Page 13 - DIVYA BHASKAR 022621
P. 13

Friday, February 26, 2021   |  13

        કારાગારની કિવતા                                                                                    ��ાનમારમા� લોકત�� છીનવાઈ ગ���, એવા સ��ગોમા�




                                                                                                                કિવતા øિવત છ�, જેલમા� ને જેલની બહાર


                                                                                                                                         �
                                                                                                             અ�યારે લોકત��ની મોટી લડાઈ �યા�માર(બમા)મા� ચાલી રહી છ�. �ગ
                                                            ે
        સાવ નøક અન સાવ દૂરથી...                                                                            ગુમા�યા પછી, વીસ વષ� ક�દ ભોગવીને તેણે બમા�મા� સૈિનકી સ�ાને ઊથલાવી
                                                                                                           સેન સુ કી �યા�ના� મહાન નેતા છ�. મહાન એટલા માટ� ક� પિતને ક��સરમા�
                                                                                                           પાડી, તે પણ મતદાનના હિથયારથી. લોકત�� તો આ�યુ�, પણ વળી પાછી,
                                                                                                           ચીન �ે�રત સૈિનકી જમાતે બધુ� છીનવી લીધુ�. લોકો ર�તા પર આવી ગયા અને
                                                                                                           બ�દૂકની ગોળી તેમજ જેલનો જુલમ શ� થયો. સૈિનકી સેનાપિતને કાયમ આવુ�,
                                                                                                           પોતાના આિધપ�ય સાથેનુ� શાસન ýઈએ છ�, પણ �ý તેને ઇ�છતી નથી.
                                                                                                           �ગ સાન સુ કીને  નજરક�દ કરવામા� આ�યા� છ�. બીý નેતાઓ, કાય�કતા�ઓ,
                                                                                                           યુવાનો પણ જેલોમા� છ�.
                                                                                                             આવા સ�ýગોમા� કિવતા øિવત છ�, જેલની ભીતર અને બહાર કિવની
                                                                                                           કલમ અિવરત બની. સાચુકલા સ�ઘષ�ના માહોલમા જ �ભાવી કલમનો પ�રચય
                                                                                                                                        �
                                                                                                           થાય. આપણે તો નાના મોટા, પરદેશી પડછાયે ઊભા થતા� �દોલનોને મહાન
                                                                                                           �ા�િત સમજનારા કા� તો અધૂરી સમજ સાથેની મુ�ધતા ધરાવે છ� અથવા તો
                                                                                                           િવભાજનવાદી દેશી-િવદેશી ત�વોના અકારણ હિથયાર બની ýય છ�. તેનુ�
                                                                                                           સાિહ�ય પણ ક�વુ� હોય?
                                                                                                             જેલમા અને જેલ માટ� સý�યેલી કિવતાઓમા� ગુજરાતી સાિહ�યના
                                                                                                                  �
                                                                                                           ઇિતહાસમા એક સાવ નાનકડી ચોપડી તરફ સાિહ�યના પ��ડતોનુ� �યાન ભલે
                                                                                                                  �
                                                                                                           ઓછ�� ગયુ� હોય પણ �વાધીનતાની ઝ�ખના રાખતી �ýના તમામ વગ� સુધી
                                                                                                           પહ�ચી તે ઝવેરચ�દ મેઘાણીનુ� ‘િસ�ધુડો’.  �િતબ�િધત થયો તો તેની ભૂગભ�
                                                                                                           આ�િ� છપાઈ હતી. 1930મા� તેનુ� પહ�લુ� �કાશન થયુ�, ભાવનગરના
                                                                                                           દાઉદભાઈ િમલ ચલાવતા. તેમના મકાનમા� સ�યા�હ પિ�કા છાપતી.
                                                                                                           તેમણે આ �િતબ�િધત િસ�ધુડો છા�યો, પણ ક�વી રીતે? રતુભાઈ અદાણીના
                                                                                                           અ�રો એ�દમ ચો�ખા, સુ�દર અને મરોડદાર . તેમના હ�તા�રોમા� મૂળ
                                                                                                           આ�િ�ની આબેહ�બ �ત છપાઈ, રૉિનયો ��ડલ મશીન પર સાય�લો�ટાઈલ
                                                                                                           થઈ, કાનૂનભ�ગની આ આ�િ�ની 5000 �ત છપાઈ હતી! ભાવનગરના જૂના
                                                                                                           દરબારગઢની પોલીસ ચોકી પાસેના મકાનની મેડી પર આ પુ��તકાનો નવો
        ��ાનમારમા� લોકો �ારા િવરોધ �દશ�ન ચાલી ર�ા� છ� �યારે હ�તિલિખત બમી�ઝ કિવતાની સાથે ýણીતા કિવ ટી મોનુ� રેખાિચ�  અવતાર થયો, તેમાના� ઘણા� ગીતો, કા�યો આજે પણ લોકક��� અજર–અમર છ�.
                                                                                                                                         �
                                                                                                             બમી�ઝ કિવઓને મળવાનુ� બ�યુ� હતુ� િદ�હીમા �યોજ� ફના��ડીઝના ક��ણ
                                                                                                    �
                                                                                                     �
                                                                                             �
                                                                                                ે
                                                                                           �
                                                                                                                                                �
                                                                                          ે
                                                                                                                                   ે
         આ      ડાયરીના� પાના� પર હજુ થોડાક જ વષ� પૂવ� સાથે બેસીને   સાિહ�ય સજ�ન ગ�ગા ��પુ�ના �વાહ જેવુ� છ�. દરેક વળા�ક� તે  ે  મેનન માગ� પરના સરકારી િનવાસ�થાન. �યોજ�ના બ�ગલામા જ આ યુવકો
                                                                 વહ� છ�, લુ�ત થયો હોય તેવુ� લાગે છ�, �ીણ બની ýય, વળી પાછ��
                                                                                                           રહ�તા હતા અને બમા�ની સેનાથી મુ�ત દેશ માટ� �દોલન કરી ર�ા હતા.
                સા�ભળ�લા યુવા કિવઓના� નામોની યાદી �હ�:તિખ,
                                                                                                                                 �
                ક�ડોમાઈ આચાય�, ચી આઉ, ýø, િમનહી                    વૈભવી બને! તેમા� પર�પર  સામાિજક �ભાવ આ�યા િવના   �ગ સાન સુ કી �યારે નજરક�દ હતા. મે પૂ�ુ� તો તેઓએ ક�ટલાક ભૂગભ�
        તુવુ�,નુ યી, િત મોહો,મૌ �વેતી, મૌ િહ�દા, ખીં તા� ખાઈ મા�,   સહજ સ�વાદ  રહ�તો નથી. રિશયામા પહ�લા, �ા�િત દરિમયાન અને પછી એ   કિવઓના� નામ આ�યા�. સુ કી મુ��ત ચળવળના આન��ટનો પ� એ િદવસોમા�
                                                                                 �
                                                                                     �
        નાઈ થે, મૌ તૌચ....આપણા માટ� તો આ સાવ અýણ                    �ા�િત ‘�ા�િત’મા�  બદલાઈ ગઈ �યારે કિવતા, વાતા,નાટક,   ગુજરાતી કૉલમમા�  ટા�કયો તેનો આન�દ તેણે �ય�ત કય� �યારે મે ક�ુ� ક� બમા�ની
                                                                                                  �
        નામો. અને �યા�થી હોય પ�રિચત, અ�યાસ�મમા� ગુજરાતી             નવલકથાએ મોટો ભાગ ભજ�યો. ચેકો�લોવે�કયા અને   સાથે તો અમારા લોકમા�ય િતલકની છ વષ�ની જેલ, નેતાø સુભાષ બોઝની
        સાિહ�યના વતુ�ળથી આગળ લઇ જતા� �યા�યાનો ઉપલ�ધ   િવ�� પ��ા     પોલ�ડમા� આજે પણ સા�યવાદી શાસનના િવરોધમા� જે   આઝાદ િહ�દ સેના અને શરદબાબુની નવલકથા ‘પથેર દાબી’ … આ બધાનુ�
        હોય તો ને? મુસીબત તો એ પીએન �હ� ક� તેમા�યે  ક�ટલા�ક        ઉ�મ નાટકો ભજવાયા તેને નવી પેઢી હ�શે હ�શે વા�ચે છ�.   સ�ધાન છ� ને તે ઐિતહાિસક છ�.
                                                                                 �
                                                                                                                 ં
        નામો જ વારંવાર રટવામા� આવે જેથી બીø વધુ નિહ તો ક�ટલીક     આપણે �યા ગા�ધી યુગ અને તે પૂવ� અઢાર સો સ�ાવન અને   અહી બમા�ના જનસમાજમા� એક કહ�વત છ�: ‘��યા ભા�ડા ટીડી કિવ!’
                                                                         �
                         �
        ઉ�મ કિવતાઓ હા�િસયામા ધક�લાઇ ýય છ�. િહ�દીમા� તો ચ��ધર    પછી �ા�િતકારી �દોલનમા� કિવતા અ��ન�ત�ભ બની હતી. હવે   એ�લે કિવતા લખનાર િવ�ાન, કિવ અને મનીષી હોય છ�. પ�દરમી સદીમા�
        શમા ગુલેરીની એક વાતા ‘ઉસને કહા થા’ નો એકડો ઘૂ�ટયા કરતા   તો જે આલાપ-�લાપ દેખાય છ� તે ગલત ર�તે દોડ� છ�, અને િવભાજન-  કિવઓ ભારે ઉપહાસ પા�યા હતા. બ�ને િભ�ુ હતા. આજે પણ બૌ� િભ�ુની
           �
                         �
        અ�યાપકો-િવવેચકોને સ�બોધીને કોઈક લેખક� લ�યુ� હતુ� ક� ‘અરે ભાઈ, ઉસને   અલગાવને પોષે છ�. તેમની પાછળ જે અ��ટ પ�રબળો અને અધૂરી સમજ પ�ા   પરંપરા છ�, જેમ ક�ટલાક દેશોમા� ચચ� �દોલનોમા� ભાગ ભજવી ર�ુ� છ� તેવુ�
        તો કહા થા, લે�કન અબ હમે ભી ક�છ કહના હ�!’          છ�, તે સમાજ  માટ� ઘાતક બને છ�. દુિનયાના અનેક દેશોમા� આવુ� બ�યુ� છ�.            (�ન����ાન પાના ન�.19)
                                                                                                                          ડો. માિલની સાબા સાબા �ુપની અડધી કમાણી તેથી
         ડો.    માિલની સાબા, સાયકોલોિજ�ટ, લેિખકા,  �શ�સા નહ�, �રો�કારાથ�                                                અનાનક ફાઉ�ડ�શન �ારા ગરીબો અને જ��રયાતમ�દોના�
                મિહલા અિધકારોના� �લોબલ વકીલ અને
                                �
                િસ�ગલ મધરથી પણ પહ�લા એવા� સે�ફમેડ                                                                       �વા��યસ�ભાળ અને િશ�ણ, આટ� અને ક�ચર, રોજગાર
        િબઝનેસવુમન છ�, જે પરોપકારાથ� કમાણી કરે છ�. તેમણે                                                                પાછળ ખચ� છ�. તેઓ ગરીબોના માનવાિધકાર માટ� પણ
        એ�ટરટ�નમે�ટ, �રયલ એ�ટ�ટ, અિતિથસ�કાર સે�ટરમા�  �નો�ાજ�ન : ડો. માિલની                                             લડત આપે છ�.
        �થાપેલ સાબા �ુપનો મુ�ય િબઝનેસ છ� - કોમો�ડટી. તે
        સાથે  ફામા��યુ�ટક�સ,  �ફનટ�ક,  ગો�ડ  માઇિન�ગ,
                                                                                                                          બહ�મુખી  �ય��ત�વ  ધરાવતા�  ડો.  માિલનીએ
        પણ સાબા �ુપ સિ�ય છ�. આ �ુપની 15 ક�પનીઓનો                                                                        પરંપરાગત સાઉથ અને સાઉથઇ�ટ એિશયન �ડશીસની
                                                                                                                        સરળ રેિસપી પર એક પુ�તક પણ લ�યુ� છ�. એમણે એક
        �યવસાય 20 દેશોમા� ફ�લાયેલો છ�. સાબા �ુપ 5000                                                                    સોિશયલ મી�ડયા કો�યુિનટી ‘ધ િસ�ગલ વ�ક�ગ મધર’નુ�
        લોકોને સીધી આøિવકા અપાવે છ� જેમા� મિહલાઓનુ�                                                                     �ુપ પણ બના�ય છ�, જે િસ�ગલ મધરને વ�ક�ગ વુમન
                                                                                                                                  ુ�
        �માણ વધારે છ�.                                                                                                  બનવા માટ� �ો�સાહન પૂરુ� પાડ� છ�.
          ડો.  માિલની  સાબાએ  પોતે  એક  સમયે  મુ�ક�લ                                                                      કોિવડ  મહામારી  દરિમયાન  તેમણે  દુિનયાના
        પ�ર��થિતઓનો સામનો કય� હોવાથી તેમને માતા-                                                                          અનેક  દેશોમા�  ગરીબોને  ભોજન  અને  �વા��ય
        િપતા પાસેથી જ જ��રયાતમ�દોને મદદ કરવાના સ��કાર                                                                        સ�બ�િધત  સુિવધાઓ  ઉપલ�ધ  કરાવી.  ડો.
                 �
        મ�યા. �ક�લમા ભણતા� હતા, �યારે તેઓ પોતાના કપડા�,                                                                        માિલની  ભૂતપૂવ�  અમે�રકન  રા��પિત
                        �
        ભોજન, બુ�સ અને પોક�ટમની સુ�ધા� દાનમા� આપી દેતા�                                                        �����ø &         િબલ ��લ�ટનના� િમ� છ� અને ��લ�ટન
           �
        હતા. યુવાવ�થા આવતા� તેમણે િનણ�ય કય� ક� પોતે                                                                              ફાઉ�ડ�શનના� એચઆઇવી કાય��મ સાથે
        ખૂબ �િપયા કમાશે અને પોતાની કમાણીનો એક ભાગ                                                               સ�સેસ            ýડાઇને આિ�કામા� એઇ�સનો ભોગ
        પરોપકાર પાછળ ખચ�શે. આવી આગવી િવચારસરણી                                                                                   બનેલા�ને મદદ પણ કરી ચૂ�યા� છ�.
        સાથે તેમણે ચોખાનુ� ���ડ�ગ શ� કયુ�. �યારે કોમો�ડટી                                                     �કાશ  િબયાણી         તેમણે એક અબજ લોકોને પાયાની
        િબઝનેસ પર આજે પણ પુરુષોનુ� વચ��વ છ� �યારે વીસ વષ�                                                                       સુિવધાઓ અપાવીને ગરીબીની ચૂડમા�થી
            �
        પહ�લા ડો. માિલની સાબાએ એિશયામા�થી શ�આત કરી                                                                            છોડાવવા ઇ�છ� છ� જેથી ગરીબીની �ંખલાન  ે
        હતી. આજે દસ સે�ટરમા� એમનો િબઝનેસ દિ�ણ અને                                                                           પણ  જેમ  આપણે  લોકડાઉન  �ારા  કોરોનાના
        દિ�ણપૂવ� એિશયા, ઓ���િલયા, આિ�કા અને િમડલ                          ડો. માિલની સાબા ગરીબીને મૂ�મા�થી દૂર કરી      ચેપની �ંખલા તોડી તે રીતે તોડી શકાય.
                                                                                                                                                  �
        ઇ�ટ સુધી િવ�તરેલો છ�. ડો. માિલની ભાિવ િબઝનેસમા  �                                                                 ડો.  માિલનીને  અનેક  એવોડ�  મ�યા  છ�,  જેમ
        રોકાણ કરે છ� અને શા�િતથી એ િબઝનેસને નફાકારક                             દેશને ગરીબીમ��ત કરવા ��છ� છ�            ક�,  ���ી�યોર  અને  ફીલા��ા�ફ�ટ  ઓફ  ધ  યર
        બનાવવા માટ� �ોફ�શન�સને સ�પી દે છ�. તેઓ સાચા                                                                     એવોડ�, ક�પના ચાવલા અને મધર ટ�રેસા એવોડ� તથા
        અથ�મા� �દુ, દયાળ� અને ક��રંગ મિહલા છ� પણ ý કોઇ                                                                  ફ�ડરેશન ઓફ પીસ એવોડ�. ýક� ડો. માિલની સાબા
        ખોટ�� બોલે અથવા છ�તરિપ�ડી કરે તો તેમને છોડતા� નથી.   આપી ર�ા� છ�. તેમના મતે, ધના� માતા-િપતાના�   મળતો. ધન સાથે સ�કળાયેલી જવાબદારી િનભાવવી એ   �લોરી ક� �શ�સા માટ� નહીં, પણ પરોપકારાથ� ધનોપાજ�ન
        પોતાની પુ�ીને પણ તેઓ સારુ� િશ�ણ અને સ��કાર   સ�તાન હોવાથી જ પૈસા મેળવવાનો અિધકાર નથી   જ સાચી સ�પિ� છ�.’        કરે છ�.
   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18