Page 15 - DIVYA BHASKAR 121120

Friday, December 11, 2020 | 15

�ીિનવાસની સ�સેસ ��ોરી �શ ચડાવી દે તેવી ��. અનુક�� માહોલમા� હોિશયાર માટ� એની ગડમથલ ચાલ રાખી. િવઝા મ�જૂરીમા� ઉપયોગી બને તે માટ� એણે
ુ
�
ે
અન મહ�નતુ માણસની શ��તઓ ��રબહારમા� ખીલતી હોય �� ýતýતના� કાગિળયા� બનાવડા�યા. િવઝા ઇ�ટ�યૂનો બીý �ય�ન. �ીý
�ય�ન. અમે�રકાના િવઝા મળ� જ નહીં. જે યુિનવિસ�ટીમા� ભણવાનુ� હતુ� �યા�ના
અિધકારીએ અમે�રકન કોન�યુલેટ પર ભલામણનો પ� સુ�ધા� લખી આ�યોઃ
ભારતનો ગામ�ડયો અમે�રકામા� ‘�ી અને નૌિશલ બ�ને તેજ�વી િવ�ાથી�ઓ છ�. અમારે �યા જુિનયર કોલેજમા�
�
તેઓ પાટ�ટાઇમ ભણાવવાના પણ છ�. અમને તેમની જ�ર છ�. એમના િવઝા
મ�જૂર કરો.’ લાગતુ� હતુ� ક� ભલામણના ýરે આ વખતે િવઝા મળી જ જશે, પણ
પેલા અમે�રકન માનુની િપગળ� તોને! એમણે ચોથી વખત પાસપોટ� �રજે�ટ
રાજકારણી ક�વી રીતે બ�યો? કય�. �ીની િનરાશાનો પાર નહીં. હવે? ઓર એક �યાસ. ફાઇલ
એની એ જ, ફ�ત અરø નવી. આ વખતે નસીબ સારા
�
હતા. પેલા અમે�રકન મેડમ ચાર-પા�ચ મિહના માટ�
�
રý પર ઉતરી ગયા� હતા. એની જ�યાએ બીý
કોઈ સાહ�બ આ�યા હતા. એમને ફટાક કરતી
ં
બ હારગામથી મુ�બઈ ભણવા આવેલો એક જુવાિનયો. �ીિનવાસ અહી જ રહીને કળાજગતમા� આગળ વધવુ� હતુ�. િવઝાની અરø પર મ�જૂરીની મહોર મારી
�ીએ અમે�રકાની જુદી જુદી યુિનવિસ�ટીઓ
એનુ� નામ. ટ��કમા� સૌ એને �ી કહીને બોલાવે. સાવ સાધારણ
દીધી!
ે
ઘરનુ� સ�તાન. એક હમઉ� છોકરા સાથે એની દો�તી થઈ. એ િવશ માિહતી એકઠી કરવા મા�ડી. આ વાત માણસ હોિશયાર, મહ�નતુ
છોકરાનુ� નામ નૌિશલ. બ�ને એમ. એસસી.નુ� ભણતા હતા એ એક વાતને 1970ના દાયકાના ઉ�રાધ�ની છ�. એ અને ફો��ડ હોય અને એને ý
બાદ કરો તો તેમની વ�ે ઉ�ર-દિ�ણ �ુવ જેટલુ� �તર. �ી કણા�ટકના વખતે ઇ�ટરનેટ ક� ઇમેઇલનો જમાનો અનુક�ળ માહોલ મળ� તો એની
બેલગામથી આવેલો ગામ�ડયો, �યારે નૌિશલ નખિશખ બ�બૈયા ગુજરાતી. હજુ આ�યો નહોતો એટલે �ીએ ક�ટલીય શ��તઓ પૂરબહારમા� ખીલ ે
સો�ફ�ટીક�શન, ટ�બલ મેનસ�, �ચી લાઇફ�ટાઇલ આ બધા સાથે �ીને યુિનવિસ�ટીઓ સાથે પ��યવહાર કય�. છ�. �ીએ અમે�રકામા� 1982મા�
નહાવાિનચાવાનો સ�બ�ધ નહીં, �યારે નૌિશલ એક �ટાઇિલશ બ�દો. એના આ આખી કસરતમા� નૌિશલ પણ એમ ઇનઓગ�િનક ક�િમ��ીમા �
ઠાઠમાઠ રજવાડી. એ િસગારેટ પણ �ટાઇલથી પકડ�. ટ��સી િસવાય કશેય જ મ�તી ખાતર ýડાયો. એડિમશન પીએચ.ડી.ની �ડ�ી મેળવી.
જવાનુ� નહીં. ફાઇવ�ટાર હોટલ ક� મ�ઘીદાટ રે�ટોરા� િસવાય કશેય ખાવાપીવાન ુ� તો મળી ýય તેમ હતુ�, પણ ફી તોિત�ગ હવે �ીન કાડ�ની જ�ર હતી.
નહીં. એનુ� કદ �ચુ�, સોહામ�. હýરોમા� એક કહ�વાય એવુ� એનુ� �ય��ત�વ. હતી. �ીએ એવી જ યુિનવિસ�ટી શોધવી બે વષ� પછી તે પણ મ�યુ�.
ં
ે
�ીને થાય ક� નૌિશલે શુ� ýઈને મારી સાથે દો�તી કરી હશ. પડ�, જેમા� �કોલરિશપ મળતી હોય. તેમણે �રસચ�ર-સાય��ટ�ટ તરીક�
નૌિશલે �ીનો �વેશ નાટક, િસનેમા, િચ�કલા અને ��ેø પુ�તકોની આખરે લા�બી �તી�ા પછી અમે�રકાના ýબ કરી, પછી ક�િમર નામની
દુિનયામા કરા�યો. નૌિશલને ખાસ કરીને �યોગશીલ રંગભૂિમ િવશેષ ઓહાયો �ટ�ટની એક યુિનવિસ�ટી લેબોરેટરીમા� ýડાયા, િબઝનેસ
�
આકષ�. પરેશ રાવલ, શફી ઇનામદાર, �બોધ પરીખ આ બધા તરફથી �ી અને નૌિશલ બ�નેને શી�યા, ખુદ િબઝનેસમેન બ�યા ને એવી
નૌિશલના ભાઈબ�ધો. ભેગા થઈને તેઓ નાટક, કળા અને કાગળ મ�યો, જેમા� લ�યુ� હતુ� ક� તમને �ગિત કરી ક� સૌ ýતા રહી ગયા. 2015મા�
સાિહ�યની બુિ�ની ધાર ઉતરી ýય એવી ચચા�ઓ કરે ને ��ક ઓફ �કોલરિશપ મળશે, પણ તમારે અમારી એમની ક�પની અમે�રકાના ફા�ટ��ટ �ો�ગ
�
�ી િવ�મય અનુભવતો એ બધુ� સા�ભ�યા કરે. નૌિશલની જુિનયર કોલેજમા� પાટ�ટાઇમ લેકચરર તરીક� કામ 5000 ક�પનીઓના િલ�ટમા 673મા �મે મૂકાઈ. સફળ
સ�ગતની અસર એના પર ન થાય તેવુ� ક�વી રીતે બને. �ી ýણે િશિશર રામાવત કરવુ� પડશે. �ી તો રાø રાø. એણે પાસપોટ� બનાવડાવવા એ��િ��યોર તરીક� એમણે ક�ટલાય �િત��ઠત અવો�ઝ� મેળ�યા.
નાનકડા ખાબોિચયામા�થી િવરાટ સમુ�મા� પહ�ચી ગયો હતો. માટ� માટ� મહ�નત શ� કરી દીધી. પાસપોટ�ની અરø પર જે મ��ટ-િમિલયોનેર િબઝનેસમેન બની ગયેલા �ીએ 2018મા� અમે�રકાના
એને થાય ક� મારે નૌિશલ જેવા બનવુ� છ�. નૌિશલ એના માટ� જ�યાએ નોકરી કરતા હોઈએ તેના અિધકારીની સહી લેવી પડ� રાજકારણમા� �વેશ કય�.
���ડ, �ફલોસોફર, ગાઇડ અને ગુરુ હતો. નૌિશલના માતા-િપતા તેમ હતી. ઉપરીએ ચો�ખી ના પાડી દીધીઃ ý તમે નોકરીમા�થી તાજેતરમા� અમે�રકામા� પૂરી થયેલી ચૂ�ટણીમા� ડ�મો���ટક પાટી�ના ઉમેદવાર
પણ બહ� મýના�. તેઓને થાય ક� આ �ી ક�વો જવાબદાર છોકરો છ�. રાøનામુ� આપો તો જ હ�� આના પર તો જ સહી કરુ�. �ીએ એ જ તરીક� િમિશગન �ટ�ટમા� 93 ટકા મત સાથે તેઓ હાઉસ ઓફ �ર�ેઝ�ટ��ટ�ઝમા�
મુ�બઈમા એકલો રહીને ભણે છ� ને નોકરી પણ કરે છ�, બચત કરીને ઘરે પૈસા વખતે રાøનામુ� લખીને સાહ�બ સામે ધરી દીધુ�: હવે તો સહી કરશોને, સાહ�બ? ચૂ�ટાઈ આ�યા. આપણે જેમના િવશે િવ�તારથી વાત કરી ર�ા છીએ એ
�
મોકલે છ�, �યારે અમારો મ�તમૌલા નૌિશલ તો િદવસ-રાત કળાની દુિનયામા � પાસપોટ� બ�યા પછી િવઝા મેળવવાની ઝ�ઝટ. િવઝા માટ� ઇ�ટર�યૂ લેનાર �ી એટલે ડો�ટર �ીિનવાસ થાણેદાર અથવા ટ��કમા� �ી થાનેદાર. આજે
જ રમમાણ રહ� છ�. અમે�રકન મેડમે સવાલોની ઝડી વરસાવીને શ�કા �ય�ત કરીઃ તમે પીએચ.ડી. અમે�રકામા� વસતા ભારતીયો જ નહીં, પણ �થાિનક ભારતીયો પણ �ી
�
�ી �ક�લમા સાવ સાધારણ િવ�ાથી� હતો, પણ એમએસસીમા� એ ફ�ટ� પતાવીને ઇ��ડયા પાછા આવશો જ તે વાતની શી ખાતરી? �ીએ પોતાની રીતે થાનેદારને યાદ કરીને છાતી ગજ ગજ Ôલાવે છ�. એમના ���ડ, �ફલોસોફર
�લાસ ફ�ટ� આ�યો. એણે િન�ય કરી લીધોઃ હ�� øવનમા� ક�ઈક કરીને ઘણી �પ�ટતાઓ કરી તોય િવઝા પર ‘�રજે�ટ�ડ’નો થ�પો લા�યો. �ીને જબરો અને ગાઇડ નૌિશલ એટલે રંગભૂિમનુ� મહ�વનુ� અને અનોખુ� નામ ગણાતા
બતાવીશ, હ�� િવદેશ જઈશ, પીએચ.ડી. કરીશ. િવદેશ એટલે અમે�રકા. આઘાત લા�યો. એણે રડમસ થઈને નૌિશલને ક�ુઃ યાર, મને િવઝા ના મ�યા. નૌિશલ મહ�તા. તેઓ અમે�રકામા� થોડા� વષ� વીતાવીને મુ�બઈ પાછા ફયા� હતા
એણે નૌિશલને વાત કરી. નૌિશલને ક�ઈ અમે�રકા જવાનો મોહ નહોતો. એ નૌિશલ બે�ફકરાઈથી કહ�ઃ એમા� શુ�? મને પણ ન મ�યા! અને પોતાની મનગમતી ��િ� રત બ�યા. �ી થાણેદાર અને નૌિશલ મહ�તા
ુ�
ર�ો લહ�રી લાલો. ‘ýઈશ’, ‘કરીશુ�’ એવો એનો એ�ટ�ૂૂડ હોય. આમેય એને પણ આટલી સહ�લાઈથી હાર �વીકારી લે એ �ી નહીં. િવઝા મેળવવા આજે પણ એટલા જ સારા િમ�ો છ�.

સાધના િશવદાસાની તેના� ��ગા�રક �ા�ોના કારણે �કશોરીમા�થી માદક યુવતી બનેલી,
1960 અન 1970ની સૌથી વધુ મ��ી ����સ બની શકી
ે
તુ�હારી યાદ સતાતી હ�

�વેશ કય� ગુરુદ�ની પહ�લી �ફ�મ બાઝીથી! �ટોરી રાઇટર હતા બલરાજ પણ તે જ રીતે નાની વયે દાખલ થયેલી સાધના િશવદાસાની(1941 –
સાહની! અને �ફ�મોમા�થી િવદાય લીધી િવજય આન�દની પહ�લી �ફ�મ નૌ 2015), તેના� �ંગા�રક પા�ોના કારણે �કશોરીમા�થી માદક યુવતી બનેલી,
દો �યારહમા અિભનયના� અજવાળા પાથરીને. તે બે �ફ�મો વ�ે હતી ચેતન 1960 અને 1970ની સૌથી વધુ મ�ઘી એ���સ બની શકી. સ�ગીતકાર સિલલ
�
�
આન�દ િદ�દિશ�ત ધમાક�દાર ટ��સી �ાઇવર, જે �ફ�મના શૂ�ટ�ગની લ�ચની ચૌધરીએ િબમલ રાયને વાતા લખી આપી; િબમલ રાયે તે વાતા�ના ડાયલોગ
�
�રસેસમા છ�પીછ�પી દેવ આન�દ અને હીરોઇન ક�પના કાિત�ક ખાનગીમા� પરણી લખાવડા�યા શૈલે�� પાસે ને ઉતારી યાદગાર �ફ�મ પરખ. તેની િહરોઇન હતી
�
ગયેલા! � સાધના! અને તે મા� સાધનાની બીø જ �ફ�મ હતી!
અને ઓહ! િનગાર! િનગાર સુલતાના (1932 –2000)! પત�ગા �ફ�મમા� અને આ લખનારને મૂછો Ôટ�લી �યારે પહ�લી વાર ક�ઠ�વર સા�ભળ�લો
તેનુ� લચકતી કમર જેવુ� ગીત ‘મોરે િપયા ગયે રંગૂન...’! તે ગીતથી અમારી ચા�દ ઉ�માની(1933 - 1989)નો. એક રસઝરતો મહા�ાણ �ુýરો,
જેમ પાગલ થઈને મહાિદ�દશ�ક િવશાલ ભર�ાજે �ફ�મ ઉતારી રંગૂન �ાસ થ�ભાવતી હ–�ુિત, સે�સ નહીં, પણ પુ�પધ�વાનો ભણકાર!
ુ�
��. એન. િસ�ઘના કપાળના કાળા મસાની જેમ દેશેદેશના લલાટ� અને તેને માટ� મહાશાયર ગુલઝાર પાસે ગીત લખાવડા�ય ‘મોરે નીલે તેની એક પણ �ફ�મ યાદ નથી, યાદ છ� મા� તેવણનો ગરમ
ચ�ટલી સવ�ઘાતક િવ�મારી �ે�રત હાલની કાલા પાની જેવી
િમયા ગયે �ગલે�ડ’! િમઝા� ગાિલબની અણમાનીતી ઘરવાલી
�
ઉ�છવાસ!
પ�ર��થિતમા� નાદાન િદલ નસકોરા� બીડીને, કાનમા� �ગળીઓ અને મુગલે આઝમની ઠ�સાદાર બહાર બેગમ! અને હતી તે ગગન આન, �ી 420, પાકીઝા અને જૂલીની રોબીલી
ખોસીને ભૂસકો મારે છ� અતીતમા� ને બ�ધ �ખે દેખાય છ�, ફરી એક વાર મુગલે આઝમના સુ�ીમ કમા�ડર ક�. આિસફની પરણેતર ખલનાિયકા �લોરે�સ ઇિઝ�કલ નાિદરા(1932 –2006),
અમારી તરુણ વયે હોરમો�સનુ� કોકટ�લ િપવડાવનારી ગયા જનમની શાિપત બીવી! અને અમા યાર, શકીલા(1935 –2017)! આરપાર, ક� તલે એક ઇઝરયલી પ�રવારનુ� ફરજ�દ અને એ�ટરીની અનેક
�
અ�સરાઓ, કચકડામા� ક�દ તેજિતિમરની એકડીબગડી ઘૂ�ટતી િહ�દી �ફ�મની સીઆઈડી તથા ચાયનાટાઉનની હીરોઇન અચાનક 1963મા� અદાઓની મલેકા હતી, પરંતુ તેની �ા�ડ િસગારેટ હો�ડરમા�
બીø પ���તની નટીઓ, અને એ સવ�નો અસલી ચહ�રો. બોિલવૂડની નટીઓ �ફ�મો છોડીને પિત સાથે લ�ડન ચાલી ગઈ. બહ�ન નૂરએ મધુ રાય સળગતી િસગારેટવાળી પેલી સે�સી અને બદતમીજ એ��લો
લેખા�ક બે! કાલા પાની અને મુનીમøની નાિયકા નિલની જયવ�ત(1926–2010) કોમેડીઅન ýની વોકર સાથે િનકાહ પ��લા. ઇ��ડયન ઔરત તરીક� �� થઈ જતા� તે િહરોઇનના રોલ ન મેળવી
શોભના સમથ�ની િપતરાઈ બહ�ન હતી ને નૂતન–તનુýની માસી! તેના પિત ધૂલ કા Ôલ, ભાભી અને છોટી બહનવાલી બેબી ન�દા (1939 શકી. તેમ છતા કહ�વાય છ� ક� ભારતની એ���સોમા� િવલાયતની
�
�ભુ દયાલના ��યુ બાદ તે એકાકી øવન ગુýરતી હતી અને �તે એક િદવસ –2014) મહાિદ�દશ�ક વી. શા�તારામની ભ�ીø હતી અને તે નાની હતી વૈભવી ગાડી ‘રો�સ રોયસ’ની માલ�કન બનનારી િહ�દી �ફ�મોની
�
તેનો �ણ િદવસ પહ�લા ��ય પામેલો દેહ લઈને એ��યુલ�સ ચે�બુરના ર�તે તે વયે જ કાકાએ તેને પોતાની ભૈયા–બહ�નાવાળી �ફ�મ તૂફાન ઔર િદયામા � એ���સોમા� સૌ �થમ નાિદરા હતી.
નીકળી �યારે લોકોને તેના અવસાનની ખબર પડી. ઉતારી. તેનો બહાદુર ભાઈ બનેલો સતીશ �યાસ, જેણે પછીથી ગુજરાતી નાટક નળ સરોવરના� પ�ખીની જેમ ઘુમરાવા લે છ�, સવા �િપયાના ઉડન
�
િદ�દશ�ક ચેતન આન�દની પ�ની ઉમા તણી દૂરની માસી મોના િસ�ઘા(1931 ક�મારની અગાશીમા પણ એક પા� ભજવેલુ�. ન�દા કણા�ટકી સે�સ અપીલ ખટૌલેવાલી રેહાના, ગીતા બાલી, શશીકલા સયરા બાનો, બબીતા,
ને ચેતન આન�દે તેને નામ આ�યુ� ક�પના કાિત�ક અને �ફ�મોમા� ક�પનાએ વેરતી રંભા કદી ન બની; માસૂમ હ�તાળ પા� તરીક� િવકસીને અટકી ગઈ. મુમતાજ... જય હો સ�પૂરન િસ�હ કાલરા!