Page 18 - DIVYA BHASKAR 082021
P. 18
Friday, August 20, 2021 | 15
આઝાદી પછી 52 વ�� øવેલા� દુગા�ભાભી િવશે પા�પુ�તકોમા� ક�
ે
સમાચાર મા�યમોમા� �યારે, ક��લુ� અન ક�વુ� �ોજે�શન થયુ�?
ે
જબ વ�ત ગુલશન પર ખડા થા, તબ લહ� હમન િદયા,
અબ બહાર આઇ હ�, તો કહતે હ� યહ તેરા કામ નહીં
�
આ ઝાદીના સ��ામના� ઘણા� ��યો અમર બનીને ��િતમા સચવાઇ પહ�ચાડી આપવાનુ� હતુ�. જેવી રીતે હનુમાનø માટ� કહ�વાય છ� ક� ‘તમે
ર�ા� છ�. ક�ટલા�ક ýણીતા� છ� ક�ટલા�ક ઓછા� ýણીતા� અને ક�ટલા�ક
રામøને ઋણી રા�યા’ એવી જ રીતે દુગા�ભાભીને કહી શકાય ક� ‘તમે કોઇ
િવ��િતના �ધકારમા� ખોવાઇ ગયા� છ�. આવુ� જ એક ��ય જે મામૂલી માણસને નહીં, પણ શહીદ-એ-આઝમ ભગતિસ�હને ઋણી રા�યા.’
ઘોર �ધકારમા� નાગમિણ જેવુ� ઝળકી ર�ુ� છ�, તે આજથી લગભગ નેવુ� વષ� દુગા�ભાભી અને ભગવતીચરણ ભારતના ઇિતહાસના ‘િમડનાઇટ િચ��ન’
�
પહ�લા કોલકાતાના રેલવે �લેટફોમ� પર ક�ઇક આવી રીતે ભજવાયુ� હતુ�. હતા. ગુમનામ રાિ�નો �ધકાર એમના �દાનને �સી ગયો. દુગા�ભાભીના �
�
ં
ભગવતીચરણ વોહરા નામના એક સશ�� �ા�િતકારી યુવાન ��નમા� આવી પરા�મના અનેક �ક�સાઓ છ�. અહી �થળસ�કોચના કારણે એકાદ-બે રજૂ કરુ�
�
રહ�લા અý�યા મહ�માનોને રીિસવ કરવા માટ� થોડી આતુરતા અને છ��. જે િદવસે વડી ધારાસભામા ભગતિસ�હ બો�બ િવ�ફોટ કરવાના
ઘણીબધી બેચેની સાથે �લેટફોમ� પર �ટા મારી ર�ા છ�. એમના હતા, તે િદવસે િદ�હીના એક શા�ત ગાડ�નમા� ક�ટલાક િમ�ો
હાથમા એક ટ�લી�ામ છ�, જેમા� લખેલુ� છ� : ‘હ�� અને દુગા�વતી ઉýણી માણવા ભેગા� થયા�. સપાટી પરથી સામા�ય દેખાતા આ
�
�
લખનૌ-કોલકાતા ��નમા� આવી ર�ા� છીએ. અમને લેવા ર�મા� ��ી-પુરુષો �દરથી �ા�િતની ભડભડતી મશાલ જેવા� હતા.
માટ� આવý.’ દુગા�ભાભી, ભગવતીચરણ, સહ�જ સમજણો થયેલો પુ�
�
ટ�લી�ામમા મોકલનારનુ� નામ ન હતુ�. �ા�િતવીરોના� ખી�યુ� ગુલાબ સચી, ભગતિસ�હ, ચ��શેખર આઝાદ, બટ�ક��ર દ� અને
માથા પર ફ�ત કફન હોય છ�, નામ નથી હોતુ�. ��ન આવી દુગા�ભાભીના નણ�દ સુશીલા હતા. બધા�ના� મનમા� આશ�કા �વત��તા િદને સવાલ :
�
�
�
પહ�ચી. પેસે�જસ� બહાર ઠલવાવા મા��ા. એક પણ ડૉ. શરદ ઠાકર હતી ક� ભગતિસ�હ માટ� િજ�દગીની કદાચ એ �િતમ
પ�રિચત ચહ�રો દેખાતો ન હતો. એટલામા� એક યુવાન �ણો હતી. આવનારી કાળરાિ�ની ઉજવણી કરવા માટ�
યુરોિપયન કપલ સામે આવીને ઊભુ� ર�ુ�. પુરુષની હાઇટ દુગા�ભાભી ભગતિસ�હને ભાવતી વાનગીઓ રા�ધીને લા�યા � સવાસો કરોડના દેશ મા��
�
અિમતાભ કરતા� વધારે હતી અને અવાજ અમરીશ પુરી કરતા� હતા. પોતાના હાથે ભગતિસ�હને મીઠાઇઓ અને ફળો જમાડીને
વધારે ઘેરો હતો. પે�ટ, શટ�, ઓવરકોટ અને ચહ�રાને લગભગ ઢા�કી દુગા�ભાભીએ માનીતા િદયરને િવદાય આપી. સુશીલાએ �ગળી
દેતી િતરછી હ�ટ ધારણ કરેલા એ યુરોિપયન પુરુષના ગળામા�થી પ�ýબી લહ�કો ઉપર કાપ મૂકીને ભગતિસ�હના કપાળ પર ર�તિતલક કયુ�. ભગવતીચરણે 7 મેડલ પ�રતા� છ�?
�
નીક�યો, ‘અબે લાલે કી ýન, અપને યાર કો નહીં પહચાના?’ િમ� ભગતના હાથમા પોતે બનાવેલા બો�બગોળા મૂ�યા. પછી સૌ છ�ટા�
�
આ સા�ભળીને ભગવતીચરણના� મોમા�થી દબાયેલા અવાજમા મોટ�� સમ�દરી પ�ા�. આઝાદ એ િમશનમા� ýડાયા ન હતા. ભગતિસ�હ અને બટ�ક��ર વડી
મોજુ� નીકળી ગયુ�, ‘અરે, ભગત! તુમ?’ િહ�દુ�તાનની મદા�ના તવારીખનો ધારાસભામા �વેશી ગયા. આઝાદીને 70થી વધુ વ�� વી�યા� છ� છતા� હજુ
�
સૌથી ýણીતો અને માનીતો યુવાન ભગતિસ�હ ઓળખાઇ ગયો, પણ એની વોહરા પ�રવાર ઘોડાગાડીમા� બેસીને વડી ધારાસભાની ઇમારત ફરતે
સાથેની ��ી કોણ હતી? ભગવતીચરણે હવે યુરોિપયન વ��ોમા શોભતી, ચ�ર કાપતો ર�ો. થોડી જ વારમા� એમના કાને બો�બધડાકાઓ અને ભારત મેડલ ��લીમા� નીચલા �મે છ�
�
એક વષ�ના� બાળકને ચીસાચીસના અવાý પ�ા. એ લોકો સમø ગયા ક� �ા�િતના
તેડીને ઊભેલી ભગતે દેશભ��તનુ� ભજન ગાઇ ના�યુ� હતુ�. એ પછી �યો ઓિલ��પ�સના સમાપનને સ�તાહ વીતી ગયુ�. દેશ હજુ 7
�
ધુમાડાના ગોટાઓ વ�ેથી િ��ટશ રાજની પોલીસ ટો મેડલ ø�યાના ખુમારમા� છ�. પહ�લી વાર દેશમા અિદિત
બે �ા�િતકારીઓને પકડીને બહાર આવી. ચારે બાજુ અશોકની ગો�ફ મેચ ýવા માટ� લોકો 4 વાગે ઊઠીને મેડલની
કોલાહલ મ�યો હતો. ભગતિસ�હ ઘોડાગાડી પાસેથી �તી�ા કરતા ýવા મ�યા. ભારતીય ટીમ ��લે�ડમા� 5 મેચની વ�ડ� ટ��ટ
પસાર થયા, �યારે નાનકડો સિચ�� ýરથી િચ�લાઇ ચે��પયનિશપની સી�રઝ રમી રહી હતી, �યારે દેશનુ� �યાન હોકી અને �વેલીન
ઊ�ો, ‘લ�બે ચાચા...! લ�બે ચાચા...!’ ભગતિસ�હ� આવી �ો તરફ હતુ�. ઓિલ��પ�સમા� ભારતનુ� સવ��ે�ઠ �દશ�ન ર�ુ�. 127 એ�લી�સ,
�ણોમા� પણ નીડરતાપૂવ�ક નાનકડા ભ�ીý સામે ýઇ અને ��મત લાખોની માનવકલાકની મહ�નત અને તેનુ� પ�રણામ? 1 ગો�ડ, 2 િસ�વર અને
ુ�
રેલા�ય. હડબડાયેલી પોલીસ એને લઇને øપમા� રવાના થઇ ગઇ. ý 4 �ો�ઝ મેડલ. શુ� આ પૂરતા� છ�? એિશયાઈ દેશો-ચીન અને ýપાને આ
પોલીસના મનમા� સહ�જ પણ શ�કા ગઇ હોત તો ભગતિસ�હના સાથીદારો ઓિલ��પકમા� અનુ�મે 38 અને 27 ગો�ડ મેડલ øતીને તરખાટ મચાવી દીધો
તરીક� ભગવતીચરણ, દુગા�ભાભી અને સુશીલા એરે�ટ થઇ ગયા� હોત. છ�. ભારત 2024ના ઓિલ��પ�સ સુધીમા� જનસ��યાને આધારે ચીનને પાછળ
�
ભગતિસ�હ તો એ પછી ફા�સીના મા�ચડ� ઝૂલી ગયા. છોડી દેશે. છતા ટો�યો ઓિલ��પકની મેડલ ટ�લીમા ભારત 48મા �મા�ક� છ�.
�
અમર થઇ ગયા. ભગવતીચરણ કોલકાતાના ક�મ? આઝાદી મ�યાને 70થી વધુ વષ� વી�યા છ� છતા હજુ ભારત
�
�
�
�ા�િતકારીઓ પાસેથી બો�બ બનાવવાની અ�ય દેશોની સરખામણીએ મેડલ ટ�લીમા નીચલા
ટ���નક શી�યા હતા. એક િદવસ નવા �મે છ�.
બનાવેલા બો�બનુ� ટ���ટ�ગ કરવા માટ� જ�ગલના ભારતીય ક�ચર જ મહાન છ� અને
એકા�ત �થળ તરફ જતા હતા, �યારે એમના હાથમા � �પો���સ પિ�મી સ��ક�િતઓ ખરાબ છ� એવા �યૂગલ
જ બો�બ ફા�ો અને મા� �ીસ વષ�ની �મરમા� વગાડતા એક ચો�સ વગ�ને કદાચ ખબર
ભગવતીચરણ આથમી ગયા. નીરવ પ�ચાલ નથી ક� ભારતમા� �પો�સ� ક�ચર સાવ નøવુ�
દુગા�ભાભી તમામ �ા�િતકારીઓ માટ� સ�દેશાની અને �ાદેિશક રીતે છ�ટ��છવાય છ�. એનુ� સૌથી
ુ�
આપ-લેની ફરજ બýવતા� ર�ા�. ભૂગભ�મા� રહીને ��ેý સામે મોટ�� કારણ એ છ� ક� ભારતીયોની સમજ �માણે
સશ�� લડત ચલાવતા તમામ �ા�િતવીરો દુગા�ભાભીને ‘ટપાલ પેટી’ �પો�સ�મા� કોઈ ક��રયર નથી અને �પો�સ� ક��રયર
કહીને બોલાવતા હતા. ગુજરાતની આ �ા�ણ યુવતી તેની સાડીની આડમા� બને તો �રટાયર થયા બાદ નોકરી મેળવવી મુ�ક�લ
�
િપ�તોલ સ�તાડીને ફરતી હતી. છ�. આપણી િશ�ણ �યવ�થામા રા��ીય �તરે ખેલક�દનો સમાવેશ થયો નથી.
મેડમને ઝીણી નજરે ýવાનો �ય�ન કય�. મેડમ હસી પડી, ‘હ�� દુગા�. તમારી 1930ની આઠમી ઓ�ટોબર. દિ�ણ મુ�બઇના લેિમ��ટન રોડ પર આવેલા ફરિજયાત ભણતર સાથે ફરિજયાત ખેલક�દ નથી જે કારણે �ોપઆઉટ �ટ�ડ�ટને
પ�ની. મને ન ઓળખી?’ પોલીસ �ટ�શનની બહાર એક ��ેજ યુગલ ઊભુ� હતુ�. પિત પોલીસ સાજ��ટ �પો�સ�મા� કાર�કદી� બનાવવાનો મોકો નથી મળી ર�ો. શાળાઓના સ�ક�લ
ભગવતીચરણ બધુ� સમø ગયા. એમની પ�ની દુગા�દેવી સો�ડસ�ની િમ. ટ�લર હતો. સાથે એની પ�ની હતી. �યા�થી એક કાર પસાર થઇ. અચાનક સ�કોચાતા ýય છ� અને તેને કારણે �યવ��થત �પો�સ� કો��લે�સના અભાવ ે
હ�યામા મો�ટ વો�ટ�ડ આરોપી ભગતિસ�હને ભગાડવા માટ� ગુ�તવેશે પૂરપાટ વેગે દોડતી કારમા�થી એક અý�યા શ�સે િપ�તોલમા�થી ફાય�રંગ કયુ�. �પો�સ� કોરાણે મુકાઈ ýય છ�. જે સ��યામા� એ��જિનયસ� ક� એમ.બી.એ.
�
લાહોરથી લખનૌ અને �યા�થી ��ન બદલીને કોલકાતા સુધી આવી પહ�ચી હતી. એક બુલેટ પુરુષના હાથમા અને �ણ બુલેટ ��ીના પગમા� થઇને આરપાર �ે�યુએટની બેચ બહાર પડ� છ� તેની સાપે�ે એ�લી�સની સ��યા પા�ખી છ�.
�
પ�નીનુ� સાહસ, પરા�મ અને દેશભ��ત િનહાળીને પિતના િદલમા� �ેમના� નીકળી ગઇ. ��ેજ સરકાર માટ� બેવડ�� આ�ય� હતુ�. દોડતી ક ારમા�થી કોઇ પીપ�સ �રપ��લક ઓફ ચાઈના અગાઉ અ�ય નામ હ�ઠળ ઓિલ��પકમા�
પૂર ઊમ�ા�. એ આટલુ� જ બો�યા, ‘દુગા�વતી, સાચ કહ�� તો મ� તને પહ�લી આવુ� અચૂક િનશાન શી રીતે લઇ શક�? બીજુ� આ�ય� �યારે સý�યુ� �યારે ભાગ લેતુ� હતુ�, પરંતુ 1984 બાદ તેઓએ તમામ ઓિલ��પકની મેý�રટી
ુ�
ુ
વાર આજે જ ઓળખી.’ �ગતપણે હ�� માનુ� છ�� ક� ‘રણમા� ખી�ય ગુલાબ’ની ખબર પડી ક� ગોળીબાર કરનાર શ�સ કોઇ પુરુષ ન હતો, પણ એક ��ી ઇવે�ટમા� ભાગ લેવાનુ� ચાલ કયુ�. 1988 સેઉલ ઓિલ�પકમા� 5 ગો�ડ મેડલ
ુ�
�
વાતા�ઓમા� અ�યાર સુધીમા� િનરુપાયેલા હýરો રોમે��ટક સ�વાદો કરતા� આ હતી! આખા મામલામા દુગા�ભાભીનુ� નામ ન આ�યુ�. વષ� બાદ એમણે ýતે અને 20 વષ� બાદ 2008 ઓિલ��પકમા� 48 ગો�ડ મેડલ øતીને િવ�મ
�ા�િતકારી પિત-પ�ની વ�ેનો ટ��કો સ�વાદ વધુ અથ�પૂણ� અને રોમે��ટક છ�. આ વાત કબૂલ કરી. સજ�નાર ચીને અ�યાર સુધી 275 ગો�ડ મેડલ ø�યા છ�. આ ક�વી રીતે શ�ય
આઝાદીની ઇમારતના� િશખર પર બે-ચાર નામોની ધýઓ ફરફરે છ�, પણ ભરયુવાનીમા� પિતને ગુમાવી દેનાર દુગા�ભાભી ખૂબ લા�બુ આયુ�ય બ�યુ�? માઓ ઝે ડ�ગે 1949મા� પોતાના દેશવાસીઓને અપીલ કરી હતી ક�
�
એના પાયામા દુગા�દેવી અને ભગવતીચરણ જેવી અનિગનત �ટો ધરબાયેલી ભોગવીને 1999મા� 92 વષ�ની જૈફ વયે અવસાન પા�યા. ગુલામ ભારતની વૈિ�ક ફલક પર આપણી છબી સુધારવાની જ�ર છ�. ચીની સરકાર નાની
�
�
છ�, જે દેખાતી નથી પરંતુ ઇમારતને મજબૂતી અવ�ય આપે છ�. પુ�ી આઝાદીની હવામા �ાસ લઇ શકી એ એનુ� øવનસાફ�ય. દેશ આઝાદ �મરે બાળકની નૈસિગ�ક �મતાને ઓળખીને તેમને બેડિમ�ટન, ડાઇિવ�ગ,
�
ે
દુગા�દેવી એ સમયના તમામ �ા�િતકારીઓ માટ� ‘દુગા�ભાભી’ હતા. થયો એ પછી 52 વષ� સુધી øવતા� રહ�લા દુગા�ભાભી િવશ પા�પુ�તકોમા� િજ�ના��ટક, શૂ�ટ�ગ, ટ�બલટ�િનસ અને વેઇટિલ��ટ�ગ જેવા �પો�સ�મા� ��ઈન
�
�
અ�લાહાબાદમા વસેલા ગુજરાતી �ા�ણ પ�રવારમા� જ��યા� હતા. લાહોરમા� ક� સમાચાર મા�યમોમા� �યારે, ક�ટલુ� અને ક�વુ� �ોજે�શન થયુ�? રામ�સાદ કરે છ� અને દર ચાર વષ� ઓિલ��પ�સમા� અમે�રકા અને રિશયાને એકલપ�ડ�
�
એમની જ �મરના ગુજરાતી તરવ�રયા યુવાન ભગવતીચરણ સાથે લ�ન ‘િબ��મલ’નો શેર અનાયાસ યાદ આવી ýય છ�� હ�ફાવે છ�.
�
�
કરીને �ા�િતની ચળવળમા ýડાયા હતા. આપણે ક�પના ન કરી શકીએ જબ ��ત ગુલશન પર ખડા થા, તબ લહ� હમને િદયા, પૈસાથી મેડલ નથી મળતા. દેશમા ‘ખેલોગે ક�દોગે તો રહોગે ખરાબ ઔર
�
�
�
�
એવા� પરા�મો દુગા�ભાભીએ કરી બતા�યા હતા. એમનુ� સૌથી મોટ�� પરા�મ અબ બહાર આઇ હ�, તો કહતે હ� યહ તેરા કામ નહીં. પઢોગે િલખોગે તો બનોગે નવાબ’ જેવી માનિસકતા �યા� સુધી રહ�શે �યા સુધી
�
ુ�
��ેજ સરકારની બાજનજરમા�થી ભગતિસ�હને બચાવીને લાહોરથી કોલકાતા (શીષ�કપ���ત: રામ�સાદ ‘િબ��મલ’) આ ચ� ચાલત રહ�શે.