Page 20 - DBNA 082721

¾ }ગુજરાત Friday, August 27, 2021 20
Friday, August 27, 2021 | 18

ે
િસ�ધના િહ��ુ પ�રવારો� ભારતીય સેનાન આપેલા સહયોગને લીધે જ
પા���તાનની 14400 ચો.��. ધરતી પર િ�ર�ગો લહ�રાયો હતો
71’ના યુ�ના રણ ભોિમયા

સોઢા, �ા�� ઓફ ����યા

�
છ�, ચાલવામા�ય મુ�ક�લી પડ� છ�, છતા તેમનો જુ�સો અને ઉ�સાહ અાજેય ભારતના જવાનો િસ�ધના �ાર ખટખટાવવા લા�યા, પણ િસ�ધના અાંત�રક
ે
અાસમાનને અાંબે છ�. પચાસ વષ� પહ�લા�ની અેક-અેક ઘટના ýણે અાજે જ ર�તાઅોના ýણકાર ભોિમયાઅોના અભાવ ક�ચ થ�ભી ýય તેમ હતુ�. અાવા
બની હોય અેમ તેમને તારીખો સાથે યાદ છ�. તેમના મતે, િસ�ધના િહ�દુઅોના સમયે ભારતીય વાયુસેના સિ�ય થતા� પા�ક�તાનના હાý ગગડી ગયા. ક�છ-
�
ક�પનાતીત પીઠબળ� જ અેક પણ ભારતીય જવાનનુ� લોહી વ�ા િવના હýરો બનાસકા�ઠાની સરહદ સામે પા�ક�તાને રે�જસ� અને મુýિહ�ીન તૈનાત કયા�
ચો.�ક. િવ�તારમા િ�રંગો લહ�રાયો. અેવુ� િવ�મા �યા�ય બ�યુ� નથી. અા હતા, તે બો�બવષા�ને લીધે વેરણછ�રણ થઇ ગયા. પાક.નુ� વહીવટીત�� તૂટી
�
�
સોઢા પ�રવારોઅે ભારતીય લ�કરને ક�ટલીક ગુ�ત બાતમીઅો અાપી હતી. તેને પ�ુ� હોય અેવુ� િચ� ઊભુ� થયુ� અને નગરપારકર પર િ�રંગો લહ�રાવા લા�યો.
લીધે તેમ જ સોઢા પ�રવારોઅે ભોિમયા તરીક�ની ભૂિમકા ભજવી, તેને લીધે િવજયક�ચના મુ�ય હીરો લે�ટ. કન�લ ભવાનીિસ�હ હતા. િસ�ધના
પા �ક�તાન સામે 1971ના યુ�ના સુવણ�જય�તીના અા વષ� ભારતની અાગેક�ચ િવ�નિવહોણી અને ઝડપી બની. ýક� અજય દેવગણની િહ�દુઅોને તેમના પર ભરોસો હતો અને મોહનિસ�હ કહ� છ� તેમ, તેમના લીધે
�ફ�મમા� લ�કરના ભોિમયા તરીક� સૂઇ ગામના રણછોડ પગીનુ� પા�
જ હýરો શરણાથી� પ�રવારોના ભારત �વેશનો ત�તો ઘડાયો હતો.
માધાપરની વીરા�ગનાઅોને ચમકાવતી અજય દેવગણની �ફ�મ
‘ભુજ-ધ �ાઇડ અોફ ઇ��ડયા’ રજૂ થઇ ચૂકી છ�. મુ�ય ઘટના છ�. અેની સ�જય દ�ે ભજવેલી ભૂિમકા વખણાઇ છ�, પણ અાજે ભારતીય લ�કરના ભોિમયા તરીક� મોહનિસ�હ� નગરપારકરથી
પા�ક�તાનના બો�બમારાથી નુકસાન પામેલી ભુજ વાયુસેના મથકની અહી બીý પા�ચ ભોિમયાની વાત કરવી છ� જેમણે અેથીય ઇ�લામકોટ સુધીનો માગ�, લાલø િસસોિદયાઅ ખાવડા
ે
ં
હવાઇપ�ીના સમારકામની છ�. હવાઇપ�ી પર 3 �ક.મી. સુધી પડ�લા ગાબડા� િવશેષ કામગીરી કરી છ�. �સા�� ��� બોડ�ર, પા�ક�તાનના સા�સદ લ�મણિસ�હ સોઢાઅે છાછરો
પૂરવાનો પડકાર મિહલા �મøવીઅોઅે ઉઠાવી લીધો અને સતત �ણ િદવસ આ સ�દભ� મોહનિસ�હ સોઢા સાથે થયેલી વાતચીતનો િવ�તારમા, અચલિસ�હ ભાટીઅે જેસલમેર િવ�તારમા અને
�
�
સુધી ýનના ýખમે સમારકામ ચાલ રાખીને હવાઇપ�ી ઉ�યન લાયક બનાવી સાર કાઢીઅે તો, ’65ના યુ� પછી પા�ક�તાને િસ�ધમા� કીિત� ખ�ી ડાક� બલવ�તિસ�હ� બાકાસર સિહતના િવ�તારોમા� ભારતીય
ુ
ે
દીધી. અાપણે ýણીઅે છીઅ તેમ, ’71ના યુ�મા� પા�ક�તાનના બે ટ�કડા અને િહ�દુઅોને ચેનથી રહ�વા દીધા નહોતા. થરપારકર અને લ�કર સાથે રહી ભોિમયાની કામગીરી િનભાવી હતી. અા
બા��લાદેશનો ઉદય થયો. તેથી દેશ અને દુિનયા અેને યાદ કરે છ�, પણ પિ�મ નગરપારકરના િહ�દુઅો જે સરકારી નોકરીમા� હતા, તેમને બધા ગાઇડમા�થી અેકમા� મોહનિસ�હ સોઢા øિવત છ�.
મોરચે ભારતીય જવાનોઅે પા�ક�તાનના િસ�ધ �ા�તનો 14400 ચો.�ક. િવશાળ દૂરના િવ�તારોમા� બદલી નખાયા. ધાિમ�ક ભેદભાવ રાખીને ભારતીય જવાનો િસ�ધના અેક-એક ગામ કબજે કરીને ક�વી
�દેશ કબજે કરીને િ�રંગો લહ�રાવી દીધો અેને બહ� અોછા લોકો યાદ કરે છ�. કરાતી કનડગત ધીમે ધીમે �ાસ અને અ�યાચાર બની જતા�, રીતે અાગળ વધતા, તેની દા�તાન તેમના મ�અ સા�ભળવા જેવી
ે
’71ના યુ� સાથે સ�કળાયેલી આવી ક�ટલીય ઘટનાઓની અલગ �ફ�મ, ટીવી થરપારકરના 26 ગામના િહ�દુઅોઅે ન�ી કરી લીધેલુ� ક� પા�ક�તાનમા� છ�. તેઅો ભોિમયા જ નહોતા, �યા�ના અાગેવાનો સાથે ભારતીય જવાનો-
િસ�રયલ ક� �ામા બની શક�. દા.ત. િસ�ધની અાગેક�ચમા� �યા�ના સોઢા રાજપૂત રહ�વામા માલ નથી. દરિમયાન મોહનિસ�હ પર ભારતના અેજ�ટ હોવાનો અિધકારીઅોનો પ�રચય કરાવનાર પી.અાર.અો. પણ હતા. યુ� સમયની
�
સિહત િહ�દુ પ�રવારોઅે ભારતીય લ�કરને અાપેલો સહયોગ. અેના લીધે જ અા�ેપ કરીને જેલ ભેગા કરી દેવાયા અને બેસુમાર જુલમ ગુýરાયો. Ôડ કામગીરી બદલ મોહનિસ�હને હોમગાડ� અેવોડ� પણ ગવન�રના હ�તે અપ�ણ
તો ભારતના જવાનો �યારે દુ�મન દેશ પા�ક�તાનના િસ�ધ �ા�તની ધરતી પર ઇ��પેકટરની નોકરી છીનવી લેવાઇ. ’69ના અો�ટોબર મિહનામા મોહનિસ�હ થયો હતો.
�
�
�
ક�ચ કરી ર�ા હતા, �યારે સામેથી ગોળીઅોની બૌછાર જેવા �િતકારને બદલે લાગ મળતા ક�છ અાવી ગયા. છ મિહના પહ�લા લાલø િસસોિદયા છ��લે મોહનિસ�હ સોઢાઅે ક�છના વ�ર�ઠ પ�કાર મહ�શ ગઢવીને ખાસ
‘ભારતમાતા કી જય’ના નારા સાથે અાવકાર મળી ર�ો હતો. �ફ�મી ઢબે રણ પાર કરીને પ�રવાર સાથે ક�છ પહ�ચી ચૂ�યા હતા. અારો�ય યાદ કયા�. ક�છ સરહદે ફોજનુ� ને��વ કરનાર િ�ગે�ડયર મ�હો�ા સાથે
ે
ે
એ વખતના ઇિતહાસના અેક પા� અેવા મોહનિસ�હ સોઢાને થોડા િદવસ િવભાગમા �ાઇવર તરીક� ફરજ બýવતા લાલø િસસોિદયાઅ હ�દરાબાદથી તેમની મુલાકાત ગોઠવવામા� મહ�શભાઇ િનિમ� હતા. અા મુલાકાત જ
�
ે
પહ�લા અેમના નખ�ાણાના િનવાસ મળવાનુ� થયુ�. ભારતના અેકમા� સરકારી øપમા� રણ પાર કરી સપ�રવાર ભારતનુ� શરણ લઇ લીધુ� હતુ�. નગરપારકરથી ઇ�લામકોટ સુધીની ક�ચનો ત�તો ઘડાયો હતો. મોહનિસ�હ
�
ખાનગી ફોિસલ પાક�ના �ણેતા મોહનિસ�હ 80 વષ�ના છ�. અાંખે અોછ�� દેખાય ...અને ’71નુ� યુ� ફાટી નીક�યુ�. ક�છ-બનાસકા�ઠાનુ� રણ પાર કરીને સોઢા અાજે ફોિસલ સ��ાહક તરીક� દેશ-િવદેશમા ��યાત છ�.
�
અનુસંધાન
ુ
ભાષાન �ૂશન આપવા ýય છ�. થોડા િદવસ પહ�લા મારી સાથે વાતો કરતા સ�ય છ� ક� દીવાનગી? ગગનવાલાને જે ઇ�લ ઇ�લુનો ભાસ થાય છ� તે હકીકત
�
ુ�
ે
ુ�
ે
���ના મલ�મા� એમનુ� િદમાગ �યા�ક બીજે ઘૂમી ર�ાનુ� લા�ય. પૂ�ુ� તો કહ� ક� સાતમા છ� ક� ઇ�લ ઇ�લ? જય જવાન!
ધોરણમા� ભણતા એમના િવ�ાથી�એ છ ઓ�રિજનલ િનબ�ધ ઓનલાઇન
એક આખા �કરણના અિધકારી છ�. ભાગીદારીમા� તો એમને ઈનામ પણ નથી સબિમટ કરવાના હતા અને છોકરાએ, એની મ�મીએ આ હોમવક� �ૂશન રણમા� �ી�યુ� ગુલાબ
�
ખપતુ�. જબરી ખુ�ારી! ટીચરને સ�પી દીધેલુ�. અડધો ડઝન િવષયમા એક હતો- લોકડાઉન દરિમયાન
સુરેષ ýશી કથાવાતા�મા� ઘટનાનુ� િતરોધાન ચાહતા હતા. બ�ી કહ� છ� વા�ચેલુ� અને સૌથી વધુ ગમેલુ� પુ�તક. હવે ટીચરને ખબર નહોતી ક� એના ઊભેલો રાજુ િવજેતા યુવાનને ýઇને િવચારતો હતો, ‘આ છોકરો મારા કરતા�
ે
ક�- ‘હ�� ઘટના િવના ન જ લખી શક��!’ ‘પડઘા ડ�બી ગયા’ અને ‘એકલતાના �ટ�ડ�ટ� કયુ� પુ�તક વા�ચેલુ�, અરે ક�ઈ વા�ચેલુ� ક� નહીં. એમણે હવે પોતાની રીતે પણ વધારે રાજેશ ખ�નો ક�મ લાગતો હશ?’
�કનારા’ જેવી નવલો તથા ‘તમે આવશો?’ અને ‘એક સા�જની મુલાકાત’ જેવી એવી કોઈ બુક શોધવાની હતી જે વા�ચી હોવાનો દાવો બાર-તેર વષ�નો છોકરો અચાનક એની નજર થોડ� દૂર ઊભેલી આધેડ �મરની એક ��ી પર પડી.
વાતા�ઓ ��ટા�તો લેખેય �યાનપા� છ�. 1972-73મા� બ�ી પર ‘ક��ી’ જેવી કરી શક�, અને પછી એમા�થી એને શુ� ગ�યુ� એ લખી શક�. છોકરો અને મ�મી- ��ીએ પણ તેની સામે ýયુ�. બ�ને એકબીýને ઓળખી ગયા�. રાજુ તે ��ીની
�
અ�ીલ વાતા માટ� ક�સ ચાલેલો! પ�પા િનરા�તમા� છ�. પરેશાન તો ટીચર છ�. રોજ બીજુ� હોમવક� તો કરી આપે પાસે પહ�ચી ગયો. શોરબકોરના માહોલમા તેણે ��ીના કાનમા� ગણગણાટ
�
ઈિતહાસ-રા�યશા��-સમાજશા�� જેવા િવષયોમા� બ�ીને રસ હતો. છ�, હવે આ એ�સ�ા બોજ? કય�, ‘રાધા?’ ��ીએ હા પાડી. રાજુએ પૂ�ુ�, ‘તુ� ક�મ આટલી બધી તાળીઓ
એટલુ� જ નહીં તેઓ એ િવષયના અ�યાસી પણ હતા. ‘વાતાયન’ અને પાડ� છ�? પેલો યુવાન તારો દીકરો છ�?’રાધાની �ખોમા� વીસ વષ� પહ�લા�નુ�
‘�પીડ�ેકર’ જેવી ધારદાર કોલમોના લેખક લેખે પણ બ�ી ઘણા લોકિ�ય હતા. નીલે ગગન �� તલે ખેતર ઊભરી આ�યુ�, ‘એ મારો નહીં, પણ આપણો દીકરો છ�, પણ તુ� અહી ં
પ�કાર તરીક� બ�ી ‘ડ�ટાબેઝ’ લખનારા, કોઈની શેહશરમ િવના આ�મકતા �યા�થી?’‘ફાઇનલ રાઉ�ડમા� તારા દીકરાએ જેને હરા�યો તે મારો દીકરો છ�.’
દાખવનારા લેખક હતા. પોતાની �ણ ભાગમા� �ગટ થયેલી આ�મકથા ક�લ 82 િબિલયન ડોલસ�નો ધુમાડો કરે છ�. તેના �થાને ક�પના કરો ક� તે નાણા� રાજુએ સહ�જ ચચરાટ સાથે ક�ુ�. રાધાએ રાજુ ઉફ� રાજેશ ખ�નાને ટોણો
‘બ�ીનામા’ (1988)મા� એમના øવનસ�ઘષ� અને ‘ગિદ�શના િદવસો’નુ� બ�ને દેશોની કફોડી ગરીબી, ભૂખમરો દૂર કરવા, આરો�ય અને ઉ�ોગોને માય�, ‘તને ‘સ�ા ઔર જૂઠા ’ �ફ�મ બહ� ગમતી હતી ને? આજે સાચાએ
આલેખન છ�. ‘�ાનિવ�ાન �ેણી’ના 25 ��થો, ‘ઈિતહાસ અને સ��ક�િત’ બઢાવો આપવા વપરાયા� હોય તો... પરંતુ જે નથી તે નથી ને જે છ� તે છ�. ખોટાને હરાવી દીધો. તારુ� બૂ�દ તારા જ બૂ�દ સામે હારી ગયુ�.’
િવશેના ચૌદ ��થો અને ‘યુવાનો અને øવનનુ� આકાશ’ િવશેના સોળ ��થોમા� તો શુ� નથી ને શુ� છ�? પા�ટ�શનમા� પા�ચથી દસ લાખ લોકો નાશ પા�યા! (સ�યઘટના પર આધા�રત. આવ�યક ફ�રફારો કયા� છ�. રાજુ પોતે અ�ય�ત
ઘ�ં બધુ� એમના પ�કાર�વની અને �યા�યાનોની નીપજ છ�. સાચેસાચ લોહીની નદીઓ વહી. સાચા �કડાની કોઈને ýણ નથી. પણ બિલ�ઠ હતો. એને �યા� ખબર હતી ક� એનો જમણો હાથ એના જ ડાબા હાથ
મુ�બઈ જેવા મહાનગરના ‘શેરીફ’ રહ�વાનુ�-હોવાનુ� સ�માન પામેલા મન�વી ભાગલાના કારણે ધમ� આધા�રત રા�� પા�ક�તાન ફ�ત મુ��લમો માટ�, સાથે ભીડાવાનો છ�?)�
મનમોø લેખક બ�ી, 2005મા� એકમા� સ�તાન દીકરી રીવાને િવલાપ કરતી પણ ધમ�િનરપે� રા�� િહ�દુ�તાન િહ�દુ, મુ��લમ શીખ વગેરે સૌને માટ�? આ
મૂકીને િચરિન�ામા� પોઢી ગયા. વાત પા �ક�તાનથી øવ બચાવી ભાગી આવેલા કરોડો િહ�દુઓને સમýઈ SCI-લે��
નહીં; શીખોને પોતાનો અલગ દેશ માગવાનુ� સૂ�યુ�, અને થોડા� વષ� બાદ
આપણી વાત િબનક�દરતી રીતે ýડાયેલા ઇ�ટ પા�ક�તાનમા�થી બા�ગલાદેશનો જ�મ થયો. કરી હતી. �વાભાિવક રીતે એવો �� થાય જ ક�, એક �ય��તમા� વધુમા� વધુ
હø આજે પણ ભારત અને પા�ક�તાન એકબીýને દુ�મન માને છ�, �યાનત ક�ટલી પસ�નાિલટીનુ� એકસાથે હોવુ� સ�ભવ છ�! વૈ�ાિનકોના� જણા�યા મુજબ,
આ�ાસન લીધુ� ક� િનબ�ધ તો સારો, ઇ�ટરે��ટ�ગ અને ઓ�રિજનલ િવચારો છ�, �યાનત છ�, �યાનત છ� એ િવચારધારાને જેમા� એક ભાષા બોલતી ને એક એક માણસ સરેરાશ 8 થી 13 �ય��તને એકસાથે પોતાનામા� સમાવી શક� છ�,
�
સાથે લ�યો છ�. આજની તારીખમા પણ શુ� ýડણીનો આ�હ રાખતા � ખા�ં ખાતી ને એક ગા�ં ગાતી �ýઓ પર�પરના હ��ડયા દબાવવા આતુર છ�! પરંતુ અમુક ક�સ એવા પણ ન�ધાયા છ� જેમા� �ય��તમા� 100 જેટલી અલગ
િવ�ાનો ક�ટાળાજનક લેખો લખ �યારે હ�� મારી ýતને આવુ� ઠાલ તોયે હ��ફાળ �� પણ વેઇટ, ખરેખર છ�? ગગનવાલાએ વા�ચેલુ� ક� ભારતીય ટીમ પા�ક�તાન અલગ પસ�નાિલટીએ દેખા દીધી હતી! મે�ડકલ સાય�સ હજુ ‘મ��ટપલ
ે
ુ�
આ�ાસન આપુ� છ��. આમેય ýતનો બચાવ કરવાનો આવે �યારે આપણા� ગયેલી �યારે પા�ક�તાની ટ��સીવાળાઓએ ભારતીયો પાસેથી પૈસા લેવાની ના પસ�નાિલટી �ડસઓડ�ર’ની દવા શોધી શ�યુ� નથી! એવી ઘણી થેરપી છ� જેના
સૌની ક�પનાશ��ત ખીલી ઊઠતી હોય છ�. બીý�ના� લખાણમા�થી બેઠા ઉતારા પાડ�લી! આપ હમારે મહ�માન હો! મુ�બઈ, િદ�હી ને અમદાવાદની શેઠાણીઓ �ારા લા�બા ગાળ� આ મનોરોગનુ� િનદાન શ�ય છ�. ટોક થેરપી, સાઈકો થેરપી,
કરનારા� લોકોમા� પણ ભલે �વત�� િવચારશ��ત અને ક�પનાશ��તની ખામી રોજ રા� િલ�જતથી પા�ક�તાની િસ�રયલો જુએ છ�. યે તેરી મેરી કહાની હ�. મે�ડક�શન, િહ�નો થેરપી તથા એડજે��ટવ થેરપીનો સહારો લઈને માણસ
ે
�
હોય પણ ચોરી પકડાઈ ýય �યારે એમના� બહાના એટલા� મ�ત હોય ક� એમા�થી પા�ક�તાની મુ�ટ�ડાઓ લતા મ�ગેશકરના� ગીતથી ઝૂમે છ�. �યાર સે �ફર �યૂ� મહ�ંશે છ�ટકારો મેળવી શક� છ�. િહ�નોથેરપીમા� �ય��તમા�ના તમામ �ય��ત�વો
જબરી હા�યકથા ઊપજે. ડરતા હ� િદલ! િધ�ાર ને ઝેર ફ�ત પોિલ�ટિશયનો ને ધમા��માઓની ચાલબાø ડોકટરને ��યુ�ર આપે છ�. આથી ‘િહ�નો�ટઝમ’ને અસરકારક ગણાવી શકાય.
આજે આ આખી કથા કરી, એમા� પણ એક િશ�ક િનિમ� બ�યા� છ�. જૂહ� છ�! કદાચ િસ�ેર િસ�ેર વરસ પછી હવે બ�ને �ýઓ ક�ટાળી છ�, તૂતૂમ�મ�થી, છતા પ�રવારની હ��ફ, ધીરજ અને �ેમ જેવી ઉ�મ સારવાર �યા�ય શ�ય નથી.
�
�
િવ�તારની એક બહ� �િત��ઠત �ક�લમા ભણતા િવ�ાથી�ઓને એ ગુજરાતી એક નવી શીતળ �ા��ત યુવાન �ýમા� આવી રહી છ�: હમ સબ એક હ�. યસ? ક�ટ��બ �ારા અપાતા �ેમથી �ય��ત આ મનોરોગની ચૂ�ગલમા�થી મુ�ત થઈ શક�.�