Page 18 - DIVYA BHASKAR 122421
P. 18
18
Friday, December 24, 2021 | 19
આપણાથી ભૂલ થઈ ગઈ હોય તો �વીકાર કરી લેવો. ભૂલો કોણ નથી કરતુ�?
ભૂલોમા�થી મુ�ત થવાનો
ઉપાય �� આ�મિનવે�ન
મ ુ� બઈથી એક સાધક� મને પૂ�ુ� ક� બાપુ, અમારાથી ભૂલો બહ� થાય ક�ુ�, �ાયિ�ત કરી દે, આ�મિનવેદન�.
છ�; વત�માન સમયમા� પણ ભૂલો કરીએ છીએ; કથા સા�ભળીએ
આપણાથી ક�ટલીક ભૂલો થઈ ગઈ હોય તો
છીએ; ‘હનુમાનચાલીસા’ કરીએ છીએ; ‘માનસ’નો પાઠ કરીએ ‘આ�મિનવેદન�.’ એનો એકમા� �િતમ
�
છીએ છતા ભૂલો બહ� કરીએ છીએ. એમણે તો ‘અપરાધ’ ક� ‘પાપ’ શ�દનો અને આખરી ઉપાય છ� આ�મિનવેદન.
�યોગ કય� છ�. પૂછ� છ� ક� એનુ� �ાયિ�� બતાવો. ક�વા� િ�યા-કમ� કરવાથી અમે ‘મો સમ કૌન ક��ટલ ખલ કામી.’
�
એનાથી મુ�ત થઈ શકીએ? ક�મ ક� મન �લાિનથી ભરેલુ� રહ� છ�. એમણે લ�યુ� એક નાની બોધકથા છ�. એક માતાએ મજૂરી કરીને પૈસા એકઠા કયા�. એનો ક� થોડી જમીન ખરીદીને એક નાનુ� મ�િદર બનાવો ને �યા દા�તને �થાિપત કરો.
છ�, બાપુ પાસે જઈએ છીએ; બાપુ અમને બેસાડ છ�, ચાય પીઓ, એવુ� કહ� છ�; ઈરાદો હતો ક� એ પૈસામા�થી હ�� બોધગયાની યા�ા કરુ�. બુ�મા� એમની ખૂબ જ લોકો કતારમા� દશ�ન કરશે. એક તીથ� જેવુ� બની ગયુ�. અચાનક એક િદવસ
�
�
અમે કથા સા�ભળીએ છીએ છતા અમે િનરંતર ક�ટલીક ભૂલો કરતા� રહીએ �ીિત હતી. એક તોલો સોનુ� પણ બચાવી રા�યુ� હતુ�. �� માતા ન જઈ શકી. એ યુવાનથી રહ�વાયુ� નહીં એટલે �યા� લોકો ભાવથી દશ�ન કરે છ� એ �થાનમા �
છીએ! કોઈ એવુ� �ાયિ�� બતાવી દો ક� એ બધા� અમારા ક�મષ નીકળી ýય. એને એક પુ� હતો. પુ� જુવાન થઈ ગયો હતો. ��ાના શરીરમા� �મતા દો�ો. માના� ચરણ પકડી લીધા�. મા, મને માફ કરý; મા, આ બધુ� બ�ધ કરી
�
�
આપણે �યા ��િત��થોમા� પાપોના� ઘણા� �ાયિ�� બતાવવામા � નહોતી ક� એ બોધગયા પહ�ચી શક�. એણે પુ�ને ક�ુ� ક� બેટા, એક કામ દો! આ દા�ત ફ�કી દો! આ મારુ� જૂઠ છ�! મા કહ� છ�, બેટા, તુ� શુ� કહી ર�ો છ�?
આ�યા� છ�. કમ�કા�ડ�ધાન ��થોમા� પણ �ાયિ�ત માટ� ઘણીબધી કર; આ પૈસા તુ� લઈ ý અને બોધગયાની યા�ા કર. મારી ઈ�છા દીકરો કહ� છ�, હા, હ�� તારી સામે અને આખી દુિનયા સામે કહ�વા માગુ� છ��; ત�
�
િવિધઓ બતાવવામા આવી છ�. બધી િવિધઓને નમન. હ�� માનસ પૂરી થશે અને આ જે સોનુ� છ� એમા�થી બોધગયાથી ભગવાન જે પૈસા આ�યા હતા એ બધા મ� ર�તામા રંગરાગમા� ખચી� ના�યા હતા! છ��લે
�
ુ�
�
�
કોઈ િવિધનો માણસ નથી; હ�� િવ�ાસનો માણસ છ��. િવિધ- બુ�નો દા�ત લઈ આવજે. કહ� છ� ક� ભગવાન બુ�ના દા�ત મોટા જે સોનુ� બ�યુ� હતુ� એ એક નત�કીને �યા ઉડાડી દીધુ�! પહ�લા તો મ� િવચાય ક�
�
ુ�
િવધાનનુ� મને �ાન નથી; એમા� મને રુિચ પણ નથી. છ� બધી ���ન હતા. એક દા�ત �ીલ�કામા� છ�. લોકો �યા દશ�ન કરવા ýય છ�. શુ� મોઢ�� લઈને હ�� ઘેર જ�? પરંતુ િવચાય ક� તને ખબર આપુ�. ગામથી દૂર એક
શા��ોની વાતો. પરંતુ હ�� તો એટલુ� જ કહીશ, ý આપણાથી માની ઈ�છા પૂરી કરવા દીકરો માની કમાણીના પૈસા, ક�તરો મરેલો પ�ો હતો. એના એક-બે દા�ત તૂટ�લા હતા. એનો એક દા�ત મ�
ભૂલ થઈ ગઈ હોય તો �વીકાર કરી લેવો. ભૂલો કોણ નથી મોરા�રબાપુ એ સોનાનો ટ�કડો લઈને ýય છ�. મા ખુશ થાય છ�. ર�તામા � લઈ; ધોઈ ના�યો અને સારા કપડામા� બા�ધીને તને આપી દીધો ક� આ બુ�નો
કરતુ�? �ાત-અ�ાત દશામા, મૂઢતાવશ ભૂલો થઈ ગઈ હોય. એવા-એવા �સ�ગો બ�યા ક� એ રંગરેલીમા છોકરો પૈસા બરબાદ દા�ત. તારી ��ાએ મારા પર આશીવા�દનો ઢગલો કરી દીધો! બુ�ના દા�તના�
�
�
મને પૂછયુ� છ� એટલે કહ�� છ��, લા�બી-ચોડી િવિધઓમા� ન જશો. કરી નાખે છ�. જે સોનુ� બ�યુ� હતુ� એ પણ ��યા�ગનાની મહ��ફલમા � દશ�ન કરવા માટ� લોકોની કતારો લાગી! એક �થાન �ભુ� થઈ ગયુ�. પરંતુ હ��
તમારી રુિચ હોય તો જ�ર જý. એ પણ એક માગ� હોઈ શક� છ� ગુમાવી દે છ�. એ જમાનાની પદયા�ા હતી. એ પાછો ફરે છ�. િવચારે બહ� જ પી�ડત છ��. મા, મને માફ કર. આ ક�તરાનો દા�ત છ�.
િન:શ�ક; પરંતુ એ એના �ાતાને પૂછો. બાકી એક વાર કબૂલ કરી લો; ખૂલીને છ� ક� હ�� �યા પહ��યો, એનુ� તો મારી મા શુ� �માણ માગશે પરંતુ માએ ક�ુ� હતુ� એ કહ�વા લા�યો ક� આ ક�તરાનો દા�ત છ�, બુ�નો દા�ત નથી. હ�� બોધગયા
�
કહી દો; જેમના ��યે આપણે ભૂલો કરી છ� એમને સજલ ને�ે કહી દો, ભૂલ ક� બુ�નો દા�ત લઈ આવજે, તો દા�ત માગશે તો હ�� શુ� આપીશ? ગામથી બે-�ણ પહ��યો જ નથી! બધા� હ�રાન છ�! મા બોલી ક� બેટા, ત� કહી દીધુ� એટલે વાત
થઈ ગઈ છ�; માફ કરશો. વાત ખતમ! �ક.મી. દૂર એ િવચારે છ� ક� ઘેર જ� ક� ન જ�? શુ� કરુ�? ર�તામા એક મરેલો ખતમ! આપણે દુિનયાને કહી દઈશુ� ક� મને અને મારા દીકરાને માફ કરો.
�
ભૂલોમા�થી મુ�ત થવાનો ઉપાય છ� આ�મિનવેદન. ખરેખર આ�મિનવેદન ક�તરો પ�ો હતો. ક�તરાનુ� મોઢ�� ખુ�લુ� હતુ�. એના એક-બે દા�ત તૂટી ગયા હતા. એટલામા� એક બૂઢો માણસ આવે છ�. એણે ક�ુ�, સા�ભળો, હ�� બૂઢો નથી; હ��
સરળ અને �િતમ ઉપાય છ�. આપણી િસ� મિહલા તોરલ, તોરા�દે; �યારે એમા�થી યુવક� એક દા�ત લઈ સાફ કરી લીધો. િવચાય ક� મા ભોળી છ�. આ દા�ત બુ� છ�� અને આ દા�ત મારો છ�. વાતા પૂરી થાય છ�. કહ�વાનો મતલબ ક� િદલથી
�
ુ�
ે
જેસલ ક�ુ� ક� મ� િજ�દગીમા� બહ� પાપ કયા� છ�; હ�� ક�વી રીતે તરીશ? તોરા�દેએ આપી દઈશ. બધુ� બરાબર થઈ જશે. એ દા�ત માને આપે છ�. મા તો રડી પડી! થયેલુ� આ�મિનવેદન બુ��વ �ગટ કરી દે છ�. દા�ત મારો છ�, કહીને બુ�ે �ણામ
ક�ુ�, ‘પાપ તારુ� પરકાશ ýડ�ý, ધરમ તારો સ�ભાળ. તારી બેડલીને ડ�બવા મારા દીકરા, ખૂબ øવો! ત� મારી ઈ�છા પૂરી કરી! બુ�નો દા�ત લઈ આ�યો! કયા�. આપણે પણ આવુ� શીખી લઈએ તો કોઈ િવિધ-િવધાનની જ�ર ન પડ�.
નહીં દ�.’ અને જેસલ �દયથી બધુ� �કાિશત કરી દે છ�. એણે કમ�કા�ડની કોઈ ગામમા� ýણ થઈ ક� દીકરો બુ�નો દા�ત લઈ આ�યો છ�. બધા� દા�તના� કહી દઈએ ક� અમારી ભૂલ થઈ ગઈ, એટલે વાત ખતમ! �
િવિધ નથી કરાવી. કરાવી હોત તો એ થઈ શક� તેમ હતી, પરંતુ િસ� મિહલાએ દશ�ન કરવા આ�યા�. લોકોની ભીડ થવા લાગી. કોઈએ માતાને સલાહ આપી (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
અનુસંધાન
�થાપીને શોખ ક�ળવતા ર�ા. અમરેલીમા જ તાલુકા-િજ�લા પ�ચાયતમા � હ�� ક�ટલા�ક કારણોસર ભારત ન જઈ શ�યો. એનો વસવસો આખી િજ�દગી
�
િવચારોના ���ાવનમા� કારક�ન થયા/ર�ા! પણ એમનુ� મુ�ય કાય� તો કિવતા સજ�ન! એમના� પ�ની રહ�શે. હø એમ થાય છ� ક� કોઈક મને એમ કહ� ક� આ સમાચાર ખોટા છ�.’
રસીલાબહ�ન! નેહા ને નીરજ- બે સ�તાનો. િમ�લાલન હ�� સામે લખ છ�� ક� ‘ભગવાનના ઘર પાસે– I am trying not
ુ�
ે
કારીગરો અને અ�ય પછાત ગણાતા લોકોની વ�તી હતી. એક વાર દુગ��સવ રમેશે ગીત-ગઝલ-છા�દસ-અછા�દસ-દીઘ�કા�ય-�ય�ગકા�યો-બાળકા�યો- to cry.’�
માટ� બ�ગાળી ભ� લોકોને �દ�ગની જ�ર પડી. કોઇએ ક�ુ� ક� શરદબાબુ પાસે બાળવાતા�ઓ-મરિશયા� જેવા� તમામ �વ�પોમા� ઉ�મ ક�ાની સજ�કતા દાખવી
�
�દ�ગ છ�. છ�વટ� એક ભ� માનુષ પછાત લ�ામા જવા તૈયાર થયો. એમને છ�. ‘મીરા� સામે પાર’ની ગીત રચનાઓ મીરા�ના ભીતર ભાવને રમેશની િનø રણમા� �ી�યુ� ગુલાબ
�
ýઇને શરદબાબુ અ�ય�ત �સ�ન થયા. તેમણે ક�ુ�, ‘આ ર�ુ� �દ�ગ પણ તમે મુ�ામા વણ�વે છ�. ‘મારા �ગણામા� આ�યા હ�ર/મને �ખોથી ચાખીને �ઠી
જમીને જý.’ કરી…’ આલા બાપુના પા� �ારા ‘�લેક �ુમર’ સુધી કિવતાની ગિત રહી! લાખ જ�મોના સથવારાનો વાયદો આપતી અપૂવા� ચાઇનીઝ માલની જેમ
જે ��ી સાથે શરદબાબુ રહ�તા હતા તેણે રસોઇ તૈયાર કરી અને મહ�માનોને એક લૂ�ટાઈ ગયેલી િવરાસતનો નશો હø બાપુના øવને રંýડ� છ�, તો ‘રાણી ચાર િદવસનુ� ચા�દર�ં સાિબત થઇ ગઇ. બ�ને લ�ા-ઝઘ�ા� િવના �ેસÓલી
�
�ેમથી જમા�ા. પેલા ભ� માનુષને �દ�ગ ઉપાડવામા શરમ લાગી. શરદબાબુ સોનલ દેનુ� મરિશયુ�’મા� વેદના-િવરહની પરાકા�ઠા છ�. રમેશે માનવ િનયિત છ�ટા� પ�ા�.
�
સાથે રહ�તી ��ીએ રસોડામા�થી જ મોટા અવાજે ક�ુ� : ‘જેને �દ�ગ ઉપાડવામા � અને િવિધની કઠોરતાની કિવતા કરી છ�. શેખરના �દય પર પૂવા�ના ��યુથી જે જખમ થયો હતો એ અપૂવા�ના
�
શરમ લાગે તે �દ�ગ શી રીતે વગાડી શકશે?’ અને ભ� માણસને �દ�ગ િદવસો સુધી ઉદાસ ને ગૂમસૂમ રહ�તો આપણો આ કિવ છ��લો દસકો �ેમ�પી મલમથી �ઝાયો તો ખરો, પણ અકાળ એ ચાલી ગઇ એના કારણે
ઉપાડીને જવાની ફરજ પડી! નવી પેઢી આવી ભૂલ કરે ખરી? એની ભ�તા રાજકોટમા� ર�ો હતો… ને �યા જ 17-5-2006ના રોજ હાટ�એટ�કથી એમણે �દય પર વળ�લુ� ભીંગડ�� પાછ�� ઉખડી ગયુ�. એક �ેિમકા મોતના કારણથી ચાલી
�
એકવીસમી સદીમા� નવુ� �પ ધારણ કરી ચૂકી છ�. દેહ�યાગ કય� હતો. ગઇ, બીø ��ી મનભેદના કારણથી.
}}} શેખર øવવા ખાતર øવી ર�ો છ� અને કોઇ પૂછ� તો કહી ર�ો છ� :
પાઘડીનો વળ ��ડ� નીલે ગગન ક� તલે ‘સ�દય�નુ� �ર�ત �થાન ભરપાઇ થઇ શક� પણ �વભાવ, સ��કાર, �ેમ અને
વફાદારીનુ� �થાન ભરી નથી શકાતુ�.’
એક એવો િદવસ ઊગશે �યારે સૂય� ક�વળ છાપાની નોકરીમા� ýડાયો અને િદલીપે પોતાનો ઇજનેરીનો િબઝનેસ આદય�.
એવા મુ�ત માણસો પર �કાશ વેરશે અમદાવાદમા� મારા� નાટક થયા� ને તે સબબ મારે અમે�રકા આવવાનુ� થયુ�, તે સા�ઈ-ફાઈ
જેઓ િવવેક�ુિ�ને જ સવ�પરી ગણશે. થોડા� વષ� િદલીપ સાથે સ�પક� છ�ટી ગયો. અચાનક વષ� બાદ િદલીપનો કાગળ
અને �યારે જુલમગારો અને ગુલામો �પરા�ત આ�યો ને િસલિસલો પાછો ચાલ થયો સામસામી પાગલ �ઠઠૌલીનો. પણ મારી જ એક ક�પના િ��નાપ�ણ કરુ� છ��. આપણે �યા બધુ� િ��નાપ�ણ જ હોય છ�.
�
ુ
ધમ�ગુરુઓ તથા તેમની દગાખોર યુ��તઓ તે દશક દરિમયાન િદલીપે પોતાના પૌ�ો, બ�ગાળી પાડોશીઓ, મ�ય�દેશી રાધાપ�ણ નથી હોતુ� કારણ ક� રાધા તો �વય� િ��ને અપ�ણ છ� ને!
મા� �િતહાસના� પાનામા� ક� પછી પોલીસો, ઓ�ડષાના કામદારો ગમે તેની સાથે ભેરુબ�ધી બા�ધી લીધેલી. ‘રાધાø ગીતા સ�ભળાવ, ે
ના�કના� ��યોમા જ ýવા મળશે. કલક�ાના સાિહ�ય મ�ડળના મુિખયા બનીને તે ગુજરાતના િચનુ, િસતા�શુ અને અજુ�નની જેમ હ�� તો અિનમેષ સા�ભળ��,
�
- મા���વીસ કો�ડોરસે� બીý તમે માગો તે મહાજનનો ýનીિજગર બની ગયેલો. કલક�ા, િ�પુરા, ખાલી કાનુડો �યાન ન ભગાવ.’
ે
�
�
આસામ, અરુણાચલ, મિણપુર, િમઝોરમ, નાગાલે�ડના સાિહ�યકારો સાથે ‘કમ એ જ �ેમ અને �ેમ એ જ કમ, વળી ફળ જેવુ� હોય કદી �ેમમા? �
�
���ના મલકમા� ઘરોબો બા�ધી બેઠ�લો, અને ýતે વાતા�કાર તરીક� ��થર થયેલો. તેના દીકરાના મા�ગવાનુ� નહી ખાલી �પવાનુ� હોય અને ýગવાનુ� �યાગવાનુ� �ેમમા,
ે
ે
લ�નની ક�કો�ીમા� આમ�િ�ત તરીક� નહીં પણ િલ. આપના દશ�નાિભલાષી કાળજડ� ક�રુ�ે� થાવ, રાધાø ગીતા સ�ભળાવ.’
�
એમનો જ�મ તા. 27-11-1940મા� અમરેલી ખાતે થયો હતો. િપતા આમ��ક તરીક� િદલીપે મારુ� નામ છાપેલુ�! ‘�ેમની ગિત �હ� ગહન છ� અિત, ýણે રગ રગમા ý�યો હો રાસ,
�
ં
મોહનલાલ, માતા નમ�દાબહ�નની કા�ઠયાવાડી બોલીનો �ડો �ભાવ રમેશની અને દીકરો અમે�રકા ��થર થયો તેથી િદલીપ અમે�રકા આવતો થયો. અને �ેમના જ શરણોમા પહ��ીને ઓગળો, રહ� નહી પછી કોઈ �યાસ,
ે
�
�
કિવતામા� વતા�ય છ�. રમેશ અમરેલીમા જ મેિ�ક સુધીનુ� ભ�યા. મોટાભાઈ મારે �યા આવી વ�ડ� િલટરેચરની શી ખબર ક�ટલા સો ચોપ�ડયુ�ની અનગ�લ ��િતઓ øવન દીપાવે, રાધાø ગીતા સ�ભળાવ.’
�
કા�િતલાલ. જે કોલેજમા� ‘પૂવા�લાપ’ ભણતા. રમેશ એ વા�ચીને �ભાિવત વાતો કરતો ને હ�� તેને �ફલાડ���ફયા સુચીબહ�નને �યા મૂકી આવતો. ‘અઢાર અ�યાયનો સાર રાધારાણી કહી ગઈ’ ‘સા�ઈ’ના કાનમા�,
�
ે
થયેલા. �ક�લમા સામિયકો વા�ચતા. િચ�કલાનુ� ભણવા મુ�બઈ જવુ� હતુ�, પણ અને... િમ�લાલ આગે િલ�ખ છ� : ‘અમે બહ� થોડા પણ યાદગાર યથે�છિસ તથાક�રુ ભૂલી જવાયુ� ને �ોલેલુ� �ધુ� છ� ભાનમા�,
ે
ે
આિથ�ક ��થિત નબળી હોવાથી એ ન થયુ�. ગામમા� સ�ગીત/િચ�ની બે સ��થાઓ િદવસો સાથે ગા�યા. એમણે કલક�ામા� મારુ� �યા�યાન પણ ગોઠવેલુ� પણ ભવભવની �ીત �ગ�ાવ, રાધાø ગીતા સ�ભળાવ….!’