Page 17 - DIVYA BHASKAR 121820 P1-32
P. 17
Friday, December 18, 2020 | 17
શુ� ‘પોિલ��કલ કરે��નેસ’ સાિહ�યનુ�
સમૂ�ગુ� �વ�પજ બદલાવી દેશે?
�
વીસમીથી એકવીસમી સદીમા �વેશતા� જ, ગુજરાતી સાિહ�ય ઉપર રાજકીય અન સામાિજક
ે
યથાથ�તાની ઘણી બધી લગામો લાગી ગઈ ��. ધમ-�ાિત-ýિત-વગ�-વણ�-શારી�રક �મતા� વગેરે
�
સૂચવતી વાતો સાિહ��યક રચના�મા�, �યારે સમાજન અસ� લાગે �� અન તેના ��યે રોષ તથા
ે
ે
�િતરોધ દશા�વાય ��, �યારે ઊગતા લેખકો મા�� ભારે સમ�યા ઊભી થાય ��
�
થો ડા સમય પહ�લા મહા�મા ગા�ધીના� ભાષણો અને લેખનમા�થી પોતાનો બળાપો ઠાલવતા મને ક�ુ� ક�, તેમના જેવા ઊગતા �
અમુક મુ�ાઓ શોધી અને ગા�ધીø રંગભેદને સમથ�ન
લેખકો માટ� સાિહ�ય સજ�નમા� ક� �ફ�મ-િસરીઝ લખવામા
આપતા હતા, તેવા મુ�ે આિ�કાના અમુક દેશોમા� દેખાવો વા�ચકોની સ�વેદનશીલતાના મુ�ા ખૂબ હાિવ થતા હોય છ�.
યોýયા હતા. �યારબાદ આ વષ�ના જૂન મિહનામા લ�ડન અને એમને દુઃખ એવુ� હતુ� ક� અખા ભગત, મેઘાણી ક� બીý
�
વોિશ��ટનમા� પણ રંગભેદના મુ�ે તેમના પૂતળા�ને નુકસાન પહ�ચાડાય ુ� અનેક લેખકોની રચનાઓ લખાઈ �યારે સમાજ અને
હતુ�. કારણ? દિ�ણ આિ�કામા� િ��ટશરો સામેની ઝુલુ લોકોની લડતમા�, સમાજના� િવચાર-વત�ન બહ� અલગ હતા. એટલે એ લોકો એવુ� ઘ�ં બધુ� હ�શે-હ�શે ýવે છ� ક� જેમા� િહ�સા, ન�નતા, ગાળાગાળીનો અિતરેક હોય
�
�
ગા�ધીøએ ઝુલુઓને મદદ કરવા ઘણી સેવાઓ આપી હતી. પરંતુ તેઓ લખી શ�યા ક� જે અ�યારના વાચકો અને �કાશકોને ક� સમાજને �વીકાય� છ�. અને િ�એ�ટવ �ીડમના નામે સમાજમા બધુ� જ �વીકારાય છ�. પરંતુ
િ��ટશરો સામેની ઝૂલુઓની આ લડતમા� સીધા ઝુલુઓની સાથે ýડાયા ન હોય. પરંતુ આજના યુવાન લેખકો માટ� ��ેøમા� જેને ‘પોિલ�ટકલી ધમ�-�ાિત-ýિત-વગ�-વણ�-શારી�રક �મતાઓ િવગેરે સૂચવતી વાતો
ન હતા. પરંતુ ભારતીયોને થતા અ�યાય સામે તેમણે લડત આપી કરે�ટ’ તરીક� ઓળખાવાય છ� એવા રાજકીય અને સામાિજક રીતે સાિહ�યમા થઇ ýય તો સમ�યા થઈ ýય છ�.
�
ુ�
�
હતી. બસ આટલુ� જ. અને આ ઇિતહાસન અથ�ઘટન એમના યથાથ� લેખન માટ� સ�જ થવુ� પદે છ�. આમ કરવામા� લેખનમા� ýક�, આ બાબતમા એક સામાિજક ચચા� અને એક બદલાવ બહ�
રંગભેદ તરીક� ખપાવાય છ�. એક સદી પહ�લા ગા�ધીøએ જે તેમની વાણી અને િવચારની અિભ�ય��ત પણ ઝૂ�ટવાઈ ýય જ�રી છ�. શ�આત રાજકારણીઓથી થવી ýઈએ. �યારે ઉ� હો�ા પર
ુ�
િવચાય ક� કયુ� હતુ� એ તેમનો એ સમયની �મતા, તૈયારી, ડણક છ� અને આ ધોરણે લખાણને સે�સર કરવુ� પડ� છ�. િબરાજમાન લોકો એકબીýને ýહ�રમા� ક�તરા-િબલાડા ક� મ�દબુિ� કહી
પ�ર��થિત અને સમજ �માણેનો િનણ�ય હતો. કોઈ એક વાત કોઈની લાગણીને ઠ�સ પહ�ચે તેવુ� વાણી-વત�ન ઉતારી પાડતા શરમાતા નથી �યારે �વાભાિવક છ� ક� સમાજમા અનેક લોકો
�
સમુદાયના આજના િવચારો સાથે સુસ�ગત ન હોય તો �યામ પારેખ સાિહ��યક �વત��તાના નામે ખપાવવાની નથી, પરંતુ તેમનુ� અનુકરણ કરશેજ.
�
એમને માનવતા માટ� કરેલા બધા� જ �દાનને ભૂલીને આજે �યારે કોઈ હકીકત બયાન કરવાની કોિશશ કરે �યારે ý પ�કાર�વમા� રહ�લા જે લોકોએ પોલીસ િવભાગની �ેસનોટો વા�ચી
ભા�ડવાના? એમા� સતત ચેડા� થતા� રહ�શે તો પછી આપણે જે સજ�ન કરીશુ� હોય એમને �યાલ હશ જ ક� લગભગ દરેક �ય��તનુ� િવવરણ તેના
ે
�
ે
એક બીý દાખલો લઈએ ‘ચાલી એ�ડ ચોકલેટ ફ��ટરી’ એ હકીકતથી ઘ�ં અલગ હશ. અને ભિવ�યમા� તેનુ� અથ�ઘટન શારી�રક દેખાવના આધારે જ કરવામા� આવતુ� હોય છ� ,આ �ગે કોઈ
જેવી અનેક િવ�િવ�યાત બાળવાતા�ઓના િ��ટશ લેખક રોઆ�ડ ફરીથી િવવાદા�પદ સાિબત થશે. સમાજ વધુને વધુ સ�વેદનશીલ પણ શ�દ�યોગ કરવામા� કોઇ છોછ દેખાતો નથી. સાિહ�ય સજ�ન વખતે,
�
ડાહલનો. પિ�મના દેશોમા� બાળકોને �કશોરોની અનેક પેઢીઓ જેમના થઇ ર�ો છ� તે સારી બાબત છ�. નાની નાની બાબતોમા પણ કોઈની ક� કોઈપણ પ�કાર�વના લખાણ માટ�, ક� પછી કોઈ પ�ર��થિતનુ� બયાન
પુ�તકો વા�ચીને મોટી થઇ છ�, તેવા ડાહલ ઉપર યહ�દી િવરોધી હોવાનો લાગણીઓ દુભાય નહીં તેનુ� �યાન રાખવુ� એ માનવતા છ�. કરવા, કોઈ લાગણીઓને અિભ�ય�ત કરવા માટ�, ક� કોઈ િવચારોને
આરોપ ઘણી વાર થયો છ�. તેમનુ� અવસાન 1990મા� થયુ� હતુ� પરંતુ જેની �ચાઇ ઓછી હોય એવા લોકોને ‘છોટ�’ ક� ‘બટકા’ કહીને બળપૂવ�ક વાચા આપવા માટ� વપરાતા શ�દ�યોગો ચારણીથી ચાળી
લેખકના ��યુના લગભગ �ણ દાયકા બાદ, તેમના પ�રવારજનોએ બોલાવવાનુ�, વજન વધારે હોય એમને ‘ýડ�’ કહ�વુ� ક� �મરમા� નાના હોય અને રજૂ કરવા જ�રી હોય છ� એ �પ�ટ અને �વીકાય� વાત છ�. પરંતુ
�
�
‘તેમના ભેદભાવ ભરેલા અવલોકનો અમારી સમજથી ઉપર છ�…’ કહીને એને ‘નાનુ�’ કહ�વુ� એ આપણા સમાજમા અ�યાર સુધી બહ� �વાભાિવક સ�વેદનશીલતાના� નામે આપણે અસિહ�� સમાજની રચના નથી કરવાની.
ે
વાચકોની આ બાબત માફી માગી! ગણાતુ� પરંતુ હવે ઘણા લોકોને આવા નામ �વીકાય� નથી હોતા. ýક� આ સ�વેદનશીલતા અને સિહ��તા વ�ેની ભેદરેખાઓ ભૂ�સાઈ જવી ન
એક ખૂબ િવચારશીલ અને સ�વેદનશીલ એવા યુવા ગુજરાતી લેખક� જ લોકો ઓટીટી �લેટફોમ� પર િદવસ-રાત િબ�ધા�ત રીતે એવી િસ�રયલો ýઈએ.
િજ�દગીભર સિ�ય રહ�લી �ય��ત ગમે તે �મરે કશુ�ક નવુ� કરવા આતુર રહ� ��
કારણ ક� હ�� હø øવુ� ���
�વેશી �યારે એણે ધૂ�પાન છો�ુ� હતુ�. એકસો વીસમા જ�મિદવસે એનો સાહિજકતા આવશે.’
િમýજ જુઓ: ‘હ�� બરાબર ýઈ શકતી નથી, સા�ભળી શ�તી નથી, �યારેક કળાકાર એની કળા સાથે ક�ટલો ઓત�ોત હોઈ શક� એ ના�અિભનેતા
મન ખરાબ થઈ ýય એટલુ� જ, પણ એ તો બધુ� ઠીક છ�.’ િ��ટોફર �લુમરના આ િવધાનથી સમø શકાય: ‘અમે રંગમ�ચ પર જ છ��લો
યુ.એસ.નો વ��ટર �ુિન�ગ એકસો પ�દર વષ� ø�યો. એણે એની લા�બી �ાસ લેવા માગીએ છીએ. øવનમા�થી એ��ઝટ લેવાની એનાથી વધારે
િજ�દગીના� કારણોમા� ક�ુ� હતુ� ક� એ મોટી �મર સુધી ��િતશીલ ર�ો છ�. ‘તમે ના�ા�મક રીત બીø હોઈ શક� નહીં.’ એકસો પા�ચ વષ�ની આયુએ િવદાય
શરીર અને મન-મગજને �ય�ત રાખો તો આ ��વી પર ઘણા� વષ� રહી શકો.’ લેનાર િચ�કાર કારમેન હરેરાએ એનુ� પહ�લુ� િચ� ન�યાસી વષ�ની �મરે વે�યુ�
�
�
એક ઇ�ટ�યૂ�મા� એણે ક�ુ� હતુ�: ‘ઘણા લોકોને ��યુનો ભય લાગે છ�. એ ડર હતુ�. �યાર પછીના� વષ�મા એણે બનાવેલા િચ�ો કલાજગતમા� આવકાર
�
ખોટો છ� કારણ ક� આપણે ��યુ પામવા જ જ��યા છીએ.’ પોલે�ડમા� જ�મેલા પા�યા. તે �મરે પણ એ એમના� ભિવ�યના� કામો િવશે કહ�તા� ક� એક િચ� પૂરુ�
એલેકઝા�ડર ઈિમચે એના એકસો અ�યાર વષ� આયુ�યના સ�દભ�મા� ક�ુ� થાય પછી હ�� તરત જ બીજુ� િચ� શ� કરવાની �તી�ા કરુ� છ��. ‘હ�� ý�ં છ��
હતુ�: ‘લા�બુ� øવીને મ� ક�ઈ નોબલ �ાઇઝ øતવા જેવી િસિ� મેળવી ક� આ �મરે એવી �તી�ા એ�સડ� લાગે, પણ હ�� દરેક નવા િદવસનો
નથી. મારા લા�બા આયુ�ય પાછળના રહ�યની મને ખબર પડી િવચાર કરુ� છ��.’
નથી કારણ ક� હø તો હ�� øવુ� છ��.’ �પ�ટ ���ટ સાથે િજ�દગીભર સિ�ય રહ�લી �ય��ત ગમે તે
કળાની સાધના øવનમા� હ�તુ �ેરે છ�, સ�તોષ અને ડ�બકી �મરે કશુ�ક નવુ� કરવા આતુર રહ� છ�. બા�ં વષ� અવસાન
�સ�નતા ભરે છ�. ‘ઇ�કગાઈ’ પુ�તકમા� મોટી �મર સુધી પામનાર કલાકાર એ�સવથ� કૅલી માનતી હતી ક� ��ાવ�થામા �
આપણે આપણી શ��ત ગુમાવી દઈએ છીએ એ વાત �મ છ�.
ગ યા રિવવારે હ��ટર ગાિસ�યા અને �ા�સેસ િમરેલસેના પુ�તક સિ�ય રહ�લા કળાકારોની વાતો પણ છ�. એ લોકો સો વષ�નુ� વીનેશ �તાણી ખરેખર તો વધતી �મરની સાથે આપણી ���ટ અને આવડત
‘ઇ�કગાઈ’ના આધારે હ�તુપૂણ� øવન િવશ લ�યુ� હતુ�. એ જ
ે
સીમાિચ� પાર કરી શ�યા નહીં હોય, પરંતુ એમણે મોટી
�
પુ�તકમા� દુિનયામા લા�બુ� øવેલા થોડા લોકોની વાતો પણ છ�. �મર સુધી ýળવી રાખેલી કામ ��યેની િન�ઠા �ેરણાદાયક િવકસતી રહ� છ�. ‘�� �ય��ત દુિનયાને વધારે સારી રીતે ýઈ
ýપાનની મિહલા િમસાઓ ઓકાવાએ એકસો સ�ર વષ� અને સ�ાવીસ છ�. કળાસજ�ન માટ� કોઈ વયમયા�દા ન હોય. ýપાનનો વૂડ�લોક શક� છ�.’ આ�ક�ટ��ટ ���ક ગેહરીએ વયના દરેક તબ�� વત�માનમા�
ે
િદવસનુ� આયુ�ય ભોગ�યુ�. લા�બા આયુ�યના રહ�ય િવશ એણે જવાબ આ�યો પેઇ�ટર હોક�સાઈ અ�ાસી વષ� ø�યો. એણે લ�યુ�: ‘મ� િસ�ેર વષ�ની øવવા પર ભાર મૂ�યો છ�: ‘તમે તમારા સમયને øવો, �ખ અને
હતો: ‘હ�� પણ એ સવાલ મારી ýતને પૂછતી રહ�� છ��.’ ýપાનનો જ સકારી વય સુધી જે સર�યુ� તે એટલુ� ગણનાપા� નથી. ત�તેરમા વષ� હ�� ક�દરત, કાન ખુ�લા રાખો અને તમારી આસપાસ બની રહ�લી ઘટનાઓ માટ� િજ�ાસા
મોમોઈ એકસો બાર વષ� અને દોઢસો િદવસ ø�યો. એના ��યુના સમયે એ �ાણીઓ, ઘાસ, ��ો, પ�ીઓ, માછલીઓ, øવજ�તુઓ િવશ થોડ��થોડ�� ધરાવશો તો તમે તમારા વત�માનને યો�ય પ�ર�ે�યમા� સમø શકશો.’ શરીર
ે
�
ે
દુિનયાનો સૌથી �� પુરુષ હતો, ýક� સ�ાવન મિહલાઓથી નાનો હતો. લા�બુ� સમજવા લા�યો છ��. �સી વષ�ની વયે એ િદશામા થોડી �ગિત કરી હશ. કદાચ એનુ� કામ કરે છ�, પરંતુ સિ�યતા �ય��તને છ��લે સુધી øવ�ત રાખે છ�, પછી તે
આયુ�ય ભોગવનારાઓમા� �ા�સની øન કાલમે�ટ એકસો બાવીસ વષ� øવી. નેવુ�મા વષ� �ક�િતના� રહ�યોને ભેદી શક��. સો વષ�ની �મરે મને સમýયેલી સો વષ�થી વધારે �મરનો તબ�ો ક�મ ન હોય. સિ�યતા અને પોતાના કામથી
ે
એ સો વષ�ની થઈ �યા સુધી સાઇકલ ચલાવતી હતી. િજ�દગીના છ��લા દશકામા� બાબતો િવશ ચો�સ થઈ શકીશ અને �યાર બાદ દસ વષ� મારી કળામા � મળતો સ�તોષ અને આન�દ ��ાવ�થાનો િવક�પ છ�.
�