Page 16 - DIVYA BHASKAR 021921

Friday, February 19, 2021 | 15

ે
��ટરવલ
નામદવ ઢસાળની એક દબાયલા કિવનો બાપની લહલહાણ પીઠ ýઈન હ �ધારાની ગોદમા �
ે
ે
�
ુ
�
�
કિવતામા� હોઠ ભીýય �યા સધી િસગારટ Ôક છ. (ઢસાળ)
�
�
�
ુ
ં
�
�
ં
ે
ે
�
શુ� ��દ આપણી ભિગની ભાષા મરાઠીના કિવ નામદેવ ઢસાળ ગટરમા� પન
�
ે
�
ુ
ુ
ે
�
ુ
�
�
ે
�
ુ
હતો! ��રો અવાજ! બોળીન એના દ�ર� øવનનુ, દિલતાઈન સાચ સાિહ�ય લ�ય હત. જમ ક, �
ે
‘નક�મા એ રજ�વલા થઈ. / એના પટમા લાખો બીજ હતા. / આકાશ
�
�
�
�
ે
�
ુ
�
�
મનમાન મનમા / વદનાથી માણસાઈવાળ બનત ગય / �ફ� પીળચ�. / લવા
ે
�
�
ુ
ે
�
ં
ે
દવા નહોતા તોયે / એ જ ર�તા પર �મઝમતી જતી હતી / �યાર øવડાઓની
ે
ે
ુ
�
�
સમ�ત જમાત / હýરો કળશ(ગડી) �ચા કયા... / હફાળી વહતી ગટરોએ
ુ
�
�
ે
ટા�ટ�સ / �ાસ રોકીને એના માટ / �ાથના કરી, દવા માગી.’
ુ
�
�
ુ
�
ે
�
�
જ સાિહ�યમા આ�ો� ના હોય એ મા� મનોરજન છ! એ જ ઝઝાર કિવ, િવવાદોમા ઘરાવા મા�ો. �ાઇવરવાળી �પો�સ� કારમા,
ે
ુ
ં
�
�
�
�
�
(છલવાણી) ફરવા મા�ો. લોકોને નામદેવ ઢસાળ નામના દિલત કિવમા એક ગણતરીબાજ
ે
મ��લકા અમર શખ નામની લિખકાએ �મરણકથાની પ��તકામા એવો ચાલ માણસ દખાવા મા�ો. િશવસના અન ઉ� ýિતના પ�ો સામ લડનારો
ે
ે
ે
�
�
ે
ે
ુ
ુ
�
ે
ુ
�
ે
ે
�ક�સો બયાન કય� છ ક જ વા�ચીન વાચકો હલી જશ. મ��લકાના વરનો ઢસાળ િશવસનાના મખપ� ‘સામના’મા લખવા મા�ો. બાળ ઠાકર સાથ અન ે
ે
�
ે
ે
�
�
�
ે
�
ે
ે
�
િમ� એક રા� ઘરે આવ છ અન મ��લકાના પિતને કહ છ: ‘મને તારી પ�ની પછી જમણેરી રા.સ.સઘમા ýડાઈ ગયો. એનુ� કહવ હત ક, ‘આખી િજદગી
ુ
�
�
�
ુ
�
�
�
ુ
મ��લકા ગમ છ. હ અહીયા તારા બડ�મમા એની સાથ �મ કરવા માગ છ.’ માણસ કટલ લડ? િસ�ટમમા રહીન જ ફરફાર થઈ શકશ નહી તો દિલત
�
ુ
�
ે
�
�
ે
�
�
�
ં
�
ે
ે
�
�
ં
ે
�
�
ે
આ સાભળીન સામા�ય રીત કોઈપણ પિત ઉ�કરાઈ ýય, પણ મ��લકાના કિવતાઓ મા� પપર પર રહી જશ.’ એક સમય ખદને દિલત નતા નહી,
ે
ે
ં
�
�
ે
ુ
ે
ે
ે
�
ે
પિતએ ઠડ કલજ િમ�ન ક�, ‘મ��લકાન વાધો ન હોય તો મને વાધો નથી’ પણ િવચારધારાનો નતા માનતો. આ જ ઢસાળ અમ�રકાના મા�કમ એ�સની
ુ
�
ે
ે
�
�
ે
�
ે
ે
ે
આ વાત છ ‘મ��લકા અમર શખ’ નામની લિખકાના પિત અન ýણીતા જમ દિલતોનો રોક�ટાર-સપર�ટાર બની ગયલો એક સમય? તમ છતા માનવ � ુ
ુ
�
ે
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
�
દિલત-કિવ નામદેવ ઢસાળની. નામદેવ ઢસાળ મરાઠી સાિહ�યનો બહ મોટો પડ� ક બોલચાલની ભાષામા કિવતા લખવામા સવાદ રચવામા કિવ
�
�
�
ુ
ે
ે
�
કિવ-લખક અન દિલત ચળવળનો અવાજ હતો. 64 વષ ક�સરથી પીડાઈ નામદેવ ઢસાળ મોટ� �દાન આપીને જતો ર�ો. આજે ગજરાતીમા �
ે
��ય પામનાર નામદેવ ઢસાળન મા� મરાઠી ક ભારતીય ભાષાનો જ નહી, દિલત સાિહ�યન સગથી ક કતહલથી ýવાય છ, �યાર કોઇ
ે
�
ૂ
�
�
ુ
ં
�
ુ
ે
ે
પણ સાઉથ એિશયાનો સૌથો મોટો કિવ ગણવામા આવ છ�. િદલીપ િચ� જવા �દાઝ બયા � ઢસાળની જ�ર વતાય છ, જ દિમતવગ�ની વાતો લખીન ે
�
�
ે
�
ે
ે
ે
મરાઠી કિવ એમ માનતા હતા ક ભારતમા સાિહ�યન નોબેલ �ાઈઝ કોઈને સવાળી, નરમ, ઠડી કિવતાઓની ફશ પર એિસડ છાટીને
�
�
�
ુ
�
�
�
ુ
�
ુ
�
�
�
�
�
મળવુ ýઈએ તો એ ‘ના�યા’ ઉફ નામદેવન જ મળવ ýઈએ. સજય છલ સહજ સફાઈ કરી શક. ઢસાળ નામનો કિવ મા� મરાઠી જ
ે
�
�
ે
�
કોણ છ, નામદેવ ઢસાળ? એને ભારતીય કિવતાનો ‘�બડકર’માન છ! � ભાષા બોલતો-સમજતો, પણ તોયે છ�વીસ ભાષામા એની
�
ે
ુ
ૂ
ે
ે
�
ુ
ુ
મહાર નામની દિલત ýિતમા 15 ફ�આરીએ મહારા��ના પના પાસના નારાયણ સવ નામના મરાઠી દિલત કિવ, ઢસાળન ે કિવતાઓ પહ�ચી છ. સાિહ�ય માટ બકર ન નોબેલ ઇનામ
�
�
�
�
�
ગામમા ખબ ગરીબ ઘરમા નામદેવ જ��યો... મા-બાપ કામકાજ માટ મબઇમા � રાજકારણમા� લઇ આ�યા. સા�યવાદી, લોિહયાવાદ પાટીઓથી øતનાર લખક વી.એસ.નાયપોલે, ઢસાળ પર આખ �કરણ
�
ુ
�
ુ
ે
�
ૂ
�
�
ુ
�
�
ે
ુ
�
ે
�
ે
�
�
વ�યાબýર કમાઠીપરામા રહવા મા�ા. નામદેવનો બાપ કસાઈન �યા કામ ઢસાળ આકષાયો, પણ પછી એણે ‘દિલત પ�થર’ નામની પાટી � લ�ય છ. વ�યાઓની દલાલી કરનારા લોકોમા�થી નીકળીને, સડક પર
ે
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
�
ે
ુ
ે
કરવા મા�ો. રા� વધલ ઘટ�લ- સડલ માસ લઈન આવતો ન એના માટ � �થાપી. આ પાટી મહારા��ના રાજકારણમા� મોટી ચળવળ બની. ભારતના છીનાઝપટી કરતા લોકો વ�થી પાર થઈન નામદેવ ઢસાળ ‘પ��ી’થી માડીન ે
ે
ે
�
ુ
�
ે
�
ુ
�
�
ુ
ુ
�
�
ૂ
ે
નામદેવ બારી પાસ ઊભો રહતો. નામદેવની બારીની આરપાર હત, મબઈન ુ � દિલત શોિષત યવાનોનો એ મ�ય આ�મક અવાજ બની ગયો. એ જ િવ�ોહી સાિહ�ય અકાદમી એવોડ� સધી પહ��યો. ‘ગોલપીઠા’, ‘મખ �હાતાયાન ડ�ગર
ુ
ુ
ે
ે
ે
ુ
�
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
�
�
ે
ે
ે
ખદબદતુ ગદ ��ય! વ�યાઓની લ-વચ, ગાળાગાળી કરતા દલાલો, પાચસો નામદેવ ઢસાળ, સમય જતા સ�ાવાળાઓની સાથ દો�તી કરવા મા�ો. હલવલ’, ‘તઝી ઈય�ા કચી?’, ‘ખળ’ જવી અનક રચનાઓ લખીન નામદેવ
�
�િપયા માટ સપારી લતા ખનીઓ, ચોર, પાકીટમારો અન લોકલ ગડાઓની ઇમજ�સી વખત ઢસાળ પર �ણસો કસ ચાલતા હતા. ઇ��દરાએ �યાર એને 64 વષ દિલતોના ઇિતહાસમા અમર થઈ ગયો. એ કહતો ક, ‘પહલા આપણે
�
�
�
ે
ૂ
�
�
�
ે
�
ુ
ે
ે
ુ
�
�
ે
વ� નામદેવ øવવ શ� કયુ. મબઈની ગદી ગલી, બદનામ બ�તીની ભાષામા � એક સમારોહમા સાભ�યો �યાર એના બધા જ ખટલાઓ પાછા ખચી લીધા. િથયરીઓ બનાવીએ છીએ અન પછી લખવા બસીએ છીએ, પણ એવ હોત ુ �
ુ
�
�
�
ે
�
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
ે
ે
�
ે
�
ુ
ુ
એણે 1973મા કિવતાની પ��તકા લખી: ‘ગોલપીઠા’. ગોલપીઠ એ ચકલા જવા ઢસાળ પછી ઇ��દરા િવશ ‘આિણ �િદરા’ (અન �િદરા) નામન �ચાર પ�તક નથી. દિલત સાિહ�ય આપોઆપ Ôટી નીકળલ છ, સમાજ�યવ�થાએ હýરો
�
ુ
�
�
�
ે
ુ
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
�
�થળન નામ, �યા ��ીઓ ધધો કરે. ગોલપીઠ, આરબ ગલીની ઢોર ચાલમા � લ�ય! દિલત અવાýના �ક�લામા િતરાડો પડવા માડી હતી. લોકોને લાય ક � વષ�થી ‘માણસ’ સાથ જ અ�યાય કય� છ એમાથી એ જ��ય છ. દિલતો ગામથી
�
ુ
�
ુ
ે
�
�
�
�
ે
ે
જ�મેલો આ નામદેવ ઢસાળ મોટો થઈન મોટો કિવ બન છ. સમ� ભારતીય નામદેવ વચાઇ ગયો છ! છતાય નામદેવની કિવતઓ આજે ય અસરકારક છ : � શહરમા આ�યા, ડો�ટર થયા, પણ ��લિનકમા �થાન મળવવા એ જ અ�યાય
�
ે
�
�
�
�
ે
�
ે
ે
�
ુ
�
�
સાિહ�યન હલાવી દ એવી તýબી કિવતાઓ લખ છ! લખતા લખતા øવવા ‘જ �કલમા�થી હ આ�યો / �યાના પાઠય�મમા પનજ��મને �થાન નહોતુ. / થયો. ýિતન લીધ અ�યાય હøય છ જ. માણસન ગમે તટલા સખમા રાખો
ે
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
ે
�
ુ
�
ે
ે
�
�
�
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
�
�
ૈ
ુ
�
ે
�
�
ૂ
ુ
�
માટ ટ�સી પણ ચલાવ છ. મબઈની સડકોની ગાળો, કહવતો, બ�બયા મýકો ના, ત જિલયટ હતી / ના, હ રોિમયો / છતા�ય આપણે એક �યાકળ �મકથાના � એને øવન અપણ જ લાગશે. આ �જડીમાથી જ માણસ, ઊકળીન ઉ��ા�ત
�
ે
ે
�
�
�
�
�
ે
�
ે
કરીને ખરબચડી ભાષામા કિવતાઓ લખી. િવ�� ખર જવો કિવ-આલોચક પા�ો હતા.’ (અનસધાન પાના ન.17)
�
ુ
�
�
�
ૂ
�
�
�
ં
આ વષનો �થમ ઝઝાવાત ઉ�ર-પવમાથી Ôકાતા પવન વડ � ભારતના મોટા િહ�સામા કરા પડ, પણ બરફવષા� ભા�ય જ થાય
�
�
ે
ે
�
અમ�રકાના ઇ�ટકો�ટમા� એક�ક Ôટ જટલો બરફ ખચી લાવેલ
ે
છ અન સરકારે જ�રી કામ િસવાય કોઈ �વાસ ન કરવાની
�
ે
�
ે
ે
ૂ
સૂચના આપી છ. આ �કારની �ધીને ‘નો�ર�ટર’ યાન ઈશાન ખણથી
�
ે
ે
�
ે
�
�ાટકતો પવન કહવાય છ; આ વખત અમ�રકાના ઈ�ટકોટ ઉપર, યાન �યુ ��ટ કો�ટ ઉપ ર ઝઝાવાત
ે
�
ે
�
�
ે
યોક�, કને��ટકટ, �યુ જસી, પનિસલવિનયા વગર �ટટમા કલાકના 3 �ચના
ે
ે
�
ે
િહસાબ બરફ પડવાના ન કલાકના 40થી 50 માઇલની ગિતથી વીજળીના
ે
�
કડાકાભડાકા સાથ પવન Ôકાવાના �ધાણ છ. �
ં
ુ
ગજરાત ક ભારતના મોટા િહ�સામા કરા પડ�, પણ બરફવષા ભા�ય જ
�
ે
�
�
ે
થાય. તથી બરફની આવી ઘોર �ધીમા શ શ થાય તની ક�પના ગજરાતીઓને
ે
�
�
�
ુ
ુ
ુ
�
ન હોય, પરંત અમ�રકામા બરફ સામા�ય ઘટના છ. થીø ગયલા વરસાદની
ે
ુ
�
ે
જમ પાણીની ધારને બદલ સફદ સફદ બરફની ધાર થાય, એક-બ �ચ બરફ
ે
ે
ે
�
�
પડ�, �ગ�ં સાફ થાય, મોટરના કાચ ઉપરથી કચકચાવીને બરફ ઉલચાય,
ે
ે
છોકરાઓ બરફમા લપસવાની રમતો રમ ન બરફના ગોળાની મારામારી કરે,
�
�
ે
બરફના મોટા ગોળામા ગાજર ખોસી નાક બનાવ ન બ �ખની જ�યાએ
�
ે
ે
ે
ૂ
નાિળયરના બ કાચલા મકીને �ખો બનાવ ન બીý મોટો ગોળો બનાવી
ે
ે
�
ે
�
ે
ે
ે
ે
ધડ બનાવ ન નીચ ડાળખા� ખોસી હાથપગ! ન માથે ટોપો પહરાવી �નોમેન
�
ે
ે
ુ
�
ે
�નોમેન રમ. થાડા સમયમા તડકો નીતરે ન રોજનીશી ચાલ થાય.
�
ઝઝાવાત વધ તøલો થાય તો જ�ર મજબ ર�ત ર�ત ગýવર
�
ે
ે
ે
ુ
ુ
�
સપડાવાળા ��ટર બરફ ઉસડતા ýય ન નદીમા ક ખીણમા નાખી નીલ ે
�
ે
ૂ
�
�
�
�
�
ે
ે
�
ે
ે
આવ, પણ કોઈ વાર કદરત િવફર તો એક Ôટથી વધાર બરફ
ૂ
પડ�, સરજ અલોપ થઈ ýય. ગગન
ગયા અઠવા�ડય �યુ યોક� નગરમા� જ�બર િહમવષા થઈ. ક તલ ે
�
�
ે
બારીઓમા �ખો �ýઈ ýય તટલો ધોળોધોળો નયનર�ય
�
ે
ે
ૂ
ે
ૂ
�
બરફ છવાઈ ગયો, દધની, પ�ોલની, માલસામાનની ભકાર ઇમારતો ભત બગલા જવી િનમાણી દખાવા તવા �ટોમ�ન ��લઝડ કહવાય છ. બરફના તોફાનમા ઠડાગાર પવનના ઝપાટા
�
ે
�
�
�
ે
ે
�
�
ુ
�
�
આઠઆઠ પડાવળી �કો વાવાઝોડામા ઊથલી પડી, �નો પાટથી મધ રાય લાગી. આ વખત બરફ ભીનો ન વજનદાર હતો. આવો થમ�મીટરમા અમક �કડો બતાવ, પણ ત બરફ આપણી ચામડી ઉપર પછડાય
�
ૈ
�
�
ે
ે
ે
ે
ુ
ુ
ે
�
ખરી પડી, મોટરો, માણસો, ઘરના� ઘર, કલાકના 35 માઇલની બરફ સાફ કરવો �ટો ઉછાળવા જવો િવકટ છ. આ પહલા � �યાર તથી વધ ઠડો લાગ તન ‘િવ�ડ િચલ ફ�ટર’ કહવાય છ. �
ે
�
ે
�
�
�
ે
ે
�
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
�
�
ે
ે
�
�
�પીડથી હવામા અ�ધર થઈ ફગોળાયા, શહરો, ક�બાઓની શરીઓમા � 2016મા તો 27.5 �ચ બરફ પડ�લો �યુ યોક�ના સ��લ પાક મ�ય! સન 1972ના ફ�આરીમા ઇરાનમા એક અઠવા�ડયા સધી બરફનો ‘�લય’
ે
�
ે
�
ે
�
પર ફલાય ન માણસ પોતાના મકાનોના� છાપર ચડી ર�કય હિલકો�ટરની રાહ સન 1888ના ઝઝાવાતમા ત સમય ઘોડા તથા ઘોડાગાડીઓ �ચિલત હતી ચાલલો અન તમા 4000 �ય��ત મ�ય પામલા. સન 1977મા જમીન ઉપર 37
ે
ે
�
ૂ
ુ
ે
�
ે
ુ
�
ુ
ે
ે
�
�
�
ે
ે
ે
ે
ýતા બઠા! આ ઝઝાવાત એવો કરપીણ બનલો ક �નો, અ�ડર�ાઉ�ડ સબવ, તના કારણે 200 નાગ�રકોના ýન ગયલા. આપણે ��ø �ટોમ�, ��લઝડ, �ચ બરફ તો પડ�લો જ હતો તની ઉપર પાછા બીý બ �ચ પ�ો, ર�તાઓ
�
�
�
ે
ે
ે
ે
�
ે
�
�
�
બસો, સમ�ત વાહનવહવાર પગ બની ગયલો. �યુ યોક�નો મનહટન ટાપ ુ આિદ માટ ‘ઝઝાવાત’ ક ‘�ધી’ શ�દો અદલાબદલીમા વાપરીએ છીએ, પરંત ુ બરફથી ખીચોખીચ ભરાઈ ગયા અન િ�સમસના તહવાર ýણ દટાયા. સરકારે
�
ે
ે
ુ
�
ે
�
�
�
ે
ે
ે
�
ે
�
�
ુ
�
�
�
ે
ુ
ુ
જના ઉપર �યુ યોક� નગર ખદ વસલ છ, ત �યુ યોક�ના બીý ઇલાકાઓ તથા હવામાનના વતારા આપનારાઓની બોલીમા �ટોમ� દરિમયાન કલાકના 35 રા��ીય ર�ા બળ બોલાવવ પડ�લ જથી બડા િદનનો તહવાર ગમે તમ કરીને
�
ુ
ે
ુ
ે
ે
�
�
ં
�
�
ે
�
�યુ જસીથી કપાઈ ગયો. પ�ડ�િમકના કારણે રોિજ�દો વહવાર તો �િતબિધત ક વધ માઇલના ýસથી પવન Ôકાય, નરી �ખ 1/4 માઇલથી આઘે સઘળ � � ઉજવી શકાય. આ વખત બરફનુ તાડવ એવ િવનાશક ન હોય એવી �ાથના,
�
�
ુ
�
�
ુ
�
�
ે
�
ે
ે
ે
ુ
હતો જ, પણ ઝઝાવાત દરિમયાન બરફ લદાયલા ર�ત �ચી �ચી ઊભલી સફદ પરદા િસવાય કશ ન વરતાય અન તવો ઉ�પાત �ણ કલાકથી વધ ચાલ ે જય જય કલાસપિત!
ે