Page 13 - DIVYA BHASKAR 022621
P. 13
Friday, February 26, 2021 | 13
કારાગારની કિવતા ��ાનમારમા� લોકત�� છીનવાઈ ગ���, એવા સ��ગોમા�
કિવતા øિવત છ�, જેલમા� ને જેલની બહાર
�
અ�યારે લોકત��ની મોટી લડાઈ �યા�માર(બમા)મા� ચાલી રહી છ�. �ગ
ે
સાવ નøક અન સાવ દૂરથી... ગુમા�યા પછી, વીસ વષ� ક�દ ભોગવીને તેણે બમા�મા� સૈિનકી સ�ાને ઊથલાવી
સેન સુ કી �યા�ના� મહાન નેતા છ�. મહાન એટલા માટ� ક� પિતને ક��સરમા�
પાડી, તે પણ મતદાનના હિથયારથી. લોકત�� તો આ�યુ�, પણ વળી પાછી,
ચીન �ે�રત સૈિનકી જમાતે બધુ� છીનવી લીધુ�. લોકો ર�તા પર આવી ગયા અને
બ�દૂકની ગોળી તેમજ જેલનો જુલમ શ� થયો. સૈિનકી સેનાપિતને કાયમ આવુ�,
પોતાના આિધપ�ય સાથેનુ� શાસન ýઈએ છ�, પણ �ý તેને ઇ�છતી નથી.
�ગ સાન સુ કીને નજરક�દ કરવામા� આ�યા� છ�. બીý નેતાઓ, કાય�કતા�ઓ,
યુવાનો પણ જેલોમા� છ�.
આવા સ�ýગોમા� કિવતા øિવત છ�, જેલની ભીતર અને બહાર કિવની
કલમ અિવરત બની. સાચુકલા સ�ઘષ�ના માહોલમા જ �ભાવી કલમનો પ�રચય
�
થાય. આપણે તો નાના મોટા, પરદેશી પડછાયે ઊભા થતા� �દોલનોને મહાન
�ા�િત સમજનારા કા� તો અધૂરી સમજ સાથેની મુ�ધતા ધરાવે છ� અથવા તો
િવભાજનવાદી દેશી-િવદેશી ત�વોના અકારણ હિથયાર બની ýય છ�. તેનુ�
સાિહ�ય પણ ક�વુ� હોય?
જેલમા અને જેલ માટ� સý�યેલી કિવતાઓમા� ગુજરાતી સાિહ�યના
�
ઇિતહાસમા એક સાવ નાનકડી ચોપડી તરફ સાિહ�યના પ��ડતોનુ� �યાન ભલે
�
ઓછ�� ગયુ� હોય પણ �વાધીનતાની ઝ�ખના રાખતી �ýના તમામ વગ� સુધી
પહ�ચી તે ઝવેરચ�દ મેઘાણીનુ� ‘િસ�ધુડો’. �િતબ�િધત થયો તો તેની ભૂગભ�
આ�િ� છપાઈ હતી. 1930મા� તેનુ� પહ�લુ� �કાશન થયુ�, ભાવનગરના
દાઉદભાઈ િમલ ચલાવતા. તેમના મકાનમા� સ�યા�હ પિ�કા છાપતી.
તેમણે આ �િતબ�િધત િસ�ધુડો છા�યો, પણ ક�વી રીતે? રતુભાઈ અદાણીના
અ�રો એ�દમ ચો�ખા, સુ�દર અને મરોડદાર . તેમના હ�તા�રોમા� મૂળ
આ�િ�ની આબેહ�બ �ત છપાઈ, રૉિનયો ��ડલ મશીન પર સાય�લો�ટાઈલ
થઈ, કાનૂનભ�ગની આ આ�િ�ની 5000 �ત છપાઈ હતી! ભાવનગરના જૂના
દરબારગઢની પોલીસ ચોકી પાસેના મકાનની મેડી પર આ પુ��તકાનો નવો
��ાનમારમા� લોકો �ારા િવરોધ �દશ�ન ચાલી ર�ા� છ� �યારે હ�તિલિખત બમી�ઝ કિવતાની સાથે ýણીતા કિવ ટી મોનુ� રેખાિચ� અવતાર થયો, તેમાના� ઘણા� ગીતો, કા�યો આજે પણ લોકક��� અજર–અમર છ�.
�
બમી�ઝ કિવઓને મળવાનુ� બ�યુ� હતુ� િદ�હીમા �યોજ� ફના��ડીઝના ક��ણ
�
�
�
ે
�
�
ે
ે
આ ડાયરીના� પાના� પર હજુ થોડાક જ વષ� પૂવ� સાથે બેસીને સાિહ�ય સજ�ન ગ�ગા ��પુ�ના �વાહ જેવુ� છ�. દરેક વળા�ક� તે ે મેનન માગ� પરના સરકારી િનવાસ�થાન. �યોજ�ના બ�ગલામા જ આ યુવકો
વહ� છ�, લુ�ત થયો હોય તેવુ� લાગે છ�, �ીણ બની ýય, વળી પાછ��
રહ�તા હતા અને બમા�ની સેનાથી મુ�ત દેશ માટ� �દોલન કરી ર�ા હતા.
સા�ભળ�લા યુવા કિવઓના� નામોની યાદી �હ�:તિખ,
�
ક�ડોમાઈ આચાય�, ચી આઉ, ýø, િમનહી વૈભવી બને! તેમા� પર�પર સામાિજક �ભાવ આ�યા િવના �ગ સાન સુ કી �યારે નજરક�દ હતા. મે પૂ�ુ� તો તેઓએ ક�ટલાક ભૂગભ�
તુવુ�,નુ યી, િત મોહો,મૌ �વેતી, મૌ િહ�દા, ખીં તા� ખાઈ મા�, સહજ સ�વાદ રહ�તો નથી. રિશયામા પહ�લા, �ા�િત દરિમયાન અને પછી એ કિવઓના� નામ આ�યા�. સુ કી મુ��ત ચળવળના આન��ટનો પ� એ િદવસોમા�
�
�
નાઈ થે, મૌ તૌચ....આપણા માટ� તો આ સાવ અýણ �ા�િત ‘�ા�િત’મા� બદલાઈ ગઈ �યારે કિવતા, વાતા,નાટક, ગુજરાતી કૉલમમા� ટા�કયો તેનો આન�દ તેણે �ય�ત કય� �યારે મે ક�ુ� ક� બમા�ની
�
નામો. અને �યા�થી હોય પ�રિચત, અ�યાસ�મમા� ગુજરાતી નવલકથાએ મોટો ભાગ ભજ�યો. ચેકો�લોવે�કયા અને સાથે તો અમારા લોકમા�ય િતલકની છ વષ�ની જેલ, નેતાø સુભાષ બોઝની
સાિહ�યના વતુ�ળથી આગળ લઇ જતા� �યા�યાનો ઉપલ�ધ િવ�� પ��ા પોલ�ડમા� આજે પણ સા�યવાદી શાસનના િવરોધમા� જે આઝાદ િહ�દ સેના અને શરદબાબુની નવલકથા ‘પથેર દાબી’ … આ બધાનુ�
હોય તો ને? મુસીબત તો એ પીએન �હ� ક� તેમા�યે ક�ટલા�ક ઉ�મ નાટકો ભજવાયા તેને નવી પેઢી હ�શે હ�શે વા�ચે છ�. સ�ધાન છ� ને તે ઐિતહાિસક છ�.
�
ં
નામો જ વારંવાર રટવામા� આવે જેથી બીø વધુ નિહ તો ક�ટલીક આપણે �યા ગા�ધી યુગ અને તે પૂવ� અઢાર સો સ�ાવન અને અહી બમા�ના જનસમાજમા� એક કહ�વત છ�: ‘��યા ભા�ડા ટીડી કિવ!’
�
�
ઉ�મ કિવતાઓ હા�િસયામા ધક�લાઇ ýય છ�. િહ�દીમા� તો ચ��ધર પછી �ા�િતકારી �દોલનમા� કિવતા અ��ન�ત�ભ બની હતી. હવે એ�લે કિવતા લખનાર િવ�ાન, કિવ અને મનીષી હોય છ�. પ�દરમી સદીમા�
શમા ગુલેરીની એક વાતા ‘ઉસને કહા થા’ નો એકડો ઘૂ�ટયા કરતા તો જે આલાપ-�લાપ દેખાય છ� તે ગલત ર�તે દોડ� છ�, અને િવભાજન- કિવઓ ભારે ઉપહાસ પા�યા હતા. બ�ને િભ�ુ હતા. આજે પણ બૌ� િભ�ુની
�
�
અ�યાપકો-િવવેચકોને સ�બોધીને કોઈક લેખક� લ�યુ� હતુ� ક� ‘અરે ભાઈ, ઉસને અલગાવને પોષે છ�. તેમની પાછળ જે અ��ટ પ�રબળો અને અધૂરી સમજ પ�ા પરંપરા છ�, જેમ ક�ટલાક દેશોમા� ચચ� �દોલનોમા� ભાગ ભજવી ર�ુ� છ� તેવુ�
તો કહા થા, લે�કન અબ હમે ભી ક�છ કહના હ�!’ છ�, તે સમાજ માટ� ઘાતક બને છ�. દુિનયાના અનેક દેશોમા� આવુ� બ�યુ� છ�. (�ન����ાન પાના ન�.19)
ડો. માિલની સાબા સાબા �ુપની અડધી કમાણી તેથી
ડો. માિલની સાબા, સાયકોલોિજ�ટ, લેિખકા, �શ�સા નહ�, �રો�કારાથ� અનાનક ફાઉ�ડ�શન �ારા ગરીબો અને જ��રયાતમ�દોના�
મિહલા અિધકારોના� �લોબલ વકીલ અને
�
િસ�ગલ મધરથી પણ પહ�લા એવા� સે�ફમેડ �વા��યસ�ભાળ અને િશ�ણ, આટ� અને ક�ચર, રોજગાર
િબઝનેસવુમન છ�, જે પરોપકારાથ� કમાણી કરે છ�. તેમણે પાછળ ખચ� છ�. તેઓ ગરીબોના માનવાિધકાર માટ� પણ
એ�ટરટ�નમે�ટ, �રયલ એ�ટ�ટ, અિતિથસ�કાર સે�ટરમા� �નો�ાજ�ન : ડો. માિલની લડત આપે છ�.
�થાપેલ સાબા �ુપનો મુ�ય િબઝનેસ છ� - કોમો�ડટી. તે
સાથે ફામા��યુ�ટક�સ, �ફનટ�ક, ગો�ડ માઇિન�ગ,
બહ�મુખી �ય��ત�વ ધરાવતા� ડો. માિલનીએ
પણ સાબા �ુપ સિ�ય છ�. આ �ુપની 15 ક�પનીઓનો પરંપરાગત સાઉથ અને સાઉથઇ�ટ એિશયન �ડશીસની
સરળ રેિસપી પર એક પુ�તક પણ લ�યુ� છ�. એમણે એક
�યવસાય 20 દેશોમા� ફ�લાયેલો છ�. સાબા �ુપ 5000 સોિશયલ મી�ડયા કો�યુિનટી ‘ધ િસ�ગલ વ�ક�ગ મધર’નુ�
લોકોને સીધી આøિવકા અપાવે છ� જેમા� મિહલાઓનુ� �ુપ પણ બના�ય છ�, જે િસ�ગલ મધરને વ�ક�ગ વુમન
ુ�
�માણ વધારે છ�. બનવા માટ� �ો�સાહન પૂરુ� પાડ� છ�.
ડો. માિલની સાબાએ પોતે એક સમયે મુ�ક�લ કોિવડ મહામારી દરિમયાન તેમણે દુિનયાના
પ�ર��થિતઓનો સામનો કય� હોવાથી તેમને માતા- અનેક દેશોમા� ગરીબોને ભોજન અને �વા��ય
િપતા પાસેથી જ જ��રયાતમ�દોને મદદ કરવાના સ��કાર સ�બ�િધત સુિવધાઓ ઉપલ�ધ કરાવી. ડો.
�
મ�યા. �ક�લમા ભણતા� હતા, �યારે તેઓ પોતાના કપડા�, માિલની ભૂતપૂવ� અમે�રકન રા��પિત
�
ભોજન, બુ�સ અને પોક�ટમની સુ�ધા� દાનમા� આપી દેતા� �����ø & િબલ ��લ�ટનના� િમ� છ� અને ��લ�ટન
�
હતા. યુવાવ�થા આવતા� તેમણે િનણ�ય કય� ક� પોતે ફાઉ�ડ�શનના� એચઆઇવી કાય��મ સાથે
ખૂબ �િપયા કમાશે અને પોતાની કમાણીનો એક ભાગ સ�સેસ ýડાઇને આિ�કામા� એઇ�સનો ભોગ
પરોપકાર પાછળ ખચ�શે. આવી આગવી િવચારસરણી બનેલા�ને મદદ પણ કરી ચૂ�યા� છ�.
સાથે તેમણે ચોખાનુ� ���ડ�ગ શ� કયુ�. �યારે કોમો�ડટી �કાશ િબયાણી તેમણે એક અબજ લોકોને પાયાની
િબઝનેસ પર આજે પણ પુરુષોનુ� વચ��વ છ� �યારે વીસ વષ� સુિવધાઓ અપાવીને ગરીબીની ચૂડમા�થી
�
પહ�લા ડો. માિલની સાબાએ એિશયામા�થી શ�આત કરી છોડાવવા ઇ�છ� છ� જેથી ગરીબીની �ંખલાન ે
હતી. આજે દસ સે�ટરમા� એમનો િબઝનેસ દિ�ણ અને પણ જેમ આપણે લોકડાઉન �ારા કોરોનાના
દિ�ણપૂવ� એિશયા, ઓ���િલયા, આિ�કા અને િમડલ ડો. માિલની સાબા ગરીબીને મૂ�મા�થી દૂર કરી ચેપની �ંખલા તોડી તે રીતે તોડી શકાય.
�
ઇ�ટ સુધી િવ�તરેલો છ�. ડો. માિલની ભાિવ િબઝનેસમા � ડો. માિલનીને અનેક એવોડ� મ�યા છ�, જેમ
રોકાણ કરે છ� અને શા�િતથી એ િબઝનેસને નફાકારક દેશને ગરીબીમ��ત કરવા ��છ� છ� ક�, ���ી�યોર અને ફીલા��ા�ફ�ટ ઓફ ધ યર
બનાવવા માટ� �ોફ�શન�સને સ�પી દે છ�. તેઓ સાચા એવોડ�, ક�પના ચાવલા અને મધર ટ�રેસા એવોડ� તથા
અથ�મા� �દુ, દયાળ� અને ક��રંગ મિહલા છ� પણ ý કોઇ ફ�ડરેશન ઓફ પીસ એવોડ�. ýક� ડો. માિલની સાબા
ખોટ�� બોલે અથવા છ�તરિપ�ડી કરે તો તેમને છોડતા� નથી. આપી ર�ા� છ�. તેમના મતે, ધના� માતા-િપતાના� મળતો. ધન સાથે સ�કળાયેલી જવાબદારી િનભાવવી એ �લોરી ક� �શ�સા માટ� નહીં, પણ પરોપકારાથ� ધનોપાજ�ન
પોતાની પુ�ીને પણ તેઓ સારુ� િશ�ણ અને સ��કાર સ�તાન હોવાથી જ પૈસા મેળવવાનો અિધકાર નથી જ સાચી સ�પિ� છ�.’ કરે છ�.