Page 22 - DIVYA BHASKAR 102921

¾ }ગુજરાત Friday, October 29, 2021 22
Friday, October 29, 2021 | 18

�
�
ø વનની સ��યાકાળ ક�ટલાક વડીલોને સ��યાપૂý કરતા આડોશ- ����ક કાકા નેવુ� વ�� ‘ડબલ ચીઝ માગ��ર�ા િપ�ઝા’ મ�ગા�યો ને?’ આવો છણકો જ�ર કરે છ�. એ��યુલી વષ� પહ�લા કાકાની
પાડોશની સ��યા અને પૂýને િનરખવામા� જ રસ હોય છ�. �મર
સગાઈની વાત સોસાયટીની સુ�દર ક�યા ‘રીટા’ સાથે ચાલેલી. જેનુ� બાળમરણ
સાથે મે�યો�રટી આવી જ ýય એવી કશી જ ગેર�ટી કોઈ આપતુ� મ�ગાવે ��. કાકી �રાદાપ�વ�ક કાકાનુ� દા�તનુ� ચોક��� થઈ ગયેલુ�. રીટા સાથે કશુ�ક ખાવાના સપના� હવે કાકા ‘માગ��રટા િપ�ઝા’
�
�
નથી. આપણા દેશમા વીસ વષ�નો યુવાન સ��યાસ દી�ા �યે છ�, તો સા�ઠ વષ�ના મ�ગાવીને પૂરા કરી ર�ા છ�. પોતાનો ને�મણી બદલા�યો હોવા છતા કાકાને
વેવાઈ વેવાણ સાથે છનનન થાય છ�. મારા પાડોશમા� રહ�તા એક કાકાને ક���મા� સ�તાડી �ે ��. તેમ �તા� િહ�મત હારે તો કાકા શેના? પોતાની ‘મણી’ (એટલે ક� મણીકાકી) હજુ �હાલી નથી લાગતી.
ે
�
રાખીને લખેલી એક હઝલ જે આમ તો ગુજરાતના ઘણા કાકાઓને લાગુ પડ� ‘તમ ખાઈને �મમા મૂળો પધાયા�,
છ�. �યો મમળાવો : ગ�યા’તા બધાયે તડાકા ભડાકા,
‘મગજમા ભયા� છ� બટાકા બટાકા, હઝમાહઝમ જરા ધીર કાકા જૂના ગીત ગાઓ,
�
ે
ચલો ખાઈ લઈએ કસાટા કસાટા.’ છ� કાકીના કાને સબાકા સબાકા’
મારી શેરીમા� આવા એક એ��ટક કાકા વસે છ�. પુરાત�વ ખાતાવાળાએ કાકીની બહ�રાશ કાકા માટ� હળવાશ હતી. કાકીની બહ�રાશનો લાભ લઈ
બે-�ણ વાર કાકાને �યુિઝયમમા� રાખવા માટ� મા�ગણી પણ કરી છ�. (પરંતુ કાકા લોન માટ�ની ઈ�કવાયરીનો ફોન આવે �યારે એ ક�યા સાથે પણ દીઘ�
ે
કાકીને ભાવ ઓછો પડ� છ�!) એ કાકાની તમામ હરકતો અન�ી�ડ�ટ�બલ હોય વાતા�લાપ કરતા. પ�દર િમિનટથી વધારે ફોન ચાલ �યારે કાકી સાવરણાને
છ�. સવારે વો�ક�ગ કરવાનો તેમનો ચુ�ત િનયમ છ�. શ�� બનાવી કાકાની પાછળ છોડતા. �યારે કાકાને સમýતુ� ક�, ‘મણી
શેરીમા� સૂતેલા �ાનોને લાકડી અડાડવી, બેઠ�લી ગાયની પૂ�છડી મરડવી, સા�ભળ� છ� ઓછ��, પણ સમજે છ� ઝાઝુ�!’
કોઈના ફિળયાની લાઈટ સવારમા ચાલ હોય તો બેલ મારી ઘરધણીને તે ‘ધતુરાનુ� Ôલ દઈ દીધ કાકીમાને,
�
ુ�
ુ
બ�ધ કરવા માટ� જગાડવા અને સાથે વીજળી બચાવવા માટ� નયણા કોઠ� હસાયરામ પછી ખાઈ લીધા ફડાકા ફડાકા,
લે�ચર આપવુ�, દાતણ કરતા કાકાની સમવય�ક ડોશીઓને ‘જે �ી િ��’ મગજમા ભયા� છ� બટાકા બટાકા,
�
કહ�વુ�. એકદમ બોખા અને બેસુરા �વરે ‘ýગને ýદવા િ�� ગોવાળીયા’ સા�ઇરામ દવે ચલો ખાઈ લઈએ કસાટા કસાટા,
ગાતા ગાતા આખી શેરી પર �ાસ ગુýરવો આ કાકાનો િન�ય વો�ક�ગ પ�નીને કઈ વ�તુ આપવી? �યારે આપવી? અને ક�વી રીતે
�મ હતો. આપવી? આ �ણ ક�શ�યો ý ��યેક પિત હ�તગત કરે તો એ
વળી, અમારી સોસાયટીના છ�ડ� એક હ�ડ કો��ટ�બલ ýદવસાહ�બનુ� ઘર દા�પ�યøવન કદી કોટ� ન ચડ�. વેલે�ટાઈન િદવસ પર પોતાના
હતુ�. આ અકોણા કાકા એ ýદવસાહ�બના ઘર પાસે જ �ણ િમિનટનો વો�ક�ગ િ�યપા�ને Ôલ આપવાનો ભાવ કાકાને નેવુ� વષ� પણ થયો. ‘કાકીમા�
હો�ટ લઈ ‘ýગને ýદવા’ ગાયા કરે. નાઈટ �ૂટી કરીને આવેલા ýદવસાહ�બ બહ� ખચ� છ�.’ આવુ� સતત કહ�તા ફરતા કાકા કોઈ ખચા�ળ ગુલદ�તો ખરીદે
િવશાળકાય ફા�દ સાથે લુ�ગી પહ�રીને ધોકા સાથે કાકા પાછળ દોડ�. �યાર બાદ એ વાતમા શો માલ છ�? કાકાએ સોસાયટીના જ એક િનજ�ન �લોટ પર ઊગેલા
�
કાકાનુ� વો�ક�ગ; ýિગ�ગ અને ફા�ટ રિન�ગમા� પ�રણમતુ�. આવા ��યો શેરીમા� ધતૂરાના Ôલોનો ગુલદ�તો બના�યો. વડા�ધાનની આ�મિનભ�ર યોજનાને
છાશવાર ýઈને મને કાયમ થાય ક� આ કાકાના મગજમા� ચેતાત��ની જ�યાએ સાથ�ક કરતા હોય એવા વહ�મ સાથે કાકાએ ‘આઈ લવ યુ મણી ડાિલ�ગ’ કહીને
ે
બટાકા જ ભયા� લાગે છ�. કાકીને વેલે�ટાઈન ડ� િવશ કયુ�.
વળી, કાકાના દા�તે V.R.S. લઈ લીધુ� છ�, પણ �વાદે નહીં. સવારે ગોઠણ ઉપર બેસીને એકરાર કરવાનુ� કાકાએ યુ��તપૂવ�ક ટા�યુ� કારણ
ના�તામા ચા સાથે મોળા સાટા અને રોજ સા�જે કલરÔલ કસાટા બે-મોઢ� ક� કાકાના બ�ને ની-રી�લેસ કરેલા હતા. ધતૂરાનો ગુલદ�તો ýઈને કાકી
�
આરોગવા એ કાકાનો િન�ય�મ બની ગયો. િગ�નાયા�. ધતૂરાની જેમ કાકા પર તૂટી પ�ા�. વેલે�ટાઈન ડ�ના િનશાન જે
ુ�
‘અરે ઓ વડીલ તમને નેવુ�મ બે���, કાકાને યુવાનીમા� ચહ�રા પર પડતા તે ��ાવ�થામા વા�હામા પ�ા. તો’ય ભલુ�
�
�
મુકો øભ ક�રા ચટાકા ચટાકા! થý કાકીનુ� ક� એના� હ�યામા કરુણા �ગટી, નહીંતર આ વેલે�ટાઈન ડ� કાકા
�
ે
તમ મોિતયાની જરા લાજ રાખો, માટ� ‘વે��ટલેટર ડ�’ થઈ ýત.�
હવે તો ન શોધો ચટાકા ફટાકા!’ િહ�મત હારે તો કાકા શેના? શેરીનુ� ગલૂ�ડયુ� જેમ અ��થ અવશેષ સાથે આખો }}}
ઘણાબધાને માથાના વાળ ધોળા થવાથી �િ�ઓ સફ�દ અને શા�ત નથી િદવસ પસાર કરે છ�, ક�ઇક એવી જ રીતે આ કાકા ગોદડ�� ચાવતા હોય એમ
થાતી. એ��ટક કાકા નેવુ� વષ� ઝોમેટોમા�થી ‘ડબલ ચીઝ માગ��રટા િપ�ઝા’ િપ�ઝાને ચારેક કલાક સુધી ચગ�યા રાખે. હાયરામ
ે
મ�ગાવે છ�. કાકી ઈરાદાપૂવ�ક કાકાનુ� દા�તનુ� ચોકઠ�� સ�તાડી �ે છ�. તેમ છતા � કાકીને કાને ઓછ�� સ�ભળાય છ�, પણ ‘ઓલી રીટાવાળો િપ�ઝા પાછો કટ�પાને હડ�પા સાથ કોઈ સ�બધ હશે?
અનુસંધાન
�
રાખવુ�? જરા કબાટ ખોલીને ચેક કરો, પહ�રાવાની રાહ ýતા િબચારા ઘણા�
ે
સમયના હ�તા�ર કપડા� પ�ા� હશ. જેનુ� અ��ત�વ સુ�ધા� િવસરાઈ ગયુ� હશ, એવી �ોકરીને ��ો
ે
પણ બહાર આવવા દો. આપણી વ�તુ આપણે જ વાપયા� િવના જતા રહીશુ�?
øવ હતા. જમીન પરની સ�ાઇના પણ ýણકાર એટલે સ�યા�હો,
�દોલનો, પ� અને પ�ના કાય�કતા�ને એક ત�તુએ ક�મ બા�ધવા, �યા� ક�ટલી મનનો મોનોલોગ
ન�તા અને ક�ટલી કડકાઇ દાખવવી તેનો પૂરો �દાજ હતો.
આજે તેમની સવ��નત �િતમા ગુજરાતના� ઘર�ગણે ઊભી છ�. કહી રહી અને અમયા�િદત ��ા�ડ સાથેનુ� ýડાણ ઈ�છીએ છીએ. આપણે સ�વેદનાઓ
છ� : રા��� ý�યામ વય�! દસ િદવસ પછી 31 ઓ�ટોબરે આનાથી વધુ �ે�ઠ અને અનુભવો ઝ�ખીએ છીએ, સામ�ી નહીં. હકીકતમા� આપણે કશુ�ક એવુ�
�જિલ બીø શી હોઇ શક�? એકઠ�� કરવાનુ� છ�, જે ��યમાન નથી. જેનો દેખાડો શ�ય જ નથી, એવુ� કશુ�ક
એકઠ�� કરીએ, તો આપણે સ�� છીએ. આ�માનો ખોરાક અમૂત�, અગોચર
શ�દના મલકમા� અને Intangible હોય છ�. જે કશુ�ક ýઈ, �પશી� ક� સ��હી શકાય, એવુ� બધુ�
જ આપણને વધારે અ��ત કરતુ� જવાનુ� છ�. ડીડરોટની માફક આપણને પણ એ
�
‘પરલોક� પ�’ એવુ� દીઘ� કા�ય લખેલુ�. હીરાબહ�ન િવવેચક હતા. પાઠક સમજતા� વાર લાગે છ� ક� આ ��વી આપ�ં સ��હાલય નથી, એ ફ�ત આપ�ં
સાહ�બની િમલકતો એમણે ગુજ. સા. પ�રષદને દાન કરેલી. અનુભવ-આલય છ�.
પાઠક સાહ�બ તો �થમ કો�ટના િવવેચક હતા. િપ�ગળકાર હતા. એ ખો અને આખો વ�ે આમ તો મા� એક િબ�દુનો ફરક છ�, પરંતુ
�
કિવતા-વાતા-િનબ�ધ લખ �યારે પેલો સýગ િવવેચક એમનો પણ કાન પકડતો ડ�બકી � આ િબ�દુ જ �ખોને િસ�ધુની નøક લઈ ýય છ�. સુખના�,
ે
ે
હશ ને? એટલે એમના સજ�નમા� િવચાર વધુ ને સ�વેદન ઓછ��, હ�તુ આગળ દુઃખના� - ક�ટક�ટલા �સુઓ છ�પાવીને બેઠી હોય છ� �ખો
ને ‘લીલા’ પાછળ રહી જતા� દેખાય છ�. છતા એમનુ� સજ�ન યાદગાર તો છ�. કબી ગુજરાતી નારીઓએ મેળવેલી િસિ�ઓની ગાથામા ઝળહળતુ� ઉદાહરણ દ�રયાની જેમ. આવકાર-િતર�કાર, ગમો-અણગમો, ઇ�છા-અિન�છા
�
�
‘અવા�ચીન કા�ય સાિહ�યના �હ�ણો’, ‘કા�યની શ��ત’, સાિહ�ય-િવમશ�ન પૂરુ� પાડ� છ�. ઇ�યાિદ અનેક વાર �ખોથી �ય�ત થાય છ�. આ ભાવ છતા કરવામા� બે �ખો
�
તથા ‘નભોિવહાર’ જેવા િવવેચન ��થોમા� એમણે કિવતા અને સાિહ�ય પહ�લી વાર દ�રયાની સફરે નીકળ�લી કબી દ�રયાની વ�ે શારી નાખતુ� વ�ે �યારેક ચડસા-ચડસી થાય એવુ� બને. હરી�� દવે આવી સુખ-દુઃખ
િવશેનો તાિ�વક પ� શા��ીય અિભગમથી સુપેરે રજૂ કય� છ�. કોઈપણ મનોમ�થન અનુભવે છ�. એ દ�રયા પાસેથી જ િહ�મત મેળવે છ�. પહ�લી સફર િમિ�ત સવ�દનાને આમ ઉýગર કરે છ�.એક હસ, એક રડ� : �ખ બે
ે
ýતના, િબનજ�રી અિભિનવેશ િવના, �વ�થતાપૂવ�ક સજ�ન-િવવેચન ક�ટલી સફળતાપૂવ�ક પૂરી કયા� પછી એનો આ�મિવ�ાસ વ�યો છ�. બીø સફરે જવાનુ� આપસમા� ચડભડ�.સામા�ય રીતે �ખનુ� કાય� ýવાનુ�
સફળતાપૂવ�ક અને ક�વી �શા�ત રીિતમા� કરી શકાય છ� એ પાઠક સાહ�બ પાસેથી ટા�ં આવે છ�, �યારે કબી સામેથી પિતને કહ� છ� ક� દ�રયે જવુ� એટલે જવુ�, અને રોવાનુ� એવુ� લાગે, પણ કોઈ રમણીય
અનેક પેઢીઓએ શીખવા જેવુ� બની ર�ુ� છ�. 1955મા� 21મી ઓગ�ટના રોજ એમા� પૂછવાનુ� શુ� હોય. એ છ� નારીની તાકાત. øવનમા� આવેલી તકલીફોનો �દેશમા ખોવાનુ� કામ પણ �ખોનુ� જ. �ખો
�
મુ�બઈ ખાતે રા.િવ. પાઠક સાહ�બનુ� અવસાન થયુ� હતુ�. િહ�મતભેર સામનો કરતી આ યુવાન ખારવણ નારીશ��તનુ� ઝળહળતુ� Ôલદાની ચાર થાય �યારે �દય ગુલાબ-પા�દડીની જેમ
ઉદાહરણ છ�, જે ‘દ�રયાની દીકરી’ નવલકથાને ગુજરાતી સાગરસાિહ�યમા � પળ� પળ� મહ�કવા લાગે. �ખોની કટારથી
આપણી વાત િવિશ�ટ ક�િતનુ� �થાન અપાવે છ�. ડો. અશોક ચાવડા શોધે છ�.
ઘાયલ થયેલ �દય ��યેક ધબકારે શાતા
કોઈ જુએ ક� ન જુએ, માણસને પોતાને ભલે થોડો સમય પણ સારા, સુ�દર માનસ દશ�ન મરીઝ આવી અકળામણને �યકત કરે
વાતાવરણમા� રહ�વુ� ન ગમે? અને, પૈસા આવે એ પહ�લા તમારા �ાસ ખૂટી છ�.હýર વાત કરે �ખ, હોઠ ક�ઈ ન
�
ે
ગયા તો? �યારેક વળી ‘હવે કોણ ýવા આવવાનુ� છ�’ એમ કહીને આપણે ઘર હનુમાનø અશોકવા�ટકામા� ફળ ખાઈન ઊભા હતા. ઈ��િજત આ�યો. કહ�,આ એક �કારની િન�ઠ�રતા છ�, લાજ
ુ�
�
જ નહીં ýત ��યે પણ બેદરકાર રહ�વાનુ� બહાન શોધી કાઢીએ છીએ. આવુ� રાવણે ક�ુ� હતુ� ક� જેણે અ�યક�મારને માય� છ� એ વાનર ક�વો છ� એ મારે નથી. �ખ િમલાવી શકાય એવી ��થિતમા પણ �ખો ઢાળી
કહ�નાર માટ� પોતાની ýતનુ� કોઈ મહ�વ જ નહીં હોય? ઘર આપણા� માટ� છ� ýવો છ�. એટલે એને મારવો નહીં. ઈ��િજતે ��ા�� ફ��યુ�. હનુમાનøને રાખવી પડ� છ�. જેના માટ� �ખોમા� મીઠા ઉýગરા હોય એ �ખો િમલનમા�
ક� બીý� માટ�? અહી ફરીથી સોનલબહ�નને યાદ કરુ� તો એ કહ�તા� ક� બહાર બચપણમા� વરદાન મ�યુ� હતુ�. ��ા�� એમને ક�ઈ કરી શક� એમ નહોતુ� હષ�ના �સુ વહાવ છ�, તો િવરહમા� શોકના. �ખો એ �દયમૂિત�ની
ં
ે
�
�
નીકળીએ �યારે જ સારા કપડા� પહ�રવા�, ક� સરખી રીતે તૈયાર થવુ� એવો કોઈ છતા હનુમાનøએ ઈ��િજતના ��ા��ન માન રા�યુ�. એ મૂિછ�ત થઈ �થાપનાને કદાિપ િવસારી નથી શકતી. એક બાજુ �દય એમ િવચારે છ� ક�
ુ�
િનયમ છ�? મ� વળી એકવાર દલીલ કરેલી ક� ઘરમા� તો ક�ફટ�બલ રહ�વાનુ� ક� ગયા. બચપણમા� હનુમાનøએ ઈ��ને મૂિછ�ત કયા�. રામકથામા� ઈ��િજતે કોઈ ગયુ� જ નથી અને �ખો એમ િવચારે છ� ક� કોઈ �વરાથી પાછ�� ફરે.
નહીં? એમની પાસે જવાબ તૈયાર હતો ક� ક�ફટ�બલ એટલે કઢ�ગુ ને લઘરવઘર હનુમાનøને મૂિછ�ત કયા�, પરંતુ સ�તને કોઈ મૂિછ�ત નથી કરી શકતુ�. ગુલાબદાની
�
�
નહીં. એમની વાત સાચી હતી અને ઘરની જેમ જ ýતને પણ આ વાત લાગુ હનુમાનø પ�ા, પરંતુ ઈ��િજતની સેના હતી �યા પ�ા અને અનેક રા�સો બે �ખ મળ� �યા સેતુ, નહીં રાહ� નહીં ક�તુ.
પડ� છ�. જેની સાથે øવનભર øવવાનુ� છ�, એ શરીરને શુ� કામ બેડોળ, બેઢ�ગુ� મરી ગયા! સાધુ પડ� છ� તો દુગુ�ણોને ખતમ કરે છ�. � (સ�કલન : નીિતન વડગામા) - મકરંદ દવે