
ુ
ે
ુ
�
�
�
�
�
ૈ
ં
�
�
�
�
પરંપરામા ચાર નામ બહ મહ�વના છ. નહી તો હ પણ આ આગમા દઝાતો હોત...) એ જ પરંપરાના કિવ હસન મહા-નવલકથા ‘સર�વતીચ�’ના બીજ
�
ે
બાબા ફરીદ, બ�લ શાહ, વા�રસ શાહ અન ફઝલ શાહ... બાબા શાહ પણ એક અમર કિવ થઈ ગયા. સફીઓના ઈિતહાસમા 14 સ�દાય શ�દના �ક�રત થાય છ. ગોમાિ� આપણને નતન
�
ૂ
�
ૂ
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
�
ુ
ે
ે
�
ફરીદના સલોક, બ�લ શાહની કા�ફયા, વા�રસ શાહની હીર અન ફઝલ સાભળવા મળ છ. 1. િચ�તી, 2. સહરાવદી, 3. રબીø, 4. તÔરી, 5. મનોરા�ય, �ýની નીિતિન��ા અન ે
ે
ુ
�
ં
�
�
શાહ લખલો �ક�સા સોહણી-મિહવાલ, પýબની અમરક�િતઓ છ. કરખી, 6. સ�તી, 7. જન�દી, 8. કાજવની, 9. તસી, 10. �ફરદૌસી, મલકમા � ક�યાણ�ામની એક નવી જ દિનયામા�
ુ
ે
પýબના આ મસલમાન સફી સતોએ �મની િદ�યધારાન બહ અ�ભત 11. જદી, 12. ઇયાિદ, 13. અધમી, 14. હબરી. લઈ ýય છ. આખો યગ એનાથી
�
ે
ુ
ે
ે
્
�
�
ૂ
�
ુ
�
ુ
�
�
ુ
�
ે
�
ે
�
�
ુ
ે
ૂ
�
�
રીત વહવડાવી છ. આપણે સફીનો અથ અનકવાર કય� છ, પરંત ુ આ જ પરંપરામા એક બીý કિવને પણ યાદ કરવા પડ� જન નામ, મિણલાલ હ. પટ�લ �ભાિવત થાય છ, પ�ડત યગને આપણે
�
ૈ
ૂ
ં
ૂ
�
�
ૂ
ુ
�
ૂ
ૈ
�
ે
�
�
ૂ
�
ુ
ઓશો કહ છ ક, ‘સફી િચ�ત-સફી સ�ફ�ત’ (એક સફી-બસ! શાહ હસન છ. શાહ હસન મા� સફી કિવતા લખી એવ નહી, ‘ગોવધ�નયગ’ એટલા માટ કહીએ છીએ.
ે
ે
ુ
�
ૂ
ૂ
ે
�
�
ુ
સફી હોય છ. એની કોઈ �યા�યા નથી હોતી.) પરંત એમણે સફીવાદન સરળ બનાવીન વધ િવ�ના અનક ‘સર�વતીચ�’ ભ� સમાજમા �િત��ાનો
�
ૈ
�
ે
�
�
ે
સફીવાદ અથવા તસ�વફ ઈ�લામથી શ� થયલી એક એકબીýન ે લોકો સધી પહ�ચાડવાન કામ પણ કયુ. શાહ હસનની પયાય બની ગયલી. વાચ ક ન વાચ ઘરમા �
ૂ
ુ
ે
ુ
�
�
ે
ુ
�
ે
�
ે
ં
ૈ
ધાિમક પ�િત અથવા øવનશલીન નામ છ. બા� �ારિભક િશ�ા લાહોરમા થઈ. એના ચારય ભાગ દખાય એમ રાખતા! પા�ોના �
ુ
�
�
�
�
�
ુ
ુ
ે
�
ુ
ુ
�
�
ઔપચા�રકતાઓને છોડીને ભીતરના િવચારો અન ે ગમતા રહીએ એકવાર હજરત દાતા ગજ બ�ની મઝાર પર ગણ �માણ નામથી અચરજ થત. લોકો સતાનોના નામ કમદ, કસમ,
�
�
�
�
�
ુ
�
�
મા�યતાઓનુ મહ�વ સમýવ છ. કૌલ (વચન), �ફઅલ ગયા અન પછી એમણે �યા જવાન િન�યકમ� કરી સર�વતીચ�, ચ�કા�ત- એવા રાખતા થયલા.
�
ે
�
�
ે
�
ે
ે
ુ
�
ે
�
ે
(કમ�) અન હાલ (મનોદશા)... આ �ણ એના િનયમ કાજલ ઓઝા વ� દીધુ. બાબા બ�લ શાહ, શખ ફરીદ ક વા�રસ શાહની ગોમાિ�નો જ�મ 20-10-1855મા. માતાન નામ િશવકાશીબહન. િપતા
�
�
ુ
�
ૈ
ે
ે
ુ
�
છ. િસમરન-�મરણ, િઝકરી ઈ�લાહી (ભજન અથવા સફી કિવતાઓમા આપણને હø જગત અન જગતની માધવરામની શરાફી પઢી હતી. કાકા મન:સખરામ મબઈ હતા. ગોમાિ�ના
ૂ
�
�
ુ
�
ૈ
�
ુ
�
ે
�
�
ુ
ૂ
�
�
�
ૂ
નામ જપવુ), િસદક ઔ સફા (સ�ય અન પિવ�તા), સલક મોહમાયાથી દર રહવાની સલાહ મળ છ, પરંત શાહ હસન ભાઈ હ�રરામ, બહન સમથલ�મી, પ�ની 1. હ�રલ�મીન અવસાન થતા 2.
�
ુ
�
�
ુ
�
ુ
ુ
ઔ એહસાન (નકી અન ભલાઈ), આ øવનશલીના મ�ય તો ઈ�રન સો એ સો ટકા સમિપત કોઈ �િમકાની જમ લખે લિલતાગૌરીન પરણેલા. પ�નીના શોકનુ સદીઘ� કા�ય રચલ. એમના દીકરા
ે
ે
ે
ે
ે
ૈ
ે
ે
�
�
ુ
મ�ા છ�. ઈ�મ (�ાન) ઔસત (મ�ય) અન અમલ (કમ�)... આ છ. રમણીયરાય ન દીકરીઓ લીલાવતી તથા જશવતી. લીલાવતીન યવાન વય ે
ે
ુ
ે
ે
ુ
�
�
�
ે
તસ�વફમા સૌથી મહ�વની બાબતો છ. � ‘ઈ� િદલવર સમછટી રિવયા, દý નહી કદાઈ કહ હસન ફકીર ટીબી થતા ન�ડયાદ િપયરમા હતા. �યાર ગોમાિ� પણ વકીલાત છોડીને
�
�
�
�
ુ
ં
ૈ
�
ે
�
ે
�
�
�
ે
ુ
કફા શહરમા એક િચતક હતા. એમનુ નામ અબ હાિશમ હત. િનમાણા, સિત ગર તો બિલ ýઈ...’ અથવા ‘આિશક હોવ તા ઈ�ક ન�ડયાદમા રહતા ન સજન-લખન કરતા. આવક બધ થયલી. ત દવાનો
�
ુ
ુ
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
એમણે �યાર પોતાના પરમા�મા સાથના અનભવો �ગટ કયા �યાર ે કમાવ, રાહ ઈ�ક કા સઈ કા ન�ા, તાગા હોવ તા ýવ’ (આિશક બ�યા ખચ બહ હતો. લીલાવતીના ��ય પછી ગોમાિ�એ એનુ øવન- ‘લીલાવતી
ુ
�
�
�
ૂ
�
ે
ુ
�
�
�
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
�
ે
�
ૂ
એ સાભળીન લોકોએ એમને ‘સફી’ કહવાન શર કયુ. સફીઓને બીø વગર ઈ�ક મળતો નથી, ઈ�કનો ર�તો સોયના નાકા જવો છ, દોરા જવા øવનકલા’ લખલ. � ુ
�
ૂ
ે
�
ુ
ે
�
�
�
ે
ુ
ુ
�
�
�
સદીમા ‘સાહાબા’ (દો�ત-સોબત કરવાવાળા સાથી) કહવાયા. કબીરøન ુ � બની જઈએ તો જ આરપાર પસાર થઈ શકાય) એમણે કોઈ ધમનો �ચાર �ાથિમક િશ�ણ ન�ડયાદમા લીધ. બાપøની પઢી કાચી પડતા કાકાએ
ુ
ુ
ુ
�
ે
�
�
ે
ે
ં
‘સાિહબ’ પણ કદાચ અહીથી જ આ�ય હોય એમ બન. એ પછી એમને નથી કય�... મા� સફીવાદ સાથ પોતાની ýતન ýડી રાખી. એકવાર મબઈ બોલાવીન ýડ રા�યા. ગોમાિ� �નાતક થયા અન કાયદાન ભણીને
�
ૂ
ે
ે
�
ે
�
ુ
�
�
�
�
ે
તાિબ-એ-િદન (આ�ાકારી અથવા સમિપત) કહવાયા. એમને કોઈએ પ� ક, તમ કોણ છો �યાર એમણે જવાબમા કહલ, ‘ન વકીલાત શ� કરી. એ પહલા એ એક-બ વષ માટ ભાવનગરના રાýના
ે
�
�
�
ુ
�
ૂ
�
�
ુ
�
ુ
�
આ પથમા પýબમાથી બાબા બ�લ શાહન નામ બહ આદર અન ે ��થિત, ન મસા�ફર, ન મસલમાન, ન કા�ફર, મ વહી હ ý પહલ થા.’ દીવાન શામળદાસના �ગત સિચવ તરીક� રહલા. ભાવનગરનો આ અનભવ
�
ુ
ે
�
ુ
�
�
�
ે
�
ુ
�
�
�
�નહથી લવાય છ. બાબા બ�લ શાહન સાચ નામ અ�દ�લા શાહ હત. એ ઓશો કહ છ, ‘સફી ધમ બધા ધમ�ન સારભત ક�� છ. કોઈપણ એમને ‘સર�વતીચ�’ના લખનમા કામ લાગ છ. ‘સર�વતીચ�’ (ભાગ-1ના
�
�
ુ
�
ુ
ૂ
�
�
ુ
�
ે
�
ે
ે
ે
ે
ુ
�
ૂ
ુ
ુ
�
�
�
�
ુ
�
�
પોતાના િપતા પાસ શ�આતની િશ�ા લીધા પછી �વાý ગલામ મતઝા િવ�ાસ, િસ�ાત, સ�દાય ક મિદર સધી સીિમત ન હોય એ સફી છ. એ �કરણ-1મા) �હ�યાગ કરે છ- મબઈથી વપારીના વહાણમા સવણપુર આવ ે
ુ
ુ
ે
�
ુ
�
�
ે
�
�
ૂ
�
�
ુ
�
�
ે
�
ૂ
ુ
ુ
ુ
�
�
ુ
�
ે
ૂ
�
ે
પાસ ભ�યા. બાબા વા�રસ શાહ પણ એમની જ પાસ ભ�યા હતા. બ�લ ે ઝનથી પણ અલગ છ... સફી ભીતરથી જ�મ લતો એક �વધમ છ. સફી છ. આ સવણપર એ �યારન ભાવનગર. એ રજવાડ, એનો કારભાર કરતા
�
ે
�
�
�
શાહની કટલીક સદર પ��તઓ આજે પણ આપણને øવન િવશની માિહતી એક સ�ાઈ અન નકીના માગ પર ચાલવાની બફીકર ફકીરી છ.’ (અનસધાન પાના ન.18)
ે
�
ે
ે
ે
ુ
�
�
�
ુ
�
�