Page 18 - DIVYA BHASKAR 031822
P. 18
Friday, March 18, 2022 | 18
‘મારા ગુરુએ મને બધી બાબતોને સાચી રીતે ýતા� શીખ�ય. øવનમા�
ુ�
બ�� સા�વી આની �ોિ��ગ �ો�માન ગાન આશાનો સ�દેશ આ�તુ� હતુ�. આવતી દરેક તકલીફ આપણને કશુ�ક નવુ� શીખવ છીએ. દુ:ખને જ ર�ા
ુ�
ે
એમના દરેક સ�રમા� �ાથ�નાની ગુ�� હતી. એમા� ફરીથી બેઠા થવાનો સ�દેશ ���ા�ો હતો કરવાને બદલે દુ:ખ પાસેથી કશુ�ક શીખીએ. બૌ� ધમ�મા� સુખની સાદી �યા�યા
આપવામા� આવી છ� – તમે જે ક�ઈ �વીકાર કરી શકો એ તમારુ� સુખ છ� અને
ગાઢ �ધકારને વીંધતો �કાશ���� જે ક�ઈ �વીકારી નથી શકતા� એ તમારુ� દુ:ખ છ�. આપણો ���ટકોણ આપ�ં
øવન ઘડ� છ�.’
આ જ વાત આની ચોિય�ગ ડો�માના એક નેપાળી ગીત ‘Ôલ કો
�
�ખામા’મા� �ય�ત થઈ છ�. ‘Ôલની �ખને બધે Ôલ દેખાય છ�, કા�ટાની �ખે
બધુ� કા�ટાળ�� દેખાય છ�. મૂળ આકાર �માણે જ પડછાયો પડ� છ�. મારુ� �દય શુ�
આ ની ચોિય�ગ ડો�માને મ� પહ�લી વાર સ�ગીતકાર શા�તનુની �ોધી િપતા િવનાકારણે આની અને પ�નીને મારતા. એથી આનીએ øવનભર બનો, મારી વાણી બુ�મય બનો. સુ�દર ���ટ તમને સ�સારના સૌદય�નુ� દશ�ન
કો�સટ�ના રેકો�ડ��ગમા� સા�ભ�યા હતા. �ટ�જ પર છવાયેલા
�
અપ�રણીત રહ�વાનો િનણ�ય લીધો. માએ એમને બૌ� સા�વી બનવાની સલાહ
કરાવે છ�.’ આ જ અિભગમ આની ચોિય�ગ ડો�માના øવન અને એમની
�
�
�ધકારમા�થી એક સૂરીલો, ઝળહળતી �યોત જેવો, આ�માના આપી. આની તેર વષ�ની �મરે બૌ� સા�વી બ�યા� અને મઠમા� રહ�વા લા�યા. અલૌ�કક સ�ગીતયા�ાન ýડી આપે છ�.
ે
�
�ડાણમા�થી ઊઠતો અવાજ સ�ભળાયો. ભાષાથી પર, સમ�તાને પરોવતો. �યા પણ પુરુષો �ારા ��ીઓને ઊતરતી માનવાનુ� વલણ ýયુ�. સારા નસીબે
ધીરે ધીરે �ટ�જ પર �કાશ છવાતો ગયો અને એ દેખાયા. �યાન�થ મુ�ા, બ�ધ મઠમા� એમને ઉ�મ ગુરુ મ�યા. એમણે આનીને બૌ� મ��ોનુ� સગાન પાઠ
�
�ખો, બુ�પૂિણ�માના ચ�� જેવો ગોળ ચહ�રો, બૌ� સા�વીનો પોશાક. સમ� કરતા� શીખ�ય. અમે�રકાના એક સ�ગીતકાર એ બૌ� મઠમા� િનયિમત આવતા.
ુ�
દેહમા�થી એમના ક�ઠ જેવી જ પિવ�તા અને ભીતરનો ઝળહળાટ �ગટતો એ આનીના િદ�ય ક�ઠથી અિભભૂત થયા. એમણે અમે�રકામા� આનીની
હતો. સ�ગીતના સૂર આટલા અલૌ�કક હોઈ શક� એ એમને સા�ભ�યા �યારે �થમ કો�સટ� યોø. �યાર પછી દુિનયાના� અનેક શહ�રોમા� એમની કો�સટ�
�
સમýયુ�. યોýવા લાગી. આજે સ�ગીતની દુિનયા એમને ‘કાઠમ�ડ�ની સૂરીલી સા�વી’
એ લોકડાઉનનો સમય હતો. કોરોનાના હાહાકારથી િવ�ુ�ધ મનને તરીક� ઓળખે છ�. કાય��મોમા� એ બૌ� મ��ો, પારંપા�રક �ાથ�નાગીતો અને
એમનો ક�ઠ અજબ �કારની શાતા આપતો હતો. દુિનયાભરની ભયાનક નેપાળી રચનાઓની રજૂઆત કરે છ�. એમના� સ�ગીતના� ઘણા� આ�બમ બહાર
પ�ર��થિત અને માનવøવનના ભિવ�યની અિનિ�તતાઓની વ�ે એમનુ� પ�ા� છ�. એમને ��ય� ક� પરો� સા�ભળનાર દરેક �ોતા અલગ
ગાન આશાનો સ�દેશ આપતુ� હતુ�. એમના દરેક સૂરમા� �ાથ�નાની ગુ�જ દુિનયામા પહ�ચી ýય છ�. આની માટ� કહ�વાયુ� છ�
�
હતી. એમા� ફરીથી બેઠા થવાનો સ�દેશ છ�પાયો હતો. �યાર પછી ક� એમનુ� ગાયન ગાઢ �ધકારને વીંધીને
રોજ સવારે ચાલવા ý� �યારે યૂ�ૂબ પર એમના� રેકો�ડ���સ �વગ�મા�થી સીધો ઊતરી આવતો
સા�ભળતો અને મને કપરા સમયમા� ટકી રહ�વાની શ��ત ��બકી �કાશપૂ�જ છ�.
મળતી. એમના ક�ઠની અલૌ�કકતા શ�દોમા� �ય�ત કરવી એમણે સમાજસેવા માટ�
�
�
અસ�ભવ છ�, એમને સા�ભળવા પડ�. વીનેશ �તાણી નેપાળમા એન.ø.ઓ. શ� કયુ�
શા�ઘાઈની એક હોટલની મિહલા માિલક� ક�ુ� હતુ� : ‘હ�� છ�. સ�ગીતની બધી આવક એમા� ýય છ�.
પહ�લા સ�તાનની �સૂિતની પીડાથી તરફડતી હતી �યારે મ� આની એમણે બૌ� સા�વીઓના િશ�ણ માટ� �ક�લ
�
ચોિય�ગ ડો�માના ક�ઠ� બૌ� મ��ો સા�ભ�યા. એ સાથે મારી બધી અને ગરીબો માટ� �ક�ડનીની હ���પટલ શ� કરી
પીડા અલોપ થઈ ગઈ.’ આ શ�દો ચીની મિહલાના છ�. જેના ક�ઠના છ�. આની કહ� છ� : ‘મારી મા સારવારના અભાવ ે
�
ýદુમા� એ �સવપીડા ભૂલી ગઈ એ આની ચોિય�ગ ડો�માના પ�રવારના� મૂળ �કડનીની બીમારીમા ��યુ પામી. હ�� નથી ઇ�છતી ક�
િતબેટમા� છ�. એ જ િતબેટ, જેના પર ચીને કબý જમા�યો છ� અને દલાઈ લામા નેપાળના� મારા� ભાઈ-બહ�નોએ એવી પ�ર��થિતનો
સિહત લાખો િતબેટવાસીઓને શરણાથી� બનાવી દીધા છ�. સ�ગીત સરહદો સામનો કરવો પડ�. લોકોના� બધા� દુ:ખ-દદ� સ�પૂણ�પણે દૂર
અને ક��ટલ રાજનીિતને ઓળખતુ� નથી. એ માનવ-માનવ વ�ેનો પુલ છ�. કરવા� અશ�ય છ�, પરંતુ આપણાથી શ�ય એટલા �ય�ન
આની જેવા� કલાકાર એ પુલ પર પગ મૂક� �યારે બધુ� ભ��તના વાતાવરણમા� તો કરી જ શકીએ.’
પિવ� બની ýય છ�. �હાસામા એક કો�સટ� પૂરી થઈ પછી થોડા બૌ� સાધુઓ આની ચોિય�ગ ડો�મા માટ� સ�ગીત અને �યાન અલગ
�
�
આનીને મળવા ગયા. એમણે ક�ુ�: ‘અ�યાર સુધી અમે એમને સારા ગાિયકા નથી. એ કહ� છ� : ‘જે રીતે �યાનથી �યાક�ળ િચ�ને શા�ત થાય
�
માનતા� હતા, આજે ��ય� સા�ભ�યા પછી અમને ખાતરી થઈ છ� ક� એ છ� તે રીતે સ�ગીત પણ માનિસક ઉ�ેગ અને અશા�િત દૂર કરે છ�.
�
�
સ�ગીતના મા�યમથી ભ��ત કરતા� સાચા બૌ� સા�વી છ�.’ આ�મામા�થી ઊઠતુ� સ�ગીત આપણામા� િવ�ાસ �ેરે છ� ક� માતાની જેમ
ચીનના આ�મણ પછી આની ચોિય�ગ ડો�માના િપતા પ�રવાર સાથે આપણી સ�ભાળ લેનાર કોઈક છ�.’ નાનપણના� ક�ટોએ
�
કાઠમ�ડ�મા� શરણાથી� છાવણીમા ર�ા. આનીનુ� બાળપણ ગરીબીમા� વી�યુ�. એમને કરુણામય �ય��ત બના�યા. બ�� સા�વી આની �ોિ��ગ �ો�મા
�
અનુસંધાન
પા�ક�તાનની તરફદારી કરી છ�. કા�મીર મુ�ે પણ તેઓ ભારતની સાથે ર�ા
શ�દના મલકમા� નથી. યુ��ને પણ હ�મેશા યુએનમા� ભારત િવરુ� જ મતદાન કયુ� છ�. થા�લે��મા� હવે ‘િમસ ��બો’ ��ધા�
�
1971મા� �યારે ભારત–પા�ક�તાન યુ� ચરમસીમાએ હતુ� �યારે ભારત
�
‘મ તો પાપડ �ા���ા ને આવી ઝરમરતી ઝૂલ, િચ�િતત થાય એવી એક ઘટના બની હતી. પા�ક�તાન લગભગ હારવાની ઠીકડા� જેવુ� શરીર ધરાવતી યુવતીઓ માટ� ‘િમસ વ�ડ�’ અને ‘િમસ
હવે ક�મ કરી તડકા તડાવવા? તૈયારીમા� હતુ� અને યુ� પૂરુ� થવાનુ� હતુ� �યારે અમે�રકાના ત�કાલીન �મુખ �ા� યુિનવસ�’ જેવી સ�દય��પધા�ઓ થાય છ� એ તો સૌ ýણે છ�, પણ
કાળમીંઢ વાદળીને કરગરી હ�� થાકી, િનકસને અમે�રકન નેવીનો 7મો કાફલો ભારત પર હ�મલો કરવા માટ� મોક�યો વધુ વજનવાળી ક�યાઓ માટ� થાઇલે�ડમા� દર વષ� ‘િમસ
વળી કા��ળીના મોરને �� ટોકવા?’ હતો. આ કા�લો બ�ગાળના અખાત તરફ આવવા રવાના થયો �યારે ભારતે જ�બો’નામની હરીફાઇ યોýય
‘તુલસીપણ�’ સોનેટમા� બા પોતાના� તુલસીનુ� જતન ને િન�ય પૂý કરે છ�. રિશયાની મદદ માગી. છ�. નોનગુ�ચ પેનગુલીઓને
કોઈને લીલ પા�દડ��ય નથી તોડવા દેતા�. હવે બાપુøનુ� (પિતનુ�) અવસાન થતા રિશયાના ýસૂસીત��એ ભારતને એવી પણ માિહતી આપી ક� િ�ટન જેવુ� પોતાના શરીર જેવુ� જ નામ
ુ�
બા કઠણ મન કરીને તુલસીપ� તોડીને બાપુøના ભીડ�લા હોઠ પર મૂક� છ�. નેવીનો કાફલો પણ િવમાનો સિહત ભારત સામે લડવા તૈયારી કરી ર�ો ધરાવતી 25 વષ�ની એક
હાથ ક�પે છ�. સરસ સોનેટ છ�. છ�. એ વખતે રિશયાએ પોતાની નૌ સેનાના� 16 જેટલા� યુિનટો અને 6 મહાકાય માનુનીએ આ
ભગવતીક�માર શમા�નો જ�મ સુરત ખાતે 31-5-1934મા� થયો હતો. િપતા જેટલી �યૂ��લઅર સબમરીનને ભારત તરફથી લડવા માટ� તૈયાર રાખી �પધા�મા� ભાગ લીધો �યારે એને
હરગોિવ�દભાઈ. માતા હીરાબા. પ�ની �યોિતબહ�ન (જશુમતી). પુ� મેહ�લ હતી. આ વાતનો ઉ�લેખ તે વખતના ઇ�ટન� કમા�ડ ઓફ ધ ઇ��ડયન જરાય િવ�ાસ નહોતો ક� પોતે
અને રુિચરા તથા રીના બે પુ�ીઓ. બધુ� િશ�ણ સુરતમા�. બી.એ. થયેલા. નેવીના એડિમરલ એન. િ��ણને એમના પુ�તક ‘નો વે બટ સર�ડર’મા� કશુ�ય ઉકાળી શકશે, પરંતુ
�
1954થી િન�િ�. 1994ના સુરતના ýણીતા દૈિનકના ત��ી િવભાગમા � પણ કય� છ�. િનણા�યકો તેના શરીર પર ýમી ગયેલા ચરબીના� તોિત�ગ પડળોથી �ભાિવત
સેવારત હતા. એ પછી પણ પ�કાર�વ છ��ુ� નહોતુ�. �વાભાિવક છ� ક� ભારત િવરોધી યુ��ન કરતા� ભારતની મદદ કરનાર રિશયા થઈ ગયા અને તેને િમસ જ�બો તાજ પહ�રાવી દીધો.
‘સમય�ીપ’, ‘ઊ�વ�મૂલ’ અને ‘અસૂય�લોક’ તેમની ઉ�મ નવલકથાઓ ��યે આપણી િવદેશનીિત ઝૂક�લી જ હોય!�
ગણાવી શકાય. ભગવતીભાઈએ પા�ચ જેટલા ના�-અનુવાદો આપેલા છ�.
આઠ જેટલા િનબ�ધ સ�ચયોમા�થી- ‘શ�દાતીત’, ‘િબસત�તુ’, ‘�દયસરસા’ ર�મા� ખી��ુ� ગુલાબ
અને ‘પરવાળાની િલિપ’ને યાદ કરી શકાય. એમના ગ�મા� સજ�કતા ઓછી આ હો��લ ફ�ત બરફથી બની ��
વતા�ય છ�. એમની આ�મકથા: ‘સુરત, મુજ ઘાયલ ભૂિમ’મા� પણ િવગત �ાચુય� ખુ�લુ� થઇ ગયુ�.
ઘ�ં છ�. આથી સ�કલના િશિથલ બનતા� કથા �ભાવક બનતી નથી, પણ એનુ� �હર આ�યો અને મીઠાશપૂવ�ક બો�યો, ‘ડાિલ�ગ, મારે જવુ� પડશે. કો બરફની ઇમારતો પણ રચે છ� એવુ� કહ�વામા આવે તો મોટા
�
દ�તાવેø મૂ�ય તો છ�. નીલેશની હાલત ખૂબ ગ�ભીર છ�. તુ� લ�ચ પતાવીને ઘરે ચાલી જજે. બાય!’ લો ભાગના ભારતીયોને એ વાત હવાઈ �ક�લા જેવી જ
�
ે
‘આવજે, અમે�રકા’ �વાસકથામા પણ બધા� િવશ બધુ� જ કહી દેવાનો �હરની કારની પાછળ જ િનગાહ પણ ‘ક�બ’મા� બેસીને, એનો પીછો કરતી લાગવાની. પણ હકીકત તો એ જ
ઉમળકો રચનાને દીઘ�સૂ�ી ને શુ�ક બનાવે છ�. ગુજરાતી સાિહ�ય પ�રષદના હોટલ સુધી પહ�ચી ગઇ. બરાબર દસ િમિન�સ પછી એણે �હરને ફોન કય�, છ� ક� બરફ વડ� બા�ધેલી મોટી મોટી ઇમારતો
�
�મુખ પદે વરાયેલા ભગવતીભાઈ બીø દસ જેટલી સ��થાઓમા િવિવધ પદો ‘તુ� �યા� છ�?’ �વીડન જેવા દેશોમા� એક ન�ર
પર સિ�ય રહ�લા. સતત લખનાર આ ‘લેખનવીર’, આ સજ�કનુ� તા. 5-9- ‘હ�� આઇ.સી.યુ.મા� નીલેશની સાથે છ��.’ �હરનો જવાબ સાવ ન�ફટ હતો, વા�તિવકતા છ�. ઉ�ર �વીડનના
�
2018મા� સુરત ખાતે અવસાન થયુ� હતુ�. ‘ડાિલ�ગ, તુ� �યા� છો? રે�ટોરા�મા� જ ક�….?’ જુ�ાસýવી ગામમા� એક મસમોટી
‘હ�� ‘હોટલ િપ�ક રોઝ’ના કમરા ન�બર �ણસો �ણના બારણા�ની બહાર આઇસ હોટ�લ છ�. આ હોટ�લવાળાનો
દીવાન-એ-ખાસ ઊભી છ��. બદમાશ! િહ�મત હોય તો બાર�ં ખોલ.’ િનગાહનો અવાજ �હર દાવો છ� ક� તેમની હોટ�લ વા�તવમા �
બ�ને રીતે સા�ભળી શકતો હતો, મોબાઇલમા�થી પણ અને બાર�ં વીંધીને દુિનયાનુ� સૌથી મોટ�� ઇ�લ છ�. ઇ�લ એટલે એ��કમો �ýનુ� ગુ�બજવાળ બરફીલુ�
ુ
ુ
��
�
ભારત �યારે �યારે સ�કટમા� હોય છ� �યારે રિશયા ભારતની પડખે ર�ુ� છ�. આવતી �ાડ�પ પણ. એ પછી શુ� થયુ� હશ એ મારે લખવાની જ�ર નથી. તમે ઘર. �વીડનની આ આઇસ હોટ�લ બનાવવામા 1,000 ટન બરફ અને 2,000
ે
ે
�
ે
શ��ો, ટ���નકલ બાબતો અને ઓઇલ જેવી વ�તુઓ બાબત પણ ભારતે સારી રીતે ક�પી શકો છો. ટન જેટલો બરફનો ભૂકો વપરાયો છ�. આ હોટ�લના બરફીલા દેવળમા તમારે લ�ન
�
રિશયા પર આધાર રાખવો પડ� છ�. અમે�રકા સિહત પિ�મના દેશોએ હ�મેશા � (સ�ય ઘટના : �વય� િનગાહના મુખેથી આ વાતા સા�ભળવા મળી છ�.) કરવા� હોય તો હોટ�લ તરફથી પાદરીની સગવડ પણ કરી આપવામા� આવે છ�.