Page 13 - DIVYA BHASKAR 122421

Friday, December 24, 2021 | 13

� કોઈ સ�બોધનથી આપણને �ો�લેમ થતો હોય તો આપણે એકવાર આપણી માનિસકતા ચો�સ તપાસી લેવી

ે
�ઈએ. જે આપણી સાચી �મર છ� એન છ�પાવવાથી ક�ઈ યુવાની પાછી ફરવાની નથી
‘�કલ’ ક� ‘આ��ી’નુ�

સ�બોધન અપમાનજનક છ�?

‘મારા છ અ�રના નામ પછી

હ�� ભૂલો પ�ો હો ø…’

રમેશે ��યને ભી�જ�યુ� છ�. ક�ા�ની ધારથી મનન ે

ફ�કાયુ� છ� અન �ાણને તેજ પાયુ� છ�. રમેશ ગુજરાત
ે
પર અ�ત મેઘ બની વર�યો છ�

ક િવ મકરંદ દવે, રમેશ પારેખની કિવ�વ શ��ત અને એમની
અિભ�ય��ત છટાની િવશેષતા વણ�વતા કહ� છ� : ‘રમેશની
વાણીએ ગુજરાતની �ખ ભીની કરી છ�. હોઠ પર હા�ય
ફરકા�યુ� છ�, �દયને ભીંજ�યુ� છ�. કટા�ની ધારથી મનને ફટકાયુ� છ� અને �ાણને
તેજ પાયુ� છ�. રમેશ ગુજરાત પર અ�ત મેઘ બની વર�યો છ�, િવ�ુત બની
ચમ�યો છ� અને દૂિધયા� વાદળસમો િવહય� છ�. અ�ય�ત ક�માશથી મા�ડી અ�ય�ત
કૌવત સુધી તેની વાણી િવ�તરી છ�.’
સજ�કતાથી ફાટફાટ થતો આ કિવ, �હાનાલાલ પછીનો સૌથી મોટો
ગુજરાતી ઊિમ�કિવ છ�. આજે તો એનો ýટો જડવો મુ�ક�લ છ�, એની કિવતામા�
અપાર િવષય વૈિવ�ય, સ�વેદના અને િવચારોના ઉછળતા Óવારા તથા આરપાર
કો રોના પછી આજુબાજુમા� રહ�તા લોકોને એકબીý સાથે દો�તી ફ�શન શ� થઈ છ� ! ‘ø’ લગાડવાથી સ�બોધનનુ� છોગુ� ઉમેરવુ� પડતુ� નથી, જેને વીંધી નાખતી લયા�મક અિભ�ય��ત જેમ વા�ચીએ તેમ પાગલ કરી દે છ�.
‘ઓ�ંકા વરસા�મા બે ચીજ કોરી ક�/
થવા લાગી છ�, અથવા કદાચ કરવી પડી છ�. સૌને સમýયુ� છ� ક�,
�
કારણે �મરનુ� લેબલ આસાનીથી ખસેડી શકાય છ�.
પડોશી સાચા અથ�મા� પહ�લો સગો છ�... આવા સમયમા� કોઈક છ��લા થોડા સમયથી યુવાન દેખાવાની એક િવિચ� ફ�શન શ� થઈ એક અમ પોતે અને બીý તારો વ�/
ે
�ય��ત સાથેના સ�બ�ધોમા� શુ� સ�બોધન કરવુ�, એવી સમ�યા �યારેક આપણને છ�. વાળ કાળા કરીને સારા દેખાવાનો કોઈ �ો�લેમ નથી, પરંતુ �મરને તારા વ�ને ક��ની સૂડી સરખી ધાર/
મૂ�ઝવી નાખે છ�. એમા�ય ખાસ કરીને, 60થી ઉપર અને 65થી નીચેના લોકોને �વીકારવાની એક અિનવાય� �ોસેસ છ�, જેને થોડા સમયથી-ખાસ કરીને ઉ� અમ કમળની �ા�ડલી શ�� કરીએ તકરાર…’
ે
�
‘�કલ’ ક� ‘આ�ટી’નુ� સ�બોધન બહ� ગમતુ� ન હોય �યારે વધુ ગૂ�ચવણ ઊભી મ�યમવગ�મા� એક �ડનાયલ તરીક�, નકારી દેવામા આવે છ�. જે બાળકો આપણા ‘ફિળયે પલાશ Ôલ નીતરત�� ઝાડ અને
�
થાય છ�. ખોળામા રમીને મોટા થયા હોય એ યુવાન થાય એટલે આપણને દીદી-બહ�ન, હ�� રે વેરાઈ �� રાનમા�/
�
�
આપણા દેશમા છ��લા થોડા વખતથી, ખાસ કરીને 90 પછી જ�મેલી પેઢી ભાઈ ક� સર કહ�વા મા�ડ� એવો આપણો આ�હ પૂરવાર કરે છ� ક�, આપણે બથ� મારી હ�ેળીય��મા એવી રે�ય�� �� જેવી રેખાઓ ખાખરાના પાનમા�/
ે
હવે કાકા, મામા, ફોઈ, Óઆને બદલે ‘�કલ’ ક� ‘આ�ટી’ કહ�વાનુ� પસ�દ કરે સ�ટ��ફક�ટમા� લખેલા વષ� ઉપર ઉમેરાતા �કડાને �વીકારવા તૈયાર નથી. લીંબોળી વાવીન �ા�યડા ઊ��ર�� પણ
�
��
છ�. િવદેશથી આવેલી આ ‘ખાસ ભેટ’ હા�યા�પદ છ�. વષ� પહ�લા �ાથિમક �ફટ, �વ�થ ક� સુ�દર હોવાને �મરના �કડા સાથે કોઈ િનસબત જ નથી, ચોમાસ ક�મ કરી વાવવ/ ��
��
શાળામા શીખવવામા આવતુ�, ‘ચોરી કરવા ચા�યા ચોર, સોની પોળમા� થાતો આ વાત મોટાભાગના લોકોને સમýતી નથી. જે લોકોને પોતાની �મર તાર�� પહ�લા વરસા�સમ આવવ, હા!
�
��
�
��
ે
શોર, િસપાહી મ�યા સામા, બા ના ભાઈ તે મામા... મામા લાવે છ�ક છ�ક છ�પાવવા માટ� સ�બોધન બદલાવવાની જ�ર પડ� એ લોકો ખરેખર શરીરથી �ફટ હવે �ખોન ક�મ રે ભ�લાવવ…
ે
�
ગાડી, બાને માટ� લાવે સાડી, સાડીના રંગ પા�ા, બાપના ભાઈ તે કાકા... ક� યુવાન દેખાતા હશ, પણ માનિસક રીતે �યા�ક ગૂ�ચવાયેલા છ�, એટલુ� ન�ી ! ફાગણની કાળઝાળ સ��ી વેળામા તાર��…’
ે
કાકા-કાકા કારેલા, કાકીએ વઘારેલા, કાકી પ�ા રોઈ, બાપની બહ�ન તે ý કોઈ સ�બોધનથી આપણને �ો�લેમ થતો હોય તો આપણે એકવાર ‘બાવળનો રહ�વાસ એટલ વસ�ત આવી લા�યો/
ફોઈ... ફોઈ Ôલડા� લાવે છ�, Óઆને વધાવે છ�, Óઆ ગયા કાશી, આપણી માનિસકતા ચો�સ તપાસી લેવી ýઈએ. જે આપણી લોહીઝાણ આ ટહ�કો તારી �ગળીએ પહ�રા�યો/
�
બાની બહ�ન તે માસી...’ સાચી �મર છ� એને છ�પાવવાથી ક�ઈ યુવાની પાછી ફરવાની પ��રમા� પણ ર�ો-ખ�ો ક� અ� હતો હોø/
સ�બ�ધો શીખવતા આવા સુ�દર ýડકણા આપણા એકબીýને નથી, ક� કોઈ આપણને ‘વડીલ’ ગણે અથવા એવા �કારનુ� ત�� ર�તે �તા� ઊભી રહી તે તને જ�ો હોø!’
િસલેબસનો અથવા િશ�ણનો ભાગ હતા, �યારે આપણે સ�બોધન કરે એથી આપણે ‘ઘરડા, ડોસા ક� ��ધ’ થઈ ગયા આવી તો ક�ઈ ક�ટલીય પ���તઓ, આખેઆખા�
સ�બ�ધોને વધુ સરળતાથી અથવા સહજતાથી સમø શકતા ગમતા� રહીએ એવુ� સાિબત થતુ� નથી. છ��લી ક�ટલીયે સદીઓથી સુ�દર ગીત-ગઝલ ઊતારીએ તોય પાર ન આવે એવી
હતા, �વીકારી શકતા હતા. કોઈપણ સ�બોધનનો અથ� દેખાવાન, યુવાની સાથે ýડી દેવાય છ�... આ સાચ નથી. શ��ના કિવતાનો આ લોકિ�ય કિવ િવ�ાનોમા �
ે
ુ�
�મર સાથે ýડાતો નહોતો, પરંતુ ‘કાકા’ ક� ‘માસી’ વહીદા રહ�માન, શિમ�લા ટાગોર, કિપલદેવ ક� ઝાકીર આજેય વખણાતો ર�ો છ�!
માનવાચક શ�દો તરીક� ýવામા આવતા હતા. શાક કાજલ ઓઝા વૈ� હ�સૈન પોતપોતાની દુિનયાના ફ�શન આઈકોન મનાય છ�, મલકમા� ક�લ તેર કા�યસ��હો અને ‘છ
�
�
ખરીદવા આવેલા ક� રી�ામા� બેઠ�લા, બસમા બાજુની સીટમા� પરંતુ એમણે �યારેય ‘યુવાન’ દેખાવાનો �યાસ નથી કય�. અ�રનુ� નામ’મા� 1991 સુધીની એમની
�
બેઠ�લા ક� ર�તામા કોઈને એ�સ પૂછવા માટ� કરવામા� આવતા સુનીલ શે�ી ક� અિનલ કપૂર જેવા અિભનેતા તો યુવાનીમા� સમ� કિવતા સચવાઈ છ�. મહ�વના�
સ�બોધનમા� આ ‘કાકા’ ક� ‘માસી’નો �યોગ સાવ છ�ટથી થતો, અને દેખાતા હતા એના કરતા� આજે 60ના થયા પછી વધુ હ��ડસમ દેખાય મિણલાલ હ. પટ�લ તો બધા� સ�ચયો છ�, પણ આટલા� તો
એમા� ખોટ�� લગાડવા જેવુ� ક� અપમાનજનક કશુ� જ લાગતુ� નહીં. છ� ! ન�ધીએ: ‘�યા�?’, ‘ખ�ડ�ગ’, ‘�વ’,
આજે, કોઈપણ �ય��તને ‘કાકા’ કહ�વા, ક� ‘માસી’ કહ�વુ� એ તો ýણે યુવા પેઢીને આપણા અનુભવ અને સમજણનો ફાયદો થવો જ ýઈએ, ‘સનનન’, ‘ખ�મા, આલા બાપુને!’, ‘મીરા�
�
�
એમનુ� અપમાન કરવા બરાબર છ�... બ�ક� સોિશયલ મી�ડયા પર કોઈને આપણા પછીની પેઢીને ý એ વારસામા આપવુ� હોય તો આપણી �મરનો સામે પાર’, ‘છાતીમા બારસાખ!’ એક વાતા�સ�ચય
�
ઉતારી પાડવા ક� અપમાન કરવા માટ� આ શ�દ �યોગ છ�ટથી કરવામા� આવે �વીકાર કયા� વગર શ�ય નથી. ‘�કલ’ ક� ‘આ�ટી’ના... ‘કાકા’ ક� ‘માસી’ના ‘�તનપૂવ�ક’, બે નાટકો, પા�ચ બાળકા�યોના સ�ચયો ને ચાર બાળવાતા સ�ચયો!
�
છ� ! સ�બોધનથી અકળાઈ જવાને બદલે, અપમાનનો અનુભવ કરવાને બદલે બે �કશોરકથા સ��હો તથા પા�ચ કા�યા�વાદ અને િનબ�ધ-લેખના સ��હો આ
પડોશી ક� અýણી �ય��તને સ�બોધન કરતી વખતે ý થોડા ધોળા વાળ આપણી �મરને સ�માન મળ� છ� એ વાતનો આન�દ માણવાનુ� આપણે શીખવ ુ� કિવનુ� સાિહ�ય છ�.
દેખાય ક� એના ચહ�રા પર 55-60ની �મર દેખાય અને આપણે આપણા ઉછ�ર પડશે. હા, જે લોકો આ સ�બોધનને અપમાનની જેમ વાપરે છ� એ કદાચ ભૂલી રમેશ પારેખ સ�ગીત અને િચ�કલાના સારા ýણકાર. િચ� સ�ગીતની
ક� સ��કારને કારણે એમને ‘�કલ’ ક� ‘આ�ટી’નુ� સ�બોધન કરીએ તો એને પણ ýય છ� ક�, આજે એ ભલે યુવાન હોય, આવતીકાલે એમના બથ� સ�ટ��ફક�ટમા� સૂઝસમજને લીધે એમની કિવતા વધુ અથ�પૂણ� �ડાણો તાગી શક� એમ જ�ર
�
દરેક વખતે પોિઝ�ટવલી લેવામા નથી આવતુ�. પણ વષ� ઉમેરાઈ જવાના છ�. એ પણ ‘કાકા’ ક� ‘માસી’ થઈ જ જવાના છ�... કહી શકીએ. વળી, સોરઠી તળ અને લોકøવનનો-પવ�-ઉ�સવોનો અનુભવ
ે
�
આપણા દેશમા અને ખાસ કરીને, ગુજરાતમા� તો પહ�લી મુલાકાતમા ક� અને, એમણે એ સ�બોધનનો જે ઉપયોગ કય� હશ અથવા એમનો એ સ�બોધન કિવતામા� નવા� ક�પન �તીકો નીપýવવામા� મદદ�પ થયો છ�. નવમા
�
�
અýણી �ય��તને સ�બોધન કરતી વખતે સ�બ�ધનો એક ટ�ગ ઉમેરી દેવામા આવે પાછળ જે ઉ�ેશ હશ એ હરીફરીને એમના સુધી પાછ�� આ�યા વગર નહીં રહ� ! ધોરણમા� ભણતા �યારે વાતા�લેખન શ� કરેલુ�. િશ�ક� એના લેખન પર શ�કા
ે
�
છ�. આ આપણા સ��કાર છ�. યુ.પી., િબહાર ક� િહ�દી ભાષી �દેશોમા� નામની ગુજરાતી ભાષાની એક મýની પ���ત, ‘પીપળ પાન ખરંતા, હસતી કરતા રમેશે પા�ચ વષ�મા તો સો-એક વાતા�ઓ લખી ને છપાયેલી!
પાછળ ‘ø’ લગાડીને માન આપવામા� આવે છ�. હવે ગુજરાતમા� પણ આ ક��પિળયા�... મુજ વીતી તુજ વીતશે, ધીરી બાપુ�ડયા� !’ (�ન����ાન પાના ન�.19)