Page 13 - DIVYA BHASKAR 061821

Friday, June 18, 2021 | 13

ે
ે
�
ે
આપણન સૌન આપણી �દર રહલા ગણને તરાશીને સાચી તરિબયત આપીન �યા�ક પહ�ચાડ� એવા એક
ુ
ે
ુ
�
ે
��તાદની આવ�ય�તા હોય છ. ઈ�ર સૌને કોઇ એક ખાસ ગણ તો આપીન મોકલ જ છ �
ુ
મૌત કા એક િદન મઅ�યન હ �
ં
નીદ �યૂ રાત ભર નહી આતી
ં
�

ુ
ુ
ુ
�
�
�
ે
�
�
ુ
�
�
19 88મા નિસર�ીન શાહન િમઝા ગાિલબના ે એની પહલી લાઈન કહ છ ક, ��યનો એક િદવસ મકરર છ, િનિ�ત આધિનક સાિહ�યના
છ. બાળક જ�મે અન આપણે એને હાથમા ઉપાડીએ એ �ણથી જ
પા�મા રજૂ કરીને, જગિજતિસ�ઘ પાસ
�
�
�
ે
ુ
�
�
�
ુ
�
ગાિલબની ગઝલો �વરબ� કરાવીને ગલઝાર ન�ી હોય છ ક એનુ ��ય થવાન છ, પરંત આપણે જ�મ લતા બાળક
ુ
ે
�
ુ
�
�
�
ુ
ે
ુ
ે
સાહબ િમઝા ગાિલબન એક જદી જ ભિમકા પર મકી સાથ આન�દ અન ઉ�લાસનો ઉ�સવ કરીએ છીએ, એના ��યનો શોક અ�ણી સજક :
�
ે
ે
�
ૂ
ૂ
�
ુ
આ�યા. એમની િજદગી અન ગઝલ િવશ અનક લોકો સધી, નથી મનાવતા. સહ ýણ છ ક આપણે બધાએ એક િદવસ આ દિનયા
ે
�
�
ે
ે
ે
ુ
�
ુ
ે
ુ
ુ
ે
ુ
ુ
�
ખાસ કરીને સામા�ય માણસ સધી પહ�ચાડવાનો �ય આપણે છોડીને જવાન છ તથી દિનયામા રહલી સદર વ�તઓ, �ય��તઓ
�
�
�
�
ુ
ે
ુ
ુ
ગલઝારસાહબન આપવો પડ�. અન િવચારોમા રસ લવાન છોડી દવ ? આપણે બધા જ જ થવાન છ � સરશ હ. �શી
�
�
ે
�
ુ
ે
ે
�
ે
�
ુ
�
ે
ુ
ં
�
ુ
�
ે
�
�
�
ુ
�
ે
�
�
ુ
ે
ગાિલબ િવશ ઘ� લખાય છ, કહવાય છ અન ે એના િવચારમા શોકમ�ન થઈન જ થઈ ર� છ એનાથી િવમ�ત થઈ
�
ુ
ે
ુ
ે
�
�
બોલાય છ... પરંત એ �યાર øિવત હતા �યાર િદ�હીની જઈએ છીએ. øવન અ�યત ખબસરત છ એ વાત આપણે વારવાર
ં
�
ૂ
ૂ
ે
ુ
�
ગલીઓમા એમના નાનકડા� ઘરમા એમણે ગરીબીમા � ભલી જઈએ છીએ... અન આવનારા ભિવ�યના ભયમા ફફડતા ગજરાતી સાિહ�યન સ�� કરવામા� સુ�એ કોઈ
�
�
ે
ૂ
ુ
ુ
�
ુ
�
્
િદવસો ગýયા�. એમની આિથક તકલીફ, એક પછી રહીએ છીએ. રમીનો એક શ’ર કહ છ ક, ‘જ અ�ભત ઘટનાઓને ક �
ે
ે
�
�
ે
�
�
ુ
ુ
ુ
એક બાળકોન ગજરી જવ અન એમના સમયમા એમની ચમ�કારોને આપણે આપણી બહાર શોધીએ છીએ એ બધ જ ખરખર કચાશ છોડી નથી. સુ�મા િવ�મય અન િવદ�ધતાનો
�
�
ે
�
ે
ુ
ુ
�
�
કલમને મળવો ýઈતો આદર એમને ન મ�યો એ િવશે તો આપણી ભીતર હોય છ.’ આપણે બધા ભીતર કશ ýતા નથી અન ે સમળ છ. કાિલદાસ અને ટાગોરની સૃ��ટ અન ે
�
�
�
ે
ુ
�
�
�
ુ
આપણે બધા જ આજે વાત કરીએ છીએ. એમણે આપણી બહારના જગતમા કઈક એવ તલાશ કરતા રહીએ
�
�
ે
�
�
ં
ે
પોતે પણ કદાચ દરબારમા જઈન પોતાની છીએ જ �યા છ જ નહી! �યાર ઓ��સજનની તગી ���ટથી એ �ભાિવત છ �
ે
�
ે
ુ
ે
કિવતાઓને અમક રીત રજૂ કરવાનો ઊભી થાય છ �યાર આપણને પહલીવાર સમýય
�
�
�
ુ
�યાસ ન કય�. એમના ઉ�ામવાદી એકબીýન ે છ ક હવામા રહલા આટલા બધા વાયઓમાથી ડા િદવસ પહલા તા. 30-5-2021ના રોજ, આપણા આધુિનક
�
�
�
�
�
�
�
ે
િવચારો અન ધમ િવશ એમની આપ�ં શરીર આજ સધી ઓ��સજન છટ પાડીને થો સાિહ�યના અ�ણી સજક તથા બહ�ત િવ�ાન િવવચક સરશ
�
ુ
�
�
ુ
ે
ુ
ે
ે
�
�
�
�
ુ
�
ુ
�
�
ુ
ે
ે
�
ૂ
ુ
�
�
કટલીક �પ�ટ મા�યતાઓએ એમને ગમતા રહીએ લત ર�, પરંત આ ટ�નોલોø િવશ આપણે કદી હ. ýશીની જ�મશતા�દીનુ વષ પર થય. 1945થી 1986: ચાર
ુ
ુ
�
�
ુ
એમના સમયના ગઝલકારો વ� ે સભાન થવ પ� નથી! �યા સધી �ખો કામ કરે દાયકાના િવશાળ પટ પર સýએ િનબધ, વાતા, લઘનવલ, કિવતા,
ુ
ુ
�
�
�
ુ
ૈ
�
ે
ુ
ે
ુ
�
ે
�
થોડાક અિ�ય બનાવી દીધા એમ કાજલ ઓઝા વ� છ �યા સધી આપણે જ ýઈ ર�ા છીએ એ ��યોની િવવચન, સપાદન અન અનવાદ �ારા ગજરાતી સાિહ�યન સ�� કરવામા �
ુ
ે
�
�
ે
ુ
ૂ
�
ુ
ુ
�
કહીએ તો ખોટ� નથી, પરંત આ ��થિત સદરતા િવશ આપણે સભાન નથી, પરંત ý એવી કોઈ કચાશ છોડી નથી. માનવમ�યોના જતન માટ સાિહ�ય સજનની એમણે
�
મા� ગાિલબની હતી? ખબર પડ� ક હવ આપણી પાસ આ જગતને ýઈ શકવા આøવન ઉપાસના કરી. એમના સમ� સાિહ�યન સમાવતા ઓગણીસ �થો,
ે
�
ે
ે
�
�
�
�
�
ુ
�
�
�
નરિસહ મહતા, મીરા ક કબીર સાથ ે માટ મા� થોડોક સમય છ તો સમýય ક, ���ટનુ શ મહ�વ ગજરાત સાિહ�ય અકાદમીએ, િશરીષ પચાલના સપાદનમા �કાિશત કયા �
�
ુ
�
�
�
�
�
�
ૂ
ુ
�
ે
�
ુ
�
ે
�
ુ
પણ એમના સમયમા આ થય જ છ... �ય��તન ે છ. જ લોકો નથી ખાઈ શકતા, નથી પચાવી શકતા એમને અચાનક છ. સજનની ગણવ�ા અન મ�યબોધ માટ સý સમિપત હતા.
�
�
ુ
�
�
પોતાના સમયમા યો�ય આદર ન આપવો એ કદાચ �વાદન અન ભોજનનુ મહ�વ સમýય છ... હા�યા�પદ બાબત એ છ � સýની કટલીક િવલ�ણતાઓ તપાસતા આપણને એમના ‘સજક-
�
�
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
આપણા સમયની �ફતરત હશ. આપણે બધા જ �ય��તના ક આપણે બધા જ �યાર ખોવા બસીએ �યાર માણસ તરીક� આપણને િવશષો’નો પ�રચય થશ. સýન સમજવા માટ પણ આ જ�રી છ. �
ે
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
ે
ગયા� પછી એનુ મહ�વ સમજતા અથવા સમø શકતા � મળલી �પિશયલ ભટનુ મ�ય કરવા તયાર થઈએ છીએ ! } પોતાનો �થમ કા�યસચય ‘ઉપýિત’ એમણે રદ કરેલો. પોતાના
ે
�
�
ૈ
�
�
�
ે
ૂ
�
�
�
ુ
ે
ુ
�
�
�
�
�
ુ
ુ
માણસોના ટોળામા ઊભા છીએ. ગાિલબની øવનકથા માણસ તરીક� લગભગ સૌ પોતાની સાથ કશક એવ લઈન આ�યા સજન માટ પણ િનમમ થવાન સાહસ એમનામા હત. �
ે
ુ
ં
�
�
ે
ુ
�
�
ે
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
ુ
�
તો સહ ýણ છ. િમઝા અસદ�લાહ ખા એમનુ નામ અન ે છ જ એને આ જગતમા વહચીન પાછા જવાન છ. આપણે �યાર ે } ગજરાતી કથાવાતા વધ પડતી ઘટનાઆિ�ત થઈ ગઈ છ- એટલ એમા �
�
ે
ુ
ે
ે
ે
એમણે અસદ અન ગાિલબના નામ અનક ગઝલો લખી. જ�મ લઈએ છીએ �યાર ત�ન શ�, �વ�છ શરીર અન િનદ�ષ �દય કૌવત નથી એમ માનનાર સýએ ‘નવલકથાનો નાિભ�ાસ’ ચાલ છ �
ુ
ે
ુ
ે
ે
ે
ે
�
ે
ે
�
બાળપણમા અનાથ થઈ ગયલા, સાચી તરિબયત (િશ�ણ સાથ જ�મ લઈએ છીએ. એ પછી જ બદલાત ýય છ એ બદલાવમા � એવી ચતવણીથી સૌન ચ�કાવલા.
�
ે
ુ
ે
�
�
ુ
�
�
ુ
ં
ે
ે
�
ુ
�
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
ુ
�
�
�
�
ક સ�કાર) એમને નહી મ�યા હોય એમ માનવામા આવ છ. ધીરે ધીરે કશક મલ, કશક કર�ટ અન કશક �વાથી ઉમરાત ýય છ. } વાતા-નવલકથામા વ�તન િનગરણ, કથા�સગનુ િતરોધાન થવ � ુ
ે
ુ
�
�
ુ
�
�
ુ
�
�
કહવાય છ ક મીર તકી મીર નામના એક દરબારી, લોકિ�ય પાછા જઈએ �યાર આપણે જવા આ�યા હતા તવા નથી જઈ શકતા ýઈએ. વ�તન ઉ�મ �પાતર જ સજન બન. ે
�
�
ે
ે
ે
ુ
ે
ે
�
ે
ે
�
�
ે
ે
ુ
�
ુ
ે
ે
�
શાયર ક� હત ક ý ગાિલબન સારો ઉ�તાદ મળી જશ તો અન એટલે જ કદાચ આપણને પાછા જતી વખત ભય લાગ છ... જ ે } કિત �પરચના પામ, વ�તિવધાન આકાર પામ એ જ�રી છ.
�
એ અ�ભત શાયર બનશે અન ý નહી મળ તો એનામા � લા�યા હતા એ તો ખોઈ બઠા! } મા� કથાકથનથી નહી, �પાતરણની
ે
ુ
્
�
ે
�
ં
ં
�
�
�
�
ै
�
�
ૂ
રહલી કિવ�વની સપણ શ��ત વડફાઈ જશ. ે ऐ िह� वक़त टल नह� सकता ह मौत का, �િ�યાથી કિત નીવડ� છ.
ે
ै
�
�
े
े
े
�
ँ
ુ
આ વાત કદાચ આપણા સૌ માટ સાચી નથી? આપણને लिकन य दखना ह िक िम�ी कहा की ह। ै } િવ�ાન આગળ વ�ય. શહરીકરણ
�
ે
ુ
�
સૌન આપણી �દર રહલા ગણને તરાશીન સાચી તરિબયત -िह� नािज़म अली ख़ान શ�દના િવ�તય. øવનમૂ�યો ઘસાતા ગયા.
�
�
ે
ુ
�
े
�
�
�
�
ँ
े
�
આપીને �યાક પહ�ચાડ એવા એક ઉ�તાદની આવ�ય�તા अब तो घबरा क य कहत ह िक मर जाएग े માણસ સકિચત થતો ગયો. આ બધાન ે
�
�
ँ
�
ै
હોય છ. આપણા� બધાની ભીતર એક ગાિલબ, એક मर क भी चन न पाया तो िकधर जाएग े મલકમા � ઝીલવા �યોગશીલ સાિહ�ય આવવ � ુ
े
�
ૈ
�
કબીર, એક મીરા, એક હસન ક એક રહમાન હોય જ -शख़ ��ाहीम ज़ौक़ ýઈએ.
�
�
ે
ુ
�
�
ै
ુ
છ... ઈ�ર સૌન એક ખાસ ગણ આપીને મોકલે છ. એ िज़दगी इक हादसा ह और कसा हादसा મિણલાલ હ. પટ�લ સýની સાિહ�ય ��િ�ના આ બધા
ं
�
ગણને જ ઓળખી લ છ એને કદાચ પોતાના øવનનુ � मौत स भी ख़�म िजसका िसलिसला होता नह� મળ-આધારો ર�ા છ. આવા િવલ�ણ
�
ૂ
ે
ુ
ે
�
े
ु
�
�
લ�ય અથવા �યય મળી રહ છ. જન પોતાના એ ગણ -िजगर मरादाबादी સજકને ઘડનારા øવનપ�રબળો ýણવાન ુ �
�
ુ
�
ે
ે
ે
ે
ુ
�
�
े
�
ે
િવશ ýણ નથી થતી અથવા જ પોતાની डबती न�ज़� म जब दद को न�द आन लग े ગમે. સýનો જ�મ 30-5-1921, વાલોડ
�
�
ु
�
ं
े
ભીતર રહલા એ ગણને શોધવાનો ક � ज़द सा चहरा िलय जब चाद उफक तक पहच े ( િજ . તાપી)મા થયો હતો. િપતા હ�ર�સાદ ýશી નોકરી
ુ
े
ँ
�
ુ
�
ુ
તરાશવાનો �યાસ નથી કરતા એ िदन अभी पानी म हो, रात िकनार क करीब અથ મબઈ �થાયી થયલા. મબઈની બધી રીતની સકડામણો વ� સýન ે
�
ે
�
�
ુ
े
�
ે
બધા સમય જતા એક અફસોસ ना अधरा ना उजाला हो, ना अभी रात ना िदन દાદા પાસ સોનગઢ (�યારા)મા ભણવા મકલા. દાદા એ જ �કલમા� િશ�ક-
�
े
�
�
�
ं
ે
ૂ
�
ु
�
ૂ
�
ે
ુ
ે
અથવા એક અધરપનો િશકાર -गलज़ार આચાય-�હપિત! શાળામા લાઈ�રી હતી. સામિયકો ન પ�તકો વાચવાન ુ �
�
�
બનીને રહી ýય છ. हर चीज़ का खोना भी बड़ी दौलत ह, ै સલભ થય. �કિત પ�રવેશમા રખ�ા અન ઝાડ, પાનÔલ, પખીઓન ે
ુ
ુ
�
ે
�
�
�
ગાિલબના જ શ’રથી આપણે बिफ�ी स सोना भी बड़ी दौलत ह। ઓળ�યા. ઋતઓના રગો ýયા ન મૌન રહતા દાદાના આઘાતો ý�યા.
ે
े
�
ે
ં
ै
े
ુ
ે
�
ै
ે
�
ૂ
શ�આત કરી, એ શ’રનો અથ � -अमजद हदराबादी એમણે કાળøથી મ�યો સી�યા. ‘જના��તક�’ સચયના િનબધો આ પ�રસરનુ �
ં
�
�
ૂ
े
બહ ગઢ છ. िम�ी का िज�म ल क चल हो तो सोच लो, પ�રણામ છ. �
�
�
�
े
�
�
ं
�
े
�
ુ
�
ે
इस रा�त म एक समदर भी आएगा। દાદા સાથ નવસારી ગયા. હાઈ�કલન �યા ભણીને કોલેજ માટ મબઈ
ુ
�
-सलीम शािहद ગયા. મહાનગરનો પ�રચય થવા સાથ િવ�સાિહ�યન વાચન કરવા મળ �
�
ે
�
ુ
िकसी क काम न आय तो आदमी �या ह? છ. ‘�ટ વોલ ઓફ ચાઈના’એ સજન માટ નોખી ���ટ આપી. િમ�ો મ�યા.
ै
�
�
�
ે
े
�
�
जो अपनी िफ़� म गज़र वो िज़दगी �या ह? રવી��નાથને વાચવા બગા ળી શી�યા અન ટાગોરની કિવતા તથા એમના
ે
�
े
ु
�
ं
ै
ु
आदमी आदमी को �या दगा, जो भी दगा वही खदा दगा િનબધોના અનવાદો કયા. સાથ ભણતા ઉષાબહન સાથ લ�ન કય. એમ. એ.
ે
े
�
�
ુ
�
ુ
े
�
े
�
ે
�
�
�
े
�
िजदगी को क़रीब स दखो, इसका चहरा त�ह �ला दगा પછી કરાચીની કોલેજમા ýડાયા. ઉ�મ �થો વાચી સ�� થયા. 1947મા �
ु
ं
�
े
े
े
ु
�
-सदशन फ़ािकर આઝાદી મળતા એ કરાચી છોડીને નવા વસતા વ�લભિવ�ાનગરમા અ�યાપક
�
�
�
ु
ै
े
े
ऐ आसमान तर ख़दा का नह� ह ख़ौफ़ , બ�યા.
ુ
ુ
े
े
�
डरत ह ऐ ज़मीन ितर आदमी स हम 1953થી સý મ. સ. યિન. વડોદરામા� ýડાય છ ન �યા જ �થાયી થાય
ે
�
�
े
-अ�ा� (અનસધાન પાના ન.18)
�
�
ુ