Page 11 - DIVYA BHASKAR 062521

Friday, June 25, 2021

�
ે
્
ે
ુ
ુ
�
‘માણસાઇના દીવા’ એ પ�તક આપણા મહાકિવ સ�ગત ઝવેરચદ મઘાણીએ પ�ય રિવશ�કર મહારાજની øવનકથા પરથી લખલ છ.
ૂ
�
ુ
એ એક એવ અણમોલ પ�તક છ જન એક પણ પાન શ�ક નથી. ��યેક સદીની એક સગધ હોય છ �
�
ુ
ુ
�
ુ
ુ
ુ
ે
�
�
�
�
�
ે
ે
�
ુ
ૂ
ગા � ધીજય�તીન િદવસ એ અધભ�યો મફિલસ માણસ ગાધીøની
�
ે
�િતમાન હાર પહરાવતો અન પછી બાપન વળગીન રડવા
ે
ે
ે
ુ
�
માડતો. આવો કોઇ સવદનશીલ મનુ�ય તમ ýયો છ ખરો? ��યેક ગામમા એકાદ માણસ
�
�
ે
ે
�
ે
ે
�
આજે પણ વલસાડમા કટલાક િસિનયર િસ�ટઝ�સ હø øવ છ, જમણે એ
�
�
�
ૂ
ધની છતા �ામાિણક એવા નીમપાગલ આદમીને ýયો હતો. એનુ નામ હત � ુ
�
ે
ૂ
�
દસ-બાર વષ સધી એ િશિબરો બીલીમોરાની અવધત વાડીમા અન પછી સા�વી અ�રના પમડા જવો હોય છ �
ે
ે
: ‘છોટ�ભાઇø.’ થોડાક િદવસ પર મારા િ�ય િમ� આચાય રમશ દસાઇનુ �
�
�
ુ
�
ુ
અવસાન થય. ગજરાતમા કલ 25 િવચારિશિબરો સતત યોýતા રહલા.
�
ુ
એમા ગજરાતના સાિહ�યકારો, સાિહ�યરિસકો, �ા�યાપકો, િશ�કો,
�
�
�
કલપિતઓ પોતાને ખચ આવતા અને િવચારોની િમજબાની માણતા. �થમ
�
ૂ
ે
�
ુ
�
ે
અનબહન ઠ�રના ગોરજ આ�મથી થોડ�ક છટ આવલા વનક�વા ગામ ે
�
ુ
�
યોýતા થયા. �કિતની ગોદમા� યોýતા આ િશિબરોમા �વશ માટ પડાપડી
�
�
�
ે
ે
ે
�
ે
ુ
ુ
�
ે
�
ે
ે
�
�
થતી અન લાગવગ લગાડવામા આવ એવ પણ બનત. િદવસની શ�આત ગયલો. પ�રણામે આખા દશમાથી લડતના દીવાના �યા � દસાઇ પણ હવ નથી. હø વલસાડમા ગાધીøની
�
�
ૈ
�
ે
ુ
વતાિલકના મધર ગાનથી થતી. િશિબરમા� ભાગ લનાર �ય��ત પોતાને હય ે પહ�ચી ગયલા. ખડા િજ�લામાથી એક યવાન �યા પહ�ચી �િતમાન વળગીન રડનારા એ ગાધીભ�તને નજરે
ે
ે
ે
�
ુ
ે
�
ે
�
�
�
ુ
�
ુ
વસી ગયલા કોઇ પ�તકનો પ�રચય આપે પછી �ણ િદવસ માટ એ પ�તક સૌન � ુ ગયો હતો. એ યવાન મનોમન ન�ી કયુ ક આઝાદી ન મળ � ýનારા ઘણા લોકો øવ છ. આ વાત રમેશભાઇના �
ે
ુ
ે
ુ
ે
ુ
ુ
�
�
ે
બની જત. આચાય રમશ દસાઇ રોજ રાત િશિબરાથીઓને મý પડ� એવી �યા સધી માર હવ ઘરે પાછા નથી જવ. એ યવાન પાસ પસા પ�ની �દલાબહન દસાઇએ ટિલફોન પર પાકી કરી.
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
ુ
�
�
ે
ૈ
ે
્
ુ
�
વાતો કરે �યાર િદવસનો થાક ઊતરી જતો. આ લખ લખતા પહલા મ � ન હતા, પણ ખમારી એવી ક વાત ન પછો! વલસાડના એમણે સ�ગત છોટ�ભાઇøન વારવાર ýયલા.
ે
�
�
ે
ં
ૂ
ે
�
ે
�
�
�
ુ
ૂ
ુ
�
ુ
�દલાબહન દસાઇને ફોન પર પછી લીધ : ‘તમ છોટ�ભાઇøન ýયલા ખરા?’ લોકો એને ‘છોટ�ભાઇø’ નામથી સબોધતા. (કદાચ તમારા ગામની ક શહરની કોઇ લાઇ�રીની મલાકાત ે
�
ે
ે
ે
ે
�
�
ે
ુ
�
�
�દલાબહન �પ�ટ હા પાડી પછી જ લખવાનુ શ� થય. ભાઇø િપતાન નામ પણ હોઇ શક.) થોડોક સમય જવાની ટવ છટી ગઇ હોય, તોય એક વાર મન કઠણ
ુ
ુ
�
�
�
વષ 1930મા ગા�ધીøએ મીઠાનો સ�યા�હ કય� �યાર વલસાડ પથકનો તો �થાિનક ક��સીઓએ આિથક ટકો કય�, પણ પછી કરીને ખાસ જશો. �યા ઘણાખરા કબાટોને વળગલા �
ે
�
ે
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
ુ
દાડી તથા ધરાસણા િવ�તાર અચાનક ધમધમતો થઇ એ યવાન આઝાદીના �દોલનની પિ�કા વહચવાના કાચના બારણા ઘ�ખર બધ જ રહતા હોય છ. �યારક
�
�
�
ે
�
ં
�
�
�
�
ૂ
કામમા લાગી ગયો. છવટ પટનો ખાડો ભરવા માટ એ ભલથી એકાદ કબાટનુ તાળ� �થપાલ ખોલ �યાર ઝટ
�
�
�
�
ે
�
ે
�
ે
�
�
ુ
�
યવાન અખબારો વચવાન શ� કયુ. દીિ�ત મહો�લાના �ખ ન ચડ તવી એક ઘટના બન છ. કબાટમા ગોઠવાયેલા �
�
ે
�
ુ
ે
ે
ે
ે
�
�
ુ
�
�
એક નાના ઘરમા છોટ�ભાઇø રહતા થયા. øવવા પ�તકોમા આશાનો સચાર થાય છ. ��યક પ�તકને આશા
ે
�
�
ુ
�
પરત ખાવાન અન કઠોર કરકસરથી øવવાન એમને જ�મે છ ક પોતાને મળલી ‘જનમટીપ’ હવ પરી થઇ
ુ
�
ુ
�
ૂ
ૂ
�
ે
�
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
�
�
ુ
�
ુ
ફાવી ગય. ગાધીનો નશો એવો ક મસીબત પણ વહાલી છ. વષ�ના વષ� સધી પોતાને �થપાલની øવતી
ૈ
�
�
�
�
ે
લાગ! છાપા વચવામાથી જ થોડાક પસા મળ તમાથી �ગળીનો �પશ પણ થયો નથી એવ દદ� હયામા ધરબી
�
ે
ે
�
ુ
�
�
ે
�
ે
ુ
�
િવ�ા�તવિષણી પાઠશાળાની લાઇ�રીમા ગાધીસાિહ�યનો દઇને કટલાય મ�યવાન પ�તકો કબાટોના ક��તાનમા �
�
�
ૂ
�
�
ે
ખાસ િવભાગ શ� કરવાનો સક�પ છોટ�ભાઇøના મનમા � વષ�થી પોઢી ગયલા હોય છ. તમને ý �થપાલનો
�
�
�
�
્
ુ
ુ
ઊ�યો. એ િવભાગના ��ઘાટન માટ છોટ�ભાઇøના સહકાર �ા�ત થાય, તો એક øવત પ�તક તમને જડી
�
મનમા પ�ય રિવશકર મહારાજન �મરણ થય. પ�ય આવશ. એ પ�તકનુ મથાળ છ : ‘માણસાઇના દીવા.’
�
ુ
�
�
�
ુ
ે
�
ૂ
�
ુ
ૂ
�
�
મહારાજ એમને ઓળખ. પ�ય મહારાજ ��ઘાટન કયુ � એ પ�તક આપણા મહાકિવ સ�ગત ઝવરચદ મઘાણીએ
ૂ
્
ે
ે
્
�
ે
ુ
ે
ૂ
�
�
�
ે
�
ે
અન �યા ચોગાનમા� આસોપાલવનુ એક ��િત�� રો�યુ. પ�ય રિવશકર મહારાજની øવનકથા પરથી લખલ ુ �
ે
કાય�મ પરો થયા પછી પ�ય મહારાજ સાજ છ છ. એ એક એવ અણમોલ પ�તક છ જન એક પણ પાન ુ �
�
�
�
ૂ
�
ુ
�
ુ
ુ
ે
ૂ
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ુ
ુ
વાગ ઊપડતી લોકલમા (�ીý વગમા) સરત જવા માટ � શ�ક નથી. ��યક સદીની એક સગધ હોય છ. એવી એક
ુ
ે
�
�
�
ે
વલસાડના રલવ �ટશન પહ�ચી ગયા. �લેટફોમ� પર અન�ય ગાધીસગધનુ નામ રિવશકર મહારાજ હત. ખાદીની
ે
�
�
ુ
�
ુ
ે
ે
�
�
સાત જણા બસી શક એવા લાબા બાકડા પર એકલા નાની થલીમા� બધો સામાન આવી જતો. એમા તપખીરની
�
�
મહારાજ બઠા અન �ડા િવચારમા ડબી ગયા. એમને મકવા દાબડી જવડી (ગટકો) ભગવ�્ગીતા અચક ýવા મળતી.
�
ૂ
ુ
�
ૂ
ે
ે
ે
�
�
ે
ે
આવલા સૌ ઊભા ર�ા અન મહારાજન દશનભાવ ýતા ર�ા. મહારાજ �ાિતએ �ા�ણ હતા, તોય આયસમાજના �ભાવન ે
ે
ે
ે
�
�
ે
ઊભલા લોકોમા� એક હતા, આચાય રમેશ દસાઇ. મને આ કારણે ટીલા-ટપકા� અન જનોઇના� વળગણથી સવથા મ�ત
�
ુ
ે
આખી વાત રમશભાઇએ જ કહી હતી. િવચારોના હતા. તમામ દીનદિલતોની પીડા એમને પોતાની પીડા
ે
ુ
�
�
ે
ુ
એકાએક ��ય બદલાઇ ગય! સામ એક નબરના લાગતી. એમનો દહ �યામળો પરંત એમના કમ� ઊજળા!
�
ે
�
ં
�લટફોમ� પરથી પાટા ઓળગીને એક જના અન ýણીતા �દાવનમા � એમનો કમ�યોગ પણ ગાધીયોગની �ચાઇ પા�યો હતો.
�
ે
ે
�
ૂ
ક��સી કાયકર શાિતપવક ઊભલા મ�ધ માણસોની કોડ�ન ‘માણસાઇના દીવા’ પ�તક ગાધીયગની ભીની ભીની
ુ
�
ે
ૂ
�
ે
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
તોડીને સીધા મહારાજ પાસ જ બસી ગયા! બઠા તો ઠીક, ગણવત શાહ સગધનુ સરનામ ગણાય. ઝવરચદ મઘાણીએ એમને
ે
�
ે
ુ
ે
ુ
ે
�
�
ુ
ુ
ે
�
પરંત એમણે તરત જ એક સવાલ ફટકાય� ઃ ‘મહારાજ! ‘જગમ િવ�ાપીઠ’ ક�ા હતા. િનરુભાઇ દસાઇએ એમને
હાલમા જ �િપયાન અવમ�યન થય છ. હવ �િપયો ‘જગમ કરુણાપીઠ’ ક�ા હતા. વાચકોને સામ ચાલીન સદર
ુ
�
�
�
ે
ુ
�
�
ૂ
�
ુ
ે
ે
ે
ુ
ે
ુ
ે
ફરીથી �યાર �ચ આવશ?’ મહારાજ એ ભાઇ તરફ પ�તકો વાચવાની �રણા આપે એવા એક આદશ� �થપાલન નામ
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
ે
ૂ
�
ુ
ýય પછી નછટક� ��નો જવાબ આપતા હોય એમ ક� : જયત મઘાણી હત. ભાવનગરના લોકોને પછી જઓ! �
�
ુ
ુ
�
�
�
�
�
‘મને આવી વાતમા કઇ જ સમજ ન પડ�. મ તો ક’દાડાનો �િપયો }}}
જ ýયો નથી.’ આટલુ બોલીન મહારાજ શાત થઇ ગયા. થોડીક
�
ે
�
�
ે
ે
ુ
�ણો વીતી પછી સામ મ�ધભાવ ઊભલા લોકો ભણી ýઇન ે પાઘડીનો વળ છડ �
ે
ુ
�
ે
ં
�
ુ
ુ
�
ુ
ે
�
ુ
ુ
ે
બો�યા : ‘હ તો એટલ ý� ક મબઇ જવ હોય, તો આ પાટ � ‘રા��કિવ અન નોબલ પર�કાર િવજતા ગરદવ રવી��નાથ ટાગોરની
�
�
ે
�
�
�
પાટ ચાલતા રહવ. કોઇ દહાડો મબઇ જ�ર પહ�ચાશ. એ જ સ�િસ� કિત ‘ગીતાજિલ’ન પ�ા�મક ભાષાતર વાસદાના �ી રામચ�
ુ
�
ે
ુ
�
ુ
�
�
�
�
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
ુ
�
�
ુ
ે
�માણ ગાધીø ભણી ચાલતા રહવ.’ આટલુ બોલીન મહારાજ અ�વયએ કય હત. એન �કા�ન વાસદાના મહારાý સાહબ કરા�ય � ુ
�
�
ુ
�
ે
ુ
ુ
ે
ે
�
�
ે
ુ
ુ
�
પાછા શાત થઇ ગયા. હત. ત પ�તકની િવમોચન િવિધ માટ ગરદવ રવી��નાથ ટાગોરન ખાસ
�
ે
વષ� વીત તમ છોટ�ભાઇøની તિબયત નબળી પડવા આમ�વામા આ�યા હતા.’ (‘��િત સૌરભ’માથી �કા�ન માચ 1989,
ે
�
�
�
�
તસવીર �તીકા�મક છ જમતમ લબાઇન ભાવપવક બાપન સતરની �ટીનો હાર રામચ� અ�વયન આજ કોણ યાદ કર? ે ે ુ � ે
ે
�
�
લાગી. ગાધીજય�તીન િદવસ ગાધી�િતમાની ડોક સધી
ુ
�
પાન – 80) �વ. મહારાý �ી ���દવિસહø (વાસદા) ��િત�થ. �ી
�
ે
ે
�
ે
ે
ુ
ે
ુ
ૂ
�
�
ે
ે
ે
�
�
ે
ૂ
ે
�
ુ
ે
પહરાવતા. પછી બાપન વળગીન રડી પડતા! આજે
ન�ધ : ઘરમા �યાક અટવાઇ ગયલા અન મને કોઇ સ� વાચક લખલા
�
�
�
�
�
વલસાડમા છોટ�ભાઇø નથી અન ગાધીøનો કોઇ �સગ
ે
�
ે
ે
�
સાભળીન બાળકની માફક રડી પડનાર આચાય રમેશ પો�ટકાડ�મા આ માિહતી જળવાયલી હતી. કોઇ પણ ગામ અ�રના
�
�
�
ુ
ુ
પમડા જવા એકાદ માણસ િવનાન નથી હોત.
ૂ
ે