Page 16 - DIVYA BHASKAR 092421
P. 16
Friday, September 24, 2021
ે
�
�
�
�
ભારતીય સ�કિતના સતાન �કસન બસી બýઇ આધી રાત કો,
�
�
�
ુ
�
�
તરીક એટલ જ કહવ છ ક �
ુ
�
ે
રામાયણ અન મહાભારત
ે
�
ે
જવા મહાકા�યો ‘શા�તીના �
ુ
સતાનો’ ગણાય. બન ે
�
�
�
મહાકા�યોમા એક પણ �ોક િજસન પલક� ચરાઇ આધી રાત કો
રસિવહીન નથી
કાનમા
�
કરવામા માર નાક દમ આવી ગયો! �ત કશક મળશ એમ માનીન
ુ
મન
ક
હત
�
ુ
�
ુ
માલયના �વાસ દર�યાન એક સાધએ મને કાનમા ક� હત ુ � ુ કરવામા � મા ર ે � ે ુ � ે ે
િહ : ‘હમ િજસ નહી ખોજ સકત વહી મ હ’।।। આપ�ં ં છવટ સધી વાતા ન જ છોડી, પણ �ત મળી િનરાશા!’ ે
� છવટ સુધ
ે
ે
�
।।
ં
�
ુ
આપ
ે
�
�
�
�
શોધ
�
�
�
હોવ (બી�ગ) એટલુ તો રોકડ� છ ક એની શોધ
ુ
�
�ધકારના ઉપકારો અનત છ. �ધાર િનશાચરન ગમે
�
�
�
ુ
ી
�
�
કરવી એ િમ�યા �યાયામ ગણાય. નદી વળી નદીને ે અન બ �મીઓ વ� થતા ‘ગનાઓને’ પણ ર�ણ આપે.
ી
અન
દ
ે
ે
ન
ુ
ે
ે
ે
મ�
�
�
�
ય
ા
ે
�
વ
શોધવા નીકળ ખરી? િહમાલય કદી ઠડીની શોધ ચલાવ ે ે મ�યરાિ�એ ઓિચતા ýગી ગયલા સજકને તો �ધાર � ુ
�
�
પણ �કાશન પાથર� બની ýય છ. િદવસ વઠલી
ખરો? કોયલ ટહકાની શોધ માટ વગડામા ભટક� પણ � ુ ં � ે ે �
�
ૃ
�
ુ
�
ે
�
ે
�
�
ખરી? આ જગતમા કવળ માણસ જ એવ �ાણી છ, સગણ અન સાકાર સ��ટ �યારક કટાળાજનક હોય છ.
�
ુ
સગ
ે
�
�
�
ુ
�
�
�
ુ
�ધકારમા �દરથી �ગટ થતી િનગુણ અન િનરાકાર
જ કશક શોધવાના ફાફા મારત રહ છ. એ ý પોતાનુ � �ધ � � ે
�
�
�
બી�ગ ýળવી લ, તો બીજ કશય શોધવાનુ નહી બચ. સ��ટ સજકતાન સકોરનારી જણાય એવી પરી શ�યતા છ.
ુ
ટ
.
ૃ
��
ે
ં
�
�
�
ૂ
ુ
ે
ે
�
ૃ
ૃ સ
ુ
પખીએ ઉ�યન શોધવુ ન પડ�. પખીન હોવ એ જ જ લખાણ �દરથી ઊગલ ન હોય તન િસ�થ�ટક સજન
�
ે
�
ુ
ે
�
ુ
ે
�
�
લ
ે
ે જ
ે
�
�
ુ
�
� કહ
ઉ�યન! કહવાય. એ લખાણ વાચકો સધી પહ�ચ છ પણ વાચકોના
�
ે
ુ
માણસ આખા િદવસનો થાક ઓઢીને પથારીભગો �દય સધી નથી પહ�ચત. રોબટ� �ો�ટ કહી ગયો : ‘ý
�
�
ુ
ે
લ
�
�
થાય �યાર ગાઢ િન�ાનો �સાદ પામ છ. આજનો લખનારની �ખમા �સ ન હોય, તો વાચનારની
ે
�
ુ
ે
માણસ �ઘવાની કળા ઝટ ઝટ ગમાવતો ýય છ. � � ુ �
�
�ખમા કદી ન હોય. દિનયામા એવી જ કિવતા, એવી
ુ
�
જ નવલકથા અન એવી જ વાતા ટકી છ, જમા લખનાર
પ�રણામે ýગવાની કળા પણ િવસરાતી ýય છ. જ ે � � ે �
�
અન વાચનાર એકાકાર બ�યા હોય. િવનોબા આવી
�
�
પથારીમા પડ� �યાર ý શાયરની પ��તઓનુ �મરણ અ ે �
ે
એક�પતા માટ ‘ગીતા �વચનો’મા ‘એકિચ�સમાિધ’
ુ
ુ
કરે, તો કદાચ �ઘની ગણવ�ા સધરે એમ બન: ે એક � �
આય થ ઇસ બાગ મ, � શ� � ે � � � ે
ે
ે
શ�દ �યોજે છ અન કહ છ ક ગીતાનો ઉપદેશ થયો �યાર
ુ
�
ુ
શયરે ગલન કર ચલ, ે ક�ણ અન અજન વ� એકિચ�સમાિધ થઇ હતી. આ
� ક
ે
ે
�
સભાલો માલી બાગ અપના, વાત સમજવામા િવ�ાન સાિહ�યકારો િન�ફળ જતા
�
�
ે
�
�
જ
હમ મુસા��ર ઘર ચલ।। ે જણાય છ. પ�ડતો કહ તવી વાતમા ‘કને��ટિવટી’
�
ઘસઘસાટ �ઘ મનુ�યનો એવો વભવ ગણાય, જ ે ે ન ે ે � ે � � ુ
,
નથી હોતી, જ ઝવરચદ મઘાણીના સજનમા અનભવવા
જ
ૈ
�
�
.
�
�
ૂ
ઝપડીમા ક Ôટપાથ પર મળ, પણ હવલીમા ભા�ય જ મળ. મળ છ. મઘાણીભાઇ િવવચકો ક િવ�ાનો માટ લખતા
�
�
�
�
�
�
ે
ે
મળ
ે
�
ે
મ
ે
�
ૈ
તાતા, િબરલા ક �બાણી પાસ કદી પણ એવો વભવ નથી ન હતા, વાચકો માટ લખતા હતા. ભૌિતકશા��મા જ ે
નથી
ન
�
�
�
�ય
ુ
જ
ે
ે
ૂ
ે
ે
હોતો. હવલીમા કકડીને ભખ લાગ તવી સ�િ� ભા�ય જ �થાન ‘વીજચબકીય’ ઉપપાદન (electro-magnetic
ે
�
ે
ુ
�
ુ
�
�
હોય છ. કાયર માણસ બહાદર હોવાનો દભ કરે ત આપણને ે induction)ન હોય છ, તવ જ �થાન સજનના ��ે
ે
�
ે
�
�
ુ
આપણન
�
ુ
સમýય છ. બહાદર માણસોને પ�ની આગળ કાયર હોવાનો સાઇકો��પ�ર�યુઅલ ઉપપાદનનુ હોય છ. એને
હોવાનો
�
�
�
ે
આધાર
દભ કરતા ýયા છ�. આ વાત �ગત અનભવન આધારે ે આપણે ‘મનોઆ�યા��મક ઉપપાદન’ કહી શકીએ?
ુ
�
ે
લખી ર�ો છ. પસાદાર માણસન ગરીબ હોવાનો દભ કરતો સાિહ�યના �� સાચી કને��ટિવટી �ીણ થતી ýય
ૈ
ે
ે
�
�
કરતો
પર
ુ
.
�
�
ýયો છ. લ�નની મોસમ શ� થાય �યાર પાટી �લૉટ પર છ. આ દ:ખદ સ�ય છ.
�
� છ
ે
�
�
�
ટ
�
ૈ
શોખ
સમાજ અન સ�કિતન મ�યા�કન શી રીત કરવુ? ખરો
ગરીબ માણસન પસાદાર હોવાનો દભ કરવાનો શોખ સ ે � � ુ � ૂ ે �
ે
�
�
ýગ છ. મ�યરાિ�ન �ધાર વચા�રક ���ટએ ગાભ� ંં માપદ�ડ કિવતા છ. જ સ�કિતએ બ બ મહાકા�યો જગતને
ે
�
�
�
ે
માપદ�ડ ક
ુ
�
ે
ૈ
ુ
ભ�
�
ે
�
હોય છ. આ�યા � � એવ ી � � � � � � � ુ � �
આ�યા એવી ભારતીય સ�કિતના સતાન તરીક� એટલુ જ કહવ છ ક
�
�
િ
�
ુ
ે
ોિ
�
�
ો
�
�
�િ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
િ
મ�યરાિ�એ કોયલનો ટહકો સાભળીન કિવ નરિસહરાવ જવાની �િ�યા સાથ રહલો જણાય છ. મનોિવ�ાનના ���ટિબદથી ી રામાયણ અન મહાભારત જવા મહાકા�યો ‘શા�તીના સતાનો’ ગણાય.
ી
�
�
ે
�
ે
�
�
ભોળાનાથ િદવ�ટયાએ આપણને હ�રગીત છદમા એક કિવતાની ભટ િવચારીએ તો દભ અપયા�તતાની લાગણીન સતાન ગણાય. ભગવ�્ બન મહાકા�યોમા� એક પણ �ોક રસિવહીન નથી. બન મહાકા�યોમા�
�
ુ
�
ે
�
ે
�
�
ે
�
ે
�
ુ
�
ૂ
ધરી હતી. ટહકો દરથી આવતો હોય �યાર અિધક સદર જણાય. મને એક ગીતાના સોળમા અ�યાયમા ક�ણ દભન આસરી સપિ�ઓની યાદીમા � માણસન રસિન�પિ� અન રસિનમ�જન સાથ રસાનદનો મહાસાગર
ુ
�
�
ે
ે
�
ે
�
�
ે
�ફ�મી ગીતની પ��તઓમા રહલી સદરતા યાદ રહી ગઇ છ. સા�ભળો : �થમ �થાન મક છ. કટલાય માણસો પોતે busy છ, એવો દભ કરવામા � છલકાતો જણાય છ. આવા� બ મહાકા�યોન અ�યાસ�મમા �યાય �થાન
�
ે
ુ
�
�
�
ે
�
ે
ૂ
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
ુ
�
�
ે
�કસન બસી બýઇ આધી રાત કો, ગૌરવ અનભવ છ. કટલાય સાિહ�યકારો પોતાની િવ�તા �ગટ કરવા ન મળ, તો એવી ગરીબી અસ� ગણાવી ýઇએ. િવ�ાથી �થમ ધોરણથી
�
�
�
િજસન પલક ચરાઇ આધી રાત કો । માટ એવ તો દબ�ધ લખાણ �ગટ કરે છ ક વાચકો ત�મર ત પીએચ. ડી. સધી પહ�ચ, તો પણ �યા આવા બ મહાકા�યોનો સ�પશ �
�
ે
ે
�
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
ુ
ુ
�
ે
�
ે
ુ
�
�
�
�
�
ે
ૂ
ે
ે
ુ
�
સરતમા ‘મગલમિત’ નામના બહમાળી મકાનમા �ીજ ે ખાઇન એવુ લખાણ પડતુ જ મલ! આવ બન �યાર એવા ન પામ, તો એ ગનો કોનો ગણાય? િવચારવ પડ� તમ છ. કળવણી તો
�
�
ે
ે
ુ
�
�
ુ
ે
�
�
માળ રહતો હતો, �યાર બારીમા સિળયા ક િ�લ ન હતા. િવચારોના સાિહ�યકારો મનોમન પોરસાય છ અન કહ છ : ‘અમ ે વાસવન જવી છ. એમા મગજની કળવણીની સાથોસાથ ý �દયની
�
�
�
�
�
ે
�
�
�
ે
�
ે
�
ં
�
ુ
�
�
�
�વજનો સલાહ આપતા : ‘બારીમા� સ િળયા તો હોવા �લાસ માટ લખીએ છીએ, માસ માટ નહી.’ આવ ુ � કળવણી ન ભળ, તો સરવન પણ ન સýય અન �દાવન તો કદી ન
ં
�
ે
�
�
�
ુ
ુ
�
ુ
ે
જ ýઇએ. િદવસો સારા નથી.’ મýકમા હ જવાબ �દાવનમા � ‘øવરામભ�ીય’ િમ�યાિભમાન એમને મબારક! આવા સýય! િશ�ણની િદશા વાસવન તરફથી સરવન અન સરવન તરફથી
�
ં
ુ
ે
�
ં
�
�
આપતો : ‘આટલે �ચ ચડવાન ýખમ વહોરીને ý સાિહ�યકારોનો તો દભ પણ �લાિસકલ! �દાવન તરફની હોવી ýઇએ. આવી િદશા ન હોય, તો હો�ટલના �મમા �
ુ
ૂ
�
�
�
ે
�
ે
ે
ચોર �ીજ માળ મારા ઘરમા ઘસી આવ, તો ત ખાલી જ કિવતા એક પણ �દયને ન �પશ એ જ ઉ�મ રહતો િવ�ાથી સડવાની �વત�તા ભોગવી શક, પરંત િવચારની ખલલ
�
�
�
ે
ે
ુ
�
ે
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
ુ
ુ
�
�
�
હાથ પાછો ýય એવ હ નથી ઇ�છતો. ચ�ના �કરણોને ગણવત શાહ કિવતા! જ ટકી વાતા�મા કોઇને રસ ન પડ� એ જ ઉ�મ ન પામી શક. એમ જ બની ર� છ. �
ઘરમા આવતા રોકવામા� સિળયા િન�ફળ ýય એ ખર, નવિલકા! જ નવલકથાનો �ત આવ �યા� સધી વાચવાનો }}}
�
�
ે
�
�
ુ
ે
ુ
ે
�
ુ
ે
ે
�
પરંત મારી અન ચ� વ� સિળયા હોય, તો તો મને કદમા � સક�પ મ�મપણે ýળવી રાખવો પડ�, ત જ ઉ�મ નવલકથા?
�
�
સતો હો� એવ લાગ! ચોર ચોરી કરે અન માડ જલમા પહ�ચ ત ે સાવ સાચો બનલો �સગ છ. એક ટકી (પણ વાચવામા લાબી) પાઘડીનો વળ છડ �
ે
ે
�
�
�
ે
�
ે
�
�
ે
�
�
ુ
�
ૂ
�
�
�
�
ે
�
ે
�
પહલા જ માર કદી બની જવાન?’ વાતા �િત��ઠત સામિયકમા વાચી, પણ લગીર સમજણ ન પડી. થય ક � ગજરાતી સાિહ�ય પ�રષદન 39મ અિધવશન વડોદરા ખાત (27-29
�
ે
ુ
�
�
�
ુ
ુ
ુ
�
ુ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
ુ
ુ
ુ
્
ે
�
ે
ે
ં
ુ
શરીરને જ જ રોગો લાગ પડ�, તમા આજે તો ક�સર સપર�ટાર ગણાય એ મારી મયાદા ન હોઇ શક! એક સ� વાચક એવા આચાયિમ�ન ફોન �ડસ�બર, 1977) યોýય, �યારે સ�ગત કિવ �ી િનરજન ભગત પોતાના
�
�
�
ે
�
�
�
ુ
છ�. પથારીમા પ�ો પ�ો િવચારતો ર�ો ક : ક�સરને સમાતર એવો જ ý�ો. એ િમ� �િત��ઠત હાઇ�કલનો આચાય હતો અન ગજરાતી િવષય અ�યત સ�� �વચનને �તે કા�યપરષને �ાથના�પે બ યાદગાર િવધાનો
�
ુ
�
ુ
ે
�
�
ે
�
મો�ભાદાર ગણાય તવો મનનો કોઇ રોગ હોઇ શક ખરો? તરત જવાબ સાથ એમ. એ. થયા પછી વાચનરસ ýળવીન øવનારો સફળ િશ�ક કયા હતા :
ે
ે
�
�
�
�
�
મળ છ : મનનો સૌથી મો�ભાદાર એવા રોગનુ નામ ‘દભ’ છ. �ફલસફીના પણ ખરો. મ પ� : ‘િમ�, ત ફલાણી ટકી વાતા વાચી?’ જવાબમા એણે (1) સમાજ કિવસનો ન હý
ૂ
ૂ
�
�
ુ
�
ૂ
�
�
�
�
�
�
�
���ટિબદથી ýઇએ, તો દભનો નાળસબધ આપણા અસલ ‘�વ’થી દર જણા�ય : ‘ગણવતભાઇ! મ મન કઠણ કરીને એ વાતા વાચી, પણ પરી (2) સ�કિત કિવતાસની ન હý.
�
�
�
�
�
�
ૂ
ૂ
�
�
�
ુ
�
�
ુ
ૂ
ુ
