Page 11 - DIVYA BHASKAR 122520
P. 11
Friday, December 25, 2020
ુ
�
ે
�
�ીસના ઋિષ સો���સે રચલ ��ોપિનષદ
સો���સ મા�તર નહી, મા��ર હતો
ં
�
ે
ુ
�
�
�ી સના �વાસ જવાન થાય તો ઢાળ ઊતરતી એ�ોપોલીસની ટકરી øવનની છ�લી �ણ સુધી ઋિષ સો���સે િ��યો
�
�
ે
ે
પરથી નીચ આવતો અ��ય સો���ટસ તમને અવ�ય મળશ. એનો
�
�
ુ
િપતા િશ�પી હતો અન એનુ નામ હત સો�ોિન�કસ. એની માતા સાથ વચા�રક �ડાણ ધરાવનારા સ�વાદો કયા �
ે
ે
ૈ
�
ુ
�
�
�
દાયણ હતી. એનુ નામ ફના�રતી હત. સો���ટસ પોતે પણ શ�આતના વષ�મા �
ુ
ુ
�
�
ે
ે
પ�થરની મિતઓ બનાવતો હતો. એનો જ�મ ઈ.સ. પવ 469 મા થયલો. અન ઉપિનષદોમા� ýણીત એવ ‘��ોપિનષદ’
�
ૂ
�
�
ૂ
એના લ�ન 50 વષની �મર વીતી પછી થયલા. એની એકમા� સાધના સ�યની
�
�
�
ે
ે
�
ે
�
�
ુ
�
ુ
ે
ે
શોધ માટ હતી. એના મોટા પ�નુ નામ લ�ો�લસ હત અન નાના દીકરાનુ � જગતન મ�ય ુ �
�
�
ૅ
ે
ુ
�
ુ
ે
ે
નામ મનજનસ હત. સો���ટસને ��યદડની સý થઇ અન એણે ઝર પીધુ �યાર ે
ે
ે
ે
ૅ
�
ે
ે
�
પ�ની ઝિથપી પોતાના હાથમા નાના દીકરા મનજનસને લઇન પિત પાસ ગઈ જ બાબત છ? �
�
�
ુ
ુ
�
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
�
�
�
�
�
હતી. એ�ર�ટોટલે કહલ ક સો���ટસના બાળકો બિ�હીન અન રખડ પા�યા. } ક����ીસ : હ જ�ર એવ માન છ. � �
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
ે
કદાચ એ માટ સો���ટસની ઉપ�ા�િ� જવાબદાર હોઈ શક. પ�ની ઝિથપી } સો���સ : ý આ બન બાબતો પર�પર િવરોધી હોય, તો બન વ�નો
�
ે
ુ
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
�
ઉપિ�તા હતી અન ઝઘડાળ હતી. પ�ની ઉપિ�ત હતી માટ ઝઘડાખોર હતી સબધ માદગી અન તદર�તી વ� હોય તવો હોવો ýઈએ ન? ે
ે
ુ
ે
�
ક ઝઘડાખોર હતી માટ ઉપિ�તા હતી? રામ ýણ! ે } ક����ીસ : એવ શી રીત કહી શકાય?
�
�
�
�
�
ે
�
ૈ
�
ુ
આપણી યિનવિસટીઓમા હવ સગવડની ક પસાની ખોટ નથી, બસ એક } સો���સ : ý કોઈની �ખ નબળી હોય, તો એ સારી વાત છ એમ
�
�
ુ
ે
સો���ટસની ખોટ છ. એથ�સની અદાલત �યાર સો���ટસને ��યદડની સý ન જ કહી શકાય.
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
�
�
ફરમાવી અન ઝર (હમલૉક) આપવાનો િનણ�ય ýહર કય� �યાર સો���ટસનો } ક����ીસ : વાત સાવ સાચી .
ુ
�
ે
િમ� અન િશ�ય િ�ટો ગરન બચાવી લવા માટ આતર હતો. એ િમ�ે નાસી } સો���સ : એવ જ તાકાત અન નબળાઈ માટ પણ કહી શકાય.
ુ
ે
ુ
�
ે
�
ે
ુ
�
�
ે
�
�
�
ે
ૈ
છટવા માટ વહાણો તયાર રા�યા હતા. પોતાને જડલા સ�ય ખાતર øવનાર એવ જ ઝડપી અન ધીમી ગિત માટ પણ કહી શકાય ન? એવ જ ��ય
�
�
ુ
ુ
�
�
ે
ુ
ૈ
ે
�
�
સો���ટસ એવી રીત છાનોમાનો નાસી છટવા માટ તયાર ન હતો. આમ સામ ે અન સખ માટ પણ કહી શકાય.
�
ે
�
ચાલીન પોતાને જડલ સ�ય ખાતર શહીદ થનારો સો���ટસ ગિણત� પણ હતો. } ક����ીસ : વાત તો સાચી છ. �
�
ુ
�
�
ુ
ુ
ે
સો���ટસના િ�ય િશ�ય �લટોએ દિનયાની સૌ�થમ એક�ડમી �થાપી હતી. } સો���સ : પ�રણામે એમ પણ કહી શકાય ક માણસ કશક ગમાવ ે
�
�
ૂ
ે
ે
ે
ે
�વશ�ાર પર શ�દો કોતરાયા હતા: ‘જમને ભિમિતમા� રસ ન હોય તમણે અન સાથોસાથ પાસ ýળવી પણ રાખ એમ બની શક. �
ે
ે
�
�
�
�
�
આ ભવનમા� દાખલ થવ નહી.’ આજે પણ કોઈ ખરો િશ�ક માઈ�ો- } ક����ીસ : હ તમારી બધી વાત સાથ સહમત છ. હવ મનમા કોઈ
ે
�
ુ
�
ે
ં
ે
�
સો���ટસ હોવાનો. કોઈ માણસ કદી પણ ગરીબીના �મમા હોઈ શકા રહી નથી.
�
ે
ુ
�
ુ
શક ખરો? મા�ટર સો���ટસ ગરીબીનો આશક હતો. એના } સો���સ : ભખ પીડાકારક છ અન ભખ લાગ પછી ખાવ સખદાયી
ૂ
ે
�
�
�
ૂ
ે
�
ે
યાદગાર શ�દો હતા: િવચારોના છ. પણ હ િમ� ! હવ ત કબલ છ ન ક દરેક �કારની ��ણા ક ઝખના
ૂ
�
�
�
�
�
ે
ુ
�
ગરીબી એ તો પીડાદાિયની છ? �
ં
�
ૂ
કદરતી સ��� છ � �દાવનમા � } ક����ીસ : હા, હ કબલ કરુ છ. � �
�
�
�
�
�
અન વભવ તો {{{
ૈ
ે
�
ે
�
ક��મ ગરીબી છ ! � ગણવત શાહ હ િ�ય િમ� ! ત જ કહ છ ક જ િવલાસી અન અસયમી એથ�સ નગરમા� સો���ટસ એ જમાનામા ઓપન યિનવિસટી ચલાવી
ુ
ે
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
�
ે
�
ુ
�
ે
�
ે
�
�
�
�
�
ડ��યુ. એડવ�ઝ� ડિમગ સાવ સાચ કહ છ: ‘િશ�ણ હોય ત મનુ�ય સયમી અન �યવ��થત મનુ�ય કરતા વધાર ે હતી. એ�ોપોલીસની ટકરી પર અન તળટીમા આવલી અગોરાની બýરમા �
�
ે
�
ે
ુ
�
�
ે
ે
ે
ુ
ુ
ુ
�
ુ
�
ફરિજયાત નથી, પરંત øવન ટકાવી રાખવાન પણ ફરિજયાત સખી હોઈ શક? � દકાનોના ઓટલે બસીન એણે સાવ સામા�ય માણસો સાથ સવાદ કરતા રહીન ે
�
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ે
થોડ� છ?’ સો���ટસનો જ�મ િદવસ 20મી નવ�બર ભારત િસવાયની } ક����ીસ : અલબ�. હ એમ કહી શક. � � �ાન વહચવાન કામ કય. માનશો? વડોદરામા� એક મૉલનુ નામ અગોરા છ.
�
�
ુ
દિનયા મનાવ છ. øવનની છ�લી �ણ સધી ઋિષ સો���ટસ િશ�યો } સો���સ : અર ! અસયમી øવન તો Pelican (બતક)ન øવન એટલ વડોદરા અન એથ�સ આ મ� નøક આવી ગયા. િવષયો પણ કવા
�
ે
�
�
ુ
�
ે
ે
ુ
ે
ે
ુ
ુ
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
ુ
�
સાથ વૈચા�રક �ડાણ ધરાવનારા સવાદો કયા અન ઉપિનષદોમા� ýણીત � ુ કહી શકાય. (એ બતકની ચાચમા માછલીઓ રાખવા માટ કોથળી કવા? શાણપણ એટલે શ? øવનનુ �યય શ? સખ એટલ શ ? શ ભગવાનનુ �
�
�
�
�
�
�
ુ
�
�
�
�
ુ
ુ
ે
ે
�
ે
એવ ‘��ોપિનષદ’ જગતને મ�ય. વાચકોને જણાવવાન ક પવનારથી હોય છ.) હવ ત જ મને કહ ક જની વાત ત કરે છ ત કાઈ પથરાની અ��ત�વ છ? કલાની �યા�યા શી? નીિત એટલે શ? આ ડાયલોગ, ‘The
�
�
ુ
�
�
ુ
ે
�
ુ
�
�
�
ુ
�
ુ
ુ
�
�
�
ે
�
�
ુ
િવનોબાøના આ�મમાથી �ગટ થતા માિસક ‘મ�ી’મા કટલાક સમયથી ક �તદેહની િજદગી નથી. આખરે સખવાદી øવન એટલે શ? એ તો Dialogues of Plato’મા વાચવા મળ છ. (પાન-337 - 343). આ પ�તક
�
�
�
�
ુ
ૈ
�
�
ુ
�
�
�
ે
�
ે
ુ
ુ
ે
�
�
�
�
�
ે
ૂ
‘��ોપિનષદ’ પર િવનોબાøની લખમાળા ચાલ છ. વાચીએ તો પ�રતોષ એવ øવન, જમા માણસન ભખ-તરસ લાગ છ, પ�રણામે ત ખાય છ � મને દીકરા િવવક પહ�ચા�. સતાનો નાના હતા �યાર મ એમને ઘણા પ�તકો
�
ુ
�
�
�
ુ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ં
ે
�
થશ. એવા ��ોપિનષદનો એક જ �શ અહી ��તત છ. સાભળો: અન પાણી પીએ છ. ભટ આ�યા હતા. હવ તઓ મને ઉ�મ પ�તકો આપતા� જ રહ છ. સો���ટસની
ુ
ે
ુ
{{{ } ક����ીસ : સાવ સાચી વાત, સો���ટસ! િવ�ાપરંપરા �ીસમા �લટોએ અન પછી એ�ર�ટોટલે આગળ વધારી હતી.
�
ે
ે
�
�
�
ુ
�
ુ
�
} સો���સ : એમ કહવ ખોટ� છ ક જમને કશય ýઈત નથી, તઓ સખી } સો���સ : �યાર તરસ લાગ �યાર એ પાણી પીએ છ. � સો���ટસનુ ��ય ઈ.સ. પવ 399મા થય હત, પરંત વીર સ�યશોધક સો���ટસ ે
ુ
�
ે
�
ુ
ુ
ૂ
ુ
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
ે
ુ
ે
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
�
�
છ. � } ક����ીસ : મારે એટલુ જ કહવ છ ક માણસન ��ણા પણ હોવી સાિબત કય: ‘��ય મરી ગય ર લોલ!’
ુ
�
ે
�
�
�
ે
ુ
ં
ે
�
ે
ે
ે
ુ
ુ
ે
�
} ક����ીસ : અલબ�. નહી તો પથરા અન �તદેહો સૌથી સખી હોત. ýઈએ, જ એ સતોષી શક અન માણી શક તથા સખથી øવી શક. � તા.ક.: સો���ટસ અન સરદાર પટ�લન ખરખર સમજવામા� કોઈ સજકને
ે
�
ે
�
�
ે
�
્
�
ે
ુ
ે
ુ
�
ે
�
�
} સો���સ : કોને ખબર? આપ�ં સમ� øવન એ ��ય છ અન ��ય ુ } સો���સ : િમ� ! વાત તો મજની થઇ. હવ ત મને જણાવ ક જ માણસ પરી સફળતા મળી હોય તો ત સ�ગત મનુભાઈ પચોળી (દશક)ન.
ે
�
ૂ
ે
�
�
ુ
એ જ øવન ! કદાચ આપણે સૌ ��ય પામલા છીએ. આપ�ં શરીર ચામડીન ખજવાળ અન ખજવાળતો જ રહ, ત પણ સખી હોઈ શક � મ. મનુભાઈ ‘ગજરાતના સો���ટસ’ હતા એમ કહવામા કોઈ અિતશયો��ત
ે
�
�
ે
�
ુ
ુ
ુ
�
ે
ે
�
�
�
�
�
�
પણ એક કબર છ અન આ�માના જ ખડમા આપણી ��ણા (desires) ખરો? ખરી? આ લખ હ અ�યત આદરપૂવક મ. મનુભાઈન અપણ કરુ છ. �
�
�
�
ે
ુ
�
�
ે
ે
ે
�
�
ે
ે
�
�
ઓ રહલી હોય ત બધી આગળ પાછળ ચકરાતી જ રહ છ. હ િ�ય } કિલ�લીસ: અર સો���ટસ! તમ તો િવિચ� �ાણી છો ! હા, માણસ }}}
�
ે
ુ
�
ે
ે
�
�
ુ
ે
ે
ુ
િમ� કિલકલીસ ! જ øવન સયમી અન સત�ટ હોય ત જ સખી હોઈ ખજવાળતો રહીન પણ સખથી øવી શક. બરાબર?
ે
�
�
ુ
�
શક, પરંત અસ�યમી øવન સખી ન હોઈ શક. � } સો���સ : અન માણસ મý કરે એટલે સખપવક øવી શક? � પાઘડીનો વળ છડ �
ુ
�
ુ
ૂ
ે
�
} ક����ીસ : આનાથી ઊલટી વાત વધાર સાચી ગણાય. } ક����ીસ : અલબ� હા. માણસની ��ત��ા, ý એના �ા�ર યને
�
�
ે
ે
�
�
�
ુ
�
�
ે
�
�
} સો���સ : બ માણસો છ. બન પાસ બરણીઓ છ. એક માણસ પાસ ે } સો���સ : િમ�, ત જ મને કહ ક: જમા મý છ, જ øવન સાર છ? ર�તામા મળી ýય, તો એકબીýન ે
ે
ે
�
ે
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
�
ે
�
�
ુ
�
�
ુ
મજબત બરણીઓ છ અન બધી જ ભરલી છ. એમા જ બધ ભરાય ત ે પરંત એવી કોઈ મý ખરી, જમા સખ હોય છતા એ સખ સાર ન હોય? ઓળખી ન શક એમ બન !
�
�
ે
ૂ
�
ુ
ુ
ે
ે
ુ
ે
ે
ે
ુ
ુ
ે
બધ �યાથી આવ તની માણસન િચતા રહ છ. બીý માણસની વાત } ક����ીસ : આવ તો તમ જ િવચારો છો, સો���ટસ! -અમ�રકન �ફલસફ એડવડ હબડ �
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
ૂ
ુ
ુ
�
�
ૂ
ે
જદી છ. એને પણ રાતિદવસ િચતા રહ છ ક બરણી શી રીત ભરવી. } સો���સ : િ�ય િમ� ! ત િવચાર ક સખની અનભિત અન �ાન એક ન��: આવ સો���ટસના �ક�સામા બન ખર? ના, ના, ના !
ુ
�
�
�
�
�
ુ
�
ે
�
ુ
ે
�
�
ુ