Page 15 - DIVYA BHASKAR 032522

Friday, March 25, 2022 | 15

ે
ે
દીપુને આવેલી ��ને બ�ને ચૂપ થઈ ગયા�. પુરુષે ��છક નજરે મ�મીની સામ �ઈન જમણા હાથનો સ�ક�ત કય�
તુમ �યા ýનો ઉસ દ�રયા પર �યા ગુજરી

તુમન તો બસ પાની ભરના છોડ િદયા
ે

ધન તો �યારેક રોિજ�દા વપરાશની ચીજવ�તુઓ ફી �પે મળી રહ�તી હતી.
ે
›¯ɉ ચમા ધોરણમા� ભણતી દીપુ સા�જના પા�ચ વા�ય શાળાએથી ગેરલાભ ઊઠાવવા માટ� ગામના ચાર પા�ચ માથાભાર પુરુષોએ છ�ટોછવાયો યુ��ન પર ચડાઈ કરનાર
છ�ટીને ઘરે આવી. શાળાએથી છ�ટવાનો આન�દ એના�
�વભાવથી અ�ય�ત માયાળ. શ�આતના સમયમા� એમની એકલતાનો
�
�ગ�ગમા� ઉછાળા મારતો હતો. રોજની જેમ મ�મી એની વાટ ે
ે
ýતી બેઠી હશ, તે પોતાને �ચકી લેશે, ભાખરી અને દૂધનો ના�તો કરાવશે �ય�ન કય� હતો. તે સમયે િવમળાબહ�નની િવફરેલી �ખોમા� એ બદમાશોને
�
�
એવી અપે�ા સેવતી એ િનદ�ષ ઢીંગલી ખુ�લા બારણા�મા� થઈને ઘરમા� દાખલ માયાને બદલે મહામાયાના દશ�ન થયા� હતા. એ પછી કોઈ પુરુષે િહ�મત કરી
�
તો થઈ ગઈ પણ પછી તરત જ થ�ભી ગઈ. ઓરડામા� એક અý�યો પુરુષ ન હતી. રિશયા શુ� પીછ�હ� કરશે?
ખુરશીમા� બેઠો હતો. સામે પડ�લી પાટ પર મ�મી બેઠી હતી. અý�યા પુરુષની દીપુ જુવાનીમા� આવતા� સુધીમા� તેજ તરા�ર બની ગઈ હતી. એની નજરમા�
�
સામે પડ�લી �ટપોય પર ચાનો ભરેલો કપ અને પાણીનો ખાલી �લાસ ýઈ તલવારની ધાર હતી અને ચહ�રા પર મ�મી તરફથી વારસામા મળ�લી ખુમારી
શકાતા હતા. બ�નેના ચહ�રાના હાવભાવ કહી આપતા� હતા ક� એ બ�ને વ�ે હતી. કોલેજમા� એની સાથે ભણતા તમામ છોકરાઓ એને પોતાની બહ�ન સમ�ત િવ�ને હચમચાવી ચૂક�લી આ લડાઈ શુ�
કોઈ ઉ� ચચા� ચાલી રહી હતી. માનવામા ગવ� અનુભવતા હતા.
�
દીપુને આવેલી ýઇને બ�ને ચૂપ થઈ ગયા�. પુરુષે ��છક નજરે મ�મીની કોલેજકાળ પૂરો થયો. પુ�ત સમજણ �ા�ત કરી ચૂક�લી દીપુએ એક િદવસ િવ�યુ�મા� પ�રણમશે, ક� પછી થોડા સમયમા �
�
સામે ýઈને જમણા હાથનો સ�ક�ત કય�. જવાબમા મ�મીએ આટલુ� િવમળાબહ�નને પોતાની સામે બેસાડીને ક�ુ�, ‘મ�મી, આજે મારે તારી આિથ�ક �િતબ��ો ક� ��ય કારણે તે પીછ�હ� કરશે?
ક�ુ�, ‘એવુ� તો હવે કોઈ કાળ� નહીં બને. તમે હવે ચા�યા ýવ. પાસેથી તારા� અને મારા� ભૂતકાળ િવશ માિહતી ýણવી છ�. લોકો
ે
ં
મહ�રબાની કરીને ફરી �યારેય અહી આવશો નહીં.’ પાસેથી કટક� કટક� મને ઘ�ંબધુ� ýણવા મ�યુ� છ�. આજે તારા યુ��ન પરના હ�મલા બાદ રિશયા સમ� િવ� માટ� એક
પુરુષ જવા માટ� ઊભો થયો. દીપુની સામે ýઈ રણમા� શ�દોમા� સ�ય સા�ભળવુ� છ�. કોણ હતા મારા પ�પા? તમારી ù ¯ ‘ઓ�જે�ટ ઓફ હ�ટ’ બની ગયુ� છ�. િ�તીય િવ�યુ�મા�
�
ર�ો. એના માથે હાથ ફ�રવીને એ પૂછવા ગયો, ‘આ વ�ે એવુ� શુ� બ�યુ� હતુ� ક� એ તને અને મને છોડીને...?’ િહટલરને હરાવવામા ખરા હીરો સાિબત થયેલ આ દેશના
આપણી...?’ �ી�યુ� ગુલાબ િવમળાબહ�ન પૂરા એક કલાક સુધી બોલતા� ર�ા�. દુભા��યે, નેતાગીરીના યુ�ખોર માનસને કારણે ઘ�ં સહન કરવાનુ� આવશે
�
મ�મીએ જડબા� ભીંસીને દબાયેલા અવાજમા આટલુ� જ એમના શ�દોમા� �યથાકથા હતી, વાણીમા� દદ� હતુ� અને અને એને કારણે અમુક �શ સમ� િવ�ને પણ તકલીફો ભોગવવી પડશે.
ે
ક�ુ�, ‘ના, આપણી નહીં, આ મારી દીકરી છ�.’ ઘટના�મમા� પિતની લ�પટતા હતી. તેમના� લ�ન ઇ��વદન એટલા માટ� જ�રી છ� ક� આ સમયે રિશયન સમાજને, રિશયન માનસને અને
�
�
પુરુષ સમø ગયો. પીઠ ફ�રવીને ખુ�લા બારણા�મા�થી ડૉ. શરદ ઠાકર નામના હ��ડસમ પુરુષ સાથે થયા� હતા. સારી નોકરી હતી. �યા�ની પ�ર��થતીને આપણે બરાબર સમøએ. 1990ના દાયકાના ઉ�રાધ�મા�
ફટાક દઈને ચાલતો થયો. લ�નøવનના� શ�આતના� �ણ વષ� સારી રીતે પસાર થઈ રિશયાની લા�બી મુલાકાતથી શીખવા મળ�લા થોડા પદાથ�પાઠ અહી ં
દસ વષ�ની દીપુ કોઈ પણ ���ટથી મે�યોર ન કહ�વાય; એને ગયા�. િવમળાબહ�ન �ે�ન�ટ બ�યા�. એ પછી પિતએ રંગ ��તુત છ�:
ુ�
�
સાવ અણસમજુ પણ ન ગણી શકાય. એણે જેટલુ� ýયુ� અને સા�ભ�યુ� બતાવવાન શ� કયુ�. એની સાથે નોકરી કરતી એક �ય�તા ��ીની મ�ય મો�કોના �વાસીઓથી છલકાતા િવ�તારમા એક દાદીમા Ôટપાથ
�
તેમા�થી અડધુ� એણે સમø લીધુ�, જે ન સમýયુ� તે પૂછી લીધુ�, ‘મ�મી, આ સાથે એ લ�નેતર લફરામા સ�કળાઈ ગયો. િવમળાબહ�નને ખબર પડી. એમણે પર ગેસના ચૂલાની સગડી અને રસોઈમા� વપરાતા� સાણસી જેવા� વાસણ
�કલ કોણ હતા?’ િવરોધ કય�. એક િદવસ એમનો પિત કોઈ પણ કારણ બતા�યા વગર ગભ�વતી લઈને બેઠા� હતા. વાત છ� 1990ના દાયકાની ઉ�રાધ�મા� મો�કોની મારી
�
�
મ�મીએ �ડો �ાસ છાતીમા ભય� અને પછી કાબ�ન ડાયો�સાઈડની પ�નીને છોડીને ચા�યો ગયો. એણે એ વાતનો પણ િવચાર ન કય� ક� �ે�ન�ટ એક યા�ા દરિમયાનના અનુભવની. એ વખતે નøકના ભૂતકાળમા તૂટી
�
સાથે એના જેવો જ ઝેરી જવાબ આ�યો, ‘એ તારા પ�પા હતા.’ પ�નીનુ� શુ� થશે? િવમળાબહ�ન એ વખતે મા� ઘર સ�ભાળતા �િહણી હતા. � ગયેલા અને િવસિજ�ત થયેલા સોિવયેત સ�ઘના અવશેષોમા�થી રિશયાની
દીપુ વધુ ક�ઈ પૂછ� એ પહ�લા જ મ�મીએ ડોળા કાઢીને િવમળાબહ�ને કઈ રીતે નવ મિહના પૂરા કયા�, કઈ રીતે દીકરીને જ�મ પુનર�ચના થઈ હતી. ગરીબી અને બેરોજગારી એટલી બધી ક� દેહ �યાપાર,
�
�
એને ચૂપ કરી દીધી, ‘હાથ-પગ ધોઈને ના�તો આ�યો, ક�ટલી િવપિ�ઓનો સામનો કરીને દીકરીનો ઉછ�ર કય�, આ બધુ� ગુ�ડાગીરી, �ગ મા�ફયા - �યાનમા આવે તેવા� તમામ દૂષણોથી પીડાતો આ
કરી લે.’ ýણવાની ઈ�દુભાઈએ �યારેય પરવા ન કરી. પૂરો એક દાયકો વીતી ગયા સમાજ અને દેશ. ‘બાબુ�કા’ સ�બોધનથી ઓળખાતા આ રિશયન દાદીએ
�
મહ�માન માટ� બનાવેલી વણપીવાયેલી ચા મ�મીએ પછી એમને પ�ની યાદ આવી; એ પણ �યારે યાદ આવી �યારે એની સાથે પારાવાર વેદના વ�ે ��મત રેલાવતા ક�ુ�, ‘મારી પાસે પૈસા નથી. એટલે
ખાળમા ઢોળી દીધી. એની બોડી લ��વેજ એવુ� કહ�તી િલવ ઈનમા� રહ�તી ��ી બીý કોઇ પુરુષની ýડ� નાસી ગઈ. હવે રસોઈના� સાધનોનો કોઈ ઉપયોગ પણ નથી. એટલે વેચવા� કા�ા� છ�.
�
હતી ýણે મ�મી ચાની સાથે પોતાના કડવા અતીતને િવમળાબહ�ન �યા સુધીમા� આિથ�ક અને સામાિજક રીતે ��થર થઇ કદાચ કોઈને કામ લાગી જશે અને મને બે ટ�કનુ� ભોજન!’ એકદમ ‘મેટર-
�
�
પણ ગટરભેગો વહાવી રહી હોય! ગયા� હતા. ઈ�દુભાઈ એક સા�જે પ�નીને મનાવી લેવાના આશયથી ઓફ-ફ��ટ’ રીતે.
દીપુ જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ તેમ તેમ ઘટનાઓના એના ઘરે આ�યા. એમણે ýયુ� ક� પ�ની તો કમાવા પણ લાગી હતી. મો�કો રેલવે �ટ�શનથી બે િદવસની ��ન યા�ા માટ�
�કોડાઓ ýડતી ગઈ. સાવ નાની હતી �યારથી એ એમણે ��તાવ મૂ�યો, ‘હ�� તને લઈ જવા નથી આ�યો; હ�� તો એવુ� ખૂબ આરામદાયક ��નમા� ચ�ા પછી સવારના
મ�મીનો સ�ઘષ� ýતી આવી હતી. અડોશપડોશમા� તેમ જ કહ�વા આ�યો છ�� ક� તુ� મને તારી સાથે રહ�વા દે. મારી નોકરી છ�ટી પહોરમા� એક �દય�ાવક અનુભવ થયો. એક
તેની બહ�નપણીઓના� ઘરમા� એણે પુરુષની હાજરી ýઈ ગઈ છ�. હ�� ઘર સ�ભાળીશ. તુ� કામ કરતી રહ�જે.’ સરસ મýના સૂટ�ડબૂટ�ડ અને �ભાવશાળી
હતી. પા�ચ વષ�ની �મરે એણે પહ�લી વાર પૂ�ુ� હતુ�, આ વાત ચાલતી હતી �યારે શાળાએથી છ�ટીને ડણક �ય��તએ ��નના ડ�બામા થેલા સાથે �વેશ
�
‘મ�મી, મારી ���ડના ઘરમા� પ�પા હોય છ�; આપણા� ઘરમા� ઉ�સાહભેર આવેલી દીપુએ ઘરમા� પગ મૂ�યો હતો. કય�. અમારા ક�પાટ�મે�ટમા� આવતા જ
પ�પા ક�મ નથી?’ િવમળાબહ�ને બેવફા અને લ�પટ પિતને અપમાિનત �યામ પારેખ મને થયુ� ક� સહ�વાસી હશ. પરંતુ તેમણે
ે
જવાબમા મ�મી અનેક ખોટા જવાબો આપી કરીને ઘરમા�થી હા�કી કા�ો હતો. દીપુ રિશયનમા� એક નાનુ� �વચન ચાલ કયુ�.
�
ુ
શકતી હતી પણ એણે �યારેય એવુ� કયુ� નહીં. દીપુનો આ છ��લા ��યની સા�ી બની હતી. અને પછી મારી સાથે ��ેøમા� વાતચીત શ�
સવાલ સા�ભળીને જરા પણ ગુ�સો કયા� િવના એના િવમળાબહ�ને દીકરીને એકલા હાથે કરી. આ ભાઈ તે વખતના રિશયામા કાચ અને
�
માથા પર વા�સ�યપૂણ� હાથ ફ�રવીને એ કહ�તી રહી, મોટી કરી, ભણાવી ગણાવીને આ િ��ટલના� વાસણો બનાવતી સૌથી મોટી ફ��ટરીના
‘બેટા, તારે પ�પાની શી જ�ર છ�? હ�� જ તારી મ�મી અને પુરુષ�ધાન સમાજમા પોતાનુ� �થાન મુ�ય મેનેજર હતા. અ�ય�ત �ચા Óગાવા અને સ�પૂણ�પણે ભા�ગી ચૂક�લા
�
હ�� જ તારા પ�પા.’ બનાવી શક� તેવી તૈયાર કરી અને અથ�ત��ને કારણે તેમની �ોડ�ટસ ખરીદનાર કોઈ બ�યુ� ન હતુ�. એટલે ક�પની
ુ�
�
મ�મીનુ� કહ�વુ� સાચ હતુ�. દીપુની �મર વધતી ગઈ. યો�ય �મરે અ�ય�ત સ��કારી મુરિતયો કોઈને પગાર આપી શકવાની હાલતમા ન હતી. પ�રણામે ક�પની �ારા બધા�ને
લોકોના� મ�એથી ટપકતી વાતો એના કાનમા� પડતી શોધીને પરણાવી પણ દીધી. ક�યાદાન આપવા પોતાના પગારની �ક�મતની બરોબરના� વાસણો દર મિહને આપી દેવામા �
ગઈ અને મનમા� ઊઘડતી ગઈ. એ વાતોમા� �યારેય માટ� તમામ પરંપરાઓનો ભ�ગ કરીને િવમળાબહ�ન આવતા. દરેક કમ�ચારીએ ýતે એને વેચી અને પૈસા કમાવવા પડતા.
કશુ� યે ખરાબ ન હતુ�, જે હતુ� તે બધુ� જ �શ�સાપૂણ� એકલા જ બેઠા�. બોધપાઠ: રિશયન નેતાગીરી પોતાના નાગ�રકોને પડતી ગમે તેટલી
�
હતુ�, ‘િવમળાબહ�ન એટલે િવમળાબહ�ન! ધણી િવના દીકરી દીપુ અને જમાઈ અમર હાલમા સુખી તકલીફોથી િવચિલત થયા િવના, પોતાની મમત પકડી રાખે છ�. અને
િજ�દગી øવી નાખી. બીજુ� ઘર ન મા��ુ�. એકલા હાથે સ�સાર ભોગવી ર�ા� છ�. તેમના� સ�સારની વાડીમા � છ��લી અનેક સદીઓથી ખૂબ તકલીફો વેઠી ચૂક�લા આ રિશયનો તકલીફોથી
દીકરીને દીકરાની જેમ ઉછ�રીને બતાવી. ચ�ર�ના� પણ બે Ôલો ખીલી ઊ�ા� છ�. િન�� વયો�� ગભરાતા નથી.
વ�� ઉપર કલ�કનો એક પણ ડાઘ લાગવા ન દીધો. િવમળાબહ�ન સ�તોષભરી િજ�દગી øવી ર�ા� છ�. અક��ય એવી લડાઈઓ, વેદનાઓ, તકલીફો ક� િવચાર કરતા જ
આને કહ�વાય øવી ý�યુ�.’ ઈ�દુભાઈ રઝળપાટ કરીને બેહાલ થઇ ચૂ�યા છ�. થથરી ઉઠાય તેવા� ભોગ-બિલદાનો આ દેશની ગરીબ અને પી�ડત �ýએ
િવમળાબહ�ન પચીસ હýરની વ�તીવાળા ઈ�દુભાઈએ છ��લો �ય�ન જમાઈને સદીઓથી આ�યા� છ�. પરંતુ ઝાર તરીક� ઓળખાતા �યા�ના રાýઓથી લઈ
ગામમા� આજથી પચાસ વષ� પહ�લા�ના સમયમા� પટાવવાનો કરી ýયો. એક વાર અમરની ઓ�ફસે અને િ�તીય િવ�યુ�મા� િહટલરને હરાવવામા િનણા�યક ભૂિમકા ભજવનાર
�
�
�
િન�કલ�ક øવનનો øવતોýગતો દાખલો બની પહ�ચી ગયા. માનવતા ખાતર મને તમારા �ટાિલન હોય ક� હાલમા પુિતન હોય, રિશયન નેતાગીરી હ�મેશા સામા�ય
�
ગયા�. અ�યાસકાળમા નિસ�ગની તાલીમ ઘરમા� આશરો આપો. આખરે હ�� તમારો લોકોના� બિલદાનો લેતી આવી છ�. 1941મા� લગભગ 20 કરોડની વ�તી
લીધી હતી તે øવનનો આધાર બની ગઈ. સસરો થા� છ��.’ ધરાવતા સોિવયેત યુિનયનની વ�તી 1945-46 મા� લગભગ 17 કરોડ થઇ
એક પણ �વોિલફાઇડ ડો�ટરની સગવડ અમરે �ઢતાપૂવ�ક ના પાડી દીધી, ‘હ�� ગઈ હતી - લગભગ અઢીથી - �ણ કરોડ રિશયનો આ યુ� લડતા ખપી ગયા
વગરના એ ટાઉનમા� િવમળાબહ�ન જ તમને ઓળખતો નથી. મારા� સાસુ હતા. �યારે અમે�રકા અને િ�ટન એમ બ�ને દેશના નાગ�રકો અને સૈિનકો
�
દાયણ હતા અને ગાયનેકોલોિજ�ટ હતા. અને સસરા બ�નેનુ� નામ એક જ છ�. સહ�નો મળીને આ �કડો સાતથી આઠ લાખન મા�ડ પહ�ચે છ�!
�
ે
અધરાતે મધરાતે �સૂતાના ઘરે જઈને એ નામ છ� િવમળાબહ�ન.’ િહટલરના િવજયરથને થ�ભાવવા માટ� લાખો-કરોડો રિશયનોએ પોતાની
સુવાવડ કરાવી આપતા� હતા. બદલામા �યારેક તસવીર ूતીકાत्મક છે શીષ�કપ���ત: તહઝીબ હાફી (�ન����ાન પાના ન�.18)
�
�