Page 13 - DIVYA BHASKAR 031122

Friday, March 11, 2022 | 13

ચૂપ રહ�વ�� બહ� સરળ નથી, એ એક કલા ��, હ�નર ��. જેને આવડી ýય એના મા�� િજ�દ�ી બહ�
સરળ થઈ ýય �� કારણ ક� જે ચૂપ રહી �ક� �� એ કોઈ પણ પ�ર��થિતમા� પોતાની ýતને સ�ભાળી

�ક� ��. ‘ચૂપ રહ�વ��’નો અથ� અ�યાય ક� અપમાન સહન કરવ�� એવો નથી
એક હ�નર હ�, ચૂપ રહને કા,

એક ઐબ હ�, કહ દેને કા!

ક� ફ�રયાદ કરવાથી એનો ઉક�લ જડી જશે!
ે
કદાચ, એવુ� થાય પણ ખરુ�, પરંતુ દરેક વખતે સમ�યા િવશ ઉ�ેગ ક� ઉચાટ
કરવાથી એનો ઉક�લ મળતો નથી. ક�ટલા�ક લોકોને પોતાની વાત પોતાના
મનમા� સ�ઘરી રાખવાથી એક ક�ફટ� મળતી હોય છ�. ભરાયેલા ડ�માને છાતીમા �
સ�ઘરી રાખવાનો પણ એક આન�દ ક� સ�તોષ હોય છ�. આમ ýવા જઈએ તો
આપણા� �દન ક� આપણી ફ�રયાદમા� બહ� જ િનકટના� �વજન ક� િ�યજન કિવ, નવલકથા અન ે
િસવાય કોઈને શુ� રસ હોઈ શક�? દરેક જણ આપણા� �દનથી ક� પીડાથી સુખી
�
થાય છ�, એવુ� પણ નથી છતા એને પણ પોતાની સમ�યાઓ છ�, સવાલો છ�,
ગૂ�ચવણો અને મૂ�ઝવણો છ� એટલે આપણા િસવાયની કોઈ �ય��ત એકાદ-બે વાતા�કાર, ક�ળવણીકાર
�
વાર આપણી ફ�રયાદ સા�ભળ� ક� આપણા� �દન વખતે સહાનુભૂિત દેખાડ, પરંતુ
િનદા ફાઝલીની ગઝલના શે’રની જેમ, અ�છા સા કોઈ મૌસમ, ત�હા સા કોઈ
આલમ, હર વ�ત કા રોના તો બેકાર કા રોના હ�... ‘�નેહર��મ’
ચૂપ રહ�વુ� બહ� સરળ નથી, એ એક કલા છ�, હ�નર છ�. જેને આવડી ýય
એના માટ� િજ�દગી બહ� સરળ થઈ ýય છ� કારણ ક� જે ચૂપ રહી શક� છ� એ
કોઈ પણ પ�ર��થિતમા� પોતાની ýતને સ�ભાળી શક� છ�. ‘ચૂપ રહ�વુ�’નો અથ� ‘�નેહર��મ’ ખરા અથ�મા� આચાય� અન ે
અ�યાય ક� અપમાન સહન કરવુ� એવો નથી. ચૂપ રહ�વાનો અથ� એ છ� ક�,
સમય, સ�ýગો અને સમ�યા સમøને પછી એ િવશ ક�ઈ પણ બોલવુ�. સાધુ- ભાવના આદ��ના માણસ હતા. કિવતા અન ે
ે
સ�તો અને ઘણા અ�યા�મ ક� ભ��ત સાથે ýડાયેલા લોકો િદવસમા� અમુક કલાક ક�ળવણી બ�ને એમના લોહીમા� હતા�
�
અથવા અઠવા�ડયાના કોઈ એક ખાસ િદવસે ‘મૌન’ પાળ� છ�, પરંતુ આ ‘મૌન’
મા� શા��દક મૌન છ�. ગળામા�થી અવાજ ના નીકળ� ક� ભાષાના શ�દોનો લાપી’, ‘ધૂમક�તુ’, ‘સુ�દર�’, ‘મરીઝ’ જેવા� સજ�ક-ઉપનામો
�યોગ અિભ�ય��ત માટ� ન કરવો એ મૌન નથી! મૌનનો અથ� છ� ભીતરથી ‘ક ધરાવનાર કિવ-લેખકોના� નામ-મૂળ નામ બધા�ને ખબર નથી
શા�ત થઈ જવુ�. કોઈ ગમે તેટલુ� ઉ�ક�રે ક� પ�ર��થિત ગમે તેટલી વણસી ýય હોતી. એ પૂછવા પડ�! ઉપનામનો આવો મિહમા ‘�નેહર��મ’-
�
તો પણ ý આપણે ન બોલવુ� હોય તો આપણને કોઈ બોલવા મજબૂર ન કરી ઉપનામનોય છ�, પણ એ ઉપનામ સાથે કિવનુ� મૂળ નામ પણ બોલાતુ�, લખાત ુ�
શક�... એનુ� નામ મૌન! મોટાભાગના� લોકો ઝઘડા માટ� ક� પોતાના ગુ�સા હોવાથી બધા�ને ખબર છ� ક� ‘�નેહર��મ’ એટલે ઝીણાભાઈ રતનø દેસાઈ!
અથવા વણસી ગયેલા સ�બ�ધ માટ� અ�ય �ય��તને જવાબદાર ઠ�રવતા સી. એન. િવ�ાિવહારના આચાય� અને ýણીતા ક�ળવણીકાર, ýપાની
ýવા મળ� છ�. સ�ાઈ એ છ� ક�, ઝઘડા માટ�, દલીલ માટ� ક� લઘુકા�ય �કાર ‘હાઈક’ને ગુજરાતીમા� લાવનાર તથા લોકિ�ય કરનાર
�
શા��દક યુ� માટ� ઓછામા ઓછા બે લોકોની જ�ર પડ� છ�! ઝીણાભાઈ રતનø દેસાઈ! �થૂળ કાયા, ઊજળો વાન, ઝીણી �ખો કરીને
�
એકબીýને એમા�થી, ý એક �ય��ત યુ� િવરામ ક� દલીલ નહીં કરવાનુ� �વચન કરતા ને ચોતરફ બધુ� ઝીણવટથી ýનારા ઝીણાદાદા! કિવ-વાતા�કાર-
તસવીર ूતીકાत्મક છે ન�ી કરી લે તો ઝઘડો ક�વી રીતે થાય? નવલકથાકાર-ચ�ર�કાર અને ગા�ધીવાદી િચ�તક તથા ઉ�મ આચાય�
�મતા� રહીએ �યારેક એવુ� પણ લાગે ક�, આપણે કહી દીધુ� હોત તો ઝીણાભાઈનુ� નામ ગુજરાતને હ�યે વસેલુ� હતુ�. 1930થી ગઈકાલ સુધી!
સારુ� થાત... �ેમની કબૂલાત ક� �દયમા� કોઈકના શ�દથી
�
‘દા ગ દામન પર નહીં, િદલ પર િલયા હ� કાજલ ઓઝા વૈ� થયેલી પીડા અિભ�ય�ત થઈ ýય તો ફા�સની જેમ ખૂ�ચતી િવ�ાથી�ઓ-િશ�કો-વડીલો-િવ�ાનોમા પણ ‘�નેહર��મ’ નામ �ેમાદર સાથે
પોતાપણા�ના દાવાથી લેવાતુ� નામ!
ે
મ�ને... બડા હૌસલા ચાિહય, બડી િહ�મત
ુ�
ચાિહય ઈસ ક� િલયે.’ અિમતાભ બ�ન નથી એ સાચ છ�, પરંતુ કહ�વાનો ક� બોલવાનો પણ એક અમદાવાદની છાતી વ�ે ધબકતુ� ‘સી. એન. િવ�ાિવહાર’ : અમદાવાદનુ�
ે
(િમ. અિમત મ�હો�ા) એમની ભૂતપૂવ� �ેિમકા રાખી (પૂý) સમય હોય છ�. કોઈએ કરેલા અપમાન ક� આપેલી પીડાની �દય હતુ�- છ-સાત દાયકા સુધી! એના� �ાણવાયુ સમાન ને સ�ર�ક હતા-
�
�
ના પિત શશી કપૂર (િવજય ખ�ના)ને કહ� છ�! ભૂતપૂવ� �ેિમકાના અિભ�ય��ત પણ સ�યમથી અને શા�ત રહીને કરી જ શકાય છ�. ઝીણાભાઈ અને તેમના� પ�ની િવ�યાબહ�ન! િશ�ણ-સાિહ�ય-કલાજગતને
પિતને ýણ થઈ ýય છ� ક�, કોઈ એક જમાનામા� એની પ�ની બીý કોઈ બીý એક મુ�ો એ છ� ક�, �યા� આપણા શ�દોનુ� મૂ�ય હોય �યા જ øવન સમિપ�ત કરી દેનાર ક�ળવણીના �મુખ સૂ�ધાર
�
માણસને �ેમ કરતી હતી, પરંતુ માતા-િપતાની આ�ાને માન આપીને એણે શ�દોનો ઉપયોગ કરવો. ઘણીવાર એવુ� બને ક�, આપણે આપણી વાત એટલા� હતા ‘�નેહર��મ!’ સી. એન. િવ�ાિવહાર ે
પોતાની સાથે લ�ન કયા� છ�... �યારે એ આખીએ પ�ર��થિતને સહજતાથી બધા� લોકોને કહ�તા� ફરીએ ક�, �તે એ વાત ચવાઈને-ચૂ�થાઈને ત�ન નકામી ગુજરાતને કિવ-લેખકો-િચ�કારો
લેવાનો �યાસ કરે છ�... એ પા� પાસે સ�વાદ લેખક સાગર સરહદીએ જે બની ýય. લોકો એના પર હસતા થઈ ýય! ��દના સ�ગીતકારો-વાદકો-ગાયકો તથા ઉ�મ
�
કહ�વડા�યુ� છ� એ તો અ��ભૂત છ� જ, પરંતુ અિમત મ�હો�ાના પા�એ પોતાની ચૂપ રહ�વાની કળાના ઘણા ફાયદા છ�. તરત જ કહી દેવા ક� બોલી નાખવાથી િશ�કો અને સ��કાર પુરુષો તથા
જે ક��ફયત આપી છ� એ પણ સમજવા જેવી છ�! એ �ફ�મ ‘કભી કભી’ (1976) �યારેક આપણને િવચારવાનો સમય નથી મળતો. થોડોક સમય સુધી આપણી મલકમા� માનવતાના ઉપાસક નાગ�રકો આ�યા.
માટ� સાગર સરહદીને બે�ટ ડાયલો�સનો �ફ�મફ�ર એવોડ� મળ�લો. પીડા ક� સમ�યાની સાથે રહ�વાથી, િબનજ�રી ચચા� ક� દલીલ નહીં કરવાથી એમા� ઝીણાદાદાની િનસબત અને
પોતાની પીડા, ફ�રયાદ ક� િજ�દગીએ પોતાને કરેલા અ�યાયને �દયમા� છ�ક અને ચૂપ રહ�વાથી �વય� સાથે સ�વાદ થઈ શક� છ�. આપણને ક�ટલીકવાર આપણી મિણલાલ હ. પટ�લ સમાજ�ીિત રહ�લા છ�. એક કિવ િવશાળ
�
�ડ� દાટીને એક નોમ�લ િજ�દગી øવવાનો �યાસ કરતા અનેક લોકોને આપણે સમ�યા જેટલી મોટી દેખાય છ� એટલી છ� નહીં, એવુ� પણ ચૂપ રહ�વાથી સમýય વડ જેવો હોય એનુ� ��ટા�ત ઝીણાભાઈ તથા
ઓળખીએ છીએ. દરેક વખતે પોતાની પીડા, સમ�યા ક� મુ�ો બૂમો પાડીને છ�. સૌથી છ��લી અને મહ�વની વાત, એ છ� ક� જેને ચૂપ રહ�વાની કળા આવડી ઉમાશ�કર છ�.
�
કહી દેવાથી, રડી નાખવાથી ક� બીý સાથે પોતાની સમ�યાની ચચા� કરવાથી ýય એ બોલી તો શક� જ છ�... પરંતુ, જે ચચા�, દલીલ કયા� કરે ક� પોતાની આજે તો ‘હાઈક’ નિહવત લખાય છ�, પરંતુ
પ�ર��થિત બદલાતી નથી. મોટાભાગના� લોકોને લાગે છ� ક�, સમ�યાની ચચા� વાત સૌને ક�ા કરે એને ચૂપ રહ�તા� નથી આવડતુ�! એ સમય હતો ક� અનેક યુવાનો મા� હાઈક લખીને
�
પોતાને કિવ માનતા-મનાવતા! ‘�નેહરહ��મ’એ ચારસોથી વધુ હાઈક �
�
�
લખેલા. બે સ�ચયો થયા� હતા: 1. ‘સોનેરી ચા�દ �પેરી સૂરજ’ (1967), 2.
��ર �દે�ની ચૂ��ણીમા યો�ીન�� પલડ�� ક�મ ભારી? ‘ક�વળવીજ’ (1975) એમના હાઈક�ની મý લઈએ ને મનમા� ��યો ગોઠવીએ.
�
મમ� માણીએ:
‘વનની એક/�હ�રખી આવી! કો�યા�/નગરે Ôલ.’
‘ભર�� પાણી�ા�/સવા લાખની મારી/���દ�ી કોરી.’
�
‘પ�� �પ��/પા�પણ તારી; જ�પ/ન મારા� નેણે!’
ે
એ મ લાગે છ� ક� ઉ�ર�દેશમા યોગી આિદ�યનાથ �ાથિમક િવિધ પતા�યા પછી સવારે 6.30 વા�ય સરકારી ‘�ાપ��� વ�ી�’/��ય��, વેરાયો ���/ભીના �ાસમા.’
અિધકારીઓ સાથે મી�ટ�ગ યોજે છ�. સવારે 9.30 વા�યાથી
િવરુ� અિખલેશ યાદવ વ�ેની �પધા�
�
ુ
એકપ�ીય બની રહી છ�. વડા�ધાન અને તેઓ રેલીને સ�બોધન કરવાનુ� ચાલ કરે છ�. રા� 9.00 ‘રાત ��ારી/તેજ-તરાપે તરે/નગરી નાની!’
ે
ક���ીય �હમ��ી સિહત ભાજપના તમામ મોટા નેતાઓએ વા�યા સુધી તેઓ સતત કાય�રત રહ� છ�. વચમા� તેઓ ‘ફરતી પીંછી/��કારની; દીપ/નહીં રંગાય!’
આિદ�યનાથ માટ� �ચાર કય� છ�. યોગી આિદ�યનાથ પોતે સરકારી કામની ફાઇલો પણ ýતા� રહ� છ�. બીø તરફ ‘તરત�� ýય/હવામા પ�ખી ગાત;/નભ રંગાત!’
��
��
�
�
�
પણ છ��લા ક�ટલાક વષ�થી ચૂ�ટણીને �યાનમા રાખીને જ અિખલેશ યાદવ થોડી હળવાશથી કામ કરે છ�. એમને ઝીણાભાઈનો જ�મ વલસાડ પાસેના ચીખલીમા 16-4-1903મા� રતનø
તમામ િનણ�યો લેતા હતા. અિખલેશ યાદવ કરતા� ઘણા રાજકારણ અને પૂý િસવાય પણ બીý ઘણા િવષયોમા� રસ દેસાઈ (અનાિવલ)ને ઘરે- કાશીબાની ક�ખે થયો હતો. હાઈ�ક�લનુ� િશ�ણ
સમય પહ�લા�થી એમણે ચૂ�ટણીની તૈયારીઓ શ� કરી દીધી છ�. અિખલેશ ક�ટ��બ માટ� પણ સમય ફાળવ છ� અને પોતે અધૂરુ� મૂકીને �દોલનોમા� ýડાયા. અમદાવાદ ગુજરાત િવ�ાપીઠમા� દાખલ
ે
હતી. યોગીનો િદવસ વહ�લો શ� થાય છ�. આિદ�યનાથ રમત-ગમતના શોખીન હોવાને કારણે બેડિમ�ટન, Ôટબોલ થયા. �યા�થી 1932-34મા� બે વષ� જેલવાસમા સાિહ�યકારોનો સ�સ�ગ
�
ે
સવારે ચાર વા�ય ઊઠી ýય છ�. �યાર પછી પૂý અને અને ટ�િનસ જેવી રમતો પણ િનયિમત રમતા� રહ� છ�. (�ન����ાન પાના ન�.18)