Page 22 - DIVYA BHASKAR 092421
P. 22
Friday, September 24, 2021 | 16
ખરાબ, સાચ ક� ખોટ��, વગેરે ઉપર ચુકાદાઓ આપવા હાલમા શ�ય નથી.
�
ુ�
ધીરે ધીરે િવ�ભરમા� ફ�લાઈ રહ�લી આધુિનક øવનની ‘સા�યતા’ માટ�
િદવસે િદવસે આપણે વૈિ�કરણની �િ�યાને જવાબદાર ઠ�રવી શકીએ. ઇ�ટરનેટને કારણે
રાજકીય અને ભૌગોિલક સીમાડાઓ સા��ક�િતક અને વૈચા�રક આપ-લેમા� િવ�ન
વધુ મજબૂત નથી બનતા� અને આદાન-�દાનની �િ�યા ઝડપી બની છ�. ધાિમ�ક િવચાર અને
વત�નને લગતા� પ�રવત�ન માટ� હવે સૈકાઓ સુધી રાહ ýવાની જ�ર નથી.
થતી �ાિતવાદ ઇ�ટરનેટ �ારા આવા િવચારો �ણમા�મા� ફ�લાઈ ýય છ� અને િવ�ભરમા�
ે
અન ધમ�વાદ- ચચા�નો િવષય બની ýય છ�.
આ પ�ર��થિતમા� �વાભાિવક છ� ક� િવ�ના દરેક સ��ક�િત, િવ�તાર, �થળ,
કોમવાદની કોમ, �ાિત ક� વ�શના� લોકોને પોતાની મૌિલકતા છીનવાઈ જવાનો અને
ઓળખ લુ�ત થવાનો ડર લાગે.
પ�ડ વૈિ�કરણનો �ભાવ વધુ મજબૂત થતો જશે તેમ તેમ લોકો અમુક �શ ે
ે
અને અમુક બાબત ભૂતકાળ ભણી નજર મા�ડી, પોતાની જૂની ઓળખને વધુ
�ગાઢ બનાવવા મચેલા રહ�શે. લગભગ એ જ રીતે ક� જેમ આપણે કોઈ પણ
શહ�રની ઓળખ ýણવા ક� સમજવા માટ� તેના ‘ઓ�ડ િસટી’ િવ�તારોમા�
જઈએ છીએ ક� તેના ફોટો ક� વી�ડયો ýઈને શહ�રની મૌિલકતા સમજવાની
વ�િ�ક�ણ ��લાવે છ� સા�યતા કોિશશ કરીએ છીએ.
મતલબ ક� ભલે આપણે ગલીઓ અને મકાનોને નવો ઓપ આપીએ,
પરંતુ જે-તે શહ�રની મૂળ ઓળખ તો એનો જૂનો િવ�તાર જ બને છ�, તેમ
દરેક માનવીની સમાજની ક� સ�યતાની જૂની ઓળખ ભિવ�યમા� પણ તેને
અન ‘��ડ�����ી લોસ’ સમજવા માટ� માગ�દશ�ક બની રહ� છ�. પેઢી દર પેઢી માટ� પોતાની ઓળખ આ
ે
એક ઐિતહાિસક મૂળમા�થી જ મળતી હોય છ�, પરંતુ આમ કરવામા� �યારેક
�
સારા સાથે નરસુ� પણ આવી જતુ� હોય છ�. અ�યારના યુગમા� અ�વીકાય� ક�
અ��તુત હોય તેવા િવચારો અને �ણાલીઓ અને ભય પણ ફરી øવ�ત બનીને
�
�યવહારમા આવી ýય છ�.
આ જ કારણ છ� ક� વધુ �યાપી રહ�લા વૈિ�કરણ સામે આપણી ભારતીય
ે
�
�
િ�કરણ એટલે ક� �લોબલાઈઝેશનની સૌથી મોટી આડઅસર દેશમા પણ 10 મુ�ય શહ�રોમા� ચ�ર લગા�યા હશ, તો તમને જ�ર લા�ય ુ� ઓળખ વધુ મજબૂત થશે. સાથે સાથે ગુજરાતમા� ગુજરાતી ઓળખ મજબૂત
વૈ હોય તો એ છ� ‘આઇડ���ટટી લોસ’ એટલે ક� પોતાના અ��ત�વની હશ ક� મુ�ય ર�તાઓ અને નવી ઇમારતોમા� કોઈ િવિશ�ટ ફરક નથી થશે. એટલે જ આપણે આપણા સમાજમા સદીઓથી રહ�લા અને
�
ે
વત�માન યુગમા� અ��તુત લાગતા �ાિતવાદ, કોમવાદ વગેરે
ર�ો, જેનાથી શહ�રની ઓળખ બદલાઈ ýય. મોટા ભાગના�
ઓળખ અને તેની િવિશ�ટતા, મૌિલકતા ક� તેનુ� અનોખાપ�ં
ભૂ�સાઈ જવુ�. ભારતીય શહ�રોના� નવા િવ�તારોમા� ચ�ર લગાવીએ, તો વાડાબ�ધી ફ�લાવતા િવચારોને પણ ફરીથી વેગવ�તા બનતા
�
છ��લા એક-બે મિહનામા મારે અમદાવાદ, વડોદરા અને સુરતના અનેક મોટા ભાગના� એકસરખા� જેવા� ભાસ છ�. એ જ રીતે ý અનેક ડણક ýઈએ છીએ. ક�પમ�ડ�ક રાજકારણીઓ અને અધ� પ�રપ�વ
ે
નવા રહ�ણા�ક - કોમિશ�યલ અને પરા� િવ�તારોમા� ફરવાનુ� થયુ�. જેમ જેમ શહ�રો અને દેશોના મોલ, મુ�ય ર�તાઓ, બ�ગલાઓ વગેરે િવચારકો માટ� ભય અને સમજ ક� નાસમજને વધુ �યાપક
�
વધુ નવિનિમ�ત િવ�તારોના ર�તાઓ ઉપર ફરવાનુ� થાય, તેમ તેમ થોડી ýશો તો �યાલ આવશે ક� �થાિનક આબોહવા અથવા સુર�ા �યામ પારેખ બનાવવામા આવી પ�ર��થિત મદદ�પ થાય છ�.
વાર તો ભૂલી જવાય ક� કયા શહ�રમા� છીએ? સતત એવુ� જ લાગતુ� ક� બધુ� જ��રયાતોને બાદ કરતા� મોટા ભાગની �ડઝાઇન અને ઓળખ પ�રણામે ગુજરાતી ભાષાની ઓળખને સવ�� માનીને
એક જેવુ� જ છ� અને આ િવ�તાર અમદાવાદ, વડોદરા ક� સુરતમા� ક� પછી લગભગ એક જેવી જ થવા મા�ડી હોય તેવુ� લાગે છ�. આ જ રચાયેલા રા�ય ગુજરાતની રચના પછી, લગભગ દરેક
ગુજરાત બહારના કોઈ પણ શહ�રમા� ક� કદાચ ભારત બહાર પણ અ�ય કોઈ �માણે �ોડ��સ, �ા��સ અને ધ�ધાઓ, �થાિનક �તરથી આગળ દાયકામા� આપણે �ાિતવાદ, કોમવાદ જેવા ‘વાદ’ મજબૂત બ�યા
શહ�રમા� હોઈ શક�. લગભગ એક જ �કારના� �ીફ�બ, ક�િ�ટ અને કાચના� વધી વૈિ�ક �તરે ફ�લાઈ ચૂ�યા� છ�. છ�. આ િવષય પર ચચા�-િવચારણા કરી, પૂરતી સમજ નહીં ક�ળવાય તો
મકાનો, દીવાલના �ગલોમા� થોડો ફરક જ�ર દેખાય, પરંતુ �પરંગે તો બધા� આ જ રીતે, ધીરે ધીરે શહ�રી લોકોનો પહ�રવેશ, રહ�ણીકરણી, આપણો સમાજ વધુ ભૂતકાળ ભણી જશે અને અનેક અિન�છનીય પ�રવત�નો
�
જ લગભગ એકસરખા�. આવા� મકાનો ગમે �યા હોઈ શક�. øવનપ�િત, ઉપયોગમા� લેવાતી વ�તુઓ, ખાણીપીણીની ચોઇસ ધીમે ધીમે �વીકારવા� પડશે. આ િવષય પર આવતા �ક� ચચા� કરતા� પહ�લા તમારા
�
ý તમે અ�ય દેશોના� મોટા� શહ�રોનો �વાસ કય� હશ ક� આપણા પોતાનુ� �થાિનક વૈિવ�ય ગુમાવીને વૈિ�ક �વ�પ લઈ ર�ા� છ�. આ સારુ� ક� િવચારો ýણવા ગમશે.
ે
�
ર જનીશøએ ક�ુ� છ� : ‘�ેમમા� હોવુ� એટલે બાળક રહ�વુ�.’ �ેમમા� ��ાવ�થાએ પ���ેલા લોકો મા�� એકલતા øવનસ��યામા સૌથી િનકટ �ય��તને આપવા માગતી હતી.’
પડ�લી �ય��ત કોઈ પણ �મરે બાળકની જેમ øવનમા�થી રોમા�ચ
ક��ટ હારુફની અ�ય�ત સ�વેદનશીલ નવલકથા છ� : ‘અવર સો�સ એટ
ે
મેળવવા ઉ�સુક રહ� છ�. સાઠ-િસ�ેરની વય વટાવી ચૂક�લા ��ી- ��ીવા�દન બદલે અિ��ાપ�પ બની ��� છ� નાઇટ’. એના પરથી સુ�દર �ફ�મ પણ બની છ�. એના િવશે મ� અગાઉ લ�યુ�
�
પુરુષો માટ� આ વાત વધારે મહ�વની છ�. એ �મરે øવનની દોડધામ રહી ન છ�, પરંતુ મોટી �મરે હ��ફની આવ�યકતાના િવષયમા એ નવલકથા ફરી યાદ
�
હોય, મનના આવેગો શા�ત થયા હોય, સ�તાનો એમના� øવનમા� �ય�ત થઈ આવી. �� િવધવા એડી મૂર નાનકડા શહ�રના શા�ત િવ�તારમા એના મોટા
�
ગયા� હોય. આ બધા�ને કારણે વ�ર�ઠ લોકો એકલા� થઈ ýય છ�. એમા� પણ ઘરમા� એકલી રહ� છ�. દીકરો બીý� શહ�રમા� દૂર રહ� છ�. રાતે �ઘ આવતી
øવનસાથીએ િવદાય લઈ લીધી હોય તો એ પીડા વધારે તી� બને છ�. તબીબી પાછલી વયે નથી. મોડી રાત સુધી ýગતી પડી હોય. રોજ �ઘની ગોળીઓ લેવી પડ� છ�
�ે�મા થયેલી નવી શોધોને કારણે આયુ�યના� વષ� વ�યા છ�. વરદાન જેવી આ અને બીý િદવસ બહ� ખરાબ ýય છ�. એ કોઈનો સ�ગાથ ઇ�છ� છ�. બહ� િવચાર
�
�
��થિત એકલા� øવતા� લોકો માટ� અિભશાપ જેવી પણ બને. કયા� પછી એડી પડોશમા� રહ�તા એના જેવડા જ િવધૂર લૂઈસ વોટરસને મળવા
ýય છ�. એને કહ� છ� : ‘તમને રાતે મારા ઘેર આવી સૂવાનુ� ફાવે?’ લૂઈસ ડઘાઈ
�
�ણેક વષ� પહ�લા યુ.એસ.મા� િસિનયર િસ�ટઝ�સનુ� સવ��ણ કરવામા�
�માણે, આ વયમા� એકલતા શારી�રક અને માનિસક ત�દુર�તી પર નકારા�મક સ��ાથની ���ના ýય છ�, પરંતુ એડી તરત જ �પ�ટતા કરે છ� ક� એના મનમા� સે�સનો �યાલ
આ�યુ� હતુ�. એમા� ýણવા મ�યુ� હતુ� ક� મોટા ભાગની �ય��તઓએ પાછલી
નથી. આ �મરે એ એમા�થી બહાર આવી ગઈ છ�. એને તો એની ભયાનક
�મરે એકલા હોવાની વેદના �ય�ત કરી હતી. માનસશા��ીઓના તારણ
અસર કરે છ�. એકલતામા�થી બહાર નીકળવુ� છ�. એડી જેવી જ એકલતાનો સામનો કરતો
લૂઈસ રોજ રાતે એડીને ઘેર જવાનુ� શ� કરે છ�. એમા�થી બ�ને વ�ે અ���ભુત
સવ��ણમા� ઘણા� એકલા� �� ��ી-પુરુષોએ કોઈના સાથની ઝ�ખના �ય�ત સ�બ�ધ િવકસે છ�, જે પાછલી વયમા� બ�નેનો આધાર બને છ�.
કરી હતી. ખાલીપાના લા�બા લા�બા કલાકોમા� કોઈ એમની સાથે હોય, કોઈ ��ાવ�થાની એકલતાના� અ�ય કારણો પણ હોય છ�. એવી ઘટનાઓ
એમને �ેમ અને હ��ફ આપી શક�, એમની માનિસક જ��રયાતો સમø શક�, તો નવલકથા અને �ફ�મોમા� પણ દશા�વાઈ છ�. િનકોલસ �પાક�સની નવલકથા
øવવુ� અકારુ� ન લાગે. યુ.એસ. અને પિ�મના દેશોમા� સ�તાનો બહ� વહ�લા � ‘ધ નોટબુક’ બે �� પિત-પ�ની પા�ો નોઆહ અને એલીની �ેમકથા છ�. લા�બા
માતા-િપતાથી અલગ થઈ �વત�� øવન øવવા લાગે છ�. મા-બાપ એકલા� �સ�ન દા�પ�યøવન પછી એમના� øવનમા� કટોકટી ઊભી થઈ છ�. એલીને
પડી ýય છ�. એમની સ�યતામા આ સમ�યા જેટલી િવકટ છ�, તેટલી કદાચ અ�ઝાઈમર છ�. એ નિસ�ગ હોમમા� સારવાર લે છ�. નોઆહ પ�નીની યાદદા�ત
�
ક�ટ��બøવનમા� આ�થા રાખતી સ�યતામા ન પણ હોય. ýક� ભારતમા� પણ પાછી લાવવા રોજ એમના øવનની ઘટનાઓ સ�ભળાવ છ�. એલીને કશુ� જ
ે
�
સ�યુ�ત ક�ટ��બની �થા અ��ય થવા લાગી છ� �યારે એ પ�ર��થિત સામે આવી યાદ નથી. એ માને છ� ક� નોઆહ બીýની �ેમકથા કહ� છ�. નોઆહ એનો પિત
રહી છ�. છ�, તે પણ એ વીસરી ગઈ છ�.
કોઈ �ય��ત મોટી �મરે �ેમમા� પડ� એ વાત પ�રવારમા� ક� પ�ની સામે જ હોય, છતા એને ઓળખતી ન હોય એ ક�વી િવડ�બના.
�
�
સમાજમા સહજતાથી �વીકારાતી નથી. સામા�ય રીતે લોકો �ેમ ��િત ગુમાવી બેઠ�લી એલી તો એમા�થી બહાર છ�. એવુ� જ ક�ઈક ���ચ �ફ�મ
અને સેકસને ýડ� છ�. મોટી �મરના �ેમને સે�સ સાથે ઝાઝો ‘આમોર’મા� બને છ�. પિતએ લકવા��ત �� પ�નીની એકલા હાથે સારવાર
સ�બ�ધ હોતો નથી. એમા� લાગણીના �તરે િનકટતાની તરસ ડ�બકી કરવી પડ� છ�. એ પોતે �� છ�, એનુ� પણ શરીર બરાબર કામ કરતુ� નથી. એ
�
હોય છ�. કોઈક એમની લાગણીઓને સમજે, હ��ફ આપે, અપ�ગ પ�નીનુ� શારી�રક દુ:ખ સહન કરી શકતો નથી. તેમ છતા �ેમ એમને
ખાલી સમયને �સ�નતાથી ભરી દે એવી અપે�ા ��ોને વીનેશ �તાણી બળ આપે છ�.
�
�
�
ે
એકબીý� ��યે ખ�ચે છ�. તેમ છતા એ િદશામા આગળ વધતા� જ નહોતી ક� કોઈ �ય��ત માના øવનમા� છ�. આ િવશ ડો. દા�પ�યøવનની ��િતઓ ��ાવ�થામા øવનનો આધાર બને છ�. નેવુ�
ખચકાય છ�. િલ�ડાઉએ પછીથી ક�ુ� હતુ� : ‘એ મિહલાનો પિત �માણમા� વષ�ના એક પુરુષે એની �ત પ�નીને યાદ કરતા� એ લોકો પહ�લી વાર મ�યા �
એવો સ�બ�ધ િવક�યો હોય તો ખાનગી રાખે છ�, ýણે મોટો વહ�લો અવસાન પા�યો હતો. એ ઘણા� વષ�થી ��ા�મમા રહ�તી એ ઘટનાની વાત કરી છ�. ‘મ� પહ�લી વાર એને ��નમા� ýઈ હતી. હ�� એને
�
ગુનો થયો હોય ક� એ પાપ હોય. થોડા� વષ� પહ�લા અમ�રકાના� મિહલા હતી. �યા એની જેમ એકલતાનો િશકાર બનેલા િવધુર પુરુષના ફરી મળવા માગતો હતો. એ માટ� મારી પાસે એક જ ઉપાય હતો. મ� એની
�
�
ડો�ટર �ટ�સી ટ��લેર િલ�ડાઉની ��લિનકમા� એક િવધવા આવી. એણે ડો�ટરને સ�પક�મા� આવી. એમણે એકબીý�મા� પાછલી વયમા� �ેમ આપે એવી �ય��તને હ��ડબેગ ચોરી લીધી અને થોડા િદવસ પછી એને એ હ��ડબેગ પાછી આપવા
ક�ુ� ક� એ હો��પટલમા� હોય એ દરિમયાન એને કશુ� થાય તો એના� સ�તાનોને ýઈ, બધા�થી નજર બચાવી �ેમ કરતા� ર�ા�. સ�તાનોએ એને છોડી દીધી ગયો. �યારથી શ� થયેલી અમારી �ેમકથા øવનભર ચાલી. હવે એને મળવા
ýણ કરવી નહીં, પરંતુ એના �ેમીને જણાવવુ�. મિહલાના પ�રવારને ખબર એ વાતે મિહલા ખૂબ નારાજ હતી. એથી એ એના ખબર સ�તાનોને નહીં, માટ� હ�� એની હ��ડબેગ ચોરુ�, તો પણ એ મને મળવાની નથી, એ હ�� ý�ં છ��.’