Page 20 - DIVYA BHASKAR 100121

Friday, October 1, 2021 | 13

ભારતીય િસનેમાનો ઈિતહાસ � 'આલમ આરા' થી ગણીએ તો નેવુ� વ�� જેટલો પુરાણો ��.
આ નેવુ� વ��મા� ભારતીય િસનેમાએ અનેક ચડતી-પડતી, અનેક કલાકારો, િદ�દશ�કો અન ે

િનમા�તા, �ાયના�સર �યા� ��. િદ�દશ�કન મહ�વ પણ ���લા થોડા સમયથી વધવા લા�યુ� ��
ુ�
� ચલે, તો ý સ ગુઝર ગયે...
�
ે

ટલાય મિહનાઓના સ�ઘ�� પછી િજ�દગી ધીરે ધીરે નોમ�લ થઈ િસનેમા િથયેટરમા� વોશ�મ ��લન રાખવાથી શ�
�� રહી છ�. મોલ, િથયેટસ� અને બે�કવેટ હોલ ખૂલી ર�ા� છ� �યારે કરીને �ોજે�ટર ચલાવવા અન �ટ�કટ એપને મેનેજ
ે
િસનેમા ýવાનો એ�સપી�રય�સ લગભગ અઢાર મિહના પછી
ફરી પાછો તાý થઈ ર�ો છ�. �ધારા� િથયેટરમા� હોરર �ફ�મ ýતા કરવા માટ� અનેક માણસોની જરુર પડ�
હાથમા પોપકોન� અટકી ýય, ઈમોનલ સીન ýતા
�
�ખોમા� પાણી આવે અને હસી હસીને ��. આ બધા લોકોની રોø
બાજુવાળા પર ઢળી પડવાની જે મý િસનેમા ઈ�ડ��ી પર િનભ�ર
િથયેટરમા� આવતી એ ઓટીટીમા� કદી લોકિ�ય ગીતકાર
માણી શકાઈ નહીં... ��. િસનેમા એક એવી
િસનેમા આપણી િજ�દગીનો
ે
એક અિભ�ન િહ�સો બની ઈ�ડ��ી �� જે
ગયુ� હતુ�. ýણે અýણે હýરો લોકોને અન �વરકાર :
આપણે બધા મનોરંજન રોø આપે
ક� ફ�િમલી આઉ�ટ�ગ
માટ� િસનેમાને પસ�દ અિવનાશ �યાસ
કરતા હતા... છ��લા એવી ઈ�ડ��ી છ� જે
�
અઢાર મિહનામા આ હýરો લોકોને રોø
અનુભવથી વ�િચત આપે છ�. આપણે અિવનાશના� ગીતોમા� લયા��વત પદાવિલ
રહ�લા ક�ટલાય લોકો એને મનોરંજન તરીક�
ે
જે હાડ�કોર �ફ�મ ýઈએ છીએ. જે અન ભાવનુ� આલેખન �ોતા-ભાવકના
ગોઅર હતા એ સમોસા, પોપકોન�, મનન વશ કરી લે ��
ે
ફરી પાછા એકવાર પાણી ક� કો�ડિ��ગ
િથયેટર તરફ દોરાયા બહાર એમઆરપી પર જરાતી સાિહ�યમા, ખાસ કરીને ગીત-કિવતાની મુ�ય ધારામા�
�
�
છ�. અ�યક�મારની મળ� છ� એના� અનેકગણા ગુ ‘ગીતકાર’ અિવનાશ �યાસના ગીતોની ચચા� ભા�યે જ થઈ
ે
‘બેલબોટમ’ અને આન�દ પૈસા આપીને િથયેટરમા� હશ. શ�દના મલકમા� તો એમણેય મૂ�યવાન અપ�ણ કરેલુ� છ�.
પ��ડતની ‘ચેહરે’ િહ�મત ખરીદવુ� પડ� છ�. એવી એમના� ગીતોને એમણે પણ ‘ગીત કા�યો’ને �થાને ‘સ�ગીત કા�યો’ ગણા�યા�
કરીને િથયેટરમા� �રલીઝ ફ�રયાદ આપણે અનેક લોકો હતા. કા�ય�વના પૂરા આદર સાથે એમણે પણ ગીત રચવાની સાધના કરી છ�.
�
કરવામા� આવી. સામે ઘણી મોટી પાસેથી સા�ભળી હશ. �ટ�કટના િહ�દી, ગુજરાતીમા� એમણે હýરો ગીતો લ�યા� હોવાનુ� કહ�વાય છ� ને એમા�
ે
�ફ�મો ઓટીટી પર �રલીઝ કરી દેવી ભાવ ખૂબ વધારે છ�. એવી ફ�રયાદ સ�ાઈ પણ છ�. અિવનાશના પચાસથી પ�ચોતેર ગીતો એવા� છ�, જે લોકિ�ય
�
�
�
પડી, તેમ છતા આજે એવો િવચાર આવે પણ ઘણા લોકો કરે છ�... હોવા સાથે કા�યગુણે પણ સ�પ�ન છ�. ગુજરાતી �ફ�મો માટ� લખેલા નમૂનેદાર
ક� એવી ક�ટલીય �ફ�મો જે િથયેટરમા� �રલીઝ થઈ પરંતુ, ý સાચે જ આપણે િસનેમાલવર ગીતો ઉપરા�ત પણ એમણે ગીતો-ગરબા-�ાથ�ના-ભજનોના�
હોત તો એને માણવાની મý જુદી જ હોત... હોઈએ અને મનોરંજન ઈ�ડ��ીમા� આપણો રસ હોય સજ�નમા� સફળતા મેળવી હતી.
ે
ભારતીય િસનેમાનો ઈિતહાસ ý 'આલમ આરા'થી એકબીýને તો આ ઈ�ડ��ીના િહસાબન સમજવો ýઈએ. ખાસ કરીને, આપણે અિવનાશ �યાસન ‘�વરકાર’,
ે
ગણીએ તો નેવુ� વ�� જેટલો પુરાણો છ�. આ નેવુ� વ��મા� �રજનલ િસનેમાની વાત હવે થવી ýઈએ. ગુજરાતી �ફ�મો શ�દના ‘સ�ગીતકાર’ વગેરે સ��ા-�ે�ોમા� મયા�િદત
ભારતીય િસનેમાએ અનેક ચડતી-પડતી, અનેક ગમતા� રહીએ �યારે પોતાના પગ પર ઊભા રહ�વાનો �યાસ કરી રહી છ� કરી દીધા હતા. હવે આજે એમના� ગીતો
કલાકારો, િદ�દશ�કો અને િનમા�તા, ફાયના�સર �યારે, '200-250 ખચી�ને બ�નને ના ýઈએ?' અથવા મલકમા� તપાસીએ છીએ �યારે એમનામા� રહ�લા
�
ýયા છ�. સામા�ય રીતે િસનેમા એટલે અિભનેતા... કાજલ ઓઝા વૈ� 'એટલા પૈસા ખચી�ને િહ�દી ના ýઈએ?' પૂછતા લોકો માટ� એવુ� કિવનો પણ આદર કરવાનુ� મન થાય.
િદ�દશ�કનુ� મહ�વ પણ છ��લા થોડા સમયથી વધવા સમજવુ� જ�રી છ� ક� એક સામા�ય નાની િહ�દી �ફ�મ બનાવવામા � મિણલાલ હ. પટ�લ હા! એમના� ગીતો સુગમ સ�ગીતના
લા�ય છ� �યારે િસનેમા ઈ�ડ��ી િવશ ઘ�ં બધુ� સમજવા જેવુ� પણ 15થી 20 કરોડ ખચા�ય છ�, �યારે ગુજરાતી �ફ�મનુ� બજેટ 2 �ે� ય�િપ ગવાય છ�. એમના� ગીતોમા�
ે
ે
ુ�
છ�. �ફ�મ એટલે મા� પડદા પર દેખાતા અને કરોડો કમાતા કરોડથી અઢી કરોડનુ� હોય છ�... સમ�યા એ છ� ક�, િથયેટરનુ� ભાડ�� લયા��વત પદાવિલ અને ભાવનુ� આલેખન
કલાકારો જ નહીં...�યારે એક �ફ�મ બને છ� �યારે લગભગ �ણ- બ�ને િનમા�તાઓએ એકસરખુ� ચૂકવવુ� પડ� છ�. �ટ�કટની �ક�મતમા�થી પહ�લા �ોતા-ભાવકના મનને વશ કરી લે છ�. એક
ે
�
ચાર મિહના માટ� 500થી 700 લોકોને (�યારેક વધારે) પોતાની રોø મળ� અઠવા�ડયે �ીસ, પછી 35, �ીý અઠવા�ડયે 40 અને ચોથા અઠવા�ડયાથી 45 �વરકાર ગીત લખ �યારે પહ�લા, કદાચ એ �વરને/
છ�. આ એવા માણસો છ� જે જુિનયર કલાકાર, ડા�સર છ�. ટ���નકલ અને બીý ટકા િનમા�તાને મળતા થાય છ�. મોટાભાગની ગુજરાતી �ફ�મ ચોથુ� અઠવા�ડયુ� રાગને/લયને વધુ �યાનમા રાખતો હશ એવુ� એ ગીતો ગણગણતા� પણ
ે
�
�ટાફ જે લાઈટ લગાવે છ�, ઉતારે છ�, ક�મેરો ચલાવવા માટ� �ોલી ક� øમીøપ ýતી નથી. લા�યા િવના રહ�તુ� નથી. �વરકાર પહ�લા ‘સ�ગીત�વ’ને મહ�વ આપે છ�
�
ઊભી કરે છ�. ક�ટ�રંગમા� Ôડ સ�લાય કરે છ�, સેટ લગાવે છ�, કો��યુમ બનાવે ખચ�લા નાણામા� સરકારની સબિસડી અથવા બીý બાટ�સ� સામેલ કરીએ પછી એ ભાવાથ�ને બ�ધમા� ગૂ�થતો હોય છ�. અિવનાશ �યાસના øવનનો થોડો
છ�, ઈ��ી કરે છ�, કલાકારોની ગાડી ચલાવ છ�, એમના મેક-અપનુ� �યાન રાખે તો પણ પ��લિસટી અને િથયેટરના� ભાડા મળીને લગભગ �ફ�મ બનાવવા પ�રચય મેળવીએ પછી એમના� ગીતો વગેરેને આ�વાદીશુ�. એમનુ� મૂળ વતન
�
ે
�
છ�, સેટ પર દોડાદોડી કરે છ�, �લેપ આપે છ�, સાફસફાઈ કરે છ�... બીø તરફ, જેટલા જ ખચા�ની એક િનમા�તાએ �યવ�થા રાખવી પડ� છ�. મોટાભાગના વીસનગર. આજે પણ �યા એમના નામનો માગ� છ�. જ�મ અમદાવાદમા�.
િસનેમા િથયેટરમા� વોશ�મ ��લન રાખવાથી શ� કરીને �ોજે�ટર ચલાવવા ગુજરાતી �ફ�મોની પ��લિસટી (પીએ�ડએ) બરાબર નથી થઈ શકતુ� એનુ� તા. 21મી જુલાઈ, 1912. માતા મિણબહ�ન. િપતા આન�દરાય. પ�ની
�
�
અને �ટ�કટ એપને મેનેજ કરવા માટ� અનેક માણસોની જ�ર પડ� છ�. કારણ પણ એ જ છ� ક� �ફ�મ બનાવવા આવેલા ઉ�સાહી િનમા�તા બે-સવા બે વસુમતીબહ�ન. એ પણ સારા ગાિયકા હતા. એમના દીકરા ગ�રા�ગ �યાસ
આ બધા લોકોની રોø િસનેમા ઈ�ડ��ી પર િનભ�ર છ�. િસનેમા એક (�ન����ાન પાના ન�.18) (�ન����ાન પાના ન�.18)
િલ �ટ બ�ધ થવાની જ હતી અને ��કત �દર ઘૂસી ગયો. ‘હાય’ લ�પટ હતા. ��કતનો મોબાઈલ અનેરીની સાવ લગોલગ આવી ગયો હતો. ‘જતા
રહો, નહીં તો હ��…’ ઉમા�ટીનો અવાજ ��કતના ફોનના રેકો�ડ�ગમા�થી
એ બો�યો, પણ અનેરી સ�કોચાઇને
ખૂણામા� જતી રહી. ‘સાલો લ�પટ છ�, આવી ર�ો હતો.
સ�ભાળજે.’ પ�પાએ કહ�લા શ�દો યાદ આ�યા. ‘�ટી પણ એમ જ કહ� છ�, સા�ભ�યુ�?’ ��કત એક �ણ માટ� રેકો�ડ�ગ
છ��લા અઠવા�ડયાથી તો એ અનેરીની કોલેજની વ�� એ�સપાયર થઇ ગયા...’ વાતનુ� બહાન ુ� અટકાવીને બો�યો, અને રેકો�ડ�ગ આગળ વ�યુ�...’ સુધીરના પી.એફના
�
�
આસપાસ ચ�ર પણ મારતો હતો. એકાદ શોધતો હોય એમ ��કત, અનેરી પાસે પૈસા મિહનામા �લીયર કરાવી દઈશ �ોિમસ... એક વીક��ડ ફામ�
વાર વાત કરવાની પણ કોિશશ કરી હતી. સર�યો. એનો ફોન અનેરીના હાઉસમા મળીને બધા ડો�યુમે��સ ýઈ લઈએ ને? ���ડનુ� જ ફામ�
�
અનેરીએ �ખના ખૂણેથી ýયુ�, ��કત ચહ�રા તરફ સરકી ર�ો હતો. લઘુકથા હાઉસ છ�. સુધીરનો હ�� બોસ હતો, પણ તમારો તો…’ પ�પાનો
મોબાઈલ મચેડવામા બીઝી હતો. બાર�ં ખોલવાનુ� બટન અનેરી અવાજ સા�ભળીને અનેરી ચ�કી ગઈ.
�
‘દેખાવથી જ લ�પટ લાગે છ�, હવે ýરýરથી દબાવવા લાગી. હ�મલ વૈ�ણવ ‘વ��થી સુધીર �કલની ફાઈલ રોકીને તમારા પ�પા બેઠા
િલ�ટ જલદી ખૂલે તો સારુ�’ અનેરીએ ‘ખ�ાક ..’ ��કતે ��વચ છ�. એક વાર તમારા પ�પાને �ટીના �લેટની બહાર નીકળતા
�
િવચાય. ુ� પાડીને િલ�ટ અધવ�ે રોકી દીધી. ýયા અને �દર �ટીને રડતા� ýયા, �યારે મારાથી ન રહ�વાયુ�.
ુ
‘છ�ા માળ ઉમા�ટીને ઓળખો ‘ચાલ કરો, નહીં તો આઈ િવલ ��ીમ હવે તમે જ તમારા પ�પાને સમýવી દેý. બાકી…’ િલ�ટ ચાલ થઇ
�
ુ
છો? એમના હસબ�ડ સુધીરભાઈ ગયા ...’ અનેરીની �ખોમા�થી તણખા ઝરી ર�ા ગઈ હતી અને લ�પટ ��કત શા�િતથી બીý ખૂણામા� જતો ર�ો હતો.