Page 18 - DIVYA BHASKAR 082021
P. 18

Friday, August 20, 2021   |  15



                             આઝાદી પછી 52 વ�� øવેલા� દુગા�ભાભી િવશે પા�પુ�તકોમા� ક�

                                                               ે
                              સમાચાર મા�યમોમા� �યારે, ક��લુ� અન ક�વુ� �ોજે�શન થયુ�?
                                                                                            ે
        જબ વ�ત ગુલશન પર ખડા થા, તબ લહ� હમન િદયા,


          અબ બહાર આઇ હ�, તો કહતે હ� યહ તેરા કામ નહીં




                                                �
         આ      ઝાદીના સ��ામના� ઘણા� ��યો અમર બનીને ��િતમા સચવાઇ   પહ�ચાડી આપવાનુ� હતુ�. જેવી રીતે હનુમાનø માટ� કહ�વાય છ� ક� ‘તમે
                ર�ા� છ�. ક�ટલા�ક ýણીતા� છ� ક�ટલા�ક ઓછા� ýણીતા� અને ક�ટલા�ક
                                                          રામøને ઋણી રા�યા’ એવી જ રીતે દુગા�ભાભીને કહી શકાય ક� ‘તમે કોઇ
                િવ��િતના �ધકારમા� ખોવાઇ ગયા� છ�. આવુ� જ એક ��ય જે   મામૂલી માણસને નહીં, પણ શહીદ-એ-આઝમ ભગતિસ�હને ઋણી રા�યા.’
        ઘોર �ધકારમા� નાગમિણ જેવુ� ઝળકી ર�ુ� છ�, તે આજથી લગભગ નેવુ� વષ�   દુગા�ભાભી અને ભગવતીચરણ ભારતના ઇિતહાસના ‘િમડનાઇટ િચ��ન’
            �
        પહ�લા કોલકાતાના રેલવે �લેટફોમ� પર ક�ઇક આવી રીતે ભજવાયુ� હતુ�.   હતા. ગુમનામ રાિ�નો �ધકાર એમના �દાનને �સી ગયો. દુગા�ભાભીના  �
                                                            �
                                                                               ં
        ભગવતીચરણ વોહરા નામના એક સશ�� �ા�િતકારી યુવાન ��નમા� આવી   પરા�મના અનેક �ક�સાઓ છ�. અહી �થળસ�કોચના કારણે એકાદ-બે રજૂ કરુ�
                                                                                �
        રહ�લા અý�યા મહ�માનોને રીિસવ કરવા માટ� થોડી આતુરતા અને   છ��. જે િદવસે વડી ધારાસભામા ભગતિસ�હ બો�બ િવ�ફોટ કરવાના
        ઘણીબધી બેચેની સાથે �લેટફોમ� પર �ટા મારી ર�ા છ�. એમના     હતા, તે િદવસે િદ�હીના એક શા�ત ગાડ�નમા� ક�ટલાક િમ�ો
        હાથમા એક ટ�લી�ામ છ�, જેમા� લખેલુ� છ� : ‘હ�� અને દુગા�વતી   ઉýણી માણવા ભેગા� થયા�. સપાટી પરથી સામા�ય દેખાતા આ
            �
                                                                                                      �
        લખનૌ-કોલકાતા ��નમા� આવી ર�ા� છીએ. અમને લેવા   ર�મા�         ��ી-પુરુષો �દરથી �ા�િતની ભડભડતી મશાલ જેવા� હતા.
        માટ� આવý.’                                                   દુગા�ભાભી, ભગવતીચરણ, સહ�જ સમજણો થયેલો પુ�
                  �
          ટ�લી�ામમા મોકલનારનુ� નામ ન હતુ�. �ા�િતવીરોના�   ખી�યુ� ગુલાબ  સચી, ભગતિસ�હ, ચ��શેખર આઝાદ, બટ�ક��ર દ� અને
        માથા પર ફ�ત કફન હોય છ�, નામ નથી હોતુ�. ��ન આવી               દુગા�ભાભીના નણ�દ સુશીલા હતા. બધા�ના� મનમા� આશ�કા   �વત��તા િદને સવાલ :
           �
                                                                             �
                                                                                        �
        પહ�ચી. પેસે�જસ� બહાર ઠલવાવા મા��ા. એક પણ   ડૉ. શરદ ઠાકર      હતી ક� ભગતિસ�હ માટ� િજ�દગીની કદાચ એ �િતમ
        પ�રિચત ચહ�રો દેખાતો ન હતો. એટલામા� એક યુવાન                 �ણો હતી. આવનારી કાળરાિ�ની ઉજવણી કરવા માટ�
        યુરોિપયન કપલ સામે આવીને ઊભુ� ર�ુ�. પુરુષની હાઇટ            દુગા�ભાભી ભગતિસ�હને ભાવતી વાનગીઓ રા�ધીને લા�યા  �  સવાસો કરોડના દેશ મા��
                                                                   �
        અિમતાભ કરતા� વધારે હતી અને અવાજ અમરીશ પુરી કરતા�         હતા.  પોતાના હાથે ભગતિસ�હને મીઠાઇઓ અને ફળો જમાડીને
        વધારે ઘેરો હતો. પે�ટ, શટ�, ઓવરકોટ અને ચહ�રાને લગભગ ઢા�કી   દુગા�ભાભીએ માનીતા િદયરને િવદાય આપી. સુશીલાએ �ગળી
        દેતી િતરછી હ�ટ ધારણ કરેલા એ યુરોિપયન પુરુષના ગળામા�થી પ�ýબી લહ�કો   ઉપર કાપ મૂકીને ભગતિસ�હના કપાળ પર ર�તિતલક કયુ�. ભગવતીચરણે   7 મેડલ પ�રતા� છ�?
                                                                        �
        નીક�યો, ‘અબે લાલે કી ýન, અપને યાર કો નહીં પહચાના?’  િમ� ભગતના હાથમા પોતે બનાવેલા બો�બગોળા મૂ�યા. પછી સૌ છ�ટા�
                                             �
          આ સા�ભળીને ભગવતીચરણના� મોમા�થી દબાયેલા અવાજમા મોટ�� સમ�દરી   પ�ા�. આઝાદ એ િમશનમા� ýડાયા ન હતા. ભગતિસ�હ અને બટ�ક��ર વડી
        મોજુ� નીકળી ગયુ�, ‘અરે, ભગત! તુમ?’ િહ�દુ�તાનની મદા�ના તવારીખનો   ધારાસભામા �વેશી ગયા.                 આઝાદીને 70થી વધુ વ�� વી�યા� છ� છતા� હજુ
                                                                 �
        સૌથી ýણીતો અને માનીતો યુવાન ભગતિસ�હ ઓળખાઇ ગયો, પણ એની   વોહરા પ�રવાર ઘોડાગાડીમા� બેસીને વડી ધારાસભાની ઇમારત ફરતે
        સાથેની ��ી કોણ હતી? ભગવતીચરણે હવે યુરોિપયન વ��ોમા શોભતી,   ચ�ર કાપતો ર�ો. થોડી જ વારમા� એમના કાને બો�બધડાકાઓ અને   ભારત મેડલ ��લીમા� નીચલા �મે છ�
                                               �
        એક  વષ�ના�  બાળકને                                        ચીસાચીસના અવાý પ�ા. એ લોકો સમø ગયા ક� �ા�િતના
        તેડીને ઊભેલી                                               ભગતે  દેશભ��તનુ�  ભજન  ગાઇ  ના�યુ�  હતુ�.  એ  પછી   �યો ઓિલ��પ�સના સમાપનને સ�તાહ વીતી ગયુ�. દેશ હજુ 7
                                                                                                                                                   �
                                                                     ધુમાડાના  ગોટાઓ  વ�ેથી  િ��ટશ  રાજની  પોલીસ   ટો  મેડલ ø�યાના ખુમારમા� છ�. પહ�લી વાર દેશમા અિદિત
                                                                       બે �ા�િતકારીઓને પકડીને બહાર આવી. ચારે બાજુ   અશોકની ગો�ફ મેચ ýવા માટ� લોકો 4 વાગે ઊઠીને મેડલની
                                                                       કોલાહલ મ�યો હતો. ભગતિસ�હ ઘોડાગાડી પાસેથી   �તી�ા કરતા ýવા મ�યા. ભારતીય ટીમ ��લે�ડમા� 5 મેચની વ�ડ� ટ��ટ
                                                                      પસાર થયા, �યારે નાનકડો સિચ�� ýરથી િચ�લાઇ   ચે��પયનિશપની સી�રઝ રમી રહી હતી, �યારે દેશનુ� �યાન હોકી અને �વેલીન
                                                                   ઊ�ો, ‘લ�બે ચાચા...! લ�બે ચાચા...!’ ભગતિસ�હ� આવી   �ો તરફ હતુ�. ઓિલ��પ�સમા� ભારતનુ� સવ��ે�ઠ �દશ�ન ર�ુ�. 127 એ�લી�સ,
                                                               �ણોમા� પણ નીડરતાપૂવ�ક નાનકડા ભ�ીý સામે ýઇ અને ��મત   લાખોની માનવકલાકની મહ�નત અને તેનુ� પ�રણામ? 1 ગો�ડ, 2 િસ�વર અને
                                                                 ુ�
                                                             રેલા�ય. હડબડાયેલી પોલીસ એને લઇને øપમા� રવાના થઇ ગઇ. ý   4 �ો�ઝ મેડલ. શુ� આ પૂરતા� છ�? એિશયાઈ દેશો-ચીન અને ýપાને આ
                                                             પોલીસના મનમા� સહ�જ પણ શ�કા ગઇ હોત તો ભગતિસ�હના સાથીદારો   ઓિલ��પકમા� અનુ�મે 38 અને 27 ગો�ડ મેડલ øતીને તરખાટ મચાવી દીધો
                                                              તરીક� ભગવતીચરણ, દુગા�ભાભી અને સુશીલા એરે�ટ થઇ ગયા� હોત.  છ�. ભારત 2024ના ઓિલ��પ�સ સુધીમા� જનસ��યાને આધારે ચીનને પાછળ
                                                                                                                                          �
                                                                          ભગતિસ�હ તો એ પછી ફા�સીના મા�ચડ� ઝૂલી ગયા.   છોડી દેશે. છતા ટો�યો ઓિલ��પકની મેડલ ટ�લીમા ભારત 48મા �મા�ક� છ�.
                                                                                                                     �
                                                                           અમર થઇ ગયા. ભગવતીચરણ કોલકાતાના   ક�મ?       આઝાદી મ�યાને 70થી વધુ વષ� વી�યા છ� છતા હજુ ભારત
                                                                                                                                             �
                                                                                                                                                 �
                                                                                                                                                   �
                                                                            �ા�િતકારીઓ  પાસેથી  બો�બ  બનાવવાની             અ�ય દેશોની સરખામણીએ મેડલ ટ�લીમા નીચલા
                                                                            ટ���નક  શી�યા  હતા.  એક  િદવસ  નવા               �મે છ�.
                                                                           બનાવેલા બો�બનુ� ટ���ટ�ગ કરવા માટ� જ�ગલના             ભારતીય  ક�ચર  જ  મહાન  છ�  અને
                                                                         એકા�ત �થળ તરફ જતા હતા, �યારે એમના હાથમા  �  �પો���સ   પિ�મી સ��ક�િતઓ ખરાબ છ� એવા �યૂગલ
                                                                       જ બો�બ ફા�ો અને મા� �ીસ વષ�ની �મરમા�                    વગાડતા એક ચો�સ વગ�ને કદાચ ખબર
                                                                       ભગવતીચરણ આથમી ગયા.                    નીરવ પ�ચાલ        નથી ક� ભારતમા� �પો�સ� ક�ચર સાવ નøવુ�
                                                                        દુગા�ભાભી  તમામ  �ા�િતકારીઓ  માટ�  સ�દેશાની           અને �ાદેિશક રીતે છ�ટ��છવાય છ�. એનુ� સૌથી
                                                                                                                                               ુ�
                                                                  આપ-લેની ફરજ બýવતા� ર�ા�. ભૂગભ�મા� રહીને ��ેý સામે          મોટ�� કારણ એ છ� ક� ભારતીયોની સમજ �માણે
                                                             સશ�� લડત ચલાવતા તમામ �ા�િતવીરો દુગા�ભાભીને ‘ટપાલ પેટી’         �પો�સ�મા� કોઈ ક��રયર નથી અને �પો�સ� ક��રયર
                                                          કહીને બોલાવતા હતા. ગુજરાતની આ �ા�ણ યુવતી તેની સાડીની આડમા�     બને તો �રટાયર થયા બાદ નોકરી મેળવવી મુ�ક�લ
                                                                                                                              �
                                                          િપ�તોલ સ�તાડીને ફરતી હતી.                        છ�. આપણી િશ�ણ �યવ�થામા રા��ીય �તરે ખેલક�દનો સમાવેશ થયો નથી.
        મેડમને ઝીણી નજરે ýવાનો �ય�ન કય�. મેડમ હસી પડી, ‘હ�� દુગા�. તમારી   1930ની આઠમી ઓ�ટોબર. દિ�ણ મુ�બઇના લેિમ��ટન રોડ પર આવેલા   ફરિજયાત ભણતર સાથે ફરિજયાત ખેલક�દ નથી જે કારણે �ોપઆઉટ �ટ�ડ�ટને
        પ�ની. મને ન ઓળખી?’                                પોલીસ �ટ�શનની બહાર એક ��ેજ યુગલ ઊભુ� હતુ�. પિત પોલીસ સાજ��ટ   �પો�સ�મા� કાર�કદી� બનાવવાનો મોકો નથી મળી ર�ો. શાળાઓના સ�ક�લ
          ભગવતીચરણ બધુ� સમø ગયા. એમની પ�ની દુગા�દેવી સો�ડસ�ની   િમ. ટ�લર હતો. સાથે એની પ�ની હતી. �યા�થી એક કાર પસાર થઇ. અચાનક   સ�કોચાતા ýય છ� અને તેને કારણે �યવ��થત �પો�સ� કો��લે�સના અભાવ  ે
        હ�યામા મો�ટ વો�ટ�ડ આરોપી ભગતિસ�હને ભગાડવા માટ� ગુ�તવેશે   પૂરપાટ વેગે દોડતી કારમા�થી એક અý�યા શ�સે િપ�તોલમા�થી ફાય�રંગ કયુ�.   �પો�સ� કોરાણે મુકાઈ ýય છ�. જે સ��યામા� એ��જિનયસ� ક� એમ.બી.એ.
             �
        લાહોરથી લખનૌ અને �યા�થી ��ન બદલીને કોલકાતા સુધી આવી પહ�ચી હતી.   એક બુલેટ પુરુષના હાથમા અને �ણ બુલેટ ��ીના પગમા� થઇને આરપાર   �ે�યુએટની બેચ બહાર પડ� છ� તેની સાપે�ે એ�લી�સની સ��યા પા�ખી છ�.
                                                                          �
        પ�નીનુ� સાહસ, પરા�મ અને દેશભ��ત િનહાળીને પિતના િદલમા� �ેમના�   નીકળી ગઇ. ��ેજ સરકાર માટ� બેવડ�� આ�ય� હતુ�. દોડતી ક ારમા�થી કોઇ   પીપ�સ �રપ��લક ઓફ ચાઈના અગાઉ અ�ય નામ હ�ઠળ ઓિલ��પકમા�
        પૂર ઊમ�ા�. એ આટલુ� જ બો�યા, ‘દુગા�વતી, સાચ કહ�� તો મ� તને પહ�લી   આવુ� અચૂક િનશાન શી રીતે લઇ શક�? બીજુ� આ�ય� �યારે સý�યુ� �યારે   ભાગ લેતુ� હતુ�, પરંતુ 1984 બાદ તેઓએ તમામ ઓિલ��પકની મેý�રટી
                                        ુ�
                                                                                                                            ુ
        વાર આજે જ ઓળખી.’ �ગતપણે હ�� માનુ� છ�� ક� ‘રણમા� ખી�ય ગુલાબ’ની   ખબર પડી ક� ગોળીબાર કરનાર શ�સ કોઇ પુરુષ ન હતો, પણ એક ��ી   ઇવે�ટમા� ભાગ લેવાનુ� ચાલ કયુ�. 1988 સેઉલ ઓિલ�પકમા� 5 ગો�ડ મેડલ
                                              ુ�
                                                                        �
        વાતા�ઓમા� અ�યાર સુધીમા� િનરુપાયેલા હýરો રોમે��ટક સ�વાદો કરતા� આ   હતી! આખા મામલામા દુગા�ભાભીનુ� નામ ન આ�યુ�. વષ� બાદ એમણે ýતે   અને 20 વષ� બાદ 2008 ઓિલ��પકમા� 48 ગો�ડ મેડલ øતીને િવ�મ
        �ા�િતકારી પિત-પ�ની વ�ેનો ટ��કો સ�વાદ વધુ અથ�પૂણ� અને રોમે��ટક છ�.  આ વાત કબૂલ કરી.                 સજ�નાર ચીને  અ�યાર સુધી 275 ગો�ડ મેડલ ø�યા છ�. આ ક�વી રીતે શ�ય
          આઝાદીની ઇમારતના� િશખર પર બે-ચાર નામોની ધýઓ ફરફરે છ�, પણ   ભરયુવાનીમા� પિતને ગુમાવી દેનાર દુગા�ભાભી ખૂબ લા�બુ આયુ�ય   બ�યુ�? માઓ ઝે ડ�ગે 1949મા� પોતાના દેશવાસીઓને અપીલ કરી હતી ક�
                                                                                           �
        એના પાયામા દુગા�દેવી અને ભગવતીચરણ જેવી અનિગનત �ટો ધરબાયેલી   ભોગવીને 1999મા� 92 વષ�ની જૈફ વયે અવસાન પા�યા. ગુલામ ભારતની   વૈિ�ક ફલક પર આપણી છબી સુધારવાની જ�ર છ�. ચીની સરકાર નાની
                �
                                                                        �
        છ�, જે દેખાતી નથી પરંતુ ઇમારતને મજબૂતી અવ�ય આપે છ�.  પુ�ી આઝાદીની હવામા �ાસ લઇ શકી એ એનુ� øવનસાફ�ય. દેશ આઝાદ   �મરે બાળકની નૈસિગ�ક �મતાને ઓળખીને તેમને બેડિમ�ટન, ડાઇિવ�ગ,
                                                    �
                                                                                             ે
          દુગા�દેવી એ સમયના તમામ �ા�િતકારીઓ માટ� ‘દુગા�ભાભી’ હતા.   થયો એ પછી 52 વષ� સુધી øવતા� રહ�લા દુગા�ભાભી િવશ પા�પુ�તકોમા�   િજ�ના��ટક, શૂ�ટ�ગ, ટ�બલટ�િનસ અને વેઇટિલ��ટ�ગ જેવા �પો�સ�મા� ��ઈન
                                                                                   �
                                              �
        અ�લાહાબાદમા વસેલા ગુજરાતી �ા�ણ પ�રવારમા� જ��યા� હતા. લાહોરમા�   ક� સમાચાર મા�યમોમા� �યારે, ક�ટલુ� અને ક�વુ� �ોજે�શન થયુ�? રામ�સાદ   કરે છ� અને દર ચાર વષ� ઓિલ��પ�સમા� અમે�રકા અને રિશયાને એકલપ�ડ�
                  �
        એમની જ �મરના ગુજરાતી તરવ�રયા યુવાન ભગવતીચરણ સાથે લ�ન   ‘િબ��મલ’નો શેર અનાયાસ યાદ આવી ýય છ��        હ�ફાવે છ�.
                                                                                                                                 �
                        �
        કરીને �ા�િતની ચળવળમા ýડાયા હતા. આપણે ક�પના ન કરી શકીએ   જબ ��ત ગુલશન પર ખડા થા, તબ લહ� હમને િદયા,    પૈસાથી મેડલ નથી મળતા. દેશમા ‘ખેલોગે ક�દોગે તો રહોગે ખરાબ ઔર
                                 �
                             �
                                                                                                                                                     �
                                 �
        એવા� પરા�મો દુગા�ભાભીએ કરી બતા�યા હતા. એમનુ� સૌથી મોટ�� પરા�મ   અબ બહાર આઇ હ�, તો કહતે હ� યહ તેરા કામ નહીં.   પઢોગે િલખોગે તો બનોગે નવાબ’ જેવી માનિસકતા �યા� સુધી રહ�શે �યા સુધી
                                    �
                                                                                                                    ુ�
        ��ેજ સરકારની બાજનજરમા�થી ભગતિસ�હને બચાવીને લાહોરથી કોલકાતા                 (શીષ�કપ���ત:  રામ�સાદ ‘િબ��મલ’)  આ ચ� ચાલત રહ�શે.
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23