Page 17 - DIVYA BHASKAR 121820 P1-32
P. 17

Friday, December 18, 2020   |  17



         શુ� ‘પોિલ��કલ કરે��નેસ’ સાિહ�યનુ�






                સમૂ�ગુ� �વ�પજ બદલાવી દેશે?








                                     �
             વીસમીથી એકવીસમી સદીમા �વેશતા� જ,  ગુજરાતી સાિહ�ય ઉપર રાજકીય અન સામાિજક
                                                                                ે
        યથાથ�તાની ઘણી બધી લગામો લાગી ગઈ ��. ધમ-�ાિત-ýિત-વગ�-વણ�-શારી�રક �મતા� વગેરે
                                                  �
          સૂચવતી વાતો સાિહ��યક રચના�મા�, �યારે સમાજન અસ� લાગે �� અન તેના ��યે રોષ તથા
                                                                           ે
                                                        ે
                   �િતરોધ દશા�વાય ��, �યારે ઊગતા લેખકો મા�� ભારે સમ�યા ઊભી થાય ��

                          �
         થો     ડા સમય પહ�લા મહા�મા ગા�ધીના� ભાષણો અને લેખનમા�થી  પોતાનો બળાપો ઠાલવતા મને ક�ુ� ક�, તેમના  જેવા ઊગતા  �
                અમુક મુ�ાઓ શોધી અને ગા�ધીø રંગભેદને  સમથ�ન
                                                          લેખકો માટ� સાિહ�ય સજ�નમા� ક� �ફ�મ-િસરીઝ લખવામા
                આપતા હતા, તેવા મુ�ે આિ�કાના અમુક દેશોમા� દેખાવો   વા�ચકોની સ�વેદનશીલતાના મુ�ા ખૂબ હાિવ થતા હોય છ�.
        યોýયા  હતા.  �યારબાદ  આ  વષ�ના  જૂન  મિહનામા  લ�ડન  અને   એમને દુઃખ એવુ� હતુ� ક� અખા ભગત, મેઘાણી ક� બીý
                                             �
        વોિશ��ટનમા� પણ રંગભેદના મુ�ે તેમના પૂતળા�ને નુકસાન પહ�ચાડાય  ુ�  અનેક લેખકોની રચનાઓ લખાઈ �યારે સમાજ અને
        હતુ�. કારણ? દિ�ણ આિ�કામા� િ��ટશરો સામેની ઝુલુ લોકોની લડતમા�,   સમાજના�  િવચાર-વત�ન બહ� અલગ હતા. એટલે એ લોકો એવુ� ઘ�ં બધુ�   હ�શે-હ�શે ýવે છ� ક� જેમા� િહ�સા, ન�નતા, ગાળાગાળીનો અિતરેક હોય
                                                                                   �
                                                                                                                                      �
        ગા�ધીøએ ઝુલુઓને મદદ કરવા ઘણી સેવાઓ આપી હતી. પરંતુ તેઓ   લખી શ�યા ક� જે અ�યારના વાચકો અને �કાશકોને ક� સમાજને �વીકાય�   છ�. અને િ�એ�ટવ �ીડમના નામે સમાજમા બધુ� જ �વીકારાય છ�. પરંતુ
        િ��ટશરો સામેની ઝૂલુઓની આ લડતમા� સીધા ઝુલુઓની સાથે ýડાયા   ન હોય. પરંતુ આજના યુવાન લેખકો માટ� ��ેøમા� જેને ‘પોિલ�ટકલી   ધમ�-�ાિત-ýિત-વગ�-વણ�-શારી�રક �મતાઓ િવગેરે સૂચવતી વાતો
        ન હતા. પરંતુ ભારતીયોને થતા અ�યાય સામે તેમણે લડત આપી    કરે�ટ’ તરીક� ઓળખાવાય છ� એવા રાજકીય અને સામાિજક રીતે   સાિહ�યમા થઇ ýય તો સમ�યા થઈ ýય છ�.
                                                                                                                  �
                                  ુ�
                                                                                                                          �
        હતી. બસ આટલુ� જ. અને આ ઇિતહાસન અથ�ઘટન એમના               યથાથ� લેખન માટ� સ�જ થવુ� પદે છ�. આમ કરવામા� લેખનમા�    ýક�, આ બાબતમા એક સામાિજક ચચા� અને એક બદલાવ બહ�
        રંગભેદ તરીક� ખપાવાય છ�. એક સદી પહ�લા ગા�ધીøએ જે            તેમની વાણી અને િવચારની અિભ�ય��ત પણ ઝૂ�ટવાઈ ýય   જ�રી છ�.  શ�આત રાજકારણીઓથી થવી ýઈએ. �યારે ઉ� હો�ા પર
             ુ�
        િવચાય ક� કયુ� હતુ� એ તેમનો એ સમયની �મતા, તૈયારી,   ડણક     છ� અને આ ધોરણે લખાણને સે�સર કરવુ� પડ� છ�.   િબરાજમાન લોકો એકબીýને ýહ�રમા� ક�તરા-િબલાડા ક� મ�દબુિ� કહી
        પ�ર��થિત અને સમજ �માણેનો િનણ�ય હતો. કોઈ એક                    વાત કોઈની લાગણીને ઠ�સ પહ�ચે તેવુ� વાણી-વત�ન   ઉતારી પાડતા શરમાતા નથી  �યારે �વાભાિવક છ� ક� સમાજમા અનેક લોકો
                                                                                                                                                 �
        સમુદાયના આજના િવચારો સાથે સુસ�ગત ન હોય તો   �યામ પારેખ      સાિહ��યક �વત��તાના નામે ખપાવવાની નથી, પરંતુ    તેમનુ� અનુકરણ કરશેજ.
                         �
        એમને માનવતા માટ� કરેલા બધા� જ �દાનને ભૂલીને આજે            �યારે કોઈ હકીકત બયાન કરવાની કોિશશ કરે �યારે ý   પ�કાર�વમા� રહ�લા જે લોકોએ પોલીસ િવભાગની �ેસનોટો વા�ચી
        ભા�ડવાના?                                                 એમા� સતત ચેડા� થતા� રહ�શે તો પછી આપણે જે સજ�ન કરીશુ�   હોય એમને �યાલ હશ જ ક� લગભગ દરેક �ય��તનુ� િવવરણ તેના
                                                                                                                           ે
                               �
                                                                                   ે
          એક બીý દાખલો લઈએ ‘ચાલી એ�ડ ચોકલેટ ફ��ટરી’              એ હકીકતથી ઘ�ં અલગ હશ. અને ભિવ�યમા�  તેનુ� અથ�ઘટન   શારી�રક દેખાવના આધારે જ કરવામા� આવતુ� હોય છ� ,આ �ગે કોઈ
        જેવી અનેક િવ�િવ�યાત બાળવાતા�ઓના િ��ટશ લેખક રોઆ�ડ      ફરીથી િવવાદા�પદ સાિબત થશે. સમાજ વધુને વધુ સ�વેદનશીલ   પણ શ�દ�યોગ કરવામા� કોઇ છોછ દેખાતો નથી. સાિહ�ય સજ�ન વખતે,
                                                                                              �
        ડાહલનો. પિ�મના દેશોમા� બાળકોને �કશોરોની અનેક પેઢીઓ જેમના   થઇ ર�ો છ� તે સારી બાબત છ�. નાની નાની બાબતોમા પણ કોઈની   ક� કોઈપણ પ�કાર�વના લખાણ માટ�, ક� પછી કોઈ પ�ર��થિતનુ� બયાન
        પુ�તકો વા�ચીને મોટી થઇ છ�, તેવા ડાહલ ઉપર યહ�દી િવરોધી હોવાનો   લાગણીઓ દુભાય નહીં તેનુ� �યાન રાખવુ� એ માનવતા છ�.   કરવા, કોઈ લાગણીઓને અિભ�ય�ત કરવા માટ�, ક� કોઈ િવચારોને
        આરોપ ઘણી વાર થયો છ�. તેમનુ� અવસાન 1990મા� થયુ� હતુ� પરંતુ    જેની �ચાઇ ઓછી હોય એવા લોકોને ‘છોટ�’ ક� ‘બટકા’ કહીને   બળપૂવ�ક વાચા આપવા માટ� વપરાતા શ�દ�યોગો ચારણીથી ચાળી
        લેખકના ��યુના લગભગ �ણ દાયકા બાદ, તેમના પ�રવારજનોએ   બોલાવવાનુ�, વજન વધારે હોય એમને ‘ýડ�’ કહ�વુ� ક� �મરમા� નાના હોય   અને રજૂ કરવા જ�રી હોય છ� એ �પ�ટ અને �વીકાય� વાત છ�. પરંતુ
                       �
                                                                                   �
        ‘તેમના ભેદભાવ ભરેલા અવલોકનો અમારી સમજથી  ઉપર છ�…’ કહીને   એને ‘નાનુ�’ કહ�વુ� એ આપણા સમાજમા અ�યાર સુધી બહ� �વાભાિવક   સ�વેદનશીલતાના� નામે આપણે અસિહ�� સમાજની રચના નથી કરવાની.
                     ે
        વાચકોની આ બાબત માફી માગી!                         ગણાતુ� પરંતુ હવે ઘણા લોકોને આવા નામ �વીકાય� નથી હોતા. ýક� આ   સ�વેદનશીલતા અને સિહ��તા વ�ેની ભેદરેખાઓ ભૂ�સાઈ જવી ન
          એક ખૂબ િવચારશીલ અને સ�વેદનશીલ એવા યુવા ગુજરાતી લેખક�   જ લોકો ઓટીટી �લેટફોમ� પર  િદવસ-રાત િબ�ધા�ત રીતે એવી િસ�રયલો   ýઈએ.
                                                                          િજ�દગીભર સિ�ય રહ�લી �ય��ત ગમે તે �મરે કશુ�ક નવુ� કરવા આતુર રહ� ��
                                                                     કારણ ક� હ�� હø øવુ� ���






                                                          �વેશી �યારે એણે ધૂ�પાન છો�ુ� હતુ�. એકસો વીસમા જ�મિદવસે એનો   સાહિજકતા આવશે.’
                                                          િમýજ જુઓ: ‘હ�� બરાબર ýઈ શકતી નથી, સા�ભળી શ�તી નથી, �યારેક   કળાકાર એની કળા સાથે ક�ટલો ઓત�ોત હોઈ શક� એ ના�અિભનેતા
                                                          મન ખરાબ થઈ ýય એટલુ� જ, પણ એ તો બધુ� ઠીક છ�.’     િ��ટોફર �લુમરના આ િવધાનથી સમø શકાય: ‘અમે રંગમ�ચ પર જ છ��લો
                                                            યુ.એસ.નો વ��ટર �ુિન�ગ એકસો પ�દર વષ� ø�યો. એણે એની લા�બી   �ાસ લેવા માગીએ છીએ. øવનમા�થી એ��ઝટ લેવાની એનાથી વધારે
                                                          િજ�દગીના� કારણોમા� ક�ુ� હતુ� ક� એ મોટી �મર સુધી ��િતશીલ ર�ો છ�. ‘તમે   ના�ા�મક રીત બીø હોઈ શક� નહીં.’ એકસો પા�ચ વષ�ની આયુએ િવદાય
                                                          શરીર અને મન-મગજને �ય�ત રાખો તો આ ��વી પર ઘણા� વષ� રહી શકો.’   લેનાર િચ�કાર કારમેન હરેરાએ એનુ� પહ�લુ� િચ� ન�યાસી વષ�ની �મરે વે�યુ�
                                                                                                                            �
                                                                                                                                     �
                                                          એક ઇ�ટ�યૂ�મા� એણે ક�ુ� હતુ�: ‘ઘણા લોકોને ��યુનો ભય લાગે છ�. એ ડર   હતુ�. �યાર પછીના� વષ�મા એણે બનાવેલા િચ�ો કલાજગતમા� આવકાર
                                                                                                               �
                                                          ખોટો છ� કારણ ક� આપણે ��યુ પામવા જ જ��યા છીએ.’ પોલે�ડમા� જ�મેલા   પા�યા. તે �મરે પણ એ એમના� ભિવ�યના� કામો િવશે કહ�તા� ક� એક િચ� પૂરુ�
                                                          એલેકઝા�ડર ઈિમચે એના એકસો અ�યાર વષ� આયુ�યના સ�દભ�મા� ક�ુ�   થાય પછી હ�� તરત જ બીજુ� િચ� શ� કરવાની �તી�ા કરુ� છ��. ‘હ�� ý�ં છ��
                                                          હતુ�: ‘લા�બુ� øવીને મ� ક�ઈ નોબલ �ાઇઝ øતવા જેવી િસિ� મેળવી   ક� આ �મરે એવી �તી�ા એ�સડ� લાગે, પણ હ�� દરેક નવા િદવસનો
                                                          નથી. મારા લા�બા આયુ�ય પાછળના રહ�યની મને ખબર પડી          િવચાર કરુ� છ��.’
                                                          નથી કારણ ક� હø તો હ�� øવુ� છ��.’                            �પ�ટ ���ટ સાથે િજ�દગીભર સિ�ય રહ�લી �ય��ત ગમે તે
                                                            કળાની સાધના øવનમા� હ�તુ �ેરે છ�, સ�તોષ અને   ડ�બકી       �મરે કશુ�ક નવુ� કરવા આતુર રહ� છ�. બા�ં વષ� અવસાન
                                                          �સ�નતા ભરે છ�. ‘ઇ�કગાઈ’ પુ�તકમા� મોટી �મર સુધી             પામનાર કલાકાર એ�સવથ� કૅલી માનતી હતી ક� ��ાવ�થામા  �
                                                                                                                     આપણે આપણી શ��ત ગુમાવી દઈએ છીએ એ વાત �મ છ�.
          ગ     યા રિવવારે હ��ટર ગાિસ�યા અને �ા�સેસ િમરેલસેના પુ�તક   સિ�ય રહ�લા કળાકારોની વાતો પણ છ�. એ લોકો સો વષ�નુ�   વીનેશ �તાણી  ખરેખર તો વધતી �મરની સાથે આપણી ���ટ અને આવડત
                ‘ઇ�કગાઈ’ના આધારે હ�તુપૂણ� øવન િવશ લ�યુ� હતુ�. એ જ
                                          ે
                                                          સીમાિચ� પાર કરી શ�યા નહીં હોય, પરંતુ એમણે મોટી
                            �
                પુ�તકમા� દુિનયામા લા�બુ� øવેલા થોડા લોકોની વાતો પણ છ�.   �મર સુધી ýળવી રાખેલી કામ ��યેની િન�ઠા �ેરણાદાયક   િવકસતી રહ� છ�. ‘�� �ય��ત દુિનયાને વધારે સારી રીતે ýઈ
        ýપાનની મિહલા િમસાઓ ઓકાવાએ એકસો સ�ર વષ� અને સ�ાવીસ   છ�. કળાસજ�ન માટ� કોઈ વયમયા�દા ન હોય. ýપાનનો વૂડ�લોક   શક� છ�.’ આ�ક�ટ��ટ ���ક ગેહરીએ વયના દરેક તબ�� વત�માનમા�
                                         ે
        િદવસનુ� આયુ�ય ભોગ�યુ�. લા�બા આયુ�યના રહ�ય િવશ એણે જવાબ આ�યો   પેઇ�ટર હોક�સાઈ અ�ાસી વષ� ø�યો. એણે લ�યુ�: ‘મ� િસ�ેર વષ�ની   øવવા પર ભાર મૂ�યો છ�: ‘તમે તમારા સમયને øવો, �ખ અને
        હતો: ‘હ�� પણ એ સવાલ મારી ýતને પૂછતી રહ�� છ��.’ ýપાનનો જ સકારી   વય સુધી જે સર�યુ� તે એટલુ� ગણનાપા� નથી. ત�તેરમા વષ� હ�� ક�દરત,   કાન ખુ�લા રાખો અને તમારી આસપાસ બની રહ�લી ઘટનાઓ માટ� િજ�ાસા
        મોમોઈ એકસો બાર વષ� અને દોઢસો િદવસ ø�યો. એના ��યુના સમયે એ   �ાણીઓ, ઘાસ, ��ો, પ�ીઓ, માછલીઓ, øવજ�તુઓ િવશ થોડ��થોડ��   ધરાવશો તો તમે તમારા વત�માનને યો�ય પ�ર�ે�યમા� સમø શકશો.’ શરીર
                                                                                                 ે
                                                                                      �
                                                                                                  ે
        દુિનયાનો સૌથી �� પુરુષ હતો, ýક� સ�ાવન મિહલાઓથી નાનો હતો. લા�બુ�   સમજવા લા�યો છ��. �સી વષ�ની વયે એ િદશામા થોડી �ગિત કરી હશ. કદાચ   એનુ� કામ કરે છ�, પરંતુ સિ�યતા �ય��તને છ��લે સુધી øવ�ત રાખે છ�, પછી તે
        આયુ�ય ભોગવનારાઓમા� �ા�સની øન કાલમે�ટ એકસો બાવીસ વષ� øવી.   નેવુ�મા વષ� �ક�િતના� રહ�યોને ભેદી શક��. સો વષ�ની �મરે મને સમýયેલી   સો વષ�થી વધારે �મરનો તબ�ો ક�મ ન હોય. સિ�યતા અને પોતાના કામથી
                                                                  ે
        એ સો વષ�ની થઈ �યા સુધી સાઇકલ ચલાવતી હતી. િજ�દગીના છ��લા દશકામા�   બાબતો િવશ ચો�સ થઈ શકીશ અને �યાર બાદ દસ વષ� મારી કળામા  �  મળતો સ�તોષ અને આન�દ ��ાવ�થાનો િવક�પ છ�.
                     �
   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22