Page 16 - DIVYA BHASKAR 011422

Friday, January 14, 2022 | 16

હા�ય સા�હ�યના હળવા �વ�પને ગ��ીરતાપૂવ�ક આલેખન કરનારા ��મ હા�ય લેખક હા�ય સા�હ�યના ‘મન સાથે મૈ�ી’, ‘િહ�ડોળો ઝાકમઝોળ’, ‘અષાઢની સા�જે-’ ‘શે�સિપયરનુ�
�ા�’, પર�ં તો એને જ પર�ં’ અને ‘હા�ય એટલે �ભુ સાથે મૈ�ી’ વગેરે.
હળવા �વ�પને ગ��ીરતાપૂવ�ક આલેખન કરનારા ��મ હા�ય લેખક એમનુ� ‘લીલા’ નાટક અનેકવાર ભજવાયુ�-લોકિ�ય થયુ�- એમા� બ. િ�.એ પણ
અિભનય કરેલો! એ સારા નટ અને િદ�દશ�ક પણ હતા. ‘ગણપત ગુજ�રી’
હા�ય સા�હ�યના હળવા �વ�પને ગ��ીરતાપૂવ�ક અને ‘રાણીને ગ�યો તે રાý’ જેવા� એમના લખેલા નાટકો પણ હા�ય નાટકોની
�
રંકતાને ભૂ�સવાનુ� કામ કરે છ�.
ે
બ. િ�.ના હા�ય સજ�ન િવશ ડો. ચ��કા�ત ટોપીવાળાનો �િતભાવ
આલેખન કરનારા ��મ હા�ય લેખક મૂ�યવાન છ� :
‘મનુ�યની અને મનુ�યના સમાજની �તર-બા�
િવસ�ગિતઓને અને એની િનબ�ળતાઓને આછા કટા�
અને ઝાઝા િવનોદથી ઝડપતી આ લેખકની મમ����ટ
�
�
�
આ પણે �યા ગુજરાતી સાિહ�યમા, હા�ય સાિહ�યના સજ�કો સુધી �યા જ અ�યયન કરાવવા સાથે હા�ય િનબ�ધો અને હા�ય િનબ�ધના હળવા �વ�પને ગ�ભીરપણે �યોજે
દૈિનકો/સામિયકોમા� કોલમ લેખન કરતા ર�ા. એમના�
�માણમા� ઘણા ઓછા છ�. �યોતી�� દવે પછી �ચી કો�ટનુ� હા�ય
છ�, અને �યારેક લિલત િનબ�ધનો એને સ��કાર પણ
સાિહ�ય આપનારા લેખકોમા� બક�લ િ�પાઠી િવશેષ �યાનપા� પ�ની વીણાબહ�ન િશિ�કા હતા. દીકરી ત�વી હવે આપે છ�.’
�
�
જ નહીં, અ�યાસપા� પણ છ�. િવનોદ ભ� અને રિતલાલ બોરીસાગર પણ િવદેશમા વસે છ�. કિવ રાવøએ જેમ ‘હ��શીલાલ’નુ� ક��પત પા�
�
આપણા મહ�વના હા�ય લેખકો છ�. ચીનુભાઇ પટવા, રા. િવ. પાઠક, બ. િ�.નુ� હા�ય િનબ�ધ લેખન 1953થી રચીને સમાજમા �વત�તા દ�ભ પર �ય�ગ કરેલો, બ.
ચુનીલાલ મ�ડયા, િનરંજન િ�વેદી, અશોક દવે, િ�યદશી�-મધુસૂદન પારેખ ‘ક�માર’મા� શ� થયેલુ�. દૈિનકો, સામિયકો, િ�.એ પણ એવુ� ‘બબલદાસ’ – નામે ક��પત પા�
ે
અને રમેશ પટ�લ ‘�’– આ સૌએ હા�ય લેખન �ે� પણ િન�ઠાથી લેખન કયુ� આકાશવાણી અને દૂરદશ�ન જેવા� તમામ મા�યમોમા� ઘડી કાઢીને એના �ારા દુિનયાદારીમા� �વત�તા દ�ભ
છ�, પરંતુ હા�ય લેખનને સ�પૂણ�પણે અને પૂરી િન�ઠા-િનસબતથી, અનેક એ લખતા-બોલતા ર�ા. એમની ‘ઠોઠ િનશાળીયો’ અને ડોળને ખુ�લા પા�ા છ�. રાજકીય કટા�ોમા�
�કારના �યોગો �ારા વધુ ને વધુ સ�� કરનારા તો બક�લ િ�પાઠી જ ર�ા છ�. અને ‘ક�ો અને બારાખડી’ કોલમ સળ�ગ પચાસ બબલદાસની ભારે જમાવટ રંગ લાવે છ�. ‘હા�યનુ�
હા�ય િનબ�ધમા� જ અનેક �પગત �યોગો કરનાર બ. િ�.એ કથા-સ�વાદ-પ�- કરતા� વધુ વષ� ચાલી. આ માટ� એમને ‘િલ�કા બુક મા�યમ’ ક�વુ� ઉ�મ હિથયાર છ� એમ �માણનાર બ.
ે
નાટક-કા�યના� �વ�પોને હા�ય માટ� સફળતાથી �યો�યા� છ�! આ સજ�કનુ� ઓફ વ�ડ� રેકોડ�’મા� �થાન મ�યુ�. અ�ય દૈિનકોમા� અને િ�.એ �યોગશીલતાથી હા�ય સાિહ�યન નવતા અને
ુ�
�ય��ત�વ, લેખન અને �વચન : �ણે ઘણા� િવલ�ણ ર�ા� છ�. સામિયકોના િવશેષા�કોમા� પણ એ લખતા રહ�તા. હા�ય તાજપથી લોકિ�ય બના�ય હતુ�! પાર વગરના� િવષય-
સા�ર નગરી ન�ડયાદમા� તા. 27-11-1928ના રોજ બક�લ િ�પાઠીનો સાિહ�ય સ�દભ� એમણે િવ� સાિહ�યનો અ�યાસ ચાલ ુ વૈિવ�ય અને એને ઝીલવા િવિવધ �પ�પ�ચો રચનાર બ.
જ�મ. માતા સૂય�બાળા અને િપતા પ�મિણશ�કર. ક�ટ��બ-પ�રવારમા� લેખકો રાખવા સાથે ‘હા�યરસ’ની તાિ�વક વાતો પણ લખી ���ના િ�. ઉ� દર�ýના હા�ય સજ�ક તરીક� યાદ રહ�વાના છ�.
જ હતા બધા! બ. િ�.ના ઘડતરમા� – ખાસ તો એમના સજ�નલેખન સ�દભ� છ�. ‘મારે પછાત થવુ� છ�’, ‘નવા વષ�ના સ�ક�પો’, ‘બેગ અને
– કાકા હ�ર મિણશ�કરનો �ભાવ ર�ો! તેઓએ 186 જેટલી રહ�યકથાઓ એમના હýરો હા�ય લેખોમા�થી ચૂ�ટીને એ મલકમા� િબ�તરા’ – જેવા ક�ટલાય િનબ�ધો આપણને એકલા એકલાએ
લખીને અનેકોને સાિહ�યમા રસ લેતા કરેલા! િનબ�ધો-લેખો-સ�વાદોનુ� લેખન પોતે વખતોવખત િવિવધ ��થો �કાિશત કરતા હસાવતા રહ� છ�. આવા લેખોમા� øવાતા øવનમા� રહ�લો કરુણ
�
તો માતા-િપતા-કાકા-બાપા અને ભાઇ-ભ�ીýઓ પણ કરતા હતા. બ. િ�.નુ� રહ�તા, જેની સ��યા પણ પ�દરથી વધુ છ�. 1955મા� મિણલાલ હ. પટ�લ રસ પણ સૂચક બની રહ� છ�. ‘વૈક��ઠ નથી ýવુ�’ ને ‘ગોિવ�દે મા�ડી
મેિ�ક પૂવ�નુ� િશ�ણ ન�ડયાદમા�. પછી તેઓ અમદાવાદમા� આવે છ�. 1948મા� એમનો �થમ િનબ�ધ સ�ચય ‘સચરાચર’ �ગટ થયો ગોઠડી’ િનબ�ધ સ�ચયો હા�ય સાિહ�યના શીષ��થ ��થો છ�. ઇ. સ.
બી. કોમ. અને 1952મા� એમ. કોમ. થયા. હતો. એમના ��થોમા�થી થોડાક ન�ધીશુ� : ‘સોમવારની 2006-07 માટ� એ ગુજરાતી સાિહ�ય પ�રષદના ચૂ�ટાયેલા �મુખ હતા.
1953મા� એલ. એલ. બી.ની પદવી મેળવી ને એ જ વષ�થી એચ. એલ. સવારે’, ‘વૈક��ઠ નથી ýવુ�’ ‘�ોણાચાય�નુ� િસ�હાસન’ – (જેમા� એ જ અરસામા 2006મા� બક�લ િ�પાઠીનુ� �દયરોગના હ�મલાથી અમદાવાદ
�
કોલેજ ઓફ કોમસ� (અમદાવાદ)મા� વાિણ�યના અ�યાપક થયા. િન�િ� િશ�ણ જગત પર માિમ�ક કટા�ો છ�.) ‘ગોિવ�દે મા�ડી ગોઠડી’, ખાતે અવસાન થયુ� હતુ�!
મા રા નાનપણના ગામમા� એક વાર નાગા બાવા આ�યા હતા. દસ- સ�બ�ધોમા� માનતા� લોકો એક રીતે ‘ગા��ા બાવા’ હોય છ�. એક વાર સ�બ�ધ બા�ધે પછી પાછ�� વળીને જુએ નહીં.
વીસ જણની જમાત. ગામના પાદરની પાસે શ�કરના
મ�િદરની આગળ િવશાળ ઓટલા પર એમણે ધામા પાગલની જેમ સ�બ�ધ સાચવવાની જ ધૂન હોય. �પે�ા પણ રાખે ક� આપણે પણ એ રીતે જ સ�બ�ધ ýળવીએ.
ના�યા હતા. આખો િદવસ ધૂણી ધખાવીને બેસતા. આવતા- આવા લોકો ગા��ા બાવાની જમાતના હોય છ�
જતા લોકો એમની સાથે બેસી ગપાટા મારતા. અમારી િનશાળ
બાજુમા� હતી. અમે શાળાએ જતા� અને બપોર પછી છ��ા� પછી
�
શ�આતમા ડરતા� ડરતા� એમને દૂરથી ýયા કરતા�. એક �કારનુ� ગા��ા બાવાઓની જમાતની વાતો
બાળસહજ આકષ�ણ હતુ�. બીø જ દુિનયાના લાગતા. વ��મા �
મા� લ�ગોટ. આખા શરીરે ભભૂત લગાવી હોય. લા�બા ગૂ�ચળા
વળ�લા વાળ અને લા�બી દાઢી. સ��યા ટાણે તેઓ આરતી કરતા
�
અને �સાદ વહ�ચતા. બે-ચાર િદવસ પછી ડર ઓછો થયો સ�બ�ધ �ગે એવી સમજ ધરાવનાર લોકો ýણે ગા�ડા બાવાની જમાતના છતા આપણને િવ�ાસ હોવો ýઈએ ક� એના એવા વત�ન પાછળ કોઈ ઠોસ
ે
�
�યારે અમે ભાઈબ�ધો સા�જની આરતીટાણે �યા પહ�ચી જતા. હોય છ�. કારણ હશ, નહીંતર એ આવુ� કરે નહીં. ધીરજ રા�યા પછી પણ િવ�ાસ તૂટ�
�
એ લોકો ઘેરા અવાજે મોટ�થી કશુ�ક ગાય, ડમરુ, ખ�જરી અને શુ� અને િન:�વાથ સ�બ�ધ જેવી પિવ� બાબત બીø કોઈ નથી. તો એ સ�બ�ધને કાચો દોરો માની આગળ નીકળી જવુ� પડ�.
�
ઢોલકની સાથે ઝાલર-ઘ�ટારવથી વાતાવરણ ગાø ઊઠતુ�. પછી તે પિતપ�ની વ�ેના હોય, પા�રવા�રક હોય, મૈ�ીના હોય, ઘણા લોકો ઉપરછ�લા સ�બ�ધ રાખવામા િન�ણાત હોય છ�. બહારથી બતાવ ે
લા�બી આરતી પૂરી થાય પછી ભિજયા� અને એવો �સાદ સહકાય�કતા� સાથે હોય ક� સમાન રસરુિચ ધરાવતા લોકો વ�ે હોય. ક� આપણા પર અઢળક �ેમ છ�, પરંતુ સમય આવે ધૂળમા બેસી ýય છ�. એમનો
�
મળતો. ધીમે ધીમે અમે એમની સાથે હળીમળી ગયા. બ�ને સ�બ�ધ બા�ધવો સહ�લુ� હશ, પરંતુ અરસપરસની અપે�ા મુજબ એ સ��મત ચહ�રો આપણી સમ� જ હોય, પણ એમણે �દરથી મોઢ�� ફ�રવી લીધુ�
ે
�
પ�ે અશુ� િહ�દીમા� વાતો થાય. લા�બા રોકાણ પછી એક ýળવી રાખવો સહ�લુ� નથી. એક રીતે ýઈએ તો, સ�બ�ધમા� કોઈ હોય. પોતાનુ� કામ કઢાવી લે પછી ýણે ઓળખતા જ ન હોય. આવી ઘટના
�
િદવસ રિવવારે બપોરે તેઓ બાજુના ગામ જવા નીક�યા. શરત હોવી ýઈએ નહીં, સમજ અને �ેમલાગણી જ બને �યારે સ�વેદનશીલ �ય��તને અપાર દુ:ખ થાય છ�. �વાથી લોકો માટ� સ�બ�ધ
અમે પણ એમની સાથે �ણ-ચાર ગાઉ ચાલીને ગયા. એના મૂળમા હોવા� ýઈએ. જ�રી નથી એકમાગી� પુલ છ�, ýણે એના પરથી મા� આપણે જ પસાર થવાનુ�
�
�
પાછા વળતા મોડ�� થઈ ગયુ�. ક� સ�બ�ધ ધરાવતી �ય��ત આપણી હોય, એમણે નહીં. તેઓ ભૂલી ýય છ� ક� તોડી નાખેલો પુલ
ઘરમા� કોઈને જણા�યુ� નહોતુ�, પરંતુ એમને સાથે અથવા આસપાસ હોય. એમને જ �યારેક આગળ જવામા અવરોધ�પ બનવાનો છ�.
�
�યા�કથી સમાચાર મળી ગયા હતા. બા-બાપુøને આપણી સાથે ઘિન�ઠ સ�બ�ધ ��બકી માણસમા�ન િવિવધ કારણોસર ત�દુર�ત સ�બ�ધની
ે
િચ�તા થઈ. અમે પાછા વળી પાદરમા� પહ��યા, ધરાવતા� ક�ટલાક લોકો આવ�યકતા રહ� છ�. એનાથી લાગણીઓ સ�� બને છ�,
�યારે મારા િપતાø સામે ઊભા હતા. આપણાથી ઘણા દૂરના વીનેશ �તાણી ��થરતાનો અનુભવ થાય છ�.
ે
મને ýતા�વ�ત જ કશુ� પૂ�ા િવના એમણે �થળ� રહ�તા� હોય અને øવનમા� કટોકટી વખતે કોઈ આપણી પડખે હશ એ
સણસણતો તમાચો ઠોકી દીધો. બાવડ�� પકડી સમય-સ�ýગોને લીધે વાતનો ભરોસો રહ� છ�. સ�બ�ધ િવનાનો માણસ એકલો પડી
ઘેર લઈ ગયા. બા પણ વઢી. ‘નાગા બાવા ઘણા સમયથી એમને ýય છ�. એકલસૂરા હોવુ� એક વાત છ�, એકલા પડી જવુ� બીø
ઉપાડી ગયા હોત તો?’ મળવાનુ� શ�ય બ�યુ� ન વાત છ�. સ�બ�ધો ýદુઈ આયના જેવા છ�, જેમા� આપણે આપણને મા�
આ તો નાગા બાવાની વાત થઈ. એ હોય, છતા આપણા મનમા� ધરપત બહારથી જ ýતા� નથી, આપણી �દરનુ� �િતિબ�બ પણ એમા� ýઈ શકાય
�
લોકો મને ઉપાડી ગયા નહોતા, પરંતુ હોય છ� ક� એ લોકો �યા�ક છ� અને છ�. પોતાની ભૂલો ઓળખીને માણસે �યારે બદલવુ� ýઈએ તે પણ સ�બ�ધોના
એક બીø જમાતના ગા�ડા બાવા મને દૂરથી પણ આપણા� �ેમ-ક�શળ ઇ�છ� ýદુઈ આયનામા� ýઈને સમýય છ�. સ�બ�ધ માણસને સાચા અથ�મા� માનવીય
વારંવાર ઉપાડી ýય છ�. સ�બ�ધોની છ�. આપણે પણ એમના માટ� એવો જ ભાવ બનાવે છ�.
વાત ચાલતી હતી. એમા�થી સૂ�યુ� ધરાવીએ છીએ. કોઈએ ક�ુ� છ� ક� કોઈ પણ માણસ સમુ�મા� એકલ અને િનજ�ન ટાપુ
ક� સ�બ�ધોમા� માનતા� લોકો એક સ�બ�ધ બેધારી તલવાર જેવા છ�. આડીઅવળી જેવો હોતો નથી. એ નથી એકલો હોતો, નથી એકલો રહી શકતો. સ�બ�ધમા�
રીતે ‘ગા�ડા બાવા’ હોય છ�. એક ચાલ તો બ�ને પ�ને જખમી કરે, ન માનતા� લોકો પણ એમની ýણ િવના કોઈકની સાથે, કશાકની સાથે,
ે
વાર સ�બ�ધ બા�ધે પછી પાછ�� લોહીલુહાણ કરી નાખે. �યારેક ýડાયેલા તો હોય જ છ�. �યારેક કહ�વાતી બૌિ�કતા માણસને િન:સ�બ�ધની
વળીને જુએ નહીં. પાગલની સામેની �ય��ત માટ� બા�ધેલી વાતો કરવા �ેરે છ�, પરંતુ એ વાતોમા� શણગારેલા શ�દો જ હોય છ�. વા�તવની
જેમ સ�બ�ધ સાચવવાની અપે�ા સ�તોષાય નહીં, �યારે ભૂિમ પર પગ મૂકતા�ની સાથે આવા શાણા િવ�ાનો િનકટતા ઝ�ખવા લાગે છ�.
જ ધૂન હોય. અપે�ા પણ કડવાશ જ�મવાની શ�યતા િન:સ�બ�ધની વાતો પિ�મની સ��ક�િતમા એમની øવનશૈલીને સુસ�ગત
�
�
રાખે ક� આપણે પણ એ રીતે રહ� છ�. અહીંથી જ સ�બ�ધમા� હશ, પરંતુ ભારતીય સ��ક�િતના મૂળમા જ અરસપરસ ýડાયેલા રહ�વાનો
ે
જ સ�બ�ધ ýળવીએ. કોઈનો સમજણ અને િવ�ાસનો �યાલ રહ�લો છ�.
�િતસાદ મોળો લાગે તો �દેશ શ� થાય છ�. કોઈ �ય��ત �યારે અરસપરસ ýડાવુ� સ�ક�િચત બને �યારે �ય��ત અને સમાજનુ� સાફ
મનમા� ને મનમા� િહજરાય. અપે�ા �માણે વતી� ન હોય જળ સડવા લાગે છ�.�