Page 13 - DIVYA BHASKAR 012122

Friday, January 21, 2022 | 13

���ભજક અન િવ�ોહી
�
ે
સરના આધિનક કિવ :
ુ
ૂ

ુ
િચન મોદી

ે
ુ
ે
�
આ માણસ અમીરી અન મફિલસી બન �યા-
ે
�
�
ý�યા-ø�યા છ… પણ કદી હાર નથી માની!
�
�
ે
ુ
ગ ુ જરાતી કિવતાનો ��યક વાચક-ભાવક િચન મોદીને ýણ છ.
�
ે
ે
ે
ુ
કિવ િચન મોદી એમની બ અનગામી કિવ-પઢીના �હાલા
ુ
�
ૂ
�
‘િચનકાકા’ ર�ા છ. એમા નવોિદતો છ- ન હવ નીવડી ચ�યા
ે
�
ુ
ે
�
ે
એ પણ છ. એમના િવ�ાથી-અ�યાપકોના પણ એ િચનકાકા ર�ા છ, જમા �
�
�
ુ
અધઝાઝરી બહન-દીકરીઓ છ. કિવઓની બ�બ પઢીની દરકાર કરનાર,
�
ે
�
ે
ે
એમની કાચીપાકી કિવતા સાભળીન માગદશન સાથ કાન આમળીને, વખાણ
�
�
ે
�
ે
ે
ુ
કરનાર ‘િચનકાકા’- દરેક પઢીને નથી મળતા! મઝાતા ન સઘષ કરતા
�
ૂ
�
�
ે
િવ�ાથીન, કિવ-લખકને, યવાન ભાઈ-બહનોને તમામ �કારની મદદ કરવા
ે
�
ે
ુ
�
ે
સાથ હામ બધાવી કાળø લનાર િચનકાકા ઝટ િવસરાઈ ýય એવા નથી! હા,
�
ે
ુ
�
એમના નાટકો ન કિવતા પણ તાકાતવર છ! સાિહ�યના બધા �વ�પોમા �
ે
�
�
�
�યોગશીલ સજન-લખન કરનાર િચન મોદી િબ�ધા�ત øવનારો અન �મ
ે
ે
ુ
ે
�
ે
�
માટ સવ સમિપત કરીને ફકીરભાવ ફરનારો નોખો øવ હતો! ‘ઘર બળ તો
�
�
�
�
�
ુ
ે
ુ
�
ે
તાપી ýવ ýઈએ’- એમ કહનાર આ માણસ અમીરી અન મફિલસી બન ે
ે
બો�ડ, �યટીÓલ એ�ડ �વ આધુિનકતાના ગાળામા ‘ર મઠ’, ‘હોટલ
ુ
ýયા-ý�યા-ø�યા છ… પણ કદી હાર નથી માની!
�
�
�
�
ે
�
ે
પોએ�સ’, ‘આક�ઠ સાબરમતી’- જવી
ે
ે
�
ે
સ�થાઓ રચી અન સાિહ�ય �� �યોગો
કરવા િમ�ોને સાથ ýડતો આ
ે
ૂ
�
અજપ øવ ‘ઉ�મલન’ ન ે
�
�
ે
ે
�
�
�
આ િમર ખાનના �ીý લ�નની અફવા ઊડી અન શમી ગઈ. આિમર આજથી થોડા વષ� પહલા� ‘િલવ-ઈન’ નો િવચાર પણ ‘કિત’ જવા સામિયકો વડ �
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
ે
ધમાલ મચાવી �યાન
ખાન ýહર િનવદન કરીને આ અફવાન ખડન કયુ અન ક�,
�
ે
�
�
�
ૂ
ે
�
‘ ફાિતમા અન હ કદાચ સાથે રહીશ, બાકી લ�નનો સવાલ નથી સા�કિતક �ચકા તરીક �વામા� આવતો હતો �યારે ખચ છ! િનસબત સપણ �
ુ
�
�
�
�
ે
�
ે
�
ે
આવતો... ’ િબપાશા બાસ અન �હોન અ�ાહમ, કટ�રના અન રણવીર, �જ મહ�� અન રાજશ ��ના વષ� સધી સાથ ર�ા�. દાખવ પણ િનમમતાય
�
ે
ુ
ુ
ે
ે
ુ
ે
ુ
�
િશવાની દા�ડકર અન ફરહાન અ�તર જવા અનક નામ લઈ શકાય... જ નવી એવી જ! નવોિદતો
ે
�
ે
�
ે
ે
�
�
�
ુ
�
�
પઢીના નવા �ટાસ છ. આજથી થોડા વષ� પહલા ‘ િલવ-ઈન ’ નો િવચાર પણ પોતાના જમાનાના િબ�દા�ત ��ી ગણાતા �જ મહ�� ુ અન સમકાલીનો સાથ ે
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
સા�કિતક �ચકા તરીક� ýવામા આવતો હતો �યાર �જ મહ�� અન રાજશ રોજ સાજના ચારથી
�
ે
�
ુ
�
�
ે
�
ૂ
ે
ે
�
ે
ુ
�
ખ�ના વષ� સધી સાથ ર�ા. પોતાના જમાનાના િબ�દા�ત ��ી ગણાતા �જ ુ મોડલ, અિભન�ી અન ફશન �ડ�ાઈનર રહી ચ�યા રાતના બાર-બ વા�યા સધી
ુ
�
�
ે
�
ૂ
�
ે
ે
�
�
ુ
ે
મહ�� મોડલ, અિભન�ી અન ફશન �ડઝાઈનર રહી ચ�યા છ. તર વષની છ. તર વષ�ની �મર એમણ મોડિલ�ગ શ� કય હત ુ � શ�દના કિવતાપઠન-ગો��ઠ-નાટક
ે
ુ
�
ે
ે
�
�મર એમણે મોડિલગ શ� કય. બાસ ભ�ાચાયની પહલી �ફ�મ ‘ ઉસકી િદ�દશન-લખન નવા નવા
ે
�
�
ે
ુ
�
�
�
ુ
�
ુ
�
�
ુ
ુ
ે
કહાની ’ માટ િહરોઈન શોધતા હતા �યાર કફી આઝમીએ �જ મહ��ની મલકમા � નસખાઓમા �ય�ત આ કિવ નય� ન ે
�
�
ે
�
ઓળખાણ કરાવી. એ પછી એમણે અનક �ફ�મોમા કામ કયુ. એક કાય�મમા અમદાવાદથી પાછા ફરતી વખત �ડ�પલ કાપ�ડયાને �પોઝ નકરો અમદાવાદમા િનિ�ત �થળોએ
�
ે
�
�
ુ
�
1966થી 1972 સધી લગભગ છ વષ �જ મહ�� અન રાજશ ખ�નાના કરીને 1973ની જલાઈમા એમણે લ�ન કરી લીધા. �ડ�પલøની પહલી �ફ�મ હાજર હોય જ! િવિવધ ��ઢઓ-બધનો
ુ
�
ુ
�
�
�
ુ
ે
�
ે
�
�
�ગત સબધો જગýહર હતા. 60ના દાયકામા �યાર િહરોઈન ‘ આદશ� ‘ બોબી ’ સ�ટ�બરમા� �રલીઝ થઈ �યાર તો એમના ��ન�ટ હોવાની અફવા મિણલાલ હ. પટ�લ સામ િવ�ોહ કરનાર આ કિવ િન�ય �મ
ે
�
ે
ે
ે
�
ે
ે
�
�
ુ
�
�
�
ે
ે
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
�
�
�
ુ
ે
ભારતીય નારી ’ તરીક�ના મોહરાને ઉતારતા અચકાતી હતી �યાર �જ મહ�� ુ વહતી થઈ ગયલી! 1972મા �જ મહ��, ઈ��તયાઝ ખાન (અમજદ ખાનના ઝખ છ! ન એ ઝખના-મથન-સઘષની
�
�
ૂ
ે
ે
�
�
ે
�
�
�
�
ૂ
�
�
પરી �ામાિણકતાથી પોતાના �ય��ત�વન છપા�યા વગર øવવાની િહમત ભાઈ) સાથ રહવા લા�યા કારણ ક, ગરી સોબસ સાથેના એમના સબધોનો કિવતા-વાતા-કથા કરે છ. મડમા આવીને,
�
�
�
�
ુ
�
ે
ૂ
�
ે
�
ધરાવતા હતા. રાજશ ખ�નાના માતા લીલાવતી ખ�ના અન િપતા ચનીલાલ �ત આ�યો હતો. ઈ��તયાઝ સાથના સબધો પણ 1979મા પરા થયા અન ે વા�તવન �તીકા�મક રીત વણવતા એકાકી-નાટકો
�
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
�
�
ે
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
�
ુ
ે
�
�
ે
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
ખ�નાએ એમના જ�મદાતા માતા ચદરાણી ખ�ના અન લાલા હીરાનદ ખ�ના �જø પોતાના �લટમા એકલા રહતા હોવા છતા રાજશ ખ�ના સાથના સબધો લખ છ! વલખવ ન લખવ , તડપવુ ન તપવુ, સોરાવ ન સમજવ : િચન ુ
�
ે
�
�
ે
�
પાસથી દ�ક લીધા હતા. રાજશ ખ�નાના પાલક માતા લીલાવતી ઈ�છતા હતા � ફરી ýડાયા. મોદીના સજનમા આ ભાવ િવ� હાજરાહજૂર છ. �
ે
�
�
ુ
ે
ુ
ે
ુ
ે
ુ
ક એ �જ મહ�� સાથે લ�ન કરે, રાજશ ખ�નાએ અનકવાર �જ મહ��ન ે �જø એ પછી રાજશ ખ�નાના એક સારા િમ� તરીક� øવનભર એમની ‘�તર માર એકલવાય, કોન ઝખ આજ?
ે
�
�
�
ુ
ુ
ુ
�
ે
�
�
લ�ન માટ સમýવવાનો �યાસ પણ કય� હતો, પરંત �જø એ સાથ ર�ા. એમના �િતમ િદવસોમા અન માદગીમા એમની પડખ ે કામણ કોના થઈ ગયા છ? ના સઝ ર કાજ…’
�
�
ુ
�
�
�
�
ે
ુ
ૂ
ે
ે
ે
�
�
�
�
�
ે
�
ુ
�
સમય પોતાની કાર�કદી� બનાવવામા �ય�ત હતા. 1966મા � ઊભા ર�ા... �ફ�મી દિનયામા આવી કથાઓ બહ નવાઈ ‘�ત દીવાલો ઉપર પડનાર પડછાયા ગયા,
ે
એમની પહલી �ફ�મ રજૂ થઈ, એવી જ રીત 1966મા દસ પમાડતી નથી, પરંત આવી સાચ જ �ફ�મી લાગ એવી ચોક વ�ોવચ પડ�લા મોરના પગલા ગયા.’
ુ
�
�
ે
�
�
ે
�
ે
�
�
�
ં
�
ુ
ે
�
ુ
ે
હýર જટલા �િત�પધીઓ વ� યનાઈટડ �ો�સસ� અન ે એકબીýન ે કથાઓ સૌથી વધાર �ફ�મી દિનયામા સાભળવા મળ � ‘ભીત પરના નાગ-િચતરામણ અર! વરી બન, ે
ે
ે
ુ
�
ે
�
ે
ે
�
�
ે
�
�
�ફ�મફરની ટલ�ટ કો�ટ��ટમા રાજશ ખ�ના ø�યા અન ે છ. બીý �યવસાયમા ક બહારના જગતમા આવ નથી એટલા માઠા અન કપરા� વરસ હમણા ગયા.’
�
ુ
�
�
�
�
�
�
�
�
�
એમની પહલી �ફ�મ ‘ આખરી ખત ’ (િદ�દશક - ચતન ગમતા રહીએ બનત એવ નથી, પરંત �ફ�મી દિનયાના સમાચારો સતત િમ�ો-ચાહકો-િ�યજનો-�વજનોથી સદાય ઘરાયલો રહતો આ સજક
�
ુ
ે
ુ
ુ
�
ુ
ે
�
�
ે
�
ુ
આન�દ) રજૂ થઈ, જ 40મા ઓ�કાર એવોડ�મા િવદશી ýણવામા જનસામા�યને રસ છ, એટલ આ સમાચારો સતત ‘એકલો’ હતો… ઝરાપો એના øવનનુ અવર નામ હત! ‘હકમ,
ે
�
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
ૈ
�
�
�
ભાષાની ઉ�મ �ફ�મ તરીક� નોિમનેટ થઈ... કાજલ ઓઝા વ� અથવા અફવાઓ વધ ફલાય છ. આ એવી દિનયા છ � માિલક’ – એકાકી વાચો. ‘ભાવ-અભાવ’, ‘ભાવચ�’, ‘શલા મજમદાર’
ૈ
ુ
ુ
�
ુ
�
�
બનેએ ���લર તરીક� શ�આત કરી, પરંત રાજશ �યા એક જ �ય��ત અનક પા�ો øવ છ, અનભવ છ અન ે ન ‘હગઓવર’ નવલો વાચો, ‘ઈષાદગઢ’ની ગઝલો અન ‘ખારા ઝરણા�’ના �
ુ
ે
�
ે
ે
�
ુ
�
ે
ે
�
ે
�
�
�
ખ�નાએ 69થી 71 દરિમયાન 15 સપરિહટ �ફ�મો આપી, એમાથી પસાર થાય છ. એક જ સમય અનક માનિસકતાઓને ગીતો વાચો, ‘બાહક’ જવ દીઘ� ન �યોગશીલ કા�ય તપાસો : બધ જ આ સજક
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
ે
ુ
ે
ે
�
ે
ુ
�
�
�
ુ
�
ે
ે
�
ે
ે
�
ે
ે
�
71મા ‘ હાથી મર સાથી ’ રજૂ થઈ અન એમની લોકિ�યતાએ એમને પોતાની ભીતર ઉતારવી અન øવી જવી એ સરળ કામ નથી છવાયલો છ. એણે હય ઠાલવીન લ�ય છ. ‘િવ-નાયક’ જવ 300 પ��તનુ �
ુ
ે
ે
ુ
‘ સપર�ટાર ’ બના�યા. એમણે 71મા 29 વષની �મર �જ મહ��ન ફરી હોત. ��ી-પરષ અિભનય કરતા કરતા એકમેકની િનકટ આવ એ સહજ છદોબ� કા�ય િચન મોદીની સજકતા સાથ એમના øવન દશનનો ઉ�મ
ે
ુ
�
ુ
�
ુ
�
�
ુ
�
�
�
ુ
�
ે
�
ુ
�
�
ે
�
ં
�
�
ુ
એકવાર લ�ન િવશ ગભીરતાથી પ�, પરંત �યા સધીમા �જøન øવન �િ�યા છ, એમાય �યાર �ફ�મી દિનયામા મોટાભાગનો સમય (ઈનડોર પરિચય કરાવ છ, િવિધની કઠોરતા માણસન રýડતી રહ છ, એવા અફર
�
ે
�
ુ
�
ુ
ે
ે
ુ
ૂ
ુ
�
�
ુ
�
ે
ે
ે
ુ
ુ
�
ે
ે
ે
�
ે
�
ૂ
બદલાઈ ચ�ય હત. ગરી સોબસ નામના વ�ટ ઈ��ડયન િ�ક�ટસ સાથ એમના અન આઉટડોર દરિમયાન) એકમેકની સાથ જ વીતાવવો પડતો હોય �યાર, સ�યન િચન મોદી લખતા અન øવતા હતા સતત!
ે
ુ
�
�
ુ
�
ે
ે
�
અફસની વાતો ચગવા લાગી હતી. દો�તી, કપની, એકલતા, સફળતા-િન�ફળતાના ઉતાર-ચઢાવની વ� બ જણા � િચન મોદીનો જ�મ િવýપર (મહસાણા િજ�લો) ખાતે 30-9-1939મા �
�
ુ
ે
ૈ
�
�
�
�
ુ
�
ુ
ે
�
�
�
�
ે
�
ુ
બહ જ વષ� પછી રાજશ ખ�નાએ એક ઈ�ટર�યૂમા ક� હત, ‘ હ �જન ે �વાભાિવક રીત જ નક� કળવ છ. કટલાક લોકો આવા સબધોને છપાવ છ� થયો હતો. માતા શિશકા�તા. િપયર પ�ે ધોળકામા મોટા� જમીનદારના�
�
�
ે
�
ખબ ચાહતો હતો. મારા øવનમા અનક ��ીઓ આવી, પરંત �જ મને જ ે અન કટલાક લોકો એને પોતાના �ય��ત�વનો િહ�સો માનીન �ામાિણકતાથી દીકરી હતા. �ાથિમક શાળામા િચન મોદીને કાર લવા-મકવા જતી. િપતાø
ે
ે
�
ૂ
ૂ
�
ુ
�
ે
�
ુ
ે
ુ
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
ે
�
રીત સમø શકી એ રીત કદાચ બીø કોઈ ��ી મને સમø શકી નથી. આખા એને øવવાનો અન �વીકારવાનો �યાસ કરે છ. ýહરøવનમા હોવ એટલે ચદલાલ વકીલ હતા ન દીકરો આઈ.સી.એસ. થાય એવ ઈ�છતા હતા. િચન ુ
�
ે
ે
ુ
ુ
�
ે
ુ
�
�
ૂ
�
ે
�
�
�
ે
�
િદવસના શ�ટગ પછી હ ઘરે આવ �યાર મને એક નોટ મળતી જમા લ�ય હોય સતત લોકોની નજરમા� હોવ પરંત, એથી પોતાનુ �ગત øવન �શસકોને ક � મોદીના� પ�ની હસાબહન બહ વઠીનય �હ�થી ચલાવનાર શાણા �િહણી
�
ે
�
ુ
�
�
ુ
�
�
�
ક એ કોઈકની પાટીમા જઈ રહી છ. હ એકલવાયો અન થાકલો મારી સાજ ઘરે સામા�ય લોકોને ગમે એવ જ øવવ જ�રી નથી. આ વાત સફળ હોવા છતા� હતા. એમનુ ક�સરમા અવસાન થય �યાર- બધા વષ�ન �મરણ કરી કિવએ
ુ
�
�
�
�
�
�
ુ
�
ે
ુ
�
�
�
�
�
�
�
ુ
ે
�
�
�
ે
ૈ
ે
ે
�
�
�
�
વીતાવા લા�યો. હ એને ઘરે ý� �યાર પણ એના �યા િમ�ોનો મળો હોય... િહમતવાન મિહલાઓએ સમય સમયા�તર ��થાિપત કરી છ. ‘ અ�યને ગમે ’ ‘સયર’ નામ કા�ય પ��તકા રચીને ઋણભાવ �ય�ત કરેલો. નીિમષા-�િગત-
ુ
ે
એની સાથ એકલા શાિતથી સમય વીતાવાન અઘરુ થવા લા�ય હત. માર લ�ન એ માટ પોતાના અસલી �ય��ત�વન છપાવીન કઈક જદ જ �ય��ત�વ રજૂ ઉ�પલ : �ણ સતાનો િવýપર-ધોળકામા �ાથિમક મા�યિમક િશ�ણ લીધલ.
ુ
ે
�
ુ
ુ
�
�
ે
�
�
ુ
ે
ુ
�
�
�
ુ
�
ે
ુ
�
ે
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
�
કરવા હતા�, પ�રવાર ýઈતો હતો... �જ પોતાની કાર�કદી� અન પાટીમા � કરનાર લોકો કદાચ જનસામા�યને છતર છ, પરંત જ �ામાિણકતાથી અન ે અમદાવાદ આવીને બી.એ./એલ.એલ.બી./એમ.એ. થયા. 1968મા �
ે
ે
�
�
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ે
�
ુ
ે
�
�
�
�
ે
એટલી �ય�ત હતી ક, �ત અમ છટા પડવાનુ ન�ી કયુ. ’ િહમતથી øવ છ એ કમસકમ પોતાની ýતન છતરતા નથી એ વાતનો સતોષ ગજરાત િવ�ાપીઠથી પીએચ.ડી.ની પદવી મળવલી. એમનો ‘ખડકા�ય:
ે
�
ુ
�
�
ુ
1972મા રાજશ ખ�નાએ �જ મહ�� સાથે કાયમ માટ છ�ડો ફા�ો અન ે લઈન øવી શક છ. �જ મહ��, 11 ý�યુઆરીએ 75 વષ પરા કરે છ. � (અનસધાન પાના ન.18)
�
ે
ુ
�
�
ુ
�
�
ૂ
ુ
�
�