Page 25 - DIVYA BHASKAR 100121

¾ }ગુજરાત Friday, October 1, 2021 25
Friday, October 1, 2021 | 18

કોઈએ આપણા ફોટા ક� રીલ પર કરેલી કમે�ટ, ચેટબો�સમા� આવેલો કોઈ
�
ડોપામીન ક� �લે�રના સકýમા�થી છટકવાનો એક જ ઉપાય છ�. �ન�દના ર�તે ભટકવાને બદલે, અથ�ની ગમતી �ય��તનો મેસેજ, ધીમે ધીમે વધતા જતા ફોલોઅસ�, આપણે મૂક�લી
શો�મા� નીક�વુ�. �ન�દની શો�મા� �યારે જ ભટકવુ� પડ� છ�, �યારે øવનમા� અથ�નો અભાવ હોય છ� પો�ટને મળી રહ�લી �શ�સા, અ�યના øવનમા� ડો�કયુ� કરવાનો ચા�સ, આપ�ં
�યાન ખ�ચે તેવા િવડીયોઝ, સતત ચાલતી �યૂઝફીડ અને દરેક �ણે એલટ�
સોિશયલ મી�ડયા ��ોિલ�ગની તી� કરતા નો�ટ�ફક�શ�સ. અણધાયા� અને અ�પાયુ આન�દની શોધમા� આદરેલી
આ તમામ ��િ�ઓ, આપણા મગજમા� કોઈ એક અિનિ�ત સમયે ફ�ત
થોડી વાર માટ� ડોપામીન રીિલઝ કરાવે છ� અને �યાર પછી આપ�ં મન,
પેલા �દરની જેમ સતત લીવર દબાવવા માટ� મજબૂર બની ýય છ�. �રવોડ�
�
��છા ક�મ રોકી શકાતી નથી? અને �લેઝરની માયાýળમા ફસાયેલુ� મન, હવે પછી આવનારા ‘�વાિદ�ટ
ખોરાક’ની �તી�ામા� અિનય�િ�ત અને અિવરતપણે સોિશયલ મી�ડયા ��ોલ
કરે રાખે છ�.
સોિશયલ મી�ડયા ��ોલ કરતી વખતે આન�દ �યારે, �યા�થી

મનનો અને ક�વી રીતે મળશે? એની ખોજમા� પરોવાઈ ગયેલુ� મન �
આપણી ýણ બહાર કલાકો સુધી અલગ અલગ પો�ટ,
�ાિનકોને �યારે પણ �દર પર કોઈ �યોગ કરવો હોય, �યારે
થતા ડોપામીનના Óવારા આપણો �રવોડ� છ�.
�ોફાઈલ, િવડીયોઝ અને િલ�ક પર ભટ�યા� કરે છ�. સરવાળ
વૈ તેઓ ‘�કીનર બો�સ’નો ઉપયોગ કરે છ�. �કીનર બો�સ એટલે આપણા ઈગોને બુ�ટ કરે અથવા તો આપણી ઇ���યોને મોનોલોગ �યારે એને ઉ�ેિજત ક� ખુશ કરનારુ� કશુ� જ નથી મળતુ�,
એક નાનુ� એવુ� પા�જરુ� જે વૈ�ાિનક ઉપકરણોથી સ�જ હોય. ઉ�ેિજત કરે એવી કોઈ પણ ��િ� આપણને ‘�લેઝર’ �યારે મન િનરાશ થઈ ýય છ�. આ એ તબ�ો હોય છ�
‘િબહ�િવયરલ સાય�સ’ના આવા જ એક �યોગમા� �દરના વત�નને સમજવા આપે છ�. અ�ય�ત ટ��કા ગાળા માટ� આન�દ આપતી કોઈ �યારે ક�ટાળીને થોડી વાર માટ� આપણે ફોન સાઈડ પર મૂકી
માટ�, �કીનર બો�સની �દર એક લીવર અને એક Ôડ �ડિલવરી ચેનલ પણ ��િ� દરિમયાન આપણા મગજમા� ડોપામીન નામના ડો. િનિમ� ઓઝા દઈએ છીએ. ભૂતકાળના �રવોડ�, �શ�સા ક� ડોપામીનનો
�
રાખવામા આવી. �કીનર બો�સની �દર રહ�લુ� �દર �યારે લીવર દબાવે, �યૂરો-�ા�સમીટરનો ��ાવ થાય છ� અને આપણે સૌ, આ �વાદ ચાખી ગયેલુ� મન થોડા સમય પછી િનરાશા ખ�ખેરીને
�યારે �વાિદ�ટ ખોરાકનો એક નાનો એવો ટ�કડો, �ડિલવરી ચેનલ �ારા ડોપામીનના ગુલામ બની જઈએ છીએ. ફરી એક વાર ઓનલાઈન આન�દની શોધમા� લાગી ýય છ� અને
�
આપમેળ� બો�સની �દર પહ�ચી ýય. આપણે ફરી વાર ફોન હાથમા લઈએ છીએ.
લીવર દબાવવાથી �વાિદ�ટ ખોરાક મળ� છ�, એવુ� ‘ક��ડશિન�ગ’ કરેલા �દર દરેક વખતે એવી અને એટલી મý ન આવવા છતા પણ કોઈ એક વાર
�
�
વધારે વાર લીવર દબાવવા માટ� લલચાય છ�. પણ અહીંયા� છ�તરામણી બાબત મળ�લી મýનો વારંવાર અનુભવ કરવા માટ� આપ�ં મન લલચાયા કરે છ�.
એ હોય છ� ક� લીવર �ેસ કરીએ, �યારે દરેક વખતે ખોરાક �ડિલવર નથી થતો. આ િવષચ�મા�થી ઉ�પ�ન થતી માનિસકતાને કારણે, આપણે સોિશયલ
દસ થી પ�દર વાર ક� �યારેક તો પચીસ થી �ીસ વાર લીવર �ેસ કયા� પછી, મા�ડ મી�ડયાના બ�ધાણી બની જઈએ છીએ. ��ોિલ�ગ કયા�ના થોડા સમય પછી,
�
એકવાર ખોરાક બો�સની �દર �વેશે છ�. ટ��કમા�, લીવર દબાવવાથી ખોરાક એ ��િ� આન�દ ન આપતી હોવા છતા પણ ‘કદાચ હવે આન�દ આપશે’
મળ� છ� એ વાત સાચી પણ દરેક વખતે નહીં. ખોરાકની આ �ડિલવરી બહ� જ એવી અપે�ા અને �તી�ામા� આપણે કલાકો સુધી અલગ અલગ સોિશયલ
‘રે�ડમ’ અને અિનયિમત થતી હોય છ�. આ આખી ગોઠવણને કારણે �દર મી�ડયા �લેટફો�સ� પર ભટ�યા� કરીએ છીએ અને �ોડ��ટિવટીના� નામે શૂ�ય
ે
એવુ� િવચારવા �ેરાઈ છ� ક� ý �વાિદ�ટ ખોરાક મેળવવો હશ, તો મારે સતત બની જઈએ છીએ. તો આનો ઉપાય શુ�? ડોપામીનના મોહ અને અિનિ�ત
લીવર દબા�યા કરવુ� પડશે. આ ‘�રવોડ� ક��ડશિન�ગ ષ���’મા� ફસાયેલા �દર, આન�દની કામનામા�થી મુ�ત થવાનો ર�તો કયો? તો જવાબ છ� : આભાસી
�વાિદ�ટ ખોરાકનો �રવોડ� મેળવવા માટ� િદવસનો મોટા ભાગનો સમય લીવર િવ�મા�થી મળતા અિનયિમત અને અચો�સ આન�દને બાજુ પર મૂકીને,
�
દબાવવામા ��� રહ� છ�. �રવોડ� મળવાની અિનયિમતતા અને અિનિ�તતાને વા�તિવક િવ�મા�થી મળતા િનિ�ત અને ચો�સ આન�દ તરફ વળવુ�. કોઈ
કારણે, �દર પેલા લીવરથી દૂર જ નથી જઈ શકતા. એવી ��િ� કરવી ક� જેમા� આન�દ મેળવવા માટ� આપણે અ�ય કોઈ �ય��ત ક�
�રવોડ�ની અપે�ામા� લીવર દબા�યા કરવાની તી�, ક�પલિઝવ અને ટ�કનોલોø પર અવલ�બન ન રાખવુ� પડ�.
બેકાબૂ ઈ�છા એટલે આપ�ં સોિશયલ મી�ડયા ��ોિલ�ગ. હકીકતમા�, ડોપામીન ક� �લેઝરના સક�ýમા�થી છટકવાનો એક જ ઉપાય છ�. આન�દના
આપ�ં વત�ન પેલા �કીનર બો�સમા� રહ�લા �દરથી સહ�જ પણ અલગ ર�તે ભટકવાને બદલે, અથ�ની શોધમા� નીકળવુ�. િવ�ટર ���કલનુ� એક અ��ભુત
નથી. આપણે પણ એ જ ‘�રવોડ� ક��ડશિન�ગ લુપ’મા� ફસાયેલા હોઈએ િવધાન છ�, ‘When a person can’t find a deep sense of meaning,
છીએ, જેમા� પેલુ� �દર હતુ�. �દર પર થયેલા �યોગને આપણા વા�તિવક they distract themselves with pleasure.’ આન�દની શોધમા� �યારે જ
øવન સાથે સરખાવીએ તો આપણો ફોન એ આપ�ં �કીનર બો�સ છ�, ભટકવુ� પડ� છ�, �યારે øવનમા� અથ�નો અભાવ હોય છ�. આપણા ઉદે�યમા�થી
આપણે પોતે પેલા �દર છીએ અને સોિશયલ મી�ડયા ��ોલ કરતી વખતે �યારે આપણને આન�દ મળવા લાગશ, �યારે સોિશયલ મી�ડયા ��ોિલ�ગ
ે
આપણા મગજમા� ‘અિત-અ�પ’, અિનિ�ત અને અિનયિમત મા�ામા � આપોઆપ ઘટવા લાગશ. ે
અનુસંધાન
ે
શ�દના મલકમા� પણ ન હોય એમ બને! �યારે નવ વહ�, વરને મળવા જતી હશ ને રાતમા�
�
એકબીýને ગમતા� રહીએ બોલતી ઘૂઘરીવાળા ઝા�ઝર એની ચાડી ખાતા હોવાથી એને દુ�મન જેવા� લાગતા �
�
�
(1938). એમના� બીý લ�ન, મરાઠી રંગભૂિમના� ýણીતા� કલાકાર સુલોચના હશ! ે
કરોડનુ� બજેટ સા�ભળીને દાખલ તો થઈ ýય છ�, પરંતુ �ફ�મ પૂરી થયા પછી ચોણકર સાથે (1955-56)મા� થયા� હતા. 1940 સુધી અમદાવાદમા� ર�ા. ‘રાખના� રમકડા�’ ગીત તો øવનના મમ�ની વાત કહ� ��.
�
એને રજૂ કરવા સુધી એમના નાણા� ખૂટવા લાગે છ�. િશ�ણ મેળ�ય અને ગીત-સ�ગીત �ે� સાથે રુિચ હોવાથી નાતો ક�ળવાયેલો. પા�દડ�� લીલ ને રંગ રાતો…’મા �ણય, ઉ�લાસ ઝીલાયો ��.
ુ�
�
ુ�
�
બીý એક ર�તો એ છ� ક� �ફ�મ કોઈ �ટ��ડયો ક� �રલીઝ કરનાર ક�પનીને 1940થી મુ�બઈ આવીને ઉ�તાદ અ�લાઉ�ીન ખા પાસે શા��ીય સ�ગીતની �ýના િદલમા� વસનાર �વરકાર, ગીતકાર અિવનાશ �યાસન 20
ુ�
વેચી દેવી જેમા� િનમા�તાને �યારેક ખચ�લા નાણા�નુ� વળતર પણ પૂરુ� મળતુ� તાલીમ મેળવી. એચ.એમ.વી અને ય�ગ ઈ��ડયા ક�પનીમા� વાદક તરીક� ઓગ�ટ, 1984ના રોજ મુ�બઈ ખાતે િનધન થયુ� હતુ�.
નથી, કમાવાની વાત તો દૂર રહી! �ટારના નામે મોટા મોટા �ટ��ડયો, િહ�દી ýડાઈને વધુ શીખવા સાથે �વરા�કનમા� મા�ટરી મેળવે છ�. િહ�દી-ગુજરાતી
�ફ�મ ખરીદી લે છ�... સારી હોય ક� ખરાબ, ક�ટલા�ક એવા નામો છ� ક� જેમના� �ફ�મો માટ� ગીત લેખન પણ આ તબ�ામા ગિત પકડ� છ�. 190 ગુજરાતી નીલે ગગન ક� તલે
�
ે
કને�શનને િહસાબ �ટ��ડયો (ઓટીટી �લેટફો�સ�) �ફ�મ ખરીદીને રજૂ કરી �ફ�મોમા� એમણે સ�ગીત આપેલુ�. આપણે એમની �ફ�મ જગતની કાર�કદી�ને
આપે છ�. િથયેટરમા� જતા� પહ�લા જ �લેટફો�સ� સાથેના કો��ા��સ ફાઈનલ બાજુ પર રાખીને, એમના� ગીતો-ગરબા-ભજનમા� રહ�લી કિવ�વ શ��તને કથાનો રસા�વાદ કરાવતો લેખ સામેથી લ�યો રાધે�યામે, જે મ� વાતા�સ��હમા �
�
કરી લેવાનો પણ એક નવો ���ડ શ� થયો છ�. �માણીએ. સામેલ કીધો.
સમોસા અને પોપકોન� ખરીદવા ફરિજયાત નથી. મોટાભાગની �ફ�મો ગુજરાતી �ý øવનના સ��કાર વારસાને વણ�વતા� ગરબા-ગીતોની આજેય પછી અમદાવાદ હતો �યારે પણ િવજયનગરથી મિણનગર જવાનુ� થાય
ુ�
�
બે-સવા બે કલાકની હોય છ� એટલે �યા ક�ઈ ખાવ જ પડ� એવુ� જ�રી નથી... બોલબાલા છ�: �યારે રખડ� નાનો ભાઈ આ�યો હોય તેમ રાધે�યામ અરધા અરધા થતા.
�
આપણે અનેક �કારના મનોરંજન માણીએ છીએ. નકામી ચીýમા ખચ� કરીએ માડી! તારુ� ક�ક� ખયુ� ને સૂરજ ��યો… ક�ટલા�ય વષ� પછી એકવાર મારે અમે�રકાથી મળવા આવવાનુ� થયુ�, રાધે�યામે
ે
છીએ. ઓનલાઈન �યારેક એવી ચીý ખરીદી લઈએ છીએ જેની આપણે ઉષાને આગાર પગ મૂ�યો! કોઈ ��કમા�થી એક પુ�તક શો�યુ�. ‘આ મારો વાતા�સ��હ, તમને અપ�ણ
ખરેખર જ�ર નથી હોતી. પરો�નુ� રંગભયુ� િવરાટ શ�દિચ� ભાવકને સ�મોિહત કરે છ�. ગરબામા� કય� છ�,’ રાધે�યામે જણા�યુ�. �કાશનના સાત-આઠ વષ� બાદ તે પુ�તક હ��
�ફ�મ�ટારને બાજુએ મૂકીએ તો િનમા�તા અને બીý એવા લોકો જેમના� લોકøવનની તાસીર વણાઈ દેખાશ. ે પહ�લીવાર ýતો હતો. રાધે�યામભાઈ, ýણે તમે �નેહથી અપ�ણ કયુ�, તેની
ઘરો આ ઈ�ડ��ી પર નભે છ�. એમનો િવચાર કરીને મનોરંજનની ઈ�ડ��ી - એક હરતુ� ને �રતુ� મ��દર મારો ગરબો… મને આપોઆપ ýણ થઈ ગઈ હોય તેમ! આપણી વ�ે �તર �યા� છ�! હાઉ
ે
ફરી બેઠી થાય એવો �યાસ આપણે બધાએ ભારતીય હોવાના નાતે પણ કરવો - �લકાત આવ બેડલુ� મલકાતી આવ નાર… નાઇસ!
ુ�
ે
ે
ýઈએ. �ફ�મોના� ક�ટ��ટ િવશ ઘણા લોકોને ફ�રયાદ છ�, સે�સ, િહ�સા અને - ��લાø! રે, મારા હાટ� પાટણથી પટો�ા� મ��ા લાવý… રાધે�યામ સ�યિજત રાયની �ફ�મોના એવા દીવાના હતા ક� પોતાના પહ�લા
�
ે
ખોટી વ�તુઓ િસનેમામા બતાવવામા આવે છ�. ધૂણી રે ધખાવી બેલી! અમ તારા નામની… પુ�નુ� નામ રા�યુ� સ�યિજત! સ�યિજતની બીø �ફ�મ ‘અપૂર સ�સાર’ના નાયક
�
�
- પ�ખીડાને આ પીંજરુ� જૂનુ� જૂનુ� લાગ… અપૂવ� ઉપરથી બીý પુ�નુ� નામ રા�યુ� અપૂવ�!
ે
ર�મા� �ી�યુ� ગુલાબ - ભીતરનો ભેરુ મારો આતમો ખોવાયો રે… અને આ બધુ� હોવા ઉપરા�ત રાધે�યામ �ચ�ડ આ�યા��મક �ક�િતના હતા!
એમના� ગીત સ�ચયો: ‘દૂધગ�ગા’, ‘લýમણી’, ‘સથવારો’, ‘ગીતનગર’, િન�� થયા પછી એમણે સ�પક�સૂ�ો �યૂનતમ કરી નાખેલા, અનાસ��ત યોગ
�
ઉમેરાયો. કસમે ખુમારીથી કહી દીધુ�, ‘હરગીઝ નહીં. આટલા� વષ�મા મ� ‘વતુ�ળ’ અને ‘મ�દીના� પાન’ વગેરેમા�થી ચૂ�ટીને ‘પા�દડ�� લીલ ને રંગ રાતો…’ અને અપ�ર�હ ભાવના મૂિત�મ�ત ઉદાહરણ જેવા શમા�સાહ�બ આ જમાનામા�
ુ�
�
મારા� મ�મી-પ�પાને પૂ�ા� વગર તારી ઘણીબધી વ�તુઓ ઉઠાવી લીધી છ�. સ�ચય તૈયાર થયો હતો. એમા� એમની યાદગાર રચનાઓ સચવાયેલી મળ� છ�. ન સો�યલ મી�ડયા ક� નહોતા મોબાઇલ પણ રાખતા.
દરેક વખતે મારે માફી માગવી પડી છ�. હ�� નથી ઇ�છતી ક� િજ�દગીના સૌથી એમા�થી બે-�ણ ગીતોને આ�વાદીએ: છ��લે ક�શકાય થતા જતા હતા, અને �તે ગયા અઠવા�ડયે ઈ�રને �યારા
મહ�વના િનણ�યમા� આપણે બ�નેએ મ�મી-પ�પાની માફી માગવી પડ�. તુ� પુરુષ ‘�ાનુ� ને �પનુ� ક�� થાય નહીં, થાય નહીં, થયા. ��યુ આપણા સૌની િનયિત છ� એની કટ� �તીિત સાથે આ લખનારના�
�
છ�. એક વાર મદ� બનીને બતાવ. તારા પ�પાને રાø કરી લે. પછી એમને ઝમક� ના ઝા�ઝર તો ઝા�ઝર કહ�વાય નહીં. ફ�ફસા એક દીઘ� િન:�ાસ લે છ�, ને �ગળીઓ આ શોકગીત ક��યુટર ઉપર
લઇને મારા ઘરે આ વજે અને િવિધવ� મારા પ�પા પાસે મારો હાથ માગજે. *** ટાઇપ કરી રહી છ�.
બોરસ�લીનુ� પૂણ� િવકિસત Ôલ ચૂ�ટવાથી મળશે, ચોરી કરવાથી નહીં મળ�.’ નણદી ને નેપૂર બે એવા અનાડી, કદાચ કોઈ અ�સરાનો બાહ� પકડીને �યાનમ�ન રાધે�યામ આ ýશે તો
સ�મત થયેલો મદ� અબોટ પુ�પની મહ�ક માણવા માટ� કોફીનો કપ બાજુ પર �હાલા પણ વેરી થઇ ખાય મારી ચાડી…’ કહ�શે ક� આની મને આપોઆપ ýણ થઈ ગઈ, મધુભાઈ! આપણી વ�ે �તર
મૂકીને બોરસ�લીની ડાળ પર ઝૂ�યો. એક જમાનો હતો ક� ઘરમા� બધા� માટ� બેડ�મ નહોતા. ને ગામડ� તો આજે �યા� છ�! જય સીતારામ!