Page 17 - DIVYA BHASKAR 010121
P. 17
Friday, January 1, 2021 | 17
ે
ે
�
અગ�યન યોગદાન પણ સાદગી અને ‘લો �ો�ાઈલ’ન કારણ ઓછા લોકોના �યાનમા છ � નામના એક શાસક �ારા ’70ના દાયકામા થયલા અ�યાચારો અન નરસ�હાર
ે
ે
�
�
ુ
�
�
માનવ ઇિતહાસની સહ�થી કલ�કત ઘટનાઓમા�ની એક તરીક� ઓળખાયછ.
ુ
એવા પરાત�વ ઈજનર વાસદવ નાયરના કામની અગ�યતા ýણીએ ભારત અન કબો�ડયાના સબધ લગભગ 2000 વષથી પણ વધાર પરાણા
ે
ે
ુ
ે
�
ે
�
�
ુ
�
�
ે
�
�
છ. િવ�ભરમા કોઈ પણ ધમના સહથી મોટા �થાનક તરીક� જની ગણના
�
‘તા �ોમ’ મિદર ન ઝલતા િમનારાન સદીમા �યાના રાý સયવમન િ�તીય �ારા બાધવામા આ�ય હત. �યારબાદ
ૂ
ે
�
ે
થાય છ તવા ‘�ગકોરવાટ’ મિદર સમહ - મળ િવ�� મિદર તરીક� બારમી
ૂ
�
ૂ
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ુ
ૂ
ુ
�
બૌ� આિધપ�યના કાળ દરિમયાન આ મિદરમાથી િહ�દ દવી-દવતાઓના
ે
ે
�
ે
�થાન ભગવાન બ� અન તમના િશ�યોના ચહરા લગાવી દવાયા. અન આમ
ે
ે
ે
ુ
�
ે
ૂ
�
ૂ
ે
�
ુ
પનઃિનિમત કરનાર અમદાવાદી િવ�નો સૌથી મોટો અન િહ�દ મિદર સમહ, બૌ� મિદર સમહ બની ગયો.
ુ
�
ુ
�
ે
ૂ
�યારબાદ અનક રાýઓ �ારા આ મિદર સમહના ��ન િવ�તરણ થત જ
�
�
ે
ુ
ૈ
ે
ે
�
ુ
ે
�
ુ
ે
�
ર�. જની શલી �ગકોર જવી જ રહી. તમાન એક એટલ િવ� િવ�યાત ‘તા
ુ
�
ે
ે
�
�
�ોમ’. રાý જયવમન સાતમા �ારા તન બૌ� તરીક� િનમાણ થયલ હોવાનો
�
ુ
�
�
ે
એક દાવો છ અન બીý જ વધાર �વીકારાઈ ર�ો છ - ક ત મળ ��ા મિદર
ે
�
ે
ૂ
ે
�
ુ
�
ે
હત. આ �ફ�મન કારણે િવ�ભરન �યાન આ અનોખા ઐિતહાિસક વારસા
ુ
�
�
�
�
ભણી દોરાયુ. પદરમી સદીના ઉ�રાધ બાદ સદીઓથી એ �યýયલી હાલતમા �
ે
ર� હોવાન કારણે તની ઉપર અિત િવશાળ ��ો અને અનક �કારની
ુ
ે
ે
�
ે
�
�
�
ુ
ે
વન�પિતઓએ કબý જમા�યો હતો. વષ 1992મા યન�કોએ આ મિદર
�
�
�
સમહન ‘વ�ડ હ�રટ�જ’ તરીક� ýહર કય�. �યારબાદ કબો�ડયાની સરકાર તથા
ે
ૂ
�
ýપાન અન અ�ય દશોની મદદથી આ િવશાળ વિ�ક વારસાની ýળવણી
ે
ે
ૈ
ે
ુ
�
�
અન �િશક પનઃ�થાપન માટ અનક દશો �ારા કબો�ડયાના ‘સીએમ રીપ’
ે
ે
�
�
ુ
નગરમા� એક �ોજે�ટ ચાલ થયો. અન વષ 2000મા એ�જેિલના ýલીની
ે
�ફ�મ બાદ િવ�ભરમા આ મિદર સમહ ખબ ��યાત થયો. િવ�ભરમાથી
�
ૂ
�
�
ૂ
ં
હýરો �વાસીઓન ધાડા અહી ઊતરી આ�યા.પરંત મિદરની હાલત ખબ
ે
ુ
ૂ
�
�
�
નાજક હતી. મિદર ઉપર ઊગી નીકળલા ��ો કાપી નાખવામા આવ તો જ ે
ુ
�
ે
�
કારણે આ મિદરો ��યાત ત જ જત રહ. અન ý યથાવ� રાખવામા� આવ ે
ુ
�
�
ે
�
ે
તો ર�ાસ�ા મિદરો પણ ધસી પડ�. આથી વષ 2004મા ભારતીય
�
�
�
�
�
પરાત�વ િવભાગ આ િવ�યાત ‘તા �ોમ’ મિદરની ýળવણીન ુ �
ુ
�
ે
ુ
�
ુ
કામ હાથ ધય. �યારથી લગભગ �ણ વષ સધી આ અનોખા
�
ડણક �ોજે�ટનુ મ�ય કામ સાભળી ર�ા હતા અમદાવાદના
�
ુ
�
વાસદવ નાયર પરાત�વિવદ અન પરાત�વ ઇજનર વાસુદવ નાયર.
ે
ુ
ે
ે
ુ
ે
ુ
�
ે
�
ે
�યામ પારખ આ ભગીરથ કાય માટ આઈ. આઈ. ટી. ઈજનરો,
�
ુ
ુ
�
ે
ે
�
�
�
ે
�
ે
ુ
�
ફોરે��ી એ�સપટ�સ, હાઇ�ોલોિજ�ટ વગર અનક �કારના
ે
�
�
�
�
વ ષ હત 2001 ન. ‘ટબ રઈડર’ (ગજરાતીમા ટો�બ કહીએ છીએ) ‘�ગકોરવાટ’ના ખડર તરીક� ýણીતા બની ગયલા મિદરોની િન�ણાતો ýડાયા ન ટીમની રચના થઇ. �વાભાિવક છક હýર
�ફ�મ થકી એ�જેિલના ýલી અચાનક િવ�ભરના િસનમા ��ીન
ૂ
પ�ા�્ભિમની છ. અન વધાર તો, 2004થી શ� થયલા આ
ે
ે
ે
ે
�
�
�
ે
ુ
�
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ે
�
પર યવાનોના િદલો-િદમાગ પર �લમરસ એ�શન-િહરોઈન મિદરના �ર�ટોરેશન એટલે ક પનઃિનમાણની છ અન ખાસ વષ પહલા િનિમત થયલા મિદરના કોઈ નકશા ક �લાન ઉપલ�ધ
ે
�
�
ુ
ે
�
�
ે
ે
ૂ
�
ે
�
ે
ે
ે
�
તરીક� છવાઈ ગઈ હતી. આ એક �ફ�મમા તના અિભનય અન સાહસો થકી તો તમા,ગત મિહન અવસાન પામલા અન એક ઓછા ýણીતા ના જ હોય. આવી પ�ર��થિતમા મળ �વ�પન શ�ય તટલ વળગી રહવ ુ �
ે
એ િવ�ભરના ચાિહતા િસનતારકોની યાદીમા �વશી ગઈ. �યારબાદ આ અમદાવાદીના યોગદાનની છ! પી. ક. વાસુદવન નાયર, અમદાવાદ ખાતે કટલ ક�ઠન હશ! પણ નાયરસાહબના વડપણ હઠળ થયલ કામ એવ હત ક �
ે
�
ે
�
ે
�
ુ
ુ
�
ે
�
ે
�
�
�
ુ
�
ુ
ે
ુ
ે
�ફ�મના નામથી જ અન તના થીમ પર આધા�રત એક િવડીયો ગમ પણ બની પરાત�વ િવભાગમા ફરજ બýવતા હતા. અન ઘણા લોકોને �યાલ નહી ં આશરે 10 વષ બાદ પણ, �યા કામ કરી રહલા પરાત�વિવ�ો અન કમ�ચારીઓ
ે
�
�
ે
�
�
ે
�
ૂ
ે
ે
�
�
ુ
�
ે
�
ે
ુ
ે
�
ૂ
ુ
�
�
અન ખબ ધમ મચાવી ગઈ. ýક ‘ટ�પલ રન’ તરીક� હમણા સધી ખબ ýણીતી હોય, પરંત અમદાવાદન યન�કોનુ હ�રટ�જ િસટી �ટ�સ મ�ય ત માટ પણ ખબ અહોભાવથી તમની વાત કરતા હતા. વષ 2007થી તઓ અમદાવાદ
ે
ુ
ૂ
ૂ
�
ે
ે
�
ે
ે
�
ે
ુ
ે
ે
બનલી, આવી જ થીમની, એક િવડીયો ગમ �યારબાદ બનલી, અન તમા પણ તઓ ઘણા �શ યશન પા� હતા. �યિનિસપલ કોપ�રેશનના હ�રટ�જ િવભાગમા ýડાયા. અન ધરતીક�પમા �
ે
�
ે
�
�
ે
�
�
ે
ે
�
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
ુ
ુ
ૂ
�
ે
ે
એ જ ‘ટબ રઇડર’ જવી જ થીમ અન મ�ય પા� તરીક� એક મિહલાન જ પરંત આ પહલા, આ મિદર, અન તના ઇિતહાસ િવષ થોડ� ýણી લવ � ુ ખ�ડત થયલ, અમદાવાદની શાન સમા ગણાતા ઝલતા િમનારાન પણ ફરીથી
ે
ે
�
ે
�
દશાવાઈ હતી. આ બતાવ છ ક લગભગ 15-20 વષ સધી આ �ફ�મની થીમ જ�રી છ. ઐિતહાિસક રીત ક�બોજ �દશ તરીક� ઓળખાતા અન �યારબાદ િનિમત કયા હતા. દભા�ય, કોિવડને કારણે ગત મિહન એટલે ક નવ�બરની
ુ
ુ
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
ે
�
�
�
િવ�ભરમા છવાયલ ર�. વીસમી સદીમા ‘કા�પિચયા’ તરીક� ઓળખાયલ દિ�ણપૂવ એિશયાનો આ દશ, 23મીએ તઓ અવસાન પા�યા. અમદાવાદમા તમની યાદગીરી જળવાઈ
ે
ે
ુ
�
ે
�
ુ
ે
�
�
�
ે
ુ
�
�
�
�
ે
ે
�
�
�
�
�ફ�મના પો�ટસ� અન ઘણા સી�સમા આવતી થીમ - એટલ ક કબો�ડયાના હાલમા કબો�ડયા તરીક� ઓળખાય છ. �યાની �મરવશી �ý પર પોલ પોટ ત જ�રી છ. �
ે
ે
ુ
�
�
માવઠાની જમ તાર આવવુ એ ગમ �યારે આવે અન જલદી જત રહ છ �
ે
માવઠાની કોઇ ઋત નથી હોતી,
ુ
�
ુ
ે
ે
�
�
�
�
ુ
�
�
ડા િદવસ પહલા ગજરાતમા ઘણા �થળ માવઠ થવાના સમાચાર
�
થો મ�યા �યારથી ‘માવઠ’ શ�દ મારી �દર ઘમરાતો ર�ો હતો. �
�
�
ૂ
�
�
�
ક�છમા જ��યો અન મોટો થયો એથી વરસાદ�મી છ, છતા
ે
ે
�
�
ુ
�
ે
માવઠ મારી �દર િવિચ� િવષાદ જગાવ છ. ગજરાતી ભાષાના �ાનકોશ
�
�
�
‘ભગવ�્ગોમ�ડળ’મા ‘માવઠ’ શ�દ સ�કતના ‘માઘ���ટ’ શ�દ પરથી આ�યો
�
�
�
હોવાન જણા�ય છ. એનો અથ આ�યો છ : ‘કમોસમનો વરસાદ; િશયાળામા �
ુ
ુ
�
�
�
�
ે
�
ુ
�
વરસાદ થવો ત; પોષ ક મહા મિહનાનો વરસાદ; કઋતના વરસાદનુ ઝાપટ�.’
�
�
ૂ
�
�
�
ુ
�
એનો શ�દ�યોગ દશાવતી નરિસહની કા�યપ��ત પણ એમા મકી છ : ‘માનષ
ે
�
ૂ
�
�
દહ તહારો, એમ એળ ગયો/માવઠાની જમ ���ટ વઠી.’ માવઠ ચોમાસાના
ે
ુ
ે
�
�
વરસાદ જવ ઉપકારક હોત નથી. એનુ વરસવ એળ જ ýય. પાકને નકસાન
ુ
�
ુ
�
ુ
�
�
�
ે
કરે અન લોકો માદા પડવાની શ�યતા વધ. હ ચડીગઢમા� હતો �યાર �યાના
�
�
�
ે
ે
િમ�ોએ જણા�ય હત ક િશયાળામા વરસાદ પડ� તો માદગી ýય. હ � �
�
�
�
ુ
�
�
ુ
�
�
ે
ુ
�
�
ે
ુ
ે
સમત થઈ શ�યો નહોતો, પણ અનભવ કહતા હશ એમ ધાય ુ � પિત-પ�ની સધાકર અન અવિન એમની વાડીમા હોય છ �યાર ે ઘણા સજકોએ, િવચારકોએ, માવઠાન અલગઅલગ રીત અનભ�ય છ.
ે
ુ
ે
�
�
�
ુ
ૂ
�
�
હત. એક સવાર માવઠ થાય છ. લાબા અન સફળ લ�નøવન પછી વરસાદ આપણને અનક ��િતમા મકી દ છ. માવઠ થાય �યાર પણ જની
�
�
ે
ુ
�
�
ે
�
�
�
ે
ૂ
ે
ે
�
ે
માવઠા સાથ અણધારાપ� સકળાયલ છ. ધાય ન હોય ડબકી અવિનન લાગ છ ક એમની વ� અý�ય �તર આવી ગય � ુ ��િતઓ અચાનક ýગી ઊઠ. ��િત અન માવઠ બન �યારક રાહતનો ભાવ
�
ે
ે
�
�
�
ે
ે
ુ
ં
�
ે
ુ
�
�
�
�
ે
ુ
ે
�
�
�
�
�
�
ે
�
�
ુ
ે
�
ે
ુ
અન િશયાળામા વાદળા ચડી આવ, વરસાદી વાતાવરણ છ. એને �ડ�ડ� વહમ છ ક સ�િસ� િચ�કાર સધાકરના જ�માવ, તો �યારક �દરથી ઝઝોડી નાખ. કદાચ આકાશનુ મન ભરાઈ આવતુ �
�
ે
�
ે
�
ે
ે
બધાય અન પાણી પડ�. ઉનાળામા ગરમીની અકળામણથી વીનશ �તાણી મનમા એની એક િશ�યા ��ય કોમળ ભાવ છ. એ કારણે હશ અન એને પણ ખબર પડ� નહી એમ એ માવઠા�પ રડી લત હશ. બનતા-
ે
�
ે
ં
�
ે
�
ે
ે
ુ
�
ે
બચવા આપણે વરસાદની વાટ ýઈએ, પણ િશયાળો તો અવિન ઉદાસ રહ છ. કથામા માવઠ અવિનની મન:��થિતન ે બગડતા સબધોની કથા િન�પતી ઓ��િલયાની વબ સી�રઝ ‘હોરાઇઝન’મા �
ે
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ઠડીની મોસમ. કમોસમી વરસાદ વણનોતયા� મહમાન જવો. �ય�ત કરવા ઉપયોગી થય છ. બહારન વાતાવરણ એની �દર સવાદ છ : ‘કમોસમી વરસાદ મનમા હýરો સવાલ જ�માવ છ. મને થાય
�
ે
�
ે
�
�
ુ
�
�
�
ુ
�
એના આગમનની લગીર અપ�ા ન હોય. છતા� બધાન �ઘતા ગોરંભાયલો િવષાદ ઘરો બનાવ છ. એ િવચાર છ ક માણસ કટલા � ક કાળા વાદળ કમ રડતા હશે? કદાચ એનુ કારણ વાદળાની એકલતા હશે ક �
ે
ે
ે
�
�
ે
�
�
�
�
ે
�
ે
�
�
�
ે
�
ે
�
�
�
�
ઝડપે. લોકોનુ øવન રફદફ� કરી ýય. માવઠા સાથ તકલીફનો ભાવ માવઠા વઠી શક? એ વાદળા કોઈની સાથ ýડાયલા નથી એની પીડા હોય.’ માવઠ અણધાય � ુ
�
�
�
ે
ે
ે
ે
ે
પણ ýડાયલો છ. અનપા મહતાના ��ø વાતાસ�હન નામ ‘અનિસઝનલ પાનખરનો વરસાદ પણ માવઠ. ચીનની �ાિતકારી સજક �ય િજન આવ અન લાબ રોકાય નહી. એનુ અચાનક આવવ અન જલદી ચા�યા જવ � ુ
ુ
�
�
�
�
�
�
ં
ે
�
�
�
�
ૂ
�
ુ
ે
ે
ુ
ુ
�
�
�
�
ે
�
ે
�
ે
રઈન’ છ�. મ એ વાતાસ�હ િવશ ટકી ન�ધ વાચી હતી. એ ન�ધ �માણ એમા � પાનખરને આ શ�દોમા �ય�ત કરે છ : ‘પાનખરનો વરસાદ, પાનખરનો સવદનશીલ લોકોને કિવતા તરફ ખચી ýય છ. દવાિશષ પાલકરે ઓનલાઈન
ે
�
�
�
�
ે
�
�
�
ૂ
�
�
�
�
ે
ે
સામા�ય લોકોના øવનમા અભાવ-ઓછપ-તકલીફોની કમોસમી વરસાદ પવન, મને અપાર વદના આપે છ.’ જમન �ફલોસોફર �ડ�રક ની�શ એ મકલી કિવતાનો સારાશ : ‘ત કાળા�ડબાગ વાદળા પર બસી મારા સકાભ�
ૂ
ે
�
�
�
�
�
�
ુ
જવી ��થિતની વાતા છ. � જ �કારની લાગણી અલગ રીત �ય�ત કરે છ : ‘પાનખર કદરતે ઘડ�લી øવનમા માવઠાની જમ આવી. મારા �દયમા બઠલા મોરને લા�ય ક ચોમાસ � ુ
ે
�
ુ
ે
�
ે
�
�
ે
�
�
�
�
ે
�
ે
ુ
�
�
ે
�
�
ૂ
ે
ે
�
�
ે
ુ
કમોસમી વરસાદી વાતાવરણ માણસની ઉદાસ, મઝવણભરેલી, િવષાદમય ઋતઓથી િવશષ તો આપણા મન–આ�મા સાથ ýડાયલી છ.’ િવષાદમા લોકો વહલ બસી ગય છ અન એ િબચારો નાચવા લા�યો. ત આવી તવી જ ચાલી
�
ુ
ુ
ુ
�
�
ે
ુ
ે
�
�
ે
�
�
ુ
મન:��થિત સાથ પણ ýડાયલ છ. મારી નવલકથા ‘બીજ �યાક’મા આધેડ આશાવાદી વલણ છોડતા નથી : ‘પાનખર પછી નવ øવન શ� થાય છ.’ ગઈ, પરંત મને ચોમાસાની વાટ ýતો એકલો છોડી ગઈ.’
