Page 16 - DIVYA BHASKAR 071621
P. 16
Friday, July 16, 2021 | 12
1969થી વળી એક વધુ શ��તશાળી જૂથ ક��ેસથી છ�ટ�� પ�ુ� અને તેના
1855 2021 નેતા તરીક� મોરારøભાઇ દેસાઇ હતા. જનતા પ�ે 1977મા� ક��ેસને
ક���મા� પણ હચમચાવી દીધી અને હવે તેનુ� �થાન ભારતીય જનતા પ�ે
લીધુ� છ� અને ઘણા� રા�યોમા� પણ સ�ાને હ�તગત કરી છ�.
સો વષ� જૂની ચીની સા�યવાદી પાટી� અને તેનાથી પણ જૂની ભારતની
ક��ેસ પાટી�- આ બ�ને વ�ે શો તફાવત છ� તેની ચચા� રસ�દ થઈ શક�.
બ�નેના� મૂળમા પોતાના દેશમા �વાધીન રા�યસ�ા �થાિપત કરવાની હતી.
�
�
કો�યુિન�ટ પાટી�ને માઓ, ચાઉ એન લી અને હવે િજનિપ�ગ જેવા મજબૂત
પણ આપમુખ�યાર સા�યવાદી નેતા મ�યા. ક��ેસને ગા�ધીø સિહતના
િવશાળ �ય��ત�વ ધરાવતા નેતા �ા�ત થયા, પણ આઝાદી પછી નહ�રુની
�વ�નશીલ નેતાગીરી લગભગ િન�ફળ ગઈ. લાલ બહાદુર શા��ી વધુ
ø�યા હોત તો જમીન પરનો નેતા મ�યો હોત, પણ તા�ક�દમા� તેમનુ�
સો વ�� િદશાહીન રાજકીય પ� તરીક� ક��ેસન અ��ત�વ છ�. અવસાન થયુ�.
ુ�
�વત��તા પછી અપાર પ�ર�મ સાથે રજવાડાઓનુ� િવલીનીકરણ
ે
તેને ઊગારી શક� તેવા ને��વ અન કાય�કતા�નો અભાવ છ� કરવામા� તમામ શ��ત લગાવનાર સરદારનુ� �વા��ય ઠીક ના ર�ુ� અને
િવદાય લીધી.
શતા�દી િવજેતા બે રાજકીય પા�ક�તાનને બા��લાદેશમા પ�રવિત�ત કરવાની ઐિતહાિસક ઘટના સાકાર
ઇ��દરાø સશ�ત મિહલા વડા�ધાન તરીક� �થાિપત થયા� અને પૂવ�
�
થઈ, પણ સ�ા ગુમાવવાના ભયે તેમને �ત�રક કટોકટી લાદવા તરફ
દોયા�. તેનાથી દેશના લોકત��ને અને તેમના પ�ને ભારે નુકસાન થયુ� તેના�
પ�રણામો આજે પણ દેખાય છ�.
સો વષ� િદશાહીન રાજકીય પ� તરીક� ક��ેસનુ� અ��ત�વ છ�. તેને
પ�ો : પણ પછી શુ�? ઊગારી શક� તેવા ને��વ અને કાય�કતા�નો અભાવ છ�. એવુ� ચીની
કો�યુિન�ટ પાટી�નુ� નસીબ નથી. તેનુ� એક કારણ તો ચીનમા� સમ� રીતે
તમામ સ�ા સા�યવાદી પ� પાસે છ�.
કહ�વા ખાતર તો બીý આઠ�ક રાજકીય પ�ો પણ અ��ત�વમા છ�,
�
પરંતુ તેનુ� કઈ નીપજે તેમ નથી. હા, પાટી�ની ભીતર અસ�તોષનો અ��ન
છ�. જેમ માઓની એકહ�થુ સ�ા તેના જ પ�ના બીý શ��તશાળી જૂથે
�
લોડ� ડફ�રન પણ તેમા� સામેલ હતા. 1857ના િવ�લવ જેવી ��થિત
જુ લાઈની શ�આતમા દુિનયાના એક મોટા રાજકીય પ�ે ફરી વાર પેદા ન થાય તે માટ� િ��ટશ સ�ા અને �ýની વ�ે સેતુ બને સમા�ત કરી તેવુ� િજનિપ�ગનુ� ભિવ�ય હોઈ શક� છ�. સા�યવાદી સ�ાનુ� આ
પોતાની 100 વષ�ની ઉજવણી કરી તે ચીનની સા�યવાદી
ચ�ર� છ�. લેિનન, �ટ�િલન આ�યો, તેણે િલયોન �ો�સકી સિહતના ઘણા
પાટી�એ. 2020મા� તેના 2.43 િમિલયન સ�યો હતા, હવે તેવો હ�તુ. નેતાઓને મારી ન�ખા�યા.
તેમા� ઉમેરો થયો અને 95.15 િમિલયન સ��યા થઈ. િજનિપ�ગ તેનો, મહારાણી િવ�ટો�રયાને શુભે�છા આપતુ� િ��ટશ રા��ગીત ગવાયુ� અનુગામી િન�કતા ���ોફ� પણ એવુ� જ કયુ�. િમખાઈલ ગોબા�ચોફ�
માઓ પછીનો સૌથી શ��તશાળી નેતા તરીક� સ�ા અને સ�ગઠન અને ક�ટલાક ઠરાવો થયા, પણ તેનુ� દેશ�ેમી સ��થા તરીક� તો સા�યવાદના �દૂિષત િવચાર અને કાય�ને િવદાય આપવા માટ�
બ�ને સ�ભાળ છ�. �પા�તર તો 1907મા� સુરતમા� થયુ� અને તેનુ� ગુજરાતે ગૌરવ ‘�લા�નો�ત’ અને ‘પે�ર��ોઇકા’ના� હિથયાર વાપયા� તો યેલ��સને તેને
�
આ સા�યવાદી પ� િતયાનમેન ચોકમા� 100 વષ� પહ�લા � સમયના લેવા જેવુ� છ�. કનૈયાલાલ મુનશીની નવલકથા ‘�વ�ન��ટા’મા� હા�કી કા�ા. અ�યારે પુિતન બેહદ સ�ા ભોગવે છ�, પણ પ�ના જ ક�ટલાક
�થપાયો હતો અને એ જ ચોકમા� 1989ની ચોથી જૂને અને ‘�ી અરિવ�દ ઇન સુરત’મા� રસ�દ ભાષામા તેનુ� મોકાની રાહ ýઈ ર�ા છ�. યુગો�લાિવયા અને �યુબાની ભીતરની કહાણી
�
જુવાન છોકરા-છોકરીઓ લોકત�� માટ� મેદાને પ�ા� અને હ�તા�ર વણ�ન છ�. પણ તેવી જ છ�.
ચીની ‘લાલ સેના’એ ટ��ક નીચે કચડી ના�યા� હતા. પાછ�� લગભગ 135થી વધુ વષ� જૂની ક��ેસની ખુશનસીબી િવજય ગોખલે ચીનમા� ભારતીય રાજદૂત રહી ચૂ�યા છ�. હમણા� તેમણે
�
ુ�
સેનાનુ� નામ પણ ક�વુ�, ‘પીપ�સ આમી�!’ ‘પીપલ’ જ િવ�� પ��ા એ રહી ક� ��ેýએ ભારતની રા�યસ�ા છોડી અને ચીની કો�યુિન�ટ પ�ની મજબૂતીનુ� રહ�ય બતા�ય છ�.
ુ�
�
‘પીપલ’ને મારી નાખે તે રાજનીિતની કમાલ છ�! પહ�લા ‘ડોિમિનયન �ટ�ટ’ �ýને સ��ય તો ક��ેસની સરકાર સીપીસી અથા�ત કો�યુિન�ટ પાટી� ઓફ ચાઈના પાસે તેની તાકાત
ુ�
ચીની કો�યુિન�ટ પાટી�ને 100 વષ� થયા� અને ભારતની બની અને લા�બા સમય સુધી તેની ક���મા� અને મોટાભાગના� વધારનારુ� એક માળખ છ� અને તેનુ� નામ યુનાઈટ�ડ ��ટ વક� �ડપાટ�મે�ટ
ક��ેસ (મૂળ નામ ભારતીય રા��ીય મહાસભા), જેના અ�યાર રા�યોમા� સ�ા રહી. 1967થી તેના વળતા પાણી થયા�. (યુ. એફ. ડબ�યુ. ડી.) છ�.
�
સુધીમા� 37 ટ�કડા થયા છ� તે ચીની કો�યુિન�ટ પાટી� કરતા� મોટી છ�. ક��ેસથી છ��ા પડ�લા રાýø, ડો. લોિહયા, જય�કાશ નારાયણ ઓ�ટોબર, 1939ના િદવસે �થાપના થઈ. માઓએ તેને વૈચા�રક
�
છ�ક 1885મા� ક�ટલાક િચ�િતત િ��ટશ મહાનુભાવોની િચ�તામાથી તેનો , આચાય� ક�પલાણી વગેરેએ ક��ેસને પડકાર આ�યો અને 1951મા� માળખામા બદલા�ય. હ�ગક�ગ, મકાઉ, અને તાઇવાન સુધી તેની ýળ
ુ�
જ�મ 1885મા� થયો મુ�બઈની ગોક�લદાસ તેજપાલ સ��થાના પટા�ગણમા�. િહ�દુ મહાસભાથી અલગ થઈને ભારતીય જનસ�ઘની �થાપના કરનાર ફ�લાયેલી છ�. તે સામા�ય �ý અને જૂથોમા� ઘૂસે છ� ને પલોટ� છ�. આપણે
�
�મુખ તો �યોમેશચ�� બેનø હતા, પણ પાછળ િદમાગી કસરત એલેન ડો. �યામા�સાદ મુખø�એ અને તેમના અનુગામીઓએ સ�ા પ�રવત�નમા� �યા િવિવધ �કારના� ન�સલ, કિથત ‘િલબર�સ’ અને એન. ø. ઓમા�
�
ઓ�ટ�િવયન �ૂમની હતી. મોટો ભાગ ભજ�યો. તેનો ક�વો, ક�ટલો �ભાવ છ� તે સ�શોધનનો િવષય છ�.
લ�મણ �યારે નાના હતા �યારથી જ ઘરની દીવાલો અને ફશ� પર તેઓ
સ�ા�ીશો-રાજકારણીઓની તી�ણ ýતભાતના� િચ�ો દોરતા હતા. �ક�લના એમના િશ�ક� િચ�ો દોરવા માટ�
મýક તેઓ કા���નમા� ઉડાવતા, આર. ક�. લ�મણ ઉ�સાિહત કયા� અને દેશને એક અ��ભુત કાટ��િન�ટ મ�યા. લ�મણે રાજકીય
પરંતુ કદી એમના કા���નોમા� �ે� ક� ઠ�ા િચ�ો બનાવવાની શ�આત ‘�વત��’ અખબારથી કરી હતી. લ�મણે
હા�યનુ� એક માિસક પણ શ� કયુ� હતુ�, જેમા� હા�ય લેખો અને કાટ��નોનો
ખુ�નસ દેખાતુ� નહીં. આ જ કારણ સમાવેશ થતો હતો.
ધોિતયુ અને બ�ધ ગળાનુ� જેક�ટ પહ�રીને છ�ી સાથે દરેક ઠ�કાણે ફરતો
હતુ� ક� દેશભરના રાજકારણીઓ ઝેર વગરના કા���િન�� રહ�તો સામા�ય માણસ એમનુ� િસ�બોલ હતો. લ�મણ ફ�ત કાટ��િન�ટ જ
ે
લ�મણન િદલથી �ેમ કરતા નહોતા, એમણે ઘણા� પુ�તકો પણ લ�યા� હતા. ‘ધ હોટ�લ �રવેરા’ નામની
�
એમની નવલકથા ખૂબ ýણીતી થઈ હતી. ક�ટલીક િહ�દી અને તાિમલ
�
�
આ જ કાલ �ટ��ડઅપ કોમે�ડયનો જ નહીં, ક�ટલાક કાટ��િન�ટો �ફ�મો માટ� પણ એમણે કાટ��ન બના�યા હતા.
�
�
પણ િવવાદમા આવી ર�ા છ�. થોડા સમય પહ�લા િહ�દુ
દૂરદશ�ન પર અિત લોકિ�ય થયેલી િસ�રયલ ‘માલગુ�ી ડ�ઈઝ’ માટ�
�
ધમ�ના ભગવાનની બીભ�સ મýક ઉડાવવા માટ� ઇ�દોર એમણે દોરેલા રેખાિચ�ોના ખૂબ વખાણ થયા� હતા. આ િસ�રયલ લ�મણના
�
�
પોલીસે ક�ટલાક �ટ��ડઅપ કોમે�ડયનોની ધરપકડ કરી હતી. આ તો ચોર મોટાભાઈ આર. ક�. નારાયણે જ લખી હતી. ‘વાગલે કી દુિનયા’ જેવી
�
છીંડ� ચ�ો એટલે પકડાયો. િસ�રયલ માટ� પણ લ�મણે િચ�ો દોયા� હતા. જવાહરલાલ નહ�રુ, ઇ��દરા
દેશના મોટાભાગના �ટ��ડઅપ કોમે�ડયનો પોતાને નહીં ગમતી ગા�ધી, રાøવ ગા�ધી, જગøવન રામ, સોિનયા ગા�ધી, વાજપેયી અને
�
�
િવચારધારાની �ય��તઓ અને ધમ� માટ� િવક�ત મýક કરતા રહ� છ� અને અડવાણી જેવા નેતાઓના પણ કાટ��નો લ�મણે બના�યા હતા. સ�ાધીશો
�
વાણી �વત��તાના નામે એમને છાવરવામા પણ આવે છ�. આજકાલના અને રાજકારણીઓની તી�ણ મýક તેઓ કાટ��નમા� ઉડાવતા, પરંતુ કદી
ુ�
મોટાભાગના કાટ��િન�ટોનુ� પણ આવુ� જ છ�. ક�ટલાક રા��ીય ક�ાના ગણાતા એમના� કાટ��નોમા� �ેષ ક� ખુ�નસ દેખાત નહીં. આ જ કારણ હતુ� ક�
કાટ��િન�ટો પણ ýકર જેવુ� વત�ન કરીને પોતાના� મનનુ� ઝેર કાટ��નમા� ઊતારે દેશભરના રાજકારણીઓ લ�મણને િદલથી �ેમ કરતા હતા.
છ�. આવા કહ�વાતા કાટ��િન�ટોના કાટ��ન ýઇએ �યારે �યાતનામ કાટ��િન�ટ લ�મણને પ�ભૂષણ, પ�િવભૂષણ અને મે�સેસે જેવા
આર. ક�. લ�મણની યાદ આવી ýય. દીવાન- એવોડ� પણ મ�યા હતા. લ�મણ ��યુ પા�યા એ પહ�લા �
લા�બી બીમારી પછી 2015ની 26મી ý�યુઆરીએ રાશીપુરમ હો��પટલના િબછાનેથી પણ તેઓ કાટ��ન દોરતા હતા.
�
ક��ણા�વામી લ�મણનુ� અવસાન થયુ�. એ સાથે જ મહાન કાટ��િન�ટના આર. ક�. લ�મણે કાર�કદી�ની શ�આત પાટ�ટાઇમ એ-ખાસ લ�મણની �યાિત ફ�ત આપણા દેશમા જ નહીં, િવદેશમા �
યુગનો �ત આ�યો. લ�મણ ફ�ત કાટ��િન�ટ નહોતા, પરંતુ ઇલ���ટર કાટ��િન�ટ તરીક� કરી હતી. તેઓ �યારે કોલેજમા� ભણતા પણ હતી. દિ�ણ ભારતના એક સામા�ય પ�રવારમા�થી
અને �ુમરી�ટ પણ હતા. એક ��ેø અખબારના પહ�લા પાને 1951થી હતા �યારે મોટાભાઈ આર. ક�. નારાયણની વાતા�ઓ િવ�મ વકીલ આવેલા આર. ક�. લ�મણે આપબળ� જે રીતે લોકિ�યતા
તેઓ િનયિમત કાટ��ન દોરતા હતા. ‘યુ સેઇડ ઇટ’ના મથાળા હ�ઠળ છપાતા � સાથેના િચ�ો તેઓ દોરતા હતા. આર. ક�. લ�મણ અને મેળવી એવી લોકિ�યતાની નøક પણ નહીં ફરકી શક�લા
�
લ�મણના કાટ��નનુ� મુ�ય પા� ‘ધ કોમન મેન’ એટલે ક� એક સામા�ય બાલાસાહ�બ ઠાકરે એ ‘ધ �ી �ેસ જરનલ’ અખબારમા સાથે ક�ટલાક કાટ��િન�ટોએ લ�મણ પાસેથી િનરાિભમાનીપ�ં અને
માણસ હતુ�. કામ કયુ� હતુ�. સ�જનતા શીખવા જેવી છ�!