Page 12 - DIVYA BHASKAR 041621

Friday, April 16, 2021

�
રાસલીલા રમતી વખતે �ા�ત હ રણસોડ રાય, ઓ રણસોડ રાય!
થતી �લ��કક ���રતા

�વ�ન�ામમા� છલકાતી
ે
ં
ે
સહજ �મની વષા�મા ભીýતી
�
રહ છ. યમનાન એક કાઠ � તારો મલક માર �વો સે
ે
�
�
ુ
�
રાસલીલાનો રસાનદ છ �
�
�
સ ૂ ય આથમી ગયો હતો. રાત પડી ચકી હતી. �ાવણી ઝરમ�રયા�
ૂ
ં
ધરતીને ભીજવીને થભી ગયા હતા. ર�તા પર ઝાઝી અવરજવર
�
�
�
ન હતી. આકાશ વાદળછાય હત �યાર એક પણ તારો દખાતો
ે
ુ
�
ે
ુ
�
ે
ન હતો. પાસ આવલી ચરોતર સોસાયટી સાથની વાડ વટાવીન ભજનોનો
ે
ે
ે
ે
ુ
�
�વિન કાન પ�ો. શ�દો સભળાતા ન હતા, પરંત ભજનનો લય કાનને ગમી
ૂ
�
ýય તવો હતો. પચમહાલના આિદવાસી મજરોને વડોદરાના લોકો ‘મામા’
ે
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
�
�
કહ છ�. એકાએક મનમા થય ક મામા ઘરે આવ અન ભજનો સભળાવ. દસ-
ે
�
ે
�
પદર િમિનટ વીતી હશ, �યા તો આમ��ણ પાઠ�યા પછી લીમખડાથી આવલા �
ે
સૌ મામામામી ઘરે આવી પહ��યા. આવા આદરસ�કારથી ન
�
ે
ે
�
ટવાયલા એ સૌન ચા-ના�તો કરા�યા પછી ભજન શ� થયા.
�
�
ં
ે
�
ં
નહી તબલા અન નહી હામ�િનયમ! ભજનની પ��તઓમા �
�
ે
�
ઇ�ર સાથ સીધી હોટલાઇનમા શ�દો વહતા થયા :
�
હ રણસોડ રાય! ઓ રણસોડ રાય!
�
તારો મલક માર ýવો સ…
ે
ે
�
આવા રણસોડ રાયનો મલક ગોક�ળ-�દાવનમા આવલો
ં
ે
ે
હતો. સમ� માનવýતની ઝખના એક એવા �ીમલ�ડની હોય
�
�
ે
�
ે
છ, �યા �મ અન આન�દનુ ઉપવન હોય, જમા બાવિળયાના
�
�
ે
કાટા ન હોય. ઘરે આવલી ભજનમ�ડળીમા કોઇ ભણલ પા�
�
ે
ે
�
�
ુ
ે
�
ુ
ે
ન હત. ભણલા અન અભણ માણસોની ઝખના તો સરખી જ
�
ૂ
હોવાની. એ ઝખના અ�દિષત હોય �યા� સધી ગોક�ળ ભણીની ી
�
ુ
હોય છ�.
ગોક�ળ કોઇ ભૌગોિલક �થાન નથી. ગોક�ળ એક �વ�ન�ામનુ �
ુ
�
�
નામ છ. એ �વ�ન�ામમા માખણચોરી પણ ગનાનો દર�ý
પામતી નથી. એ ગામમા રાસલીલા સાથ ýડાયલો આન�દ
�
ે
ે
ે
ે
ે
��ી-પરષ વ� નકામા ભદભાવન �વીકારતો નથી. રાસલીલા
ુ
ુ
ે
રમતી વખત �ા�ત થતી અલૌ�કક અ�ધરતા �વ�ન�ામમા �
�
ે
�
ં
ે
છલકાતી સહજ �મની વષામા ભીýતી રહ છ. યમનાન એક
�
ુ
�
ુ
કાઠ રાસલીલાનો રસાનદ છ અન સામ કાઠ મથરાની ખટપટલીલા
�
�
�
�
ે
�
�
ે
�
છ�. �ામસ�કિત અન નગરસ��કિત વ� સદીઓથી યમના નદીમા �
�
ુ
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
�
માનવતા વહતી રહી છ. ગોક�ળસ�કિત એટલ કવી સ�કિત? િવચારોના
�
�
ે
આજના િવચારક ઇ. એફ. શમાકર જ લખી ગયા ત યાદ કરવા જવ ુ �
ુ
ે
ે
ૂ
�
�
�
ૂ
છ, કારણ ક માનવીની મળભત ઝખના ઇિતહાસની ઓિશયાળી �દાવનમા �
ં
નથી.
ુ
શમાકર જવા િચતક બ મ�યવાન પ�તકો જગતને આ�યા છ : ‘��મતિ��ા.’ સમયના અભાવ હ � � તરીક� આજે પણ ýણીતા છ. નગરસ��કિતન ઉપ�થાન
�
ે
�
�
�
ુ
ે
ે
ુ
�
�
ૂ
�
ુ
�
�
�
1. Small is Beautiful એમને મળવા ન જઇ શ�યો. કવ સદર નામ છ? ગોક�ળ ગણવત શાહ મથરા હત, �યા ખટપટ, કાવાદાવા, અ�યાચાર અન ે
ુ
ુ
ુ
�
ુ
�
�
�
ુ
�
2. A Guide For the Perplexed એટલે મધવનનુ ક��િબદ! વાસળીના મધર �વર ક�ણ રમતા અનાચારની બોલબાલા હતી. આમ કસ અન ક�ણ વ�ની
�
ે
�
�
�
ે
�
�
ુ
ુ
ે
�
�
ે
�
ે
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
�
�
શમાકર કહ છ : એક એવો સમાજ હોવો ýઇએ, જન ‘ફસ-ટ-ફસ’ સમાજ મલ, �યાર ગોપીઓ ક�ણ તરફ ખચાઇ આવતી. ‘ક�ણ’ શ�દ તકરાર એ ખરખર તો �ામસમાજ અન નગરસમાજ વ�ની
ે
ે
ૂ
�
�
�
�
�
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
ુ
ે
ે
�
�
�
�
�
�
ે
કહી શકાય. ગામડ એટલે સમાજન એવ એકમ, �યા ��યક માણસ ગામના મળ ‘ક’ ધાત પરથી બ�યો છ. ક�ણ સૌન પોતાના તરફ ખચ છ. આવ � ુ તકરાર હતી. ગોક�ળની �ામસ��કિત િન�ફળ ગઇ પછી �ત ય� થય ુ �
ુ
ુ
�
�
�
�
�
�
ુ
�
ે
�
�
�
�
�
ે
ે
બીý બધા જ માણસોને ઓળખતો હોય. મનોવૈ�ાિનક ���ટએ આવ નાન � ુ સહજ ખચાણ િદ�ય છ અન ભ�ય છ. પોતાની પરણેતરને ક�ણ તરફ દોડી જતી અન એમા અસ�ય મનુ�યો મયા. વાત સમજવા જવી છ. કોઇ મહા�મા ગાધી
�
ે
એકમ માનિસક �વ�થતાન સહાયક બની રહ છ. ગોક�ળનો �ામસમાજ આવા ગોપીને ýઇન કોઇ પિતને અદખાઇનો અનભવ થતો ન હતો. જવા મહામાનવ જ એ સમø શક. બરાબર??? �
�
�
ે
ે
�
ુ
ે
�
ુ
ે
ે
�
�
ે
ે
�
ે
નાના એકમ તરીક� øવતો હતો. �યાની ��યક ગોપી અ�ય ગોપીઓને અન ે માનવીન આવા નાના એકમોમા� રહવાન ફાવ છ અન ભાવ છ. સા�યવાદી }}}
�
�
�
ુ
�
ે
ે
ૈ
�
ગોપબ�ધઓને ઓળખતી હતી. એ સમ� �ામસમાજન યશોદાન�દન ક�ણ પર સમાજરચનામા આવા નાના એકમને ‘કો�યુન’ કહવામા આવ છ. વિદક
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ુ
અપાર ��ા હતી. રવી��નાથ ટાગોર કહ છ : યગમા પણ આવા કો�યુ�સ હતા એવ ભારતના િસિનયરમો�ટ સા�યવાદી પાઘડીનો વળ છડ �
�
�
�
�
ે
�
ે
�
ુ
ૂ
�
�
��ા એવ પખી છ, નતા �ી એસ.એ. ડાગએ જણા�ય છ. કોઇ પણ મખ માણસ
ુ
�
જ પરોઢનુ ��ારુ હોય �યારે પ�તકનુ મથાળ છ : ‘From Primitive Communism to Slavery’ અમક બાબતન ગચવણભરી
ે
ૂ
�
ુ
�
ે
�
�
�
�
�
ુ
ે
ે
�
�
ૂ
ે
�
ુ
ે
�
ુ
ગીત ગાવાન શ� કર છ! (1944). આ પ�તકનો પહલો �ા�ટ એમણે પણની યરવડા સ��લ જલમા� બનાવી શક છ,
�
�
ે
�
ુ
�
ુ
�
ુ
�
�
ગોક�ળ �ીમલ�ડ હત. �યા રમાતી રાસલીલાનો સબધ કવળ ગોક�ળના 1942-43ના વષ�મા પરો કય� હતો. આવ મýન પ�તક મને સરતના પરત ુ
�
�
ુ
�
ુ
ં
ૂ
ે
ુ
પાદર સાથ જ નહી, પરંત ઉપર ગોલોક સાથ હતો. એવી રાસલીલા સા�ા� િસિનયર સા�યવાદી આગેવાન �ી જશવત ચૌહાણ તરફથી વા�ચવા માટ � એવી બાબતન સરળ બનાવવા માટ �
ં
�
ે
ે
ે
ૈ
ે
ુ
ે
�
�
�
�
�
ૂ
ુ
આન�દનુ ઉપ�થાન હતી. ગોક�ળન આપણે ‘�માઇિલગ સોસાયટી’ કહી મ�ય હત. એમા વાચવા મળતી અ�યાસપણ માિહતી �માણ વિદક સમયમા � તો તજ�વી બિ��િતભા (િજિનયસ)ની
�
�
ુ
�
ૂ
�
�
શકીએ. �વીડનમા �ટોકહોમ મહાનગરથી 70-75 �કલોમીટર દર એક ફામ � પણ માનવ-સમાજ આવા કો�યુ�સમા રહતો હતો અન �યાર લ�નબધન પણ જ�ર પડ� છ.
ે
�
�
�
ે
�
ુ
ુ
ે
�
�
ુ
આવલ છ. �યા ગાયોની સવા થાય છ. એ ફામ પર �વીડનમા� ‘હર ક�ણ, હર ે આજના જવ ચ�ત ન હત. આમ, ગોક�ળગામ આખરે તો એક કો�યુન હત. એ ઇ.એફ. શમાકર
ુ
ુ
�
ે
�
ે
�
�
ે
ુ
�
�
રામ’ મવમ�ટના આ��થાપક િનવાસ કરે છ. એમનુ સદર નામ છ : �વામી કો�યુનમા ગોવાિળયાઓ ગાયો ચરાવનારા હતા અન ક�ણ તથી ‘ગોપાળક��ણ’ (‘�મોલ ઇઝ �ય�ટÓલ પ�તકમાથી, 1973)
ે
ુ
ુ
ે
�
�
�
�
ે
�
�
�
ુ
ૂ
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
ુ
�
�
�
ે
નગરસ�કિતન �પ�થાન મથરા હત, �યા� ખટપટ, કાવાદાવા, અ�યાચાર અન અનાચારની બોલબાલા હતી. ગોકળની �ામસ��કિત િન��ળ ગઇ પછી �ત ય� થય અન એમા અસ�ય મન�યો મયા�.
ુ
ુ
ે
�
�
ુ