Page 14 - DIVYA BHASKAR 043021

Friday, April 30, 2021 | 13

જેમની જુવાની વીતી ગઈ ��. એવા ક��લાય લોકોને આપણે જુવાની સાચવવા મથતા �યા �� અથવા

પોતાની જુવાની િવશે ýતભાતની વાતો કરતા સા�ભ�યા ��. જેની પાસે જુવાની ��,

એન કદાચ હø ýણ જ નથી ક� એની પાસે ક�વો ખýનો ��!
ે
હાય! �યા ચીજ હ� જવાની ભી!

ચ��નુ� �લેમર... સપના�નો તારા જેનો �ટમ�ટમાત અને છતા યુવાનીના નશામા �
�
મીંચાઈ જતી �ખો! (શ�લે��ની પ���ત યાદ આવે છ�? જવાની િન�દભર સોયા,
બુઢાપા દેખકર રોયા...) જુવાનીને �ઘ સાથે ýડીને બહ� જબરદ�ત વાત
કિવએ કરી છ�. આપણે સપનુ� ýઈએ છીએ �યારે એક ટાઇમ લે�સમા�થી પસાર
થઈએ છીએ. વીતી ગયેલા સમયનુ� ક� આવનારા સમયનુ�, �યારેય નહીં બનેલી કિવ કા�ત
ઘટનાનુ�, ક� આપણે ક�પી હોય એવી કોઈ પ�ર��થિતનુ� સપનુ� �યારે સવારે
ýગીએ �યારે પૂરુ� થઈ ગયુ� હોય છ�. �વ�નને સમયનુ� બ�ધન નથી હોતુ�, પરંતુ
ે
એની ��િત અકબ�ધ હોય છ�. એવી જ રીતે ý િવચારીએ તો આપણે જેને આ કઠોર િનયિત અન
િજ�દગી કહીએ છીએ અથવા આ સમય પણ કોઈ સપનુ� હોય અને �ખો ખૂલે
�યારે આપણે કોઈ બીø જ જ�યાએ ýગીએ, (�વગ�, નક�, અવકાશ... કોને
ે
ખબર?) �યારે આ �વ�નની ��િત આછી-પાતળી હશ. મીંચાયેલી �ખો સાથે
øવાઈ ગયેલી િજ�દગી ભલે સાચી ન હોય, પરંતુ એની ��િતની સુગ�ધ તો øવનની િવષમતાને
ે
હશ જ...આ øવન ýણે ક� કોઈ રાતનુ� �વ�ન છ�. �ઘમા� øવાઈ રહ�લી કોઈ
અધ�ત��ા, અધ�સ�ય છતા øવી શકાય તેવી અનુભૂિત છ� અને એ જ આપણી
�
યુવાની અથવા િજ�દગી છ�. એક સતહ પર ýઈએ તો �ફરાક ગોરખપુરીની આ આલેખતા કિવ
ે
પ���તઓ સાવ સાદી છ�. યુવાનીની મદહોશી િવશ વાત કરીને એ તો નીકળી
ગયા છ�, પણ એની સાથે ýડાયેલી ગહન �ફલોસોફીનો િવચાર કરીએ તો
સમýય ક� એમણે આ øવનને એક વાતા, એક �વ�ન ક� ત��ાવ�થામા વીતી આજે પણ ‘વસ�તિવજય’ ગુજરાતી કિવતાનુ�
�
�
ગયેલી કોઈ પળની જેમ આપણી સામે ઉઘાડી આ�યુ� છ�.
આપણી આસપાસનુ� જગત ઝડપથી બદલાઈ ર�ુ� છ�. નાની �મરની કહી સવ��મ કા�ય બની ર�ુ� ��. કા�ત હø હાજર ��
શકાય એવી યુવાન પેઢી વધુને વધુ ઝડપથી િ�એ�ટવ અને કોપ�રેટ જગત
ઉપર પોતાની પા�ખો ફ�લાવી રહી છ�. ગઈ કાલ સુધી જે િપતા પેઢી, દુકાન એ ક વાર આપણા મૂધ��ય કિવ ઉમાશ�કર ýશી રાજકોટથી બસમા �
�
ક� િબઝનેસ પર બેસતા હતા �યા હવે એમનો યુવાન દીકરો ક� દીકરી બેસવા
ભાવનગર આવી ર�ા હતા. એમણે ક�ડ�ટરને કહી રાખેલુ� ક�
તસવીર ूતીકાत्મક છે લા�યા. એમના િનણ�યો જુદા �કારના છ�. એમનુ� િવઝન અને િવચારવાની બસ ઊભી રહી. કિવ ભાવભયા નીચે ઊતયા�. નીચે નમીને ધરતીને વ�દન
�
‘ચાવ�ડ’ ગામ આવે �યા બે િમિનટ બસ રોકજે. ગામ આ�યુ�.
�
�
પ�િત પણ જુદી છ�. આજની યુવાની ભય�કર ઉતાવળમા છ�. એમને ઝડપથી
સફળ થવુ� છ�. ઝડપથી øવી લેવુ� છ� – ફરી લેવુ� છ�, ઝડપથી મý કરી લેવી છ�.
કયા�. ચપટી ધૂળ લઈને માથે ચઢાવી. સૌ ýઈ રહ�લા. બસમા બેસતા ક�ડ�ટરે
�
�
�
નવાઈની વાત એ છ� ક� એમને કશાયમા લા�બો સમય રસ પડતો નથી. એમને
નવી વ�તુ આકષ� છ�, પરંતુ એ આકષ�ણ પણ ટ��ક�� અથવા અ�પøવી હોય છ�. પૂ�ુ�, ‘કોઈ ખાસ ભૂિમ છ�? આ ચાવ�ડ!’ ‘હા, આપણા મોટા કિવ ‘કા�ત’નુ�
આ વતનગામ. એમની જનમ ભોમકા!’ યુવાન ક�ડ�ટરે જવાબ વા�યો, ‘સર,
એમના સ�બ�ધોમા� નવી પેઢી �પ�ટ છ�. એ ક�ટલુ� આપી શકશે અને સામે શુ� અમે દસમા ગુજરાતીમા� ‘�ગ��ણા’ કા�ય ભણેલા એ કિવ કા�ત! ને સર,
ે
‘રા ત ભી નીંદ ભી કહાની ભી...’ �ફરાક ગોરખપુરીની આ ýઈએ છ� એ િવશ એમને કોઈ ગેરસમજ નથી. એથી આગળ વધીને િવચારીએ બીજુ� કા�ય નમામા� ભણેલા ‘ભોિમયા િવના મારે ભમવા’તા ડ��ગરા…’ એય
પ���તઓ જગøતિસ�ઘે પોતાના અવાજમા ગાઈને અમર કરી
�
તો એમની ફરý ક� જવાબદારીઓ �દય સાથે નહીં, મગજ સાથે ýડાયેલી છ�.
યાદ છ�. ઉમાશ�કર �ખો મીંચી સમાિધમા સરી પડ�લા. આવી િવરલ ઘટનાઓ
�
દીધી. એ માતાિપતાની સેવા ýતે કરવાને બદલે, એક ��ઇ�ડ નસ� રાખવાનુ� પસ�દ આજે તો અસ�ભવ બની ગઈ છ�.
‘��ક �યા �યા મુઝે નહીં કહ�તી, કરે છ�. એમા� એમની બેજવાબદારી ક� ક�ટાળો નથી, પરંતુ �ે��ટકાિલટી અથવા આ મલક કિવતાનો છ�- આજે પણ. ભાવનગર તો કિવઓનુ� નગર. િવનોદ
�
ં
ક�� સ�નુ� મ તેરી જબાની ભી. વા�તિવકતાથી િવચારવાનો એમનો અલગ અ�ોચ છ�. ýશીનુ� થા�. �યા�થી ઢસા આવીએ એટલે મનોહર િ�વેદીની કિવતાભૂિમ,
�
િદલ કો અપને ભી ગમ થે દુિનયા મ, બીø તરફ આ પેઢી એકદમ વ�યુ�અલ અથવા ઇ�યૂઝનમા� øવે છ�. મોટા �યા�થી નીકળો ને આવે ચાવ�ડ-‘કા�ત’ મિણશ�કર રતનø ભ�ની �ેરકભૂિમ.
ક�� બલા� કી આસમાની ભી, ભાગના� છોકરા�ઓને િજ�દગીની કડવી સ�ાઈઓ ક� અભાવોનો સામનો કરવો �યા�થી થોડ� જઈએ એટલે લાઠી આવે રાજવી કિવ કલાપીની �ેમભૂિમ!
હાય �યા ચીઝ હ� જવાની ભી.’ પ�ો નથી, કારણ ક� એમના� માતાિપતાએ (ભલે મ�યમ વગ�ના� હોય તો પણ) ને આગળ વધીએ એટલે ગુજરાતના લોકલાડીલા
ખ�ક એટલે લોકો – જગત... �ફરાક ગોરખપુરી (રઘુપિત સહાય)ની સ�તાનોને પૂરી સગવડ અને �ે�ઠ િશ�ણ મળ� એવો �યાસ કય� છ�. માતા- કિવ રમેશ પારેખનુ� અમરેલી. આ કા�યતીથ�ની
ે
આ પ���તઓ આજના સમયમા� પણ એકદમ ��તુત લાગે તેવી છ�. લોકો િપતાના સ�ઘષ�નુ� એમને મૂ�ય હશ, પરંતુ સતત એ જ સ�ઘષ�ની વાતો એમને શ�દના યા�ા મ� ઘણી વાર કરી છ�. કિવતાની વાતે
ýતભાતની વાતો કરે, સલાહ આપે, ��ો પૂછ�, આ�ેપો કરે એ �વાભાિવક કરવી ક� સા�ભળવી ગમતી નથી. બદલાયેલા સમય સાથે આ યુવાન પેઢી øવી મને �સ�ન થઈ ýય છ�.
�
�
ે
છ�...પણ સૌથી મોટી મહ�વનુ� એ છ� ક� આપણી િનકટની પોતાની �ય��ત લેવામા – માણી લેવામા માને છ�. એમને વારંવાર પાછા ફરીને ýવુ� ગમતુ� મલકમા� મિણશ�કર �યારે હશ મા�ડ સ�ર-અઢાર
િ�યજન ક� �વજન આપણા િવશ શુ� િવચારે છ�! એને શુ� કહ�વાનુ� છ�... નથી. એમની ભૂલો એમને કોઈ યાદ કરા�યા કરે એનાથી એમને ચીડ ચડ� વયના. છોકરો સ�સારની િવષમતાઓ
ે
મનને પોતાના સવાલો હોય છ�. નાની નાની વાતમા લાગી આવતા� છ�, કારણ ક� એમની પોતાની ��િત તેજ છ�. ý એ કરેલી ભૂલ મિણલાલ હ. પટ�લ ýઈને હ�રાન છ�. સ�વેદનાઓ અજ�પ કરે
�
દુઃખો ક� અભાવ હોય છ� ને ક�ટલુ�ક આપણે નહીં ધારેલુ�, નહીં ફરીને કરતા હોય તો માતાિપતાએ એવુ� સમજવાની જ�ર છ� ક� છ�. િવચારે છ� ક�, િનયિત આટલી કઠોર ક�મ
માગેલુ� ક� નહીં િવચારેલુ� પણ આપણા øવનમા� ધસી આવતુ� એકબીýને એમને એ ��િ�, સ�બ�ધ ક� પ�ર��થિત ‘ભૂલ’ લાગતી જ નથી છ�? સનાતન ધમ�નો ઈ�ર ��ર ક�મ છ�? એ
હોય છ�. આપણા બધાની સાથે આવુ� થાય છ�. આપણે અથવા એમણે એને ભૂલ તરીક� �વીકારી નથી. માફી ક�મ નથી આપતો? કમ�નો સરવાળો કરીને
સામા�યતઃ ‘લોકો શુ� કહ�શે’ એ િવચારીને આપણી ગમતા� રહીએ આ જુવાનીનો સમય ઉછળતા-ઉકળતા લોહીને િશ�ા કરતો �ભુ કરુણા ક�મ નથી વરસાવતો?
િજ�દગીના િનણ�યો કરીએ છીએ, કરતા ર�ા� છીએ પરંતુ સમય છ�. એમના હોમ�ન ચરમસીમાએ હોય છ�. ક�તૂહલ આ મનોમ�થનમા�થી જ�મે છ� ગુજરાતીના ઉ�મ ખ�ડકા�યો. ‘�ગ��ણા’-
આપણા પછીની પેઢી સાચા અથ�મા� �વત�� પેઢી છ�. એ અસીમ અને ભય અથવા પ�રણામની પરવાહ શૂ�ય... એનુ� �થમ સોપાન! સીધી ફ�રયાદ કરતુ� ખ�ડકા�ય. ઉનાળાની બપોર ýમી
�
ે
પોતાના િવશ િવચારે છ�. આપણને કદાચ સે�ફ સે�ટડ� ક� કાજલ ઓઝા વ�� અનુભવ ઓછો, અને અનુભૂિતની ઝ�ખના અદ�ય. આ એક છ�. લોકો હોજ Óવારામા �હાય છ�. ને આ હરણનુ� નાનુ� બ�ુ� �ગજળને જળ
સે��ફશ લાગે છ�, પરંતુ સાચા અથ�મા� એ સે�ફ કો��ફડ�સ જબરદ�ત સમય છ�, જેને વખોડવા ક� સતત બા�ધી રાખવાને સમøને દોડી-હા�ફી ર�ુ� છ�. કિવ �દય પોકારી ઊઠ� છ�:
ધરાવતી પેઢી છ�. એમને ભૂલ કરીને પણ અપરાધભાવને બદલે બદલે સાચી િદશામા વાળવાનો �યાસ માતાિપતા ક� વડીલ, ‘દીસે છ� ��રતા ક�વી કતા�ની કરણી મહીં!
�
એક િવિચ� �કારના મો�ટવેશનની લાગણી થાય છ�. ýક� આમા� િશ�ક ક� મે�ટરે કરવાનો છ�. આજના યુવાનના િનણ�યો ઉતાવિળયા �ાતા ý હોય તો આની સ�ભાળ ક�મ �યે નહીં?’
અપવાદો ચો�સ છ�, કારણ ક� સૌથી વધુ આ�મહ�યા યુવાનો કરી ર�ા છ�... છ�, પણ દરેક વખતે અધકચરા છ� એવુ� માની લેવાની જ�ર નથી. સનાતન ધમ� કહ� છ�, ‘એના પૂવ� જનમના� પાપ ભોગવે છ�…’ કિવ કા�તનો
પરંતુ ý �ડા ઊતરીને િવચારીએ તો સમýય ક� આ યુવાનોના� �ડ�ેશન ક� �ફરાક ગોરખપુરીની પ���ત, ‘હાય! �યા ચીઝ હ� જવાની ભી...’ એ બધા વણઉક�યો ને મૂ�ઝવતો �� તી�તાથી �ગટ� છ�.
હતાશા માટ� જવાબદાર એક પોતે ક� એમની પેઢી નથી બલક� એમની પાસે માટ� સાચી છ�. જે જુવાન થવાની ત�યારીમા� છ�. (‘બોબી’નુ� ગીત, ‘યે એક સાલ ‘અરે! આ કોમલા�ગીએ ક�વા� પાપો કયા� હશ? ે
ે
અપે�ા રાખનાર એમના� માતાિપતા ક� એમના વડીલો છ�. ‘અમે તમારા જેવડા બચપન ઔર જવાની ક� િબચ કા બડા બુરા હોતા હ�, ના જવાન� કા ના દીવાન� કયા� હશ તથાિપ આ ��ર િશ�ાથી શુ� થશે?’
હતા �યારે...’થી શ� થતા� દરેક વા�યો એમનુ� સ�તાન શુ� નથી કરતુ� અથવા કા નાદાન� કા યે એક સાલ.’ – આન�દ બ�ી) અથવા તો જેમની જુવાની સ��ક�ત સાિહ�ય, ઈિતહાસ અને �ફલસૂફીના �કા�ડ અ�યાસી કા�તને
એણે શુ� કરવુ� ýઈએ એવા ભાષણ સાથે પૂરા થાય છ�. જેનો ઇ�ટ�િલજ�સ અને વીતી ગઈ છ�. એવા ક�ટલાય લોકોને આપણે જુવાની સાચવવા મથતા ýયા િ�િ�યાિનટીમા� વધુ ��ા બેસે છ�. િ��તી ધમ� પ�ાતાપને માફી આપે છ�.
ે
ઇમોશનલ કોશે�ટ અિતશય �ચો છ� એવી આ પેઢી બુિ�થી િવચારે છ� અને છ� અથવા પોતાની જુવાની િવશ ýતભાતની વાતો કરતા સા�ભ�યા છ�. જેની કિવ �વીડનબોગ�ને વા�ચે છ� ને િ��તી થઈ ýય છ�. ઘર-ક�ટ��બ-સમાજ-િમ�ોમા �
�
�દયથી વત� છ�. એ માતાિપતાને ચાહ છ�, એમની અપે�ા પૂરી કરવા માગે પાસે જુવાની છ�, એને કદાચ હø ýણ જ નથી ક� એની પાસે ક�વો ખýનો છ�! હલચલ મચી ýય છ�. કિવ બ.ક. ઠાકોર જેવા િનકટતમ િમ� પણ નારાજ
છ� અને સાથે જ એમને પોતાના� સપના�, પોતાની ચાહતો અને પોતાનુ� �ીડમ જેણે આ ખýનો ખોઈ દીધો છ�, ખચી� ના�યો છ� એને પણ લાગે છ� ક�, થાય છ�. બહ�નની િજ�ે કરીને કિવ ધમ�મા� પાછા તો ફરે છ� પણ મન-øવ તો
ýઈએ છ�... આ બ�ને �યારે ભેગા નથી થઈ શકતા �યારે આ યુવાન પેઢીને ‘હાય! �યા ચીઝ હ� જવાની ભી...’ અને ટીનએજમા� પોતાની આસપાસના િજસસના ચરણોમા� જ રહ� છ�.
એક િવિચ� હતાશાનો અનુભવ થાય છ�. યુવાનોને મહાલતા-માણતા ýઈને ન બાળક, ન યુવાન એવી કોઈ િવિચ� સ�ઘષ� ને મનોમ�થનોને ‘વસ�તિવજય’, ‘ચ�વાક િમથુન’, ‘અિત�ાન’,
�ફરાક ગોરખપુરીની આ પ���ત, ‘રાત ભી, િન�દ ભી, કહાની ભી...’ �મરમા� પહ�ચેલા �કશોરને પણ લાગે છ� ક�, ‘હાય! �યા ચીઝ હ� જવાની ‘દેવયાની’ જેવા� સવ��મ કા�યોમા� ઉ�મો�મ અિભ�ય��ત આપનાર કા�તનુ�
યુવાનીને બહ� સુ�દર રીતે વણ�વે છ�. રાતની મદહોશી, થોડ�� �ધારુ� અને છતા � ભી...’ (�ન����ાન પાના ન�.20)