Page 20 - DIVYA BHASKAR 090321

¾ }ગુજરાત Friday, September 3, 2021 20
Friday, September 3, 2021 | 18

�
ૈ
�
�
ે
ે
�
અલ. અમ. પોમલની ��લક ભાતીગળ લોકસ�કિતના વિવ�યસભર પાસા કચકડ �
�
ે
મઢીન ઇિતહાસ સ�ય� છ, 71’ના ય�ની તસવીરો ��તાવેજ સમાન છ �
ુ
�
�
ે
કમરાના કસબીઅ કરાવી
ે
�
ક�છની વિ�ક પહચાન
ૈ

�
�
ે
�
ે
ે
ે
ર ણો�સવ કદરતના બિમસાલ ક�ર�મા સમા સફદ રણને જ�મ અન 81 વષની વય 1-10-2000ના ે
�
�
િવ��યાિત અપાવી અ પહલાય ક�છ �દશ અની અાગવી લોક
ે
રોજ �િતમ �ાસ લીધા. અાઝાદી વખત
ે
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ે
ે
�
ુ
ે
સ�કિતન લીધ ગજરાત તમ દશ-િવદશમા ýણીતો હતો. કરાચીમા હતા પણ ત પછી મબઇમા �થાયી
ે
�
�
ુ
ુ
�
ુ
�
દલરાય કારાણીઅ ક�છના� લોક સાિહ�યની પહચાન ગજરાતને કરાવી તો થયા અન 1965મા ભજ અા�યા. છ-છ
ે
ે
ે
ુ
�
�
ૈ
�
�
ુ
ૂ
�
�
ે
રામિસહø રાઠોડ ભાતીગળ સ�કિતના વિવ�યસભર પાસાનો �ડાણપવક દાયકા સધી મોટાભાગે �લક અ�ડ �હાઇટ
�
ે
ે
ે
ે
અ�યાસ કરીને અની લા�િણકતાઅો રા��ીય ફલક પર ઉýગર કરી. �યાર ે (�યામ-�ત) ફોટો�ાફી કરી અન અમા જ
ે
�
ે
ે
અાતરરા��ીય ખયાિત�ા�ત અલ.અમ. પોમલે તસવીર કલાની સાધના કરતા � માિહર બ�યા. રા��ીય, અાતરરા��ીય અનક
ં
ં
ે
�
�
ે
ે
�
ે
ે
ે
ે
�
કરતા ક�છની અ��મતાન અક ઋિષની અદાથી તસવીર�પ િવ� સમ� પશ અવોડ�, સ�ટ�ફકટ મળ�યા. ગજરાત અન મહારા��ના કટલાય શહરોમા � પોમલભાઇઅ તમા �
ે
ે
ે
ે
ુ
�
ે
ે
ે
�
�
ે
�
ે
�
ે
�
ે
ુ
ે
�
�
કરીને અનક માનચાદ મળ�યા. 18મી અોગ�ટ�, તમની 103મી જ�મ�ય�તીઅ ે તમના �દશન યોýયા. ખાસ કરીને મોટા રણ ��થત સરખાબ-�લિમગો પણ િનપુણતા મળવી. તઅો હમશા કહતા ક રગીન
ં
ુ
ે
ે
�
ુ
ુ
�
�
ુ
�
�
ુ
ે
ુ
�
�
�
�
સહજ તમના કમરાની ��લક સજલ તસવીર સિહ�ય યાદ અાવી ગય. વસાહતની ýણીતા પ�ીિવ� ડો. સલીમ અલી સાથની મલાકાત અન ે કરતા �યામ-�ત તસવીરમા ýન પરવાન વધ મ�ક�લ છ. દા.ત. ક�દરતી ��ય
�
ે
ુ
ે
ે
ં
ઉ�ર �યાય ન હોય અવ રણ, દિ�ણે મહરામણ અન પિ�મમા � અ સમયની �લક અ�ડ �હાઇટ તસવીરોઅ લાલøભાઇન દશ- ક પો��ઇટ તસવીર ઝડપતી વખત સામન િચ�-��ય બહરગી હોય છ પણ તની
ે
ે
ે
�
ે
ુ
�
ે
ે
�
�
ે
ે
ે
�
�
ુ
ે
�
ે
ે
�
ં
�
�
ે
ૈ
ડગરોની હારમાળા સિહતની ભાગોિલક િવશષતાઅો ધરાવતા િવદશમા ભાર �યાિત અપાવી. હજ પ�ી રણમા અાવીને છાપ કચકડ� તો મા� સફદ અન કાળા રગમા જ ઉપસવાની છ. તથી ��યની
�
ે
�
�
�
ે
ે
�
ે
ે
�
�
ે
ૂ
ૈ
�
ે
�
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ક�છમા વરસાદ, પાણીની સતત ખચન પગલે સýયલી પોતાના માળા ચીકણી માટીથી તયાર કરવા લાગ �યારથી �માણભત �ડાઇ ક ચહરાની રખાઅોના વળાક øવત લાગ અ રીત �કાશ
અભાવની સ�કિતન કોઇ પાસ અવ નિહ હોય જ અસા� ક�છ કરીને અાઠ મિહના પછી સરખાબ બાળબ�ા સાથ પાછા અાયોજન સિહતના પાસામા કનહ કળવવી પડ�.
�
ુ
�
�
�
ુ
�
ે
ે
ુ
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
ુ
�
લાલøભાઇ પોમલની ��લક કચકડ� નહી મઢાય હોય. ýય �યા સધીની øવનચયાની અા�યમા ગરકાવ કરી દ ે પોમલભાઇની તસવીરોઅ �ýિહતમા ભાગ ભજ�યો હોય અવા બ �ક�સા
�
�
ે
ે
ં
ે
�
�
�
ે
�
ૂ
ે
ે
ે
�
ે
�
બ�નીના� ઘાિસયા મદાનો પર ધબકતી માલધા�રયત, અમના કીિત ખ�ી તવી તસવીરોએ પોમલભાઇને મ�ી �ચરા કલાકાર તરીક� ýણવા જવા છ. 1981મા ક�છના પ�કારો િદ�હીમા વડા�ધાન ઇ��દરા
�
�
ે
�
ૂ
ે
ે
ે
ે
ભગા, અમનુ પશધન, પરંપરાગત વ��-ઘરેણા સýવલી ��થાિપત કરી દીધા. અ સમય 1970મા તઅો ચાર િદવસ ગાધીને મ�યા અ ટીમમા પોમલભાઇ પણ હતા. ભાતીગળ ક�છની તસવીરો
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
ે
ુ
�
�
ે
ુ
�
�
ે
ુ
ે
�
�
જદી જદી ýિતઅોની ક�યાઅો, ઘાસચારાની ખોજમા બવતન હજબટ પર રોકાયા હતા અન �ડામાથી બ� ડોક બહાર કાઢ � ઇ��દરાøઅ રસપૂવક ýઇ. ક�છના અખાતમા અાવેલા િપરોટન ટાપ પરની
ે
ે
ુ
ુ
�
થતા રબારીઅોના કાફલા, મોટા રણમા �જનન કરતા સરખાબ �યાથી કરીને ચાલ, દોડ�, ઉડવાન શીખ, કાદવમા ચાચ ખપાવીન ે øવસ��ટની તસવીરો ýઇ આફરીન પોકારી ઉ�ા �યાર અક પ�કાર �યાન
�
ે
�
ે
ે
�
ૃ
�
ુ
�
ૈ
�
ે
�
ક નાના રણના ��યાત ઘડખર, રાýશાહીના જમાનાની અિતહાિસક ખોરાક મળવ... બધા બધા �કારની તાલીમ માટ ýણ બાળમિદરથી દોયુ ક હવ તો િસમ�ટના� કારખાનાઅો �યા અાવી જશ તથી øવસ��ટને
�
�
ે
ે
ે
ૃ
ે
ે
ે
ુ
�
�
ે
ે
�
ે
ે
�
�
ુ
ુ
�
ે
ુ
ઇમારતો, ધાિમક �થળો, ભાતીગળ લોકમેળા, મલાખડા અન ઉ�સવોની મા�યિમક સધીનુ િશ�ણ અપાત હોય અવી અા તસવીરોનુ �દશન અાજ પણ નકસાન થશ. માનશો, ઇ��દરાøઅ અા વાત મન પર લઇ લીધી અન થોડા
ે
�
ે
�
ે
ે
�
�
ે
ે
�
દાયકાઅો પહલા તમણે ઝડપેલી તસવીરો ýઇઅ છીઅ �યાર �યાલ અાવ છ � યોýય છ �યાર લોકો અન ýવા ઉમટી પડ� છ. મિહનામા જ અાખો િવ�તાર ‘મરીન નશનલ પાક’ ýહર થયો.
ે
�
ે
ે
�
�
ે
ે
�
ુ
ે
ે
�
�
ે
�
�
�
ુ
ુ
�
ક ક�છ કટલ બધ બદલાય છ અન કટલ ટ�યુ છ. અાઝાદી પછી ખલાયલા બ ે �દભાષી પોમલભાઇ અ�છા િચ�કાર અન કાટિન�ટ હતા. ગજરાતી બીý �ક�સો 1979ની અિત���ટનો છ. અ વખત મોરબી પર મોટી
ુ
�
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
�
ે
ે
�
�
ે
�
ૈ
�
�
ે
ે
�
�
ુ
ય� પૈકી 1971ના જગ વખત ભારતીય ફોજે િસધ �ા�તનો મોટો િવ�તાર ક�જે દિનકો અન સામિયકોમા તમના છાયાિચ�ો, રખાિચ�ો િનયિમત છપાતા. અાફત મ�છડમ ફાટવાથી અાવી પડી હતી અટલ અખબારો-સરકારનુ �યાન
ે
ે
ે
�
કરીને િ�રગો લહરા�યો અ સમયના ��યો ઝડપવાની તક પોમલભાઇને મળી �લક અ�ડ �હાઇટ તસવીરોમા વોટર કલરથી રગ કરવાની તમનામા ગજબની અ તરફ હત. ક�છના અિત���ટથી થયલા� નકસાનની કોઇને ýણ નહોતી
ે
ુ
�
ુ
ે
�
�
�
ે
�
ં
ે
ે
ં
�
�
ુ
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
�
હતી. અા તસવીરો અિતહાિસક દ�તાવજ સમાન છ. તો દકાળ, અધદકાળ, કનહ હતી. અ જમાનામા ધમયગ અન ઇ���ટડ િવકલી, જવા રા��ીય ક�ાના પણ, પોમલભાઇની તસવીરો ગજરાતના અખબારોમા �િસ�ધ થઇ ક તરત જ
�
ુ
�
ૈ
ે
�
ુ
ે
�
ે
1956નો ધરતીક�પ ક 1979ની અિત���ટ સિહતની કદરતી અાપિ�અો અઠવા�ડકો અન ø જવા �ફ�મી મગિઝનોમા� રગલી તસવીરો ધમ મચાવતી રહી સરકાર સાબદી થઇ ગયલી. ýણીતા કિવ-શાયર અ�ત ઘાયલ અન મહ��
ે
ં
ે
�
ે
�
ૂ
ે
ે
ે
�
ે
ુ
ે
ં
ૂ
ે
ે
ે
ં
ે
ે
ે
વખતની તસવીરો ક�છની કાયમી પીડાની સા�ી પર છ. � હતી. અા �કાર વોટર કલરથી રગીન તસવીર બનાવીન મખ��ટ પર છાપવાની ‘સમીર’ સાથ મળીન પોમલભાઇઅ ‘રગ’ નામની સ�થા રચી હતી જ અ સમય ે
ુ
ે
ુ
ે
�
�
�
ુ
ં
લાલøભાઇનો જ�મ અન ��ય બ�ને ભજમા. 18-8-1919મા � પ�િતના લાલøભાઇ �ણતા હતા. રગીન તસવીર કલાનો યગ અા�યો તો ક�છની સાિહ��યક-સા�કિતક ��િતન ક�� બની ગઇ હતી.
ુ
�
�
અનસધાન
ુ
ં
�
ે
�
ે
�
�
�
�
�
�
ુ
ે
સદશ છ. કસબીનો રગ છ. ચારણ ક�યાની િહમત છ. બિલનના એક મલાવડામા વચઅલ �રયાિલટી હડસટ �ારા મટાવસનો ýયકો
ં
ે
�
�
ુ
�
ે
�
�
ે
�
�
�
�
�
ે
ે
�
સમયના હ�તા�ર લોકકથા આધા�રત વાતાઓ- શ�øન કાઠ, શણી િવýણદ, ઓળીપો, માણ છ. ફ�ત ફસબકના જ નહી પણ એપલ, ગગલ, અન બીø તોિતગ
ુ
ં
ુ
ે
ૂ
ક�રયાવર તો લોકભો�ય છ જ, પણ મૌિલક વાતાઓમા� ‘વહ અન ઘોડો’ કપનીઓયે મચી પડી છ આ માયાવી હ�તામલકવત િવ�ન ખોળવા, સજવા,
�
�
�
�
ે
�
�
ે
ે
ે
�
ે
કોણ છ આ તાિલબાનો? િવદશ મ�ી એસ. જયશકરે નશનલ િસ�ય�રટી જવી કલા�મક વાતાઓ પણ છ. એ જ રીત ઈિતહાસ આધા�રત નવલોની ક�પવા, મટાવસથકી તમને બીý વા�તિવક જનોથી મનથી ન તનથી વગળા
ે
ુ
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
ે
ૈ
ે
�
કાઉ��સલમા �પ�ટ કય ક પા�ક�તાનના લ�કરે તોઇબા અન જશ-એ-મોહ�મદ સામ મઘાણીની સજક �િતભાનો અન સામાિજક િનસબતનો િહસાબ આપતી કરવા, નાણા રોકવા.
ુ
�
�
ે
�
�
ે
�
આ ઘટનાઓની પાછળ છ. કોણ છ તાિલબાની નતાઓ? એક હબત�લાહ ‘વિવશાળ’, ‘તલસી�યારો’ અન ‘િનરંજન’ જવી સખપા� નવલકથાઓ કાઈક આવા જ ‘તગો’થી ફસબક આિદ સો�યલ મી�ડયાની રચના
ે
�
�
�
ુ
ુ
ુ
�
ુ
�
ે
ે
�
ે
ે
�
ે
�
ુ
ે
�
ે
ે
�
ુ
�
�
અખદýદા છ, તનો પ�ો બોલ સૌ ઝીલ છ. 60 વષનો આ તાિલબાની મળ� છ. મઘાણીએ ‘વિવશાળ’, ‘તલસી�યારો’મા સમાજનો કાન આમ�યો થયલી: લોકશાહીનો �ચાર, િવચાર �વાત��ય! પણ તના બદલ આ લબોદર
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
ુ
સા�દાિયક નેતા કદહારનો છ. 2016થી તન આિધપ�ય છ. મ�લા મહ�મદ છ. નવા વલણો સામ એ પરંપરાને પણ મહ�વ આપે છ. ‘માણસાઈના દીવા’ �લટફોમ� તના કામદારોનો અવાજ દબાવ છ, બઢગી કાવતરા–કથાઓ ફલાવ ે
�
ે
ે
ુ
�
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ે
�
�
ે
ે
ુ
�
�
ઓમર તાિલબાની �થાપક હતો તનો અનગામી છ. અ�દલ ગની બારદાર જવા મ�યવાન ચ�ર� િનબધ �થના કતા મઘાણીનુ પટની અસા�ય બીમારીથી છ, જનતાને રýડી, તતડાવી, �રબાવી તારાજ કરે છ. ઇલોન મ�ક મગળ
ૂ
�
ે
�
ે
ુ
�
�
ં
�
ુ
�
�
�
ે
�
ુ
�
રાજકીય મહ�વાકા�ા ધરાવ છ, જ�ર પ� સમાધાન પણ કરી ýણ છ. હજ ુ માચ, 1947મા અવસાન થય હત. � ુ ઉપર રાજ �થાપવા માગ છ; ઝકરબગ� ફસબક થકી મટાવસની માયા ફલાવવા
ુ
�
�
�
�
ે
�
ે
ે
ે
ે
ે
�
ે
ે
ુ
�
53 વષનો છ, મ�લા ઓમરનો લ�ટન�ટ હતો. ઝબીઉ�લાહ તાિલબાનોનો ઇ�છ છ. આ અબýપિતઓની ચોપાટ ભલ ત લોકો ખલ, વા�તિવક િવ�મા �
�
ે
�
ે
�
�
ે
ે
ુ
ે
�
�
ે
મ�ય �વ�તા છ. તાજતરમા તણ પ�કાર પ�રષદ યોø હતી. શર મોહ�મદ આપણી વાત હø મોટાભાગની વસતીન રોટી, કપડા� અન મકાનના સાસા છ. િવ�કમા �
�
�
ે
ુ
�
�
અ�બાસ દોહાનો વાતની છ, અ�દલ સલામ પણ �યાનો. િસરાજ�ીન હ�ાની દવ કી જય!
ે
ુ
�
�
ુ
�
�
�
�
ુ
�
�
�
અન મ�લા મહ�મદ યાકબ પણ તાિલબાની સગઠન સભાળ છ. છોડ છ. આ અગાઉ પણ ભારતમા કાદા-બટટા સિહત øવનાવ�યક ચીýના
�
ે
�
�
�
ુ
ુ
આનો એક અથ એ થાય ક તાિલબાનો ભલ કાબલ સધી પહ�ચી ગયા ભાવ �ચાઈએ પહ�ચી ગયલા� એ વખત પણ પરેશાન જનતાને આવ જ રણમા �ી�ય ગલાબ
�
ે
ે
ુ
ે
�
ુ
�
ુ
ે
ુ
�
ુ
ુ
�
�
ૂ
હોય, પવ શાસકો ડરી ગયા હોય, ભાગી છ��ા હોય પણ સ�ા સભાળવી હોય કહવાયલ ક આલ-�યાજની વાત છોડો. આપણા નતા દિનયાભરમા ભારતન � ુ
ે
�
�
�
ે
�
ે
ે
ુ
ુ
તો સધરવુ પડ�. અ�યાર 40 ટકા દ�કાળ અન �યવ�થાની વરિવખર હાલતમા � નામ રોશન કરવા મથી ર�ા છ. દશ�મીઓ, એમને સાથ આપો. યાદ છ � બાર ફોન કો�સ આવતા રહતા હતા : ‘નષધ, ગસન િસિલ�ડર ખલાસ થઇ
ે
ે
ે
ે
ુ
�
ૈ
�
�
ુ
�
ુ
ે
�
�
ુ
ુ
અફઘાનો øવ છ. લોકત�� તો તાિલબાનોન ýઈત નથી, ઈ�લાિમક રા�ય તમને આ મસજ? ગયો છ... બારણાન લોક બગડી ગય છ... વીજળીનો �યઝ ઊડી ગયો
�
�
�
ે
ે
ે
�
ૂ
�
ે
�
ે
�
ે
ે
�
�
ે
ýહર કરી દીધુ છ, અનક િવ�તારો તાિલબાનોની સામ લડી ર�ા છ, બદક બધ ે છ... બડ�મની બારી બધ થતી નથી, િમ��ીન બોલાવીન �રપેર કરાવવી
�
�
ુ
ૂ
�
�
કામ આવી શક તમ નથી. કા સધરો, કા� તટો. આ એક જ ર�તો અ�યાર છ. � નીલ ગગન ક તલ ે પડશ... બાથ�મના નળમાથી પાણી ટપક� છ... ગઇ કાલ સાજથી િ�જ બધ
�
ે
�
ે
�
�
ે
ે
�
�
�
�
થઇ ગય છ...’ આવા દરેક ફોનમા� �ત આ એક વા�ય તો હોય જ, ‘હ મોટી
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ે
ે
ૈ
���ના મલકમા � એક મý�કયા લખક 30 વષ પહલા કરેલી �ઠઠૌલી આજ હકીકત બનીને તકલીફમા મકાઇ ગઇ છ, શ કરુ?’ દરેક વખત નષધનો એક જ જવાબ હોય
ે
ુ
�
�
�
ુ
ૈ
ે
�
�
�
�
ુ
�
ે
ે
�
વા�તિવકતાની સામ શમશર તાણ છ: જન માટ હવ શ�દ વપરાય છ, : ‘મ હ ના.’ પોતાનુ કામ બાજ પર મકીને, ગાઠન ગોપીચ�દન કરીને નષધ
ે
ે
�
ૂ
�
�
ે
�
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
ે
ે
ુ
ે
�
�
ુ
�
�
ત�ી બન છ અન સાિહ�ય-સજનના કામ સાથ અનવાદો તથા લોકસાિહ�યના � મટાવસ! ઝકરબગ� કહ છ ક મટાવસ એટલે વા�તિવક જગતને ‘ટક’ કપનીમા � �િમકાન કામ કરાવી આપતો. એ એવ માનતો ક ઘી ઢોળાય તો ખીચડીમા જ
�
�
ે
ુ
ુ
�
ે
�
�
ે
લખન-સપાદનમા ગળાડબ રહ છ. ઉ�મ નવલકથાઓ-વાતાઓ-કા�યો વડ � કામ કરતા િવ�ાિનકો પોતાના તરગી િવચારોથી રગીને નવ �પ આપે ત! છ ન! ગઇકાલની �િમકા આજે િમ� છ અન આવતી કાલ પ�ની બનશ. બસ,
ે
ે
ે
�
ે
�
ં
�
�
ં
ે
ે
�
�
�
ુ
�
�
�
�
ે
�
ુ
ે
�
�
ે
�
�
લોકિ�ય સજક તરીક� �યાપક ચાહના પામ છ. પચાસ વષના ટકા આય�યમા � ‘વીઆર ગોગ�સ’ જવા સાધનો વડ, તમ સામા માણસ સાથ વાતો કરી શકો, એના �ડવોસ થઇ ýય �યા સધી જ રાહ ýવાની છ. પરા બ વષના �તýર
�
ૂ
�
�
ે
ુ
ે
�
�
�
ે
�
�
માડ પ�ીસ વષ� એ સાિહ�યન આપી શકલા. છતા એમણે પચાસથી વધ ુ ચીજવસતની આપલે કરી શકો! પણ હહહ તમા સામ માણસ હોય ક રોબો પછી નýકતને છટાછડા મળી ગયા. એ હવ મ�ત હતી. પડાન બો�સ લઇન ે
�
ે
�
ે
�
�
�
�
ુ
ે
�
ુ
�
ે
�
�
�
ે
�
�
ૈ
�થો આ�યા. હોય, કાઈ હોય ક નય હોય! øિવત �ય��ત હોય ક ‘બોટ’ પણ હોય, ન હહહ � એ નષધના ઘરે પહ�ચી ગઇ. નષધ આ વખત સમય બગા�ા વગર પછી જ
ે
�
ે
ે
ૂ
ૈ
�
�
�
ુ
ુ
�
ુ
ે
�
ે
મઘાણીની ‘યગવદના’ની કિવતા ગાધીયગને કિવએ કરેલી શ�દવદના છ. ના બી હોય! આ વાત Ready Player One, Pokemon Go વગરના દાખલા લીધ, ‘આપણે મરજ �યાર કરીશ?’ ‘ત સહજ મોડો પ�ો. �ડવોસન જજમે�ટ
ે
ુ
�
�
ે
ે
�
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
�
ે
�
ે
�
ુ
ે
�
ે
�
‘છ�લો કટોરો’મા ગોળમેø પ�રષદમા� જતા ગાધીના મનોમ�થનને આલ�ય � ુ સાથ વધ �ડાણથી સમýવી છ ‘ગા�ડયન’ના એક લખમા પણ આપણે અ�થી આ�ય, એ પછી બીø જ િમિનટ� મારા વકીલ મને �પોઝ કયુ અન મ હા પાડી
�
ે
ુ
�
�
�
ે
ે
�
ે
ુ
ે
ુ
ુ
�
ૈ
�
�
�
છ. ગાધીøએ એને �મા�ય ન મઘાણી ‘રા��ીય શાયર’ન િબ�દ પા�યા. �ા�રકા કહીન સતોષ માનીએ. દીધી. આપણે િમ�ો તરીક� ચાલ રહીશ.’ નષધને સમýઇ ગય ક એ øવનમા �
�
ુ
�
ુ
�
ે
�
�
�
ુ
ે
�
ે
�
�
�
�
ુ
એમની કિવતામા પી�ડતોની વદના છ- શહીદોની વીરતા છ. નવસજનનો આ ફોટામા ફસબકના આલમગીર માક ઝકરબગ� તથા સાથીઓ 1916મા � બધી જ બાબતોમા� મોડો પ�ો છ, �િમકાન સમજવામા� પણ!