Page 12 - DIVYA BHASKAR 043021
P. 12
Friday, April 30, 2021
પિ�મ પા�ક�તાનથી મુ�ત થવા મા�� પૂવ� પા�ક�તાનની ���કારી �ýએ જે �ક�મત ચૂકવવી પડી અન ે
જે ખુવારી વેઠવી પડી તેની ક�પના ��ય મનુ�યને થથરાવી મૂક� તેવી ��
આજના િવ�ની ‘ઘાયલ ભૂિમ’ �ા��લા�ે�
જે પા�ક�તાન ��યુ� તે તો હવે ‘�ાકી�તાન’!
�
બા� �લાદેશમા પૂરો દોઢ મિહનો રહ�વાનો લાભ મને 1985ના �ારંભે
�
�
�ા�ત થયો હતો. બા��લાદેશ અ��ત�વમા આ�યો તે પહ�લા એ
દેશ પૂવ� પા�ક�તાન તરીક� ઓળખાતો હતો. પિ�મ પાક.થી
મુ�ત થવા માટ� પૂવ� પાક.ની સ��કારી �ýએ જે �ક�મત ચૂકવવી પડી અને જે
ખુવારી વેઠવી પડી તેની ક�પના સ�ય મનુ�યને થથરાવી મૂક� તેવી છ�. વ��
�
1971 મા� એ દેશ આઝાદ થયો, પરંતુ મારુ� �યા રહ�વાનુ� થયુ� �યારે પણ ઘા
ે
રુઝાયા ન હતા. ગરીબી કારમી હતી, તેથી �તરરા��ીય �ે� ખાનગી
વાતચીતમા બા��લાદેશને ‘begging bowl’ (ભીખ માગવા માટ�નુ� હા�ડલુ�)
�
જેવા શ�દોથી ભા�ડતા. ગરીબીનો પાર ન હતો, પરંતુ રવી��સ�ગીત અ�ય�ત
લોકિ�ય હતુ�. ઢાકા યુિનવિસ�ટીના �વેશ�ાર પર ‘ઢાકા િવ�િવ�ાલય’ જેવા
�
બે શ�દો વા�ચવા મળતા હતા. ‘રીપોટ�’ માટ� અખબારોમા ‘�િતવેદન’ શ�દ
�ચિલત હતો. રા��ગીત ગુરુદેવ ટાગોર �ારા લખાય હતુ�. આવા નાગ�રકો
ુ�
��યે પા�ક�તાનના પ�ýબી મુ��લમોને ભારે ચીઢ હતી.
31 ઓ�ટોબર, 1984ને િદવસે સવારે મને સુરતમા� એક લા�બો તાર
મ�યો. ઉ�ક�ાના એક �તરરા��ીય કિમશનમા� મારી િનમ�ક થઇ હતી.
મારે તાબડતોબ ઢાકા પહ�ચવાનુ� હતુ�. આ કિમશન એિશયન ડ�વલપમ�ટ
બ�ક (ADB) �ારા બા��લાદેશના િશ�ણ માટ� બે િમિલયન
ડોલરની �ા�ટ આપવી ક� નહીં તે �ગેનો િનણ�ય કરવા માટ�
િનમાયુ� હતુ�. પાસપોટ� તૈયાર હતો, પણ િવઝાનુ� શુ�? દેશ િવચારોના
�ત�ધ હતો અને બા��લાદેશ હાઈકિમશન કોલકાતામા� હતુ�.
સમય ઓછો હતો અને િવઝા મળ� તે લગભગ અશ�ય ���ાવનમા�
હતુ�. લા�બો િવચાર કરવાનો સમય ન હતો. આિથ�ક શરતો
�
�માણે હ�� ઢાકા પહ�ચવામા એક િદવસ મોડો પડ�� તો �િપયા ગુણવ�ત શાહ બી. એડ. કોલેજના આચાય� સાથે મીઠો સબ�ધ બ�ધાઈ ગયો. કરવામા� આવી હતી એવુ� મને શેખ હસીનાએ જ ક�ુ� હતુ�. �યા આવેલા
�
દસ હýર દરરોજ ગુમાવવા પડ� તે વાત �પ�ટ હતી. એમણે (ઘ�ંખરુ� મુનશીøએ) મને અને ડૉ. શમા�ને પોતાના રામક��ણ િમશનની મુલાકાત પણ મ� લીધી હતી. વડા�ધાન મોરારøભાઈ પણ
ક�લપિત ડૉ. ઉપે�� બ�ીને મ�યો. દ. ગુ. યુિનવિસ�ટી, ઘરે ભોજનનુ� આમ��ણ આ�યુ�. મને વારંવાર ખાતરી આપી ક� એ િમશનમા� જઈ આ�યા હતા. જનરલ ઈશા�દ પણ િમશનની ��િ�થી �સ�ન
સુરત તરફથી કોઈ �તરાય ન નડ�, તેવી મૌિખક ખાતરી સાથે વાનગી શુ� શાકાહારી જ હશ. ના કહ�વાનુ� મુ�ક�લ હતુ�. એમને હતા એવુ� મને િમશનના વડા �વામી અ�રાન�દøએ જણા�યુ� હતુ�. િમશન
ે
મુ�બઈ પહ��યો. ક��સ �ાવેલ ક�પનીમા� ગયો. અિધકારીએ અ�ય�ત િવનય ઘરે ગયા અને વેøટ�બલ પુલાવ ખાતી વખતે આચાય� મુનશીøએ મને એક હાઈ�ક�લ ચલાવ છ�, જેમા� 80 ટકા િશ�કો અને િવ�ાથી�ઓ મુસલમાન
ે
�
ે
સાથે ક�ુ�: ‘અમે બા��લાદેશના િવઝા િવના �ટ�કટ ન આપી શકીએ’. વાત સાવ �� પૂ�ો: ‘શાહસાહબ! દુિનયામ� સબસ બેરહમ, જ�ગલી, બેખુદા ઔર છ�. બા��લાદેશમા પણ ગ�ગા વહ� છ�, પરંતુ એનુ� નામ મેઘના છ�. તીથ�યા�ાની
સાચી, પણ એિશયન ડ�વલપમ�ટ બ�કનો પ� વા�ચીને અિધકારીએ ક�ુ�: ‘સર! બેઈમાન કૉમ આપ �કસે માનતે હો?’ હ�� શુ� જવાબ આપુ�? પછી એમણે ક�ુ�: ભાવના સાથે મારે નોઆખલી જઈને રામપુર ગામે જવુ� હતુ�, �યા� ગા�ધીø
તમારે અમને લેિખત ખાતરી આપવી પડ� ક� ઢાકા પહ�ચો પછી ý તમને �યા�ની ‘વે�ટ પા�ક�તાનમ� ý પ�ýબી મુસલમાન રહતે હ�, ઐસી બદમાશ કૉમ દુિનયા એક રાત રોકાયા હતા. આજે પણ હ�� ઘાયલ ભૂિમ બા��લાદેશના �ેમમા� છ��. �
સરકાર ડીપોટ� કરે, તો તેની જવાબદારી તમારી રહ�શે’. મ� ન�ધ લખી આપી. મ� કહીં નહીં િમલેગી |’ પોતાની વાતના સમથ�નમા� એમણે એક �ક�સો ક�ો: }}}
�ટ�કટ મળી ગઈ. હ�� �ટ�કટ લઈને ચચ�ગેટ પાસે આવેલી ક�પની ‘બા��લાદેશ ‘બા��લાદેશ આઝાદ હ�આ ઉસક� પહલે જબ ક�લેઆમ હ�ઈ તબ �યા હ�આ?
િબમાન’ના અિધકારીને મ�યો. ADB નો પ� વા�ચીને એણે ભારે ન�તા મેરી કોલેજ ચાર િદનક� િલયે બ�દ રહી | કરફયૂ લગ ગયા થા ઔર ઢાકા �મશાન પાઘડીનો વળ ��ડ�
બતાવી. એક �ણના િવલ�બ િવના એણે ઢાકાના એરપોટ�ના અિધકારીને મારી સા બન ગયા થા | ચાર િદન બાદ મ� જબ કોલેજ પહ��ચા તબ મૈને �યા દેખા? બા��લાદેશ આઝાદ થયો તે પહ�લા ભારતીય જનસ�� તરફથી િદ�હીની
�
હાજરીમા� Fax કય�. મને Fax ક�ટલો ઝડપી હોય તેની પણ ખબર ન હતી. એક �લાસ કા દરવાý ખોલા તબ મ�ને દેખા �ક મેરી �ટ�ડ��સ લડ�કયા� ન�ગી બોટ �લબના મેદાનમા� એક રેલીનુ� આયોજન થયુ� હતુ�. �ોતા�ન ે
�
હ�� ઢાકા પહ�ચી ગયો અને ઇિમ�ેશનની લાઈનમા ýડાઈ ગયો. જેમ જેમ પડી થી ઔર સબક� પૈર લોખ�ડી ચેઇનસે બ�ધે હ�એ થે| પા�ક�તાની ફૌજ ક� સ�બો�ન કરનારા વાજપેયીøના શ�દો હતા:
કાઉ�ટર નøક આવતુ� ગયુ�, તેમ તેમ મારા ધબકારા વધતા ગયા. સ�પે�સ સૈિનકોને ઘ�ટો તક ઉન લડ�કય� ક� સાથ રેપ �કયા થા | મ� તો રો પડા | ઐસા ‘આજ કી ઇસ મહારેલીમ જનસાગર ઉમડ પડા હ� | હમારી એક હી માગ
�
અિત ýખમી હતો. ડીપોટ� થવાનો ભય રોકડો હતો. એ �ણે એક અý�યો કભી દેખા નહીં થા | ઉન સબ પ�ýબી સો�જરોને ઐસા બેખુદા કામ �કયા હ� | ભારત સરકાર બા��લાદેશ કી ઇસ લડાઈ મ હર સ�ભવ સહાયતા કરે|
�
�
માણસ મારી નøક આવીને બો�યો: ‘આર યૂ ડૉ. ગુણવ�ત શાહ?’ એ મને થા |’ આ વાત મ� આપણા� અખબારોમા વા�ચી હતી, પરંતુ મુનશીøએ જે મોહ�મદ અલી ઝીણા કી ‘િ�રા�� િથયરી’ ક� �ત કા આરંભ ઇસ લડાઈ
�દર લઇ ગયો. ઢાકાની પ�ચતારક હોટ�લે એક નાના ઓરડાના �વેશ�ાર પર ‘�ખો દેખા હાલ’ સ�ભળા�યો તે સા�ભળીને હ�� લગભગ રડી પ�ો. પા�ક�તાને બન ýયેગી| અબ ý વે�ટ પા�ક�તાન બચા હ�, વો ‘બાકી�તાન’ બન
શ�દો લખા�યા હતા: ‘હોટ�લ સોનારગા�વ તરફથી ડૉ. ગુણવ�ત શાહન �વાગત પોતાના જ ધમ�ની �ý સાથે જે િન�ણ �યવહાર કય� તેનો �યાલ અ�ય દેશોને ક� રહ ýયેગા | મુઝે આશા હ� �ક ��ાનમ��ી ઈ��દરાø જ�ર કોઈ ઠોસ
ુ�
છ�’. મારી દશા તો નરકમા� જઈને એકાએક �વગ�મા� પહ�ચેલા યુિધ��ઠર જેવી આવે ખરો? પા�ક�તાન એક અિભશાિપત દેશ છ� અને બા��લાદેશ એક ‘ઘાયલ કદમ ઉઠાયેગી |
હતી ! ઇ��દરાøએ બા��લાદેશને આઝાદ કરાવવામા� આપેલો ફાળો �યા�ની ભૂિમ’ છ�. (તા. 12 ઓગ�ટ, 1971)
�ý ભૂલી ન હતી. આખુ� ઢાકા શોકમ�ન હતુ�. હોટ�લની કારમા� બેસીને �યારે મારી બધી જ સ�વેદના એકઠી કરીને હ�� એક િદવસ િમ� િ��ટોફર કિમ�ગ સાથે ન�ધ: પોિલ�ટકલ સાય�સના �ા�યાપક �ી હ��દ િ�વેદીએ મને પાઠવેલા પ�ને
ે
ભ�ય હોટ�લના �મ ન�બર 330મા� ગોઠવાયો �યારે ટીવી પર રાøવ ગા�ધી સાઇકલ �ર�ામા� બ�ગબ�ધુ શેખ મુિજબના િનવાસ પહ�ચી ગયો. �ોટોકોલનો આધારે િવગત લખી છ�. હ��દભાઈએ જનસ�ઘનો જમાનો પણ ýયો છ�. ઉમેદવારો
માતાની િચતાની �દિ�ણા કરી ર�ા હતા. બીજે જ િદવસથી કિમશનનુ� કામ ભ�ગ કરીને અમે આવુ� સાહસ કયુ�. �યા બ�ગબ�ધુની બેટી હસીનાએ અમને ચૂ�ટણી લડ� �યારે �ડપોિઝટ ગુમાવતા. જનસ�ઘના ટ�ક�દારો અને ઉમેદવારોની એ િન�ઠા
�
શ� થઇ ગયુ�. કિમશનના બીý સ�ય િ�ટનના �ૉ. િ��ટોફર કિમ�ગ હતા. આખુ� મકાન બતા�ય. દાદરના જે પગિથયે બ�ગબ�ધુ ઢળી પ�ા હતા �યારે હવે ભાજપમા� ઘટતી ýય છ�. કશુ�ક ગુમાવવાનો હરખ હવે મા�ડ બ�યો છ�. એમ લાગે
ુ�
�ટ�નો�ાફરો અમારી સેવામા હાજર હતા. દોઢ મિહનો એક જ હોટ�લમા ર�ા, જે લોહી વ�ુ� તે પણ નજરે ýયુ�. એ િદવસોમા� બા��લાદેશ પર સરમુખ�યાર છ� ક� સ�ા ભોગ�યા પછી ક��ેસને પડવામા� જેટલી વાર લાગી તેટલી વાર ભાજપને નહીં
�
�
તે દરિમયાન અમે સારા િમ�ો બની ગયા.એક મજેની ઘટના બની. ઢાકાની ઈશા�દનુ� શાસન હતુ�. પા�પુ�તકોમા�થી બ�ગબ�ધુ �ગેની બધી િવગતો દૂર લાગે.