Page 22 - DIVYA BHASKAR 082021

¾ }ગુજરાત Friday, August 20, 2021 22
Friday, August 20, 2021 | 18

‘ગીતા�જિલ’ને નોબલ �ા�� મ��ા� પછી આપણે કહ�લુ� ક�,

‘આ નોબલ ø��ા તે રવી��નાથ ટાગોર તો અમારા હ� !’

સા�ુ� કહ��, ક�ટલાએ નીરજ

�ોપરાનુ� નામ પણ સા�ભ��ુ� હતુ�?

ે
‘પરથમ પરભુø સાથ �ીત ન કીધી વા�ચો. તેમા�થી ભા�યે જ કોઈ ખમતીધર ક�ટ��બમા�થી આવે છ� અને અથાગ લેગો
�
ે
ે
એન મુઆ ટાણ સ�ત બનાવો!’ પરસેવો ýતમેળ� પાડીને �વબળ િવ� સુધી પહ��યા છ�. નીરજ ચોપરા �ણવની સરખામણીમા�
ઘેઘૂર ક�ઠના ગાયક રાસિબહારી દેસાઈએ ગાયેલા અને અખા ભાલાફ�કમા� સુવણ� પદક øતી લા�યા અને આપણે આન�દમા� ઊછળી
�ીતમના લખેલા ગીતની પહ�લી પ���તમા� ભારોભાર કટા� છ�. ઊ�ા�, પણ એ ý�યુ� ક� નીરજ પાસે ભાલો લેવાના �િપયાય ન આરવની વાત અલગ હતી
માણસ, હોય �યારે અવગણનાર અને િવદાય લે પછી તેને હતા? સ�ર ક�ટ��બીઓનુ� સ�યુ�ત ક�ટ��બ અને ખેતીની આવકમા�થી
નવાજનાર, માનવýત ��યે! બાપા હોય �યારે સાચવ નહીં �� િવશેષ દોઢ લાખ �િપયાનો �પો�સ�નો ભાલો તો �યા�થી લે અને �યારે ધીરભાઈએ િલિવ�ગ�મમા� નજર નાખી. ઘર નાનુ� હતુ�, પણ
ે
ને ýય પછી અડધા� પાના�ની ýહ�રખબર આપી દેખાડો સાત હýર �િપયાનો ચાલ સ�તો ભાલો લેવા માટ� પણ કોઈ સુ �ણવ ને એની વહ�એ આવડી એવી ગોઠવણ કરી હતી. છ��લા �
ુ
કરવાનો! આથી બરાબર ઊલટો તાસીરો દેશમા અ�યારે ભ�ાયુ વછરાýની �પો�સરર પડખે ચ�ા ન હતા! હોકી જેવી ટીમ ઈવે��સ માટ� પા�ચ વરસમા� આ બીø વાર એ �ણવને ઘેર આ�યા હતા. �ણવે
�
થઈ ર�ો છ�. તો �યા�ક કોઈ નવીન પટનાયક કશુ� બો�યા વગર પડખે રહ�લા, ના તો ભણવામા� દૈવત બતા�ય હતુ� ક� ના તો બાપીકા ધ�ધામા� સેટ થઇ શ�યો
ુ�
ઓિલ��પ�સમા� મેડલ લાવનારને Ôલડ� વધાવી પોતાની પણ આ ઈ��ડિવ�ુઅલ ઇવે�ટ માટ� કોણે કોને સહાય કરી? હા, હતો. એની સરખામણીમા� આરવની વાત અલગ હતી. એણે ધીરે-ધીરે બાપનો
ુ�
મોટાઈ કમાઈ લેવા નેતા-નેતીઓ ઊછળી ર�ા� છ�. સાચ કહ�ý, ઓલો��પ�સ માટ�ના િલ�ટમા આવી ýવ પછી કોપ�રેટવાળા ધ�ધો સ�ભાળી લીધો હતો અને સુધીરભાઈ લગભગ �રટાયડ� થઇ ગયા હતા.
�
ક�ટલાએ નીરજ ચોપડાનુ� નામ સા�ભ�યુ� હતુ�? લીંબડ-જશ લેવા પડખે દોડ�! હવે નીરજને કરોડો આપીશુ� ને �લાસ પહ�લેથી સુધીરભાઈ માટ� આરવની કાબેિલયત, ગ�રવનુ� કારણ બની રહી
ુ�
પણ એ ખેલાડીઓ િવ�-ચ��ક લા�યા અને આપણી લાગણી ઊભરાણી! વન ઓ�ફસર બનાવીશ, પરંતુ નીરજ પાસે રજ જેટલા �િપયા નહોતા �યારે હતી, �યારે �ણવની ભૂલો સ�તાડવા એમણે સતત મહ�નત કરવી પડતી.
હવે તેને િદ�હીની પરેડમા� હાજર રાખીશ, તેમને રોકડ રકમ આપવાની તે ખુદના ýરે જ ટકી ગયો હતો તે ભૂલવા જેવુ� નથી. જરાક માટ� હારી થાકી-હારીને એમણે �ણવ પાછળ મહ�નત કરવાનુ� છોડી
ુ�
ે
ýહ�રાતો કરીશુ�, નોકરી ઓફર કરીશુ�, તેમના સ�માનો કરી આપણી જનારા ક�ટલા ખેલાડી દેશ ગુમાવતો હશ તે િવચારીએ તો? યાદ છ� બરાબર. દીધેલુ�.
વાહવાહી કરીશુ� અને પછી તેઓને ભૂલી જઈશુ�! બસ, ખાધુ�-પીધુ� ને રાજ રાજકોટની સ�રા�� હાઈ�ક�લમા �ાથિમકમા� ભણતા �યારે એક ચોટી બા�ધેલા લઘુકથા �ણવે નાના ગામમા� કારક�નીની નોકરી
�
�
�
કયુ�! વાતા પૂરી અને બીý કોઈ પોતાના બળ� િવજેતા થાય તેની રાહ ýયા પી.ટી.ના રીબડીયાસર ýરદાર દોડીને લ�ગ જ�પ લગાવતા અને અમે ýવા �વીકારી �યારે એમને એમના સક�લમા નીચાý�ં
કરીશુ�! આમા� ભારતવાસીઓનો વા�ક નથી, કારણ આ દેશ જ ઊગતા સૂરજને ટોળ� વળતા. અમે ટાબ�રયા�ઓ વાત કરતા ક�, આ રીબડીયાસર ગો�ડ મેડલ લાગેલુ� અને બાપ-દીકરા વ�ે બોલચાલ ઓછી
પૂજનારાઓનો દેશ છ�. કહ� છ� ક� ‘ગીતા�જિલ’ને નોબલ �ાઈઝ લાવે એવા છ�... સર તિળયામા ખી�લા લગા�યા હોય તેવા શૂઝ પહ�રીને હ�મલ વૈ�ણવ થઇ ગયેલી. �ણવે એની ઓ�ફસમા� કામ કરતી
�
�
�
�
મ�યા પછી ભારતીયોએ કહ�વાનુ� શ� કરેલુ� ક�,‘આ �પો�સ�મેનની અદાથી રોજ સવારના છ વા�યામા �ક�લમા આવી પરસેવો ક�રાિલયન છોકરી સાથે લ�ન કરી લીધેલા. પછી
નોબલ ø�યા તે રવી��નાથ ટાગોર તો અમારા હ�!’ પાડતા. અરે! તેઓ માસ પી.ટી. કરાવતા �યારે તેમના બુલ�દ અવાજથી તો સ�બ�ધ નહીં જેવો જ રહ�લો.
બરાબર એ જ ઢબથી નીરજ અને ચાનુ વગેરેનો સૂય� મેદાન ગાø ઊઠતુ�, પણ એમની આિથ�ક ��થિત સારી ન હતી. �ણવની વહ� ચા-ના�તાની �લેટ મૂકી ગઈ. વ�ે
ઊ�યો એટલે પૂø �યો, પછી બીý સૂરજ પોતાની કદાચ એટલે જ મારા એ િ�ય િશ�ક ઓિલ��પકસનુ� મા� સોસાયટીના એક-બે જણ આવીને કોઈ વાતે �ણવની સલાહ પણ લઇ ગયા.
રીતે મથે તો એની ંતરફ નજર પણ નહીં નાખવાની! �વ�ન ýઈ શ�યા! હવે તો મેદાન વગરની �ક�લને મ�જૂરી �ણવનો દીકરો લેગોથી રમતો હતો એ સુધીરભાઈ ýઈ ર�ા. પે��લેટમા�ની
�
આ દેશમા એક સૂ� બહ� બોલાય છ� : ‘નીરજø, મળ� છ� અને પી.ટી. ટીચરની ભરતી તો થતી જ નથી! એક �ડઝાઇન �માણેનુ� લેગોનુ� મોડ�લ પ��થી બની શ�યુ� ન હતુ�, પણ પોતે
તુમ આગે બઢો, હમ તુ�હાર સાથ હ�!’ એનો સમાચાર વા�ચેલા ક� સુરે��નગર િજ�લા ક�ાનુ� શહ�ર હોવા બનાવેલુ� ગરબડીયુ� મોડ�લ એ ýઈ ર�ો હતો.
ે
�
ભાવાથ એ ક� આગળ વધવા માટ�નો સ�ઘષ� છતા �યા હવે એક પણ મેદાન બ�યુ� નથી! �ણ નગરનુ� નગર ‘મારી જેમ, એને પણ જલદી કશુ� નથી આવડતુ�.’ �ણવથી બોલાઈ ગયુ�.
�
�
તમે કરો, (પછી) અમે તમારી સાથે જ તે સુરે��નગર અને છતા �યા મેદાનના નામે મીંડ��! બોલો, ‘તો પણ, લેગોનો એક પણ પીસ બાકી નથી રા�યો ને, બધા એની રીતે
�
�
ં
છીએ. અહી ‘પછી’ અ�યાર છ�… મેદાનો ગુમ કરવાના અને તોય મેડલ મળ� તેવી અપે�ા ગોઠવી દીધા તો છ� જ. પે��લેટમા� હોય એમ જ હોય એવુ� જ�રી નથી ને?’
એટલે ક� silent છ�! રાખવાની? વષ�મા� એક િદવસ બે કલાક ‘યોગ’ કરવાથી પ��ને મદદ કરવા સુધીરભાઈ પલા�ઠી વાળીને બેસી જતા બો�યા.
ઓિલ��પ�સમા� મેડલ વષ� આખુ� યોગ�થ થઇ જવાય તેવી �મણા �યા� ઘર ‘હાથ પકડી રાખજે એનો, મારી જેમ અડધેથી...’ આગળનુ� વા�ય
લાવનારની કહાનીઓ કરી ગઈ હોય �યા �પો�સ�નુ� મહ�વ કોને સમýવવુ�? સુધીરભાઈએ પૂરુ� કયુ� નહીં, પણ બાપ-દીકરો બ�ને સમø ગયા હતા.
�
અનુસંધાન
સન 2010મા� જેફરી હોલ નામના િવ�ાનીએ એક અ�યાસ માટ� 5,000 ત�વસ�વ છ�. �ાસ અને �ાણ, �દયના ધબકાર, ર�તસ�ચાર આ બધા�મા�
એકબીýને ગમતા� રહીએ �ય��તઓને પૂછ�લુ� ક� તમે સામી �ય��ત ��યે તમારી આસ��ત કઈ રીતે દશા�વો એક �વર અને લય છ�. અરે, �ક�િતના� ત�વોમા� પણ સ�ગીત છ�પાયેલુ� છ�. એટલે
છો? તે અ�યાસમા�થી એવુ� તારણ થયુ� ક� �લ�ટ�ગની પા�ચ મુ�ય રીતો છ�: જ મનુ�યના� øવનના સવ� �સ�ગોએ ક�ઠમા�થી �વર શ�દો સાથે ýડાઈને �ગટ
જેમ ઊભુ� કરવામા� આવે. થોડા ‘માણસો’ બનીને એક પ�રવાર બને છ� સવ�મા��: એટલે ક� પુરુષ સામે ચાલીને ��ીને પોતાના અનુરાગની વાત થાય છ�. ક�દરતે આપેલી બિ�સની કદર મારા� માતા-િપતા અને પિતએ હ�મેશા �
અને ક�ટલાક પ�રવારો મળીને સમાજની રચના કરે છ�... ક�ટલાક સમાý કરે, ને ��ી �ગૂઠાથી જમીન ખોતરે! ��ી પુરુષને સામેથી કહ� ક� તમે મને કરી છ�. પિતની સીઆરપીએફની બદલાતી નોકરીના લીધે સાથે ન આવી શક�
ે
મળીને ગામ, શહ�ર, મોહ�લો ક� દેશ સુધી ફ�લાય છ�... ý આપણે માણસને ગમો છો, એવુ� ઓછ�� બને. આ રીતે ભાવ �ય�ત કરનાર એ�સ�ોવટ� હોય છ�. તો �ો�ામ કરવા માટ� િપતા આજે પણ મારી સાથે ચાલ છ�.’
ભૂલી જઈશુ� તો આ આખુ�ય માળખ તૂટી પડશે. ચાલો, આપણી સ�વેદનાને શારી�રક: ક�ટલા�ક એનાથીય વધુ ઇ�કી હોય તો તે �ેમપા�ને બોલીને તેમ જ �તે તેણે એક જ ઈ�છા �ય�ત કરી, ‘ý સમાજનો સાથ મળ�, તેમના
ુ�
øવતી રાખવાનો થોડો �યાસ કરીએ. મિદર �પશ�થી પણ પોતાની આસ��ત જણાવતા હોય છ�. એમા� ýતીય આકષ�ણ તરફથી �ેરણા�મક ગિતિવિધઓ આગળ વધે તો ગાયનશૈલીને પુરýશ મળ�
ધુ�આધાર હોય છ� અને પર�પરના �વભાવ ક� �ય��ત�વનો પ�રચય ઓછો. તેમ છ�.’ સલૂણી સવાર, દઝાડતો મ�યાહન અને આ�ાદક સા�જ. ક�દરતનો
શ��ના મલકમા� આ�મી�: આ �કારના� �લ�ટ�ગમા� પર�પરના� શરીરના� ખ�ચાણની સાથેસાથ ે અજબગજબ ક�ર�મા એટલે ક�છનુ� ખડીર. આ રણ�ીપના રતનપર ગામનુ�
પર�પરને માણસ તરીક� �દયપૂવ�ક સમજવાનો, ચાહવાનો મોહ પણ હોય છ�. હીર ઝળ�યુ� છ�, જેની ગાયન શૈલીમા કોઈ આિભýત ત�વ છ�પાયેલુ� છ� તે
�
આકષ�ક અને અચરજકર હતુ�.એમના� �કાિશત પુ�તકો વધુ હશ, પણ થોડા�ક િ��લગી ખાતર: ક�ટલીક વાર સામાિજક વહ�વાર તરીક�, લોકો ફ�ત ગ�મત ‘ગીતા’ ખૂબ આગળ વધે તેવી શુભકામના.
ે
ન�ધીએ તો એ આ �માણે છ�: ઉ�રાખ�ડની યા�ા, જૂની મૂડી, ક�ળ કથાઓ, માટ�, ઘડીભર પર�પર િદલબહ�લાવ માટ� �લટ� કરે તે કોઈ ગ�ભીર ઇરાદાથી
ધરતીની આરતી, ધરતીનુ� લૂણ, નઘરોળ, બચપણના� બાર વષ�, માનવતાના નહીં પણ િદ�લગી ખાતર ક� સભારંજન ખાતર પણ કરાતુ� હોય છ�. ��બકી
વેરી, સ�તોના અનુજ, સ�તોનો ફાળો, ગા�ધીøના� સ��મરણો, મોતને હ�ફાવનાર, સ�જ�� ખાતર: ક�ટલીક વાર સામી �ય��તને આન�દમા� રાખવા સ�જ�યપૂવ�ક
ધમ�િચ�તન અને બીý લેખો!અલ�કાર વગરનુ� ગ�, િ�યાપદ િવનાના� વા�યો, પણ �લ�ટ�ગ થતુ� હોય છ�, પરંતુ તેમા� લેશમા� પણ અજુગતો વહ�વાર ન હýર સૈિનકો કોમી હ��લડોને શા�ત પાડવા તૈનાત છ�, છતા �યા િહ�સાની આગ
�
�
�
�
�
�
સાચકલા મનેખના કઠોર øવનને સુબ� રીતે આલેખતા �વાભાવો��તવાળા � થાય ક� કશુ� બેફામ બોલી ન જવાય તેની તક�દારી રખાય છ�. ક�ટલા�ક વતુ�ળોમા� ઠરી નથી, �યારે બ�ગાળમા મા� એક જ જણ છ� અને �યા હ��લડો શા�ત થઈ
�
િચ�ણો �વામીને િનø મુ�ા ઉપસાવી આપે છ�. એમણે ‘ધનીમા’ ચ�ર� િનબ�ધ સ�જ�ય ખાતર કરાતુ� �લ�ટ�ગ વહ�વા�રક વત�ન ગણાય છ�. ગયા� છ�.’ આપણે આજે આઝાદ દેશમા રહ�વાનો ગવ� અનુભવી ર�ા� છીએ
િસ�ેર પાના�મા� આલે�યો, પણ એક�ય શ�દ વધારાનો નથી. આવી સ�નારી અલબ�, દરેક અ�યાસ ક� તારણની માફક આ તારણ પણ સવા�ગી નથી. તો એની �ણે�ણ એ માણસને આભારી છ�, જેને ગોળી મારવામા આવી અને
�
હોઈ શક�? એવો �� થાય ને તરત ભીતરથી જવાબ આવે- હા! ધનીમા એવુ� કોઈવાર એવુ� પણ બને ક� આ પા�ચ–ફા�ચ �કારના પા�જરામા� ન હોય એવુ� ન એમણે મા� એક જ ઉ���ગાર કા�ો : ‘હ� રામ’ એ ઉ���ગારમા� સમાયેલા હýરો
ø�યા જેનો ýટો નથી. બો�યા િવના, ન બોલીને �લ�ટ�ગ થતા�થતા� અટકી ýય! øભ ભારે થઈ ýય, સવાલોનો ઉ�ર આટલા� વષ� પછી પણ નાગ�રક તરીક� ક� દેશની ધૂરાની વાહક
�
ે
�વામીએ મહાદેવ દેસાઈન ‘શુ�તારક સમા’ કહીને વણ��યા છ�. માછીનાચ, હ��ડયો �ચોનીચો થાય! એવુ� જેને થતુ� હોય તે સામી �ય��ત હાજર ન હોય સરકારો તરીક� આપણે આપી શ�યા છીએ? કરુણતા એ છ� ક� ગા�ધીøના ‘હ�
ે
�
મોરુ, મહાદેવથી મોટ�રા, કરનલ કરડા, સમતાના મેરુ, નઘરોળ �વામીના ઉ�મ �યારે જ �ેમપા�ને યાદ કરીકરીને ‘�લ�ટ�ગ’ ઉપર િનબ�ધ લખ. ક�મક� વા�તવ રામ’ ઉ��ગાર હવે રાજઘાટના સમાિધ�થળ પર મા� શણગાર થઈને રહી ગયા
�
ચ�ર� િનબ�ધો છ�. ઉ�રાપથની યા�ામા િહમાલયદશ�ન અને અનુભવલોકનુ� કરતા� તરંગ �યાદા ýયક�દાર છ�. જય મજ�હ સુલતાનપુરી! છ�.આઝાદી પછી નવી પેઢી આવી ગઈ, િવચારો બદલાયા, øવનશૈલીમા �
�
િચ�ણ છ�. આવા િવમલ સાધુ-સજ�ક� 1976મા� દુિનયાને અલિવદા કરી હતી. પ�રવત�ન આ�યુ�, મૂ�યો બદલાયા, આશા-આકા��ાના� �પ બદલાયા. øવનના
�
પા�ø બા��ુ� અ�તા�મમા� પલટા આ�યા છ�. દેશ પર આવેલી અનેક �ધીમા� ઇિતહાસના �
નીલે ગગન ક� તલે પાના� પલટાઈ ગયા� છ�. દરેક નવી આઝાદી નવી ગુલામીના દરવાý ખોલે
લોકગીત, લ�નગીત, ભજન-ડાયરો, �નેહ સ�મેલન, નવરાિ�ના �ો�ામ છ�. �ય��તગત �વત��તાનો �યાલ કાટ ખાઈ ગયો છ�. માણસ મુ�ત થયો તે
સ�બ�ધ બ�ધાય, �લેટોિનક ક� રોમે��ટક, પસ�ન ટ� પસ�ન. અથવા બીø િમિનટ� કરીને તેણે નાના-મોટા નામચીન કલાકારો સાથે સૂર રેલા�યા છ�. સાથે પોતાના વાડામા ભરાઈ ગયો. આ બધા� વષ�મા સ�ાના મદમા� સાચી
�
�
બધુ� �ફટ�સ બી થાય. બો�યા િવના થતુ� �લ�ટ�ગ જગતભરમા� થાય છ� પણ તેની �મર ભલે નાની છ�, પણ નામ ખૂબ મોટ��. મોટા�-મોટા� લોકોના� મ�ઢ� દેશસેવાની ખા�ભી રચાઈ ગઈ. મ�યરાિ� પછી બાકી રહ�લી રાત પાર કરવાની
ુ�
ઢબછબ બારબાર ગાઉએ બદલાતી હોય છ�. સ�ભળાત આ નામ છ�. ગીતા કહ� છ�, ‘સ�ગીત તેના� øવનમા� રચાયેલુ� હø બાકી હોય એવુ� ક�મ લા�યા કરે છ�?