Page 17 - DIVYA BHASKAR 121021

Friday, December 10, 2021 | 13

�ા��ી િવચારને કથાસાિહ�યમા�
શાળાઓ ખોલવાનો સરકારી હ�કમ ýરી થયો છ�, પરંતુ બાળકને શાળાએ મોકલવુ� 'મરિજયાત' છ� એટલે
કોરોનાથી ડરતા ક� બાળકના �વા��ય માટ� િચ�િતત માતા-િપતામા�ના ક�ટલાક કદાચ એવી િહ�મત નહીં કરે આલેખનાર લોકિ�ય લેખક

બેક ટ� �ક�લ મý ક� સý? ક�����, ��ે�ના જુલમો, �ેમ અને દા���યøવન- ઈ�યા�દની
ર. વ. દેસાઈની નવલોમા મજૂરોના ��ો, વે�યાøવન,
�

રસાળ ��લીમા થયેલી રજૂઆત વાચકોને જકડી રાખતી હતી
�
ગુ જરાતી સાિહ�ય પર ગા�ધીøના øવન અને િવચારનો �યાપક
�ભાવ પ�ો હતો. 1920-25થી 1940-45ના એ
�
સમયગાળાને સાિહ�યના ઈિતહાસમા ‘ગા�ધીયુગ’ને નામે
22 માચ�, 2019... આખો દેશ, દુિનયા એક સાથે બ�ધ થઈ ગયા�. રહ�લા બોજ, માક�ની હ�રફાઈ અને બાળકો ઉપર વધતા 'ભણતરના ભાર' ઓળખાવવામા આ�યો છ�. આ ગાળાના મહ�વના કિવઓ સુ�દર��,
લોકો પોતાના ઘરમા� પૂરાયા અને સાથે જ શાળા-કોલેý પણ
�
ે
િવશ િશ�ણશા��ીઓ, માતા-િપતા, માનસશા��ીઓ અને સમાજના ક�ટલાક
બ�ધ થઈ ગઈ. હવે, અઢી વષ� કરતા� વધુ સમય પછી શાળાઓ િવચારકો, િચ�તકો ઘણી ફ�રયાદો કરી ચૂ�યા હતા. 'ભાર િવનાનુ� ભણતર' ઉમાશ�કર, મેઘાણી હતા… એ રીતે મહ�વના નવલકથાકાર હતા- રમણલાલ
ે
�
ખૂલી છ�. મોટાભાગના બાળકો શાળા, િમ�ો અને સમૂહøવન ભૂલવા લા�યા હø પૂરેપૂરુ� ગોઠવાય ક� ગળ� ઊતરે એ પહ�લા તો શાળાઓ બ�ધ થઈ ગઈ. વસ�તલાલ દેસાઈ. ર. વ. દેસાઈન નામે ýણીતા આ નવલકથાકાર સમાજવાદી
�
�
હતા. ઓનલાઈન િશ�ણ એટલુ� બધુ� કોઠ� પડી ગયુ� હતુ� ક� હવે તૈયાર થઈને, 2019ના માચ� પહ�લા લગભગ દરેક માતા-િપતા, એમના સ�તાનની �મર િવચારધારા સાથે ત�કાલીન �ýøવનના �વાહોના અ�યાસી હતા.
યુિનફોમ� પહ�રીને �ક�લબેગ, વોટરબેગ અને �ટ�ફન બો�સ લઈને શાળાએ બેથી 22... 24 ક� 25, કોઈપણ હોય, સેલફોન, આઈપેડ અને લેપટોપની આઝાદીના� �દોલનો, ઉ� િશ�ણ લેતા� યુવક-યુવતીઓના� øવન, િવચાર
�
�
જવાનુ� બાળકોને ક�ટલુ� ગમશે અને ફાવશ એવો સવાલ આવીને ઊભો છ�. સામે પસાર કરવામા� આવતા સમય િવશ િચ�િતત અને અકળાયેલા હતા. અને કાય�ની પ�િત તથા અ���યતા િનવારણ અને નારીøવનની ગિતિવિધ-
ે
ે
િગજુભાઈ બધેકા, મનુભાઈ પ�ચોળી અને નાનાભાઈ ભ� જેવા મોટાભાગના માતા-િપતાનો એવો અિભ�ાય હતો ક�, બાળકને સેલફોન બહ� વગેરેમા� ર. વ. દેસાઈન �ડો રસ હતો. ગા�ધી િવચાર અને �ામો�ાર તથા
ે
િશ�ણશા��ીઓએ મૂક�લા 'િશ�ણ સાથે ક�ળવણી'ના િવચાર તો �યારના નાની �મરે આપવો ýઈએ નહીં. લોકડાઉન પછી ઓનલાઈન િશ�ણ શ� થયુ� રચના�મક ��િ�ઓમા� રસ લેનાર ર. વ. દેસાઈએ
ખોવાઈ ગયા છ�. મહા�મા ગા�ધીના 'બુિનયાદી િશ�ણ'ની �યારે બાળકને �માટ�ફોન આ�યા િસવાય કોઈ છ�ટકો જ ના ર�ો. એ એમની મોટાભાગની નવલકથાઓમા� ઉ�ત
પ�રક�પના તો કોઈને યાદ પણ નથી ! હદ સુધી ક� જે મ�યમવગી�ય ક� નીચલા મ�યમવગ�ના માતા-િપતા શ�દના િવષયોની ગૂ�થણી કરી હોવાથી એમને
દસમા, બારમા ધોરણમા� ભણતા બાળક સાથે એના પાસે �માટ�ફોન ન હોય એમણે તાણીતુસીને ફોન ખરીદવાની ‘યુગમૂિત� કથાવાતા�કાર’ તરીક�
'માક�' િસવાય ભા�યે જ કોઈ સ�વાદ કરતા માતા-િપતાને એકબીýને ફરજ પડી. ઘરમા� એક જ �માટ�ફોન હોય તો ડોમે��ટક હ��પ મલકમા� ઓળખાવવામા આ�યા હતા.
�
ખબર પણ નથી ક� એનુ� બાળક બ�કની �લીપ ભરી શકતુ� ક� બીý નાના કામ અને �યવસાય કરતા માતા-િપતાને ર. વ. દેસાઈ આમ તો ક. મા.
નથી, ઘરના �રપે�રંગમા� પડતી �લ�બર, િમ��ી ક� �મતા� રહીએ ફોન ઘરે મૂકીને જવાની મુ�ક�લી સહન કરવી પડી. હવે, મુનશી અને ધૂમક�તુના સમકાલીન હતા.
ે
ઈલે���િશયનની સાદી જ��રયાતો િવશ એમના બાળકને ફોન ઓન કરીને એના ��ીન પર દેખાતા અસ��ય ચહ�રાઓ મિણલાલ હ. પટ�લ મુનશીની જેમ ર. વ. દેસાઈ પણ �યારે
ખબર જ નથી. દીકરીને રસોઈ નથી આવડતી, તો દીકરાને કાજલ ઓઝા વૈ� અથવા િશ�કનો એક ચહ�રો બાળક માટ� રોિજ�દી ��િત ખૂબ વ�ચાતા નવલકથાકાર હતા. યુવાન
�યવહાર �ાન નથી. દીકરો સાદી ચા નથી બનાવી શકતો, બની ર�ા છ�. હ�યા�ને એમની ‘જય�ત’, ‘કો�કલા’, ‘િશરીષ’,
ુ
પોતાનુ� કબાટ ગોઠવવુ� ક� બેડ બનાવી લેવો, ઈ��ી કરી લેવી બીø તરફ, િશ�ક પોતાના ��ીન પર 40-50 બાળકોને ‘�ામલ�મી’ તથા ‘િદ�યચ�ુ’ જેવી નવલકથાઓ
જેવી નાની આવડત પણ માતા-િપતા શીખવતા નથી. જુએ છ�. આ બાળકો ઉપર �લાસમા જે રીતે �ય��તગત �યાન ખૂબ ગમતી હતી. ‘કોણ વધારે લોકિ�ય/વ�ચાતા લેખક? તમે ક� મુનશી?’ આ
�
�
બીø તરફ, િશ�ણની સાથે સ��ગુણ ક� માણસાઈ પણ શીખવવી પડ� એ આપવામા� આવતુ� હતુ� એવુ� �યાન �વાભાિવક રીતે જ આપી શકાય એમ ��ના જવાબમા ર. વ. દેસાઈએ કહ�લુ� ક� : ‘ýહ�રમા� ક. મા. મુનશી, ને
વાત મોટાભાગના માતા-િપતાને જ નથી ખબર... ��ેø મા�યમની મોટી નથી... એક િશ�ક નાનકડા ��ીન પર દેખાતા ક�ટલા બાળકો, શુ� કરે છ� ખાનગીમા� હ��… હા. હ�� પણ!’
શાળાઓમા ભણતા બાળકો બેદરકારી અને અપ�યય (�ો�લેમ ઓફ �લે�ટી) એના પર �યાન આપે ક� નવી ટ�કનોલોø સાથે પોતાની ýતને અપડ�ટ કરવા વાચકોને �હાલા ર. વ. દેસાઈના લેખનમા� સમ� ગા�ધી અને એમનુ� øવન
�
જેવી સમ�યાઓમા�થી પસાર થાય છ�. ફાટ�લા ø�સ, નાની �મરે િસગરેટ અને માટ� મથામણ કરે ! હાજરાહજૂર છ�. ‘�ામલ�મી ભાગ-1થી 4’ અને ‘િદ�યચ�ુ’ નવલકથાઓમા�
�
�
વીડ જેવી બદીઓ એમને સક�ýમા લે છ�. નાના ગામો ક� િમડ સાઈઝ ટાઉનના ફરી શાળાઓ ખોલવાનો સરકારી હ�કમ ýરી થયો છ�, પરંતુ હø �ાથિમક એ આખોય ગા�ધીયુગ, ર. વ. દેસાઈએ 1935ના એ વષ�મા શ�દબ� કરીને
ટીનએજ બાળકો આ�મિવ�ાસના અભાવથી પીડાય છ�. તમાક�, માવા ક� િશ�ણ માટ� બાળકને શાળાએ મોકલવુ� 'મરિજયાત' છ� એટલે કોરોનાથી ડરતા ગુજરાતીઓના� ઘરે ઘરે �ેમથી પહ�ચા�ો હતો.
શરાબ જેવી બદીમા� અટવાય છ�... ટ��કમા�, બ�ને �કારની યુવા પેઢીના ભિવ�ય ક� બાળકના �વા��ય માટ� િચ�િતત માતા-િપતામા�ના ક�ટલાક કદાચ એવી િહ�મત ર. વ. દેસાઈના બાપદાદા મૂળ કાલોલના વતની. તે બધા િશનોર (ડભોઈ
સામે �વે�ન માક� તો છ� જ. નહીં કરે. અઢી વષ�, નાનો સમય નથી... ઘરે રહીને આરામિ�ય મેદ�વી, ગમે પાસે) આવી વસેલા. ર. વ. દેસાઈનો જ�મ 12-5-1892મા� િશનોર ગામમા�
લોકડાઉન થયુ� એ પહ�લા પણ, છ��લા ક�ટલાય સમયથી િશ�ણના વધી (�ન����ાન પાના ન�.19) (�ન����ાન પાના ન�.19)
�
વાસણ ઉપર નામ પોતાની સાતેય પેઢી પાછી મળ�
વાસણો પરથી ક�ટલા�કન
ે
લખવાની �થા વાસણોની ખરીદી થાય �યારે વાસણની દુકાનવાળો બે-�ણ િદવસ પછી બધા� જ
વાસણો પર નામ લખીને વાસણો ઘરે પહ�ચાડતો. એમા� પણ ઘણાના �વભાવો
વાસણ જેવા નીકળ�. ક�ટલા�ક મા� ‘ફલાણાના શુભ �સ�ગે...’ – એટલુ� જ
ે
�
અ �યારે ચાલીસીમા છ� એ અને એમનાથી મોટી �મરની �ય��તઓને લખાવ. વળી, ક�ટલાક ‘ફલાણા પ�રવારના દીકરી�ી ફલાણી બહ�નના ફલાણા
ખબર હશ જ ક� એક સમયે વાસણો પર નામ લખાવવાની �થા
જમાઈના ફલાણા નામના સાસરા પ� તરફથી...’ એમ આખો િનબ�ધ
ે
હતી. ક�સારા બýરમા� લટાર મારીએ �યારે ખાલી વાસણો પર લખાવ, વાસણ પર! વાસણ ગેસ ઉપર રસોઈ કરવા મૂકાય એની
ે
નામ લખવાના મશીનનો જ અવાજ આવે! હજુ ઘણા�ના� ઘરમા� જમ�નના� જૂના� ઓફબીટ સાથે આખુ� ક�ટ��બ ગરમ થતુ� હોય એવુ� લાગે! ક
�
ે
વાસણો સચવાયા હશ. ભલે ડામિચયા (�ટોર �મ જેવુ�) ન હોય! એ વાસણો પાડોશીના ઘરે બે-�ણ વાર તો અઠવા�ડયામા ‘મેળવણ’ની
�
�
પર જેમના� નામ લખેલા વ�ચાય છ� એ પેઢીઓના ફોટા કદાચ નહીં સચવાયા વાટકી જતી! અને ક�ઈક સારુ� બ�યુ� હોય એનો ડ�બો પણ.
�
હોય, પણ વાસણો પરથી ક�ટલા�કને પોતાની સાતેય પેઢી પાછી મળ�! ��કત િ�વેદી પાડોશી એ જ વાટકી અને ડ�બો �યારેય ખાલી ન મોકલે!
પહ�લા સાત પેઢીના� નામ આવડવા ýઈએ એવો �રવાજ હતો. કહ�વતોથી જ નથી, સીધા� બેબી ગલ� અને બેબી બોય જ�મે છ�. પિત-પ�ની એ સમયે ‘ભરેલા’ પાડોશીઓનો સ�ગાથ હતો! એમા�ય એટલા
�
લઈને સ��કારો સુધી ‘સાત પેઢી’નો �યોગ િવ�તરેલો હતો. હવે તો પાસવડ� પણ એકબીýને ‘બેબી’ જ કહ� છ�. આખી વાત જ બદલાઈ ગઈ ‘ભરેલા’ પાડોશી ક� કોકવેળા એમની વાટકી ક� ડ�બો આપણે ક� એ
ે
�
જ યાદ રાખવાના છ�. ગો� કયુ�? – એવુ� આજકાલના છોકરાને પૂછીએ તો છ�. જે ઘરમા� વાસણો વધારે હોય એ ઘરમા� સ�પિ� પણ વધારે હશ એમ પોતે ભૂલી ગયા� હોય અને એ જ વાટકી ક� ડ�બામા કશીક આપ-લે
�
વળી ક�ઈક જુદુ� જ સમજે છ�! આપણે કયા ક�ળના અને કયા �િષના સ�તાનો માનવામા આવતુ�. વળી, એક પણ વાસણ ઉપર નામ ન લ�યુ� હોય એવુ� બનતુ� થાય એ વેળાએ ખબર પડ� ક� વાસણ પાડોશીને �યા પ�દર િદવસ રહ�લુ� �યારે
�
�
છીએ એની આપણને ખબર પાડવામા આવતી. હવે પેઢી ક� સ�તાનો જ�મતા� જ નહીં. વાસણ પર નામ લખવાનો મિહમા હતો. શુભ �સ�ગોએ સાગમટા� (�ન����ાન પાના ન�.19)
�