Page 14 - DBNA 082721
P. 14
Friday, August 27, 2021
ુ
ુ
મહાભારતના ક�ણ ગીતા મા� િહદઓનો જ નહી પરંત
�
યગપરષ છ, ભાગવતના
�
ુ
ુ
ુ
ુ
ક�ણ ભાવપરષ છ અન ે
ુ
�
�
�
ગીતાના ક�ણ યોગપરષ આખા િવ�ના ધમ�નો મહા�થ છ �
ુ
ુ
�
છ, યોગ�ર છ �
ે
�
�
�
�
ગીતાના સદભ આ ચાર મ�ાઓ વણી લઇન હ ‘ગીતાના િવ�ધમ’
ે
ુ
ે
�
�
ુ
�
�
�
�
વ ષ 1992મા તા. 17, 18, 19 ý�યઆરીમા �ો. અનતરાય �ગ થોડાક િવચારો વહચવા માગ છ. ગીતાના િવ�ાથી તરીક� મને એવી
રાવળ �મારક �યા�યાનોનુ આયોજન થય �યાર ‘ગીતાનો
�
�
ુ
�
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
િવ�ધમ’ િવષય પર ગજરાતી સાિહ�ય પ�રષદ (અમદાવાદ) �તીિત થઇ છ ક ગીતામા આ ચાર બાબતો સાવ સહજપણે ગથાઇ જતી
�
�
�
ે
ુ
�
ૂ
�
�
�
મા �ણ �વચનો કરવાનુ બ�ય હત. એ �વચનો પછીથી �ો. અનતરાય જણાય છ. મહાભારતના ક�ણ યગપુરષ છ, ભાગવતના ક�ણ ભાવપરષ
ુ
�
ુ
�
�
ુ
�
ુ
ુ
ુ
�
�
ુ
�
�
ે
�
ુ
�
�
ે
ુ
�
ે
�
મ. રાવળ �મારક સિમિત તરફથી પ��તકા �પ �ગટ થયા હતા. �ોતાઓની છ અન ગીતાના ક�ણ યોગપુરષ છ, યોગે�ર છ. રામાયણમા ધમના મરદડ
�
�
ે
ુ
�
સ�યા ઓછી હતી, પરંત જ �ાન��, વયો�� અન અનભવ��ો સામે તરીક� નીિતની �િત�ઠા થઇ છ. નીિતનો સબધ �િચ�ય સાથ છ, જન ચીની
�
ે
�
�
�
ે
ે
ે
ુ
ુ
ે
ે
ે
ે
ુ
બઠા હતા તમને ýઇન બોલતી વખત થોડીક �ýરીનો અનભવ થયો હતો. ભાષામા ‘િલ’ કહ છ. ગીતામા જ ધમની વાત થઇ છ, તન ‘િવ�ધમ’ કહી
ે
ે
�
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
�
સામ �મારક સિમિતના સ�યોમા ડો. ધીરુભાઇ ઠાકર, �ા. ચી. ના. પટ�લ, શકાય ખરો? િવ�ધમ એટલે શ? થોડાક મ�ા ટકમા ��તત છ :
�
ુ
ે
�
�
�
ુ
ુ
�
ૈ
ે
ે
�
ે
ુ
ુ
�ા. ડો. ક. સી. પરીખ અન ડો. પી. સી. વ� જવા મહાનભાવો �થમ (1) ધમ� અનક છ, પરત ધમત�વ એક જ છ. �
�
ં
ે
ૈ
�
�
હરોળમા બઠા હતા. પરતી તયારી કરી ન હોય, તો ભ�ય ભાર પડી ýય (2) ધમનો સબધ ઇ�ર સાથ હોય એના કરતાય વધાર માનવી સાથ ે
�
ે
�
ે
�
ે
ૂ
�
તવી ��થિત હતી. એ �યા�યાનમા બીજ િદવસ થોડી સ�યામા કટલાક છ.
�
�
�
�
�
ે
ે
ે
�
ે
�
ુ
�
�
�
�
ૂ
�
યવક-યવતીઓ પગિથયે બસીન મને સાભળી ર�ા હતા, એવ પાક �મરણ (3) ધમની િદશા દશ અન કાળથી પર એવા શા�ત મ�યો સાથ હોવી
�
ે
ે
ે
ુ
ે
ુ
ે
ુ
ે
ે
છ. થોડાક પ�રમાજ�ન સાથ એ �યા�યાનો અહી ��તત છ. ત વખત મારી ýઇએ.
ં
�
�
ે
ુ
�
ે
�
ે
ે
�
�
ે
વય 55-56 વષની હતી. હવ િવષય પર આવી ý�? (4) માનવીન શાિત, સત���, �મ અન આનદની ભાળ મળ તવ � ુ
�
ુ
�
�
�
�
ુ
�
ભારતીય પરંપરામા �ણ �કારના િવવકની �િત�ઠા થઇ છ : કશક િવ�ધમ તરફથી �ા�ત થવ ýઇએ. સતત તાણમા રાખ અન ે
ે
�
ે
1. આ�મ- અના�મ િવવક સ�ગણન નામ તાણમા રાખ એ ધમ નથી.
ે
ે
ે
�
ે
ુ
�
્
�
ે
ે
2. િન�ય- અિન�ય િવવક સહજન �કનારે માણસ ચાલતો રહ એ જ ખરી ધાિમકતા.
�
�
ે
ે
ે
�
�
ે
3. લ�ય- અલ�ય િવવક િવ�ધમ પાસ થોડીક અપ�ાઓ રહ છ. આ અપ�ાઓ માનવીય છ �
ે
ે
ે
�ીમ� ભગવ� ગીતામા આ�મ- અના�મ િવશન �િતપાદન અનક અન તથી જ માનવની પહ�ચમા છ. િવ�ધમ પાસ કઇ અપ�ાઓ રહ છ?
�
�
�
�
�
ે
�
ે
ુ
ે
�
�
�
�
વખત થત ýવા મળ છ. ગીતાની મળભત િન�ઠા આ�મિન�ઠા છ. જવાબમા પાચ મ�ય બાબતો જડ છ :
�
ુ
�
�
�
�
ૂ
ુ
ૂ
ે
ે
�
ુ
�
ે
�
�
ં
ુ
આ�મિન�ઠાન �ગટ કરનારા સદર શ�દો ગીતામા �યોýયા છ : પહલી અપ�ા : ન માનષા� ��ઠતર િહ �કિચ� ।।। (મહાભારત)
�
ુ
ુ
ે
આ�મવા�, આ�મસ�થ�, િજતા�મા, �ાનિવ�ાન��તા�મા, આ�મૌપ�ય, બીø અપ�ા : ��ી-પરષન સહøવન તદર�ત અન આન�દમય બન.
ુ
�
ુ
�
ે
�
ે
ુ
�
ે
અ�યા�મ, આ�મ��ત:, આ�મબિ��સાદજ�, આ�મિન�હ:, આ�મ �ીø અપ�ા : શાિત અન સ�િ�ન સહઅ��ત�વ શ�ય બન.
ે
ુ
�
ે
ુ
ે
ે
ે
સભાિવતા:, આ�મભાવ�થ:, આ�મરિત, આ�મવ�ત� ઇ�યાિદ. ચોથી અપ�ા : નાગ�રકતા અન ધાિમકતા વ� સમળ હોય.
�
ે
�
ઉપિનષદોની ��િવ�ા, એ જ તો છ ગીતાની આ�મિવ�ા! ગીતામા જ ે પા�ચમી અપ�ા : �મ અન આન�દ પામવાની સહજ ઝખનાનો ધમ �
ે
ે
�
�
ે
�
�
ે
�
ે
�
કોઇ આ�મવા� નથી તન માટ ‘અના�મન:’ શ�દ પણ �યોýયો છ. �વીકાર કરે.
�
�
ે
�
�
ુ
ે
�
�
ુ
િન�ય- અિન�ય િવવકની આધારિશલા પણ આ�માની અમરતા અન ે ધમની સાથોસાથ સ�ગણ અન દગણ જવી બ બાબતો આપોઆપ
ે
�
ુ
ે
�
�
દહની ન�રતાને જ ગણવી રહી. બૌ�દશન અના�મવાદી છ, ચાલી આવ છ. મોહમદ પયગ�બરને કોઇ અનયાયીએ પ� � ુ
ે
ૂ
ુ
�
�
ે
્
ુ
ુ
�
�
પરંત એ સ��ટની િન�ય-પ�રવત�નશીલતા સાથ ે : ‘સ�ગણ કોને કહવાય?’ પયગ�બર જવાબમા ક� : ‘જ ે
ૃ
�
ુ
ે
ે
�
ે
ýડાયલુ છ. બૌ�દશન પણ સ��ટની િન�ય મનને શાિત આપે અન �દયને ટાઢક આપે તન સ�ગણ
ુ
�
ૃ
્
ે
ે
�
�
ુ
�
ૂ
પ�રવત�નશીલતા પર પરતો ભાર મકનારુ � કહવાય.’ ‘દગણ કોને કહવાય?’ અનયાયીએ તરત બીý
�
ુ
�
ૂ
ુ
ે
ુ
ે
ુ
છ. ભગવાન બ� પણ પ�રવત�નતા સાથ ે �� પ�ો. પયગ�બર ક� : ‘દગણ તન કહવાય જ મનમા �
ુ
�
�
�
ે
ે
ુ
ૂ
�
ે
ે
ે
ે
ે
સતત ýડાયલી અિન�યતા (અન�ા) ખળભળાટ મચાવ અન �દયને બચન બનાવ.’ (ર�ફક ઝક�રયાનુ �
ે
ં
ુ
�
પર પોતાના ઉપદેશમા વારવાર ભાર પ�તક, ‘Muhammad and the Quran’, Penguin Books, પાન-91)
�
�
�
ે
ુ
મકતા. અિન�યતાથી ભરલી આ સ��ટમા � ખરી વાત એ છ ક સ�ગણ અ�ય પર ઉપકાર કરવા માટ નથી કળવવાનો.
ૃ
્
ૂ
�
�
�
�
�
્
થોડ�ક અવલોકન કયા પછી શાણા માણસ કશાક સ�ગણ કળવાય એમા જ આપણો સીધો �વાથ� રહલો છ. ધમ પાળવામા�
ુ
�
ે
�
�
ૂ
�
�
ે
અ�ય�ત, અ�મય, અનાિશન:, અિવ�ય�, િન�ય, લ�ય ચકી ýય છ. આથી જ સૌ મનુ�યોનો �વાથ રહલો છ.
�
ે
�
ે
ૂ
ૂ
ે
ૂ
ે
�
�
ે
�
�
ે
સવગત:, �થા�:, અચલ અન શા�ત એવા સ�મ ત�વની શોધ �યય��ટતા પણ �માદનુ જ બીજ ુ � ગીતાએ જ િવ�ધમ �બો�યો છ, ત મળભત રીત ‘�લોબલ’ છ. ગીતા
�
�
ુ
�
�
�
�
કરી છ. એ અિવરત શોધને પ�રણામે આપણને આ�માની સક�પના �ા�ત નામ ગણાય. અજન માટ ય� કરવુ એ આવા �યાપક સદભમા િવ�ધમન પા�પુ�તક છ.
ુ
�
ુ
�
�
�
�
�
થઇ. ગીતાબોધનો સાર આ�મબોધમા� આવી ýય છ. ‘�વધમ’ હતો. આમ �વધમનો બોધ �તતોગ�વા }}}
�
�
�
લ�ય-અલ�ય િવવક �ગ ગીતામા દખીત ખાસ કશ ન જડ, પરંત ુ િવ�ધમનો ઉ�ઘાટક બની ýય છ, જની પ�રણિત િન�કામ કમ�મા જ હોઇ
�
�
ુ
�
�
ુ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
્
�
�
�
�
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
�
�
�
ે
ે
ક�ણ અજનને ‘�વધમ’ માટ જ રીત અિભ��રત કરે છ, ત માટની લાબી શક. આિદ શકરાચાય િવવકને ‘મગટનો મિણ’ ગણા�યો અન ‘િવવક પાઘડીનો વળ છડ �
�
ે
ુ
ે
�
ે
ુ
ુ
્
�િ�યામા જ લ�ય-અલ�ય િવવકની વાત વણાઇ જતી ýવા મળ � ચડામિણ’ જવો ઉ�મ �થ માનવýતન �ા�ત થયો. શાણપણના મોિઝઝ �યાયમા સ�ગણ જએ છ.
ે
ે
�
�
�
ૂ
ે
�
ુ
ુ
્
�
છ. મોહિનરસન એ ગીતાન લ�યિબદ છ અન ત �વધમની આવા �દશન જ ‘�ફલસફી’ કહવામા� આવ છ. બ�ાડ રસલ બ� કરણામા સ�ગણ જએ છ. �
ુ
ુ
ે
�
�
�
ે
ૂ
ે
ુ
ુ
�
�
�
ે
ે
�
ુ
�
્
ુ
ે
ે
�
ૂ
ે
સમજણ િવના �ા�ત થઇ જ ન શક. �વધમ ý લ�ય�ા��ત જવો ગિણતશા��ી અન �ફલોસોફર �ફલસફીન િવ�ાન મહાવીર અિહસામા સ�ગણ જએ છ.
�
�
�
ે
ુ
ે
�
�
�
�
ુ
ૂ
માટ આવ�યક હોય, તો અલ�ય માટ સમય બગાડ તવો િવચારોના અન ધમની વચાળ� આવલી અ��ણભિમ ‘no man’s લાઓ �ઝ તાઓ (સહજ)મા સ�ગણ જએ છ. �
ુ
ુ
્
�
ે
�
ે
્
�
ે
ુ
ુ
પરધમ� ‘ભયાવહ:’ જ બની રહ ન? ગોવધ�નરામ પણ land’ તરીક� �માણ છ. ક��યિશયસ �િ��ય (િલ)મા સ�ગુણ જએ છ. �
�
ે
ં
ૂ
ં
્
�
ુ
લ�ય-અલ�ય િવવકની વાત કરી છ. અહી એક વાત �દાવનમા � �ીસની દશન પરંપરાએ �ફલસફીના ��મા જ ે ઇસ િ��ત �મમા સ�ગણ જએ છ. �
ુ
ે
ુ
�
�
�
ે
ે
ુ
ુ
ે
્
ૂ
ે
ે
ઉમરવાની છટ માર લવી છ. જ અલ�ય છ, ત બાબતમા � મ�યવાન ચાસ પા�ા તન સહાર હ અહી માર હળ પયગબર નકી (�ામાિણકતા)મા સ�ગણ જએ છ.
�
ે
�
ે
�
ે
ે
ે
�
ં
�
ે
�
�
�
ુ
�
અ�યત સિ�ય રહનારો મખ માણસ પણ �માદી જ ગણવત શાહ હકાર છ. �ીક પરંપરામા ચાર િવભાગોમા �ફલસફીની ગાધી સ�યિન��ામા સ�ગણ જએ છ. �
�
�
ૂ
�
ુ
�
્
ુ
�
�
ુ
�
ૂ
�
�
ુ
�
�
�
ગણાવો ýઇએ. િચ�કળાની સાધના કરનારો કળાકાર �ડી ખડ થઇ છ : ન�ધ : ગીતાના સોળમા અ�યાયમા દવી સપિ� અન અાસરી સપિ�મા રહલો
�
ે
�
�
ૈ
ે
�
�
ુ
�
�
�
ે
અ�ય બાબતોમા સિ�ય રહ અન શ��ત વડફી માર, તો ત ે (1) વા�તવમીમાસા (Ontology) તફાવત સ�ગણ અન દગણ વ�ના તફાવતન આબાદ �ગટ કરનારો છ. øવનના
ે
�
ે
્
ુ
ુ
�
ે
ે
�
ુ
ે
કળાકાર પણ �માદી ગણાય. એચ. ø. વ�સની નવલકથા, (2) �ાનમીમાસા (Epistemology) કર�� પર સ� અન અસ� વ� સતત અથડામણ ચાલતી જ રહ છ. ગીતામા �
ે
�
ે
�
ે
ુ
�
�
ે
ુ
ૂ
�
ૂ
‘લવ એ�ડ િમ�ટર લઇશામ’નો નાયક લઇશામ પરી�ામા �ચા ગણ (3) મ�યમીમા�સા (Axiology) �ાન, કમ� અન ભ��તનુ સગમતીથ રચાય છ. એમા øવનયોગ
ૂ
ે
�
ુ
�
�
�
�
�
�
ે
ુ
ૂ
ે
લાવવાન લ�ય ન�ી કરે છ, પરંત એક ક�યાના �મમા પડ� છ અન મળ (4) આ�વીિ�કી (Metaphysics) �ગટ થતો દીસ છ. �
�
�
ુ
�
ે