Page 18 - DIVYA BHASKAR 021122
P. 18
Friday, February 11, 2022 | 18
ે
સ�ૂ��ા� øવવુ� øવન��લીનુ� �વાભાિવક વલણ. ભીડ ભયનુ� કારણ બન એ વાત જલદી સ�ભળાય. બધા� એક�યાન, બધા�નો ઉ�ેશ એક. ક�ટલા�ક ધમ��થાનોમા� �ણસોને
પા�સઠ િદવસ લોકોની ભીડ ઊભરાય. દરેક �થળનો અલગ મિહમા. �યા�ય
ગ�� ઊતરતી નથી. ભીડબ��ીના સ�ય�ા જૂના િદવસો યાદ આવી ýય કશુ� સૂમસામ ન હોય. કોઈ મ�િદરને તાળ મારવાની નોબત ન આવે. દરેક
�
��
ધમ�ના લોકોના ઉ�સાહન કોઈ જ બ�ધી આભડ� નહીં. દરેકને એમની આ�થા
ે
�નેક�ા� એક થઈન øવવાનો આન�દ િવશાળ ચોકમા� ધૂળમા બેસીને મોડી રાત સુધી એનો આન�દ માણતુ�. વ�ેવ�ે
ે
�માણે વત�વાની છ�ટ.
એક સમયે ગામડા�મા� ભવાઈ, નાટક, રામલીલા ભજવાતા. આખુ� ગામ
�
�
કોિમક આવે, ગીતો આવે, વ�સમોર થાય. આરતી માટ� અને સીધુ�સામાન માટ�
ચડાવા બોલાય. તે સમયે મોટ� ભાગે પુરુષો ��ીપાઠ ભજવતા. કથામા� આવતા
વળા�ક અને નટ-નટીઓના અિભનયથી મુ�ધ થયેલા �ે�કોનો સમુદાય સાથે
રડ� અને સાથે હસ. �ે�કોની ભીડ એક જ �ય��ત હોય એવુ� લાગે. િસનેમા�હો
ે
અને ના��હોમા� લોકો હ�શેહ�શ �ટ�કટ ખરીદીને øવનની કઠણાઈઓમા�થી
ે
થોડી રાહત મેળવવા ýય. ગામમા� નવી �ફ�મ ‘ચડ�’ �યારે પહ�લા જ િદવસે
ýવા જવાનો ઘણાને શોખ. હવે શહ�રોમા� �ટ�કટોનુ� ઓનલાઇન બુ�ક�ગ
શ�ય બ�યુ� છ�, પરંતુ એક સમયે �ટ�કટબારીની સામે �ટ�કટ ખરીદવા લા�બી
કતાર લાગતી. હø પણ થાય છ�. ધ�ામુ�ી થાય, પડાપડી થાય, ઝઘડા
અને મારામારીના બનાવો બને. ઊગતી યુવાનીના િદવસોમા� અમે પણ
ગામમા� નવી �ફ�મ આવે �યારે પહ�લા િદવસે ýવા જવા ભીડમા�
ભીંસાતા. કાળાબý�રયા માખીની જેમ કાનમા� બણબણી જતા.
ડ�બકી રાતનો છ��લો શો શ� થાય તે પહ�લા ટોકીઝના મુ�ય ગેટની
�
બહાર ઊભા રહ�વુ� પડતુ�. ગેટ ઊઘડ� �યારે ભીડની સાથે અમે
�
વીનેશ �તાણી પણ સારામા સારી સીટ મેળવવા દોડતા. તે સમયે સ�તી
�ટ�કટવાળાઓ માટ� સીટન�બર આપવામા� આવતા નહોતા.
અમારી તો ‘પટ’થી થોડી મ�ઘી લા�બા બા�કડાની જ�યા જેટલી
લાયકાત. અથડાતા ક�ટાતા ભાગતા. અમારામા�થી વહ�લા ઘૂસી
શક�લા િમ�ો સારી જ�યા દેખાય �યા �માલો પાથરી, બૂમો પાડી,
�
બીýને બોલાવતા. વધારે જ�યા રોકવી હોય તો બા�કડા પર લા�બા થઈને
સૂઈ જતા. �ફ�મ ýવાનો આન�દ શ� થાય તે પહ�લા બીડીના ધુમાડા અને
�
પરસેવાની ગ�ધથી મઘમઘતી ભીડમા� ચગદાવાનો અને સરસ જ�યા મેળવવાનો
િવજયી ભાવ બહ�મૂ�ય હતો. લોકડાયરા અને ભજિનકોના આખી રાત ચાલતા
કાય��મોમા� પણ લોકોનો એવો જ ઉ�સાહ. લ�ન�સ�ગોમા� પર�યૂમ-અ�રથી
સુગ�િધત રેશમી સમુદાયમા� ભળવાની મý અનેરી. તાø યુવાની હોય �યારે
તો ખાસ. આમ�િ�તોની સ��યા પર ‘કાપ’ મૂકવાની જ�ર પડતી નહીં.
ભીડ ભેગી ન કરવાના કડક િનયમો મા� રાજકારણીઓને જ લાગુ નથી
મ ૂ ળભૂત રીતે આપણે ભીડના માણસો અને કોરોનાએ ભીડ પર આપણી સ��ક�િતનુ� મહ�વનુ� �ગ. કામચલાઉ દુકાનોની સામે, ચગડોળ અને � પડતા. આપણો વત�માન ‘બારે માસ ચૂ�ટણી’નો બની ગયો છ�. ચૂ�ટણીસભાઓ
ઊડનખટોલાની આજુબાજુ, ખાણીપીણીની જ�યાઓમા� – �યા� ýઈએ �યા
બ�ધી ફરમાવી દીધી. થોડી શા�િત થઈ હતી, ક�સ ઓછા થવા
અને રેલીઓ ક� રાજકારણીઓએ યોજેલા કાય��મોમા� સરકારે ઘડ�લા િનયમોનો
લા�યા હતા, હો��પટલોમા� બેડ ખાલી રહ�વા લા�યા હતા, ભીડ જ હોય. કોઈને ભીડની સૂગ નહોતી ક� ભેગા થવા પર બ�ધનો નહોતા�. છડ�ચોક ભ�ગ સામા�ય બાબત બની ગઈ છ�. સામે ‘માનવમહ�રામણ’ ન હોય
�
�
ુ�
øવન ધીરેધીરે રફતાર પકડવા લા�ય હતુ�, �યા જ સૂતેલા સાપને છ�છ�ડયો હોય ઉ�સવો સમૂહને ભેગા થવાનુ� ખુ�લુ� િનમ��ણ. નોરતા�ની નવેનવ રાતે તો ચૂ�ટણીસભાના મુ�ય વ�તાને ýમ ચડતુ� નથી. ýક� ચૂ�ટણીસભામા� ભેગી
�
એમ કોરોનાએ ફરી ઉપાડો લીધો. દુિનયાના ઘણા દેશોની જેમ કોરોના એના હકડ�ઠ� ભીડ ભરાય. ગરબા�થળ� અસ��ય લોકો એકતાલ થઈ ઝૂમતા� હોય થયેલી માનવમેદની જુદી. એમા� સાથે મળીને આન�દ લૂ�ટવાનુ� �યોજન હોતુ�
�
જૂના અને નવા વે�રઅ�ટ સાથે ભારતમા� ફરી વ�યો. આપણે ફરી સ�પૂણ� એ ��યો જ િનરાળા. એકમા�થી અનેક થઈ જવાનો ઉ�સાહ આપણા સૌના નથી. �યા ભરાયેલી ભીડના લોકો મા� �યાદા હોય છ�. એમની કશી જ
�
�
લોકડાઉનના નહીં, તો સીિમત સ�ચારબ�ધીના દાયરામા� આવી ગયા�. મા�ક લોહીમા� ઊછળતો હોય. ઉ�રાયણમા� પત�ગ ચગાવવા ઘરની છતો પર અને ભાગીદારી હોતી નથી.
લગાવવાના અને ભીડમા� ન જવાના િનયમોનુ� કડક પાલન કરવાના આદેશ અગાશીઓમા મોજમ�તીનુ� વાતાવરણ છવાઈ ýય. સ�ગીત, િચિચયારીઓ, બધા લોકો ભીડનો આન�દ માણી શકતા નથી. ક�ટલાક ભીડથી દૂર ભાગે
�
અમલમા આ�યા. છતા ઘણી જ�યાએ લોકોએ જ�રી ગ�ભીરતા દશા�વી નહીં. ધા�ધલધમાલથી આકાશ ગાø ઊઠ�. આબાલ-�� કોઈને ઉ�સવોની ઉજવણી છ�. તેઓ એકલા અને અળગા રહ�વુ� પસ�દ કરે છ�. ક�ટલાક લોકો એકા�તમા� પણ
�
�
�
ભીડ ýવા મળ� તે સાથે જ એના ફોટા, િવડીયો અને અહ�વાલો આપ�ં માટ� એકઠી થયેલી ભીડ અખરે નહીં. ઉ�સવોમા લોકોને ભેગા થવાની મનાઈ ભીડનો અનુભવ કરે છ�. ��િતઓની ભીડ એમને એકલા પડવા દેતી નથી.
નારાજગીભયુ� �યાન ખ�ચવા લા�યા. કરતા ýહ�રનામાની તો ક�પના જ નહોતી. કોરોનાએ ચાચરના ચોક જેવા� ભીડ અને એકલી �ય��તમા� શો ફરક છ�? તુકી�ના લેખક મોહમેટ મેરા આઇ�ડને
�
સમૂહમા øવવુ� આપણી øવનશૈલીનુ� �વાભાિવક વલણ. ભીડ ભયનુ� ગરબા-ગરબીના� �થળ અને અગાશી સૂના� કરી ના�યા�. મý જ મરી ગઈ. ક�ુ� છ� : ‘ભીડમા� હોઈએ �યારે ��ા�ડની િવશાળતાનો �યાલ આવતો નથી,
કારણ બને એ વાત જલદી ગળ� ઊતરતી નથી. ભીડબ�ધીના સમયમા� આપણા એક માણસ એકલો-એકલો ગરબે ક�મ ઘૂમે? એકલો જણ પત�ગ ચગાવીને શુ� �યારે એકલી �ય��ત �તહીન િ�િતજ પર નજર નાખે �યારે એને સકળ
જૂના િદવસો યાદ આવી ýય છ�. �યા�ય રોકટોક નહોતી. યાદ કરીએ તો કરે? ��ા�ડની ભ�ય િવશાળતાનો �યાલ આવે છ�.’ વત�માનમા� કોરોનાએ ભીડનો
�
�
સમૂહમા માણેલા આન�દના ઘણા �સ�ગો યાદ આવે. મેળામા ‘હ�યે-હ�યુ� દળાય’ ધાિમ�કયા�ા િનિમ�ે લોકસમુદાય પગે ચાલતો હ�શભેર નીકળી પડ�. આન�દ ઝૂ�ટવી લીધો છ�. અ�યારે ભીડથી દૂર રહીશુ� તો ભિવ�યમા� ભીડનો
�
એવો માનવસાગર િહલોળ ચડ�. મેળો એટલે જ મળવુ�, ભેગા થવુ�. લોકમેળા ભજનો અને ભ��તગીતોની રમઝટ ýમે. ધýપતાકા લહ�રાય. જયનાદ આન�દ પાછો મેળવી શકીશુ�.
અનુસંધાન
�
િવ�ાગુરુ ન�દલાલ બોઝે કહ�લુ� ક� ‘øવનમા� સફળ તો બધા� થાય છ�, દેખાવમા સૂરજ કરતા� પણ સોહામણો હતો. રહી વાત પદવીની, �િત�ઠાની
તુ� øવનને સાથ�ક બનાવજે.’ øવનને સફળ ઉપરા�ત સાથ�ક બનાવનાર અને પૈસાની; તો એમા� તો ઉ� અિધકારી જ ચડી ýય ને!
��દના �લક�ા� અ�તલાલ વેગડ� 2018ની છ�ી જુલાઈએ 90 વષ�ની વયે િચરિવદાય લીધી આ સવાલનો જવાબ કોઇની પાસે હોતો નથી. મા� િવધાતા પાસે જ હોય
હતી. છ�. બ�યુ� એવુ� ક� બા�રશના શુકનવ�તા પગલા�ને �તાપે અમરે ધ�ધાનો ખૂબ
�
લોકોની ભાવના અને સ��કારનુ� આવુ� આલેખન બીજે નહીં મળ�! નદીનુ� સારો િવકાસ કય� અને આજે બા�રશના øવનમા� એટલી સ�િ� છ� ક� એટલી
�પ, આકાશ, તારા, સૂય�, ચ��, મોસમી �પો, ઋતુઓ, ગામ, ઘર, ખેતરો ને રણ�ા� �ી�યુ� ગુલાબ તો મોટી બહ�ન બરખા પાસે પણ નથી.
ં
ં
�
લોકોની ભાવનાના રંગો અહી આલેખાયા છ�. વેગડની સજ�કતા અહી પરખાય અને પેલા સૂરજનુ� શુ� થયુ�? નોકરીમા� એનુ� ડ��યુટ�શન થયુ� એના બીý જ
છ�. ઘરમા� બેસાડી ન રખાય. ન�ી કરેલુ� મુહ�ત� સાચવી લેવુ� જ પડ�.’ મિહને એક ગરીબ માણસ પાસેથી �ર�ત લેવા જતા� એ એ��ટ કર�શન �યૂરોના
વેગડના બાપદાદા મૂળ� તો માધાપર ક�છના, પણ 1905મા� �યવસાય માટ� કોઇ િચડાઇને પૂછી બેઠ��, ‘એટલે? મુહ�ત� સાચવી લેવા માટ� ચા�દના ટ�કડા છટકામા� સપડાઇ ગયો. નોકરી ગઇ.
જબલપુર આવી વસેલા. વેગડનો જ�મ 1928ની �ીø ઓ�ટોબરે જબલપુરમા� જેવી �પાળી દીકરીને ગમે તેની સાથે ફ�રા…?’ એક �ણ હતી �યારે બા�રશ રડતા� રડતા� પૂ�ુ� હતુ� : ‘મ� એવા� તે ક�વા�
ે
ે
�
થયેલો. િપતા ગોપારામ øવણ એમને ભણાવવા ચાહ છ�. વેગડ કોલેજનુ� ‘હા, શા��ો એવુ� કહ� છ�.’ વડીલ કાકાએ આવુ� કયા� શા��ોમા વા��યુ� પાપો કયા� હશ ક� મારી સાથે…?’
�
િશ�ણ અરધેથી છોડીને શા�િતિનક�તનમા� િચ�કલાનો અ�યાસ કરવા ýય હશ એ ભગવાન ýણે, પણ એમની વાત સા�ભળીને ક�યાના� મ�મી-પ�પા િજ�દગી પાસેથી જે જવાબ મ�યો તે આ હતો : ‘ત� એટલા� બધા� પુ�યો કયા�
ે
�
છ� ને મહાન િચ�કાર ગુરુ ન�દલાલ બોઝ પાસે ભણવાનુ� સ��ભા�ય પામે છ�. તો ગભરાઇ ગયા�. �યા અને �યારે જ સૂરજનુ� �ર�લેસમે�ટ શોધવા મા��ા. છ� ક� િવધાતાએ તને બરબાદ થવામા�થી બચાવી લીધી.’
અહીંથી વેગડ �ક�િતને અને સ�દય�ને પામતા� શીખ છ�. �ેમ, સ�ય, માનવતા બા�રશને આ વાતની ýણ થઇ. એની મન:��થિત ભારે દયનીય થઇ ગઇ. એ
ે
ે
�
જેવા� મૂ�યોને øવનમા� ઊતારે છ�. એમના� િચ�ોમા અને લેખનમા� આ બધુ� મનોમન એક જ િવચાર કરતી રહી : ‘મ� એવા� તે ક�વા� પાપો કયા� હશ ક� મારી નીલે ગગન ક� તલે
ઊતરેલુ� પમાશે. સાથે જ આવુ� બ�યુ�?!’
�
1948થી 1953 સુધી શા�િતિનક�તનમા� ભણીને વેગડ જબલપુર આવેલા. દોડધામ મચી ગઇ. કોઇ પહ�ચેલી �ય��તએ મુરિતયો શોધી કા�ો, યુક� અને અમે�રકામા� પહ�લા�પહ�લા તો વીગન એટલે કશીક ઘેલછા એવુ�
�યા�ની ફાઈન આ�સ� ફ�ક�ટીમા� અ�યાપક થયા અને અનેક ઉ�મ છા�ોના ‘બાજુના ગામમા� જ એક ક��વારો યુવાન છ�. દેખાવમા રાજક�માર જેવો છ�, પણ સોચાતુ� હતુ� પણ 2010 પછીથી હવા બદલી છ�. હવે ઠ�ર ઠ�ર વીગન રે�ટોરા�
�
�હાલા ગુરુø બ�યા હતા. કાયમ ને બધે જ ચાલતા જતા �ી વેગડ સાઈકલ પર સૂરજની જેટલુ� ભણેલો નથી. સામા�ય નોકરી કરે છ�. વધુ સારો મુરિતયો એમ ખૂ�યા છ�, મોટા� મોટા� ભોજનાલયોમા� વીગન અને વેિજટ��રયન િવક�પો હોય
�
�
કોલેજ જતા. એમના� િચ� �દશ�નો ભોપાલ-િદ�હી-કલક�ા-મુ�બઈમા યોýયા� ક�ઇ તા�કાિલક ન મળ�.’ છ�.
�
હતા. જબલપુરમા� વેગડ ગુરુøનુ� ખૂબ માન હતુ�. સ�જન �ય��ત તરીક� એમને બધા�એ વાતને વધાવી લીધી. મુરિતયા અમરને તો ýણે લોટરી લાગી ગઇ! વેગે�યુઆરી દરિમયાન સુપર મારક�ટોમા� અને ભોજનાલયોમા� વીગન
લોકો બહ�માન-આદર આપતા હતા. એ પણ �ટ�કટ લીધા વગર જ. એના ઘરમા� બધી િવિધઓ ફા�ટ ફોરવડ� ગિતમા� પદાથ� અને વાનગીઓ પુરબહારમા� દેખાવા લાગી છ�. આ વષ�ના
ુ
�વાસના અનુભવો, �સ�ગોને વણ�વતા� એમના� કોલમના લેખોના� પુ�તકો ચાલ થઇ ગઇ. ગણેશ �થાપન, પીઠી, �હ શા�િત, સગા�વહાલા�ને નોતરા� ý�યુઆરીમા� �ેટ િ�ટનના વે�સ રા�યની એક મિદરાલયની રા�ધણીએ ýહ�ર
�
થયા� હતા- ‘અ�ત�ય નમ�દા’, ‘તીરે તીરે નમ�દા’, ‘નદીમા� ગહ�રી નાવ અને ઉછીના માગેલા કપડા� ધારણ કરીને વરરાý ýન ýડીને નીકળી પ�ા. કયુ� ક� ‘આ�ખા ý�યુઆરી ફ�ત વીગન આઇટ�મ િમલેગા’ અને તેનો ધ�ધો
�
�
�
�
પુરાની’, ‘સરોવર છલી વ�યા!’ એમનુ� ‘��િતઓનુ� શા�િતિનક�તન’ વા�ચવા ગોધૂિલ ટાણે સુરતની ýન આવે એ પહ�લા તો એ પહ�ચી ગયા. ધીકી નીક�યો છ�. અમે�રકા, મે��સકો, આજ���ટના, જમ�ની અને �વીડન આિદ
�
જેવુ� પુ�તક છ�. બા�રશ મા�ડવામા અમરને ýયો; એક વાતનો સ�તોષ થયો ક� અમર દેશોમા� પણ વેગે�યુઆરીનુ� વા� વગડી રહ�લ છ�! જય િજને�� દેવ!�
ે
