Page 15 - DIVYA BHASKAR 011521
P. 15

Friday, January 15, 2021   |  15



                                            ે
                           ��ગલમા� �ો���ોયન �યા� �ફના�યા હતા તે ��યાએ હ�� �યા�ય સુધી                       એવી �ય��તની શોધમા� હતુ� જેની મદદથી એ પોતાના મનના ઊભરા �ય�ત
                                                                                                           કરી શક�. અ�તા માટ� ઇમરોઝ એ �ય��ત હતા. અ�તા કહ� છ� ક� �યારને બે
                                  બેઠી રહી. ��ો પરથી સ�કા� પાન ખરી ર�ા� હતા�...                            રીતે સમø શકાય છ�. એક તો જે આસમાન જેવો છ� અને બીý માથા ઉપરની
                                                                                                           છત જેવો. એમનો પહ�લો �ેમ કિવ-ગીતકાર સાિહર લુિધયાનવી આસમાન
        �ો���ોયે �યારે હાથ લ�બા�ીને                                                                        બ�નેને શોધે છ�. છ�વટ� છત આસમાનમા� જ ખૂલે છ�!અ�તાના પુ�ત øવનનો
                                                                                                           જેવો હતો, �યારે ઇમરોઝ ��યેની લાગણી છત જેવી. ��ી આસમાન અને છત
                                                                                                           �ારંભ કદાચ �ેમમય નહોતો, પણ મ�ય અને �ત જ�ર �ેમમય ર�ા�. ઇમરોઝે
                                                                                                                                                    �
                                                                                                           સતત અ�તાનો સાથ િનભા�યો, એમની કાળø લીધી, બીમારીમા ચાકરી
        અ�તા �ીતમને �પ�� કય�...                                                                            કરી. ઘણી વાર આપણને અચાનક કોઈક એવુ� નથી મળી જતુ� જે થોડા જ
                                                                                                           સમયમા� એટલી હદે આ�મીય થઈ ýય ક� આપણને લાગે ક� ýણે આપણે
                                                                                                           એને વષ�થી ઓળખીએ છીએ! અ�તાએ એમના øવનના આ બ�ને સૌથી
                                                                                                                         મહ�વના પુરુષો માટ� �ેમની આ ઉ�કટતા અનુભવી,
                                                                                                                             પણ  જુદા  જુદા  રંગોમા�.  અ�તા  �ીતમના
                                                                                                                              øવનના ક�ટલાક �ક�સા એવા છ�, જેને વારે
          ન      વા ન�ોર વષ�ની શ�આત કરવા માટ� અ�તા �ીતમ કરતા�   પણ �તમ�નની યા�ાના સ�દભ�મા� લે                                    વારે સા�ભળવા ગમે. જેમ ક�, ઇમરોઝ
                 ચ�ડયાતી �ય��ત બીø કોણ હોવાની!મશહ�ર પ�ýબી કવિય�ી
                                                                                                                                  સાથે સહøવન શ� થઈ ગયુ� તે પછી
                                                          છ�.‘હ�જરે કી િમ�ી’ અ�તા �ીતમની
                 અને લેિખકા અ�તા �ીતમ પાસે આપણને વારંવાર જવુ� ગમે   આ�મકથાનુ� એ�સટ��શન છ�. એમની                                   એક વાર સાિહર િદ�હી આવેલા તે
                                                                                                                                                  ે
        છ�. એમના શ�દોમા�થી, એમના સજ�નમા�થી ફરી ફરીને પસાર થવુ� ગમે છ�.   મૂળ  આ�મકથા ‘રસીદી  �ટ�કટ’                               વખતની ઘટના. સાિહર અ�તાને
                                                                                                                                                �
                                                                                                                                             �
        �ેમસ�બ�ધથી ��ય� રીતે ýડાયેલા હોઈએ તેમની સાથે જ નહીં, બલક� જેની   અથવા ‘રેવ�યુ �ટ��પ’ ગુજરાતી                               મળવા બોલા�યા હતા, અ�તા અને
        સાથે ક�વળ શ�દ ક� સૂર ક� કળાનો નાતો છ� એવી �ય��ત સાથે પણ અજબ   વાચકોએ  ખૂબ  માણી  છ�.                                       ઇમરોઝ બ�નેને. સાિહર જે હોટલમા�
                                                                                                                                           �
        સ�ધાન થઈ શક� છ�. અ�તા �ીતમને �યારે મહાન રિશયન સાિહ�યકાર િલયો   1977મા�  આ�મકથા  છપાઈ                                       ઊતરેલા �યા બ�ને પહ�ચી ગયા�.
                                                                                                                                       ે
        ટો��ટોયના િનવાસ�થાન લઈ જવામા આ�યા� �યારે તેઓ ખુદ આવી   �યારે અ�તા 58 વષ�ના� હતા.                                           સાિહર ��હ�કી મ�ગાવી રાખી હતી.
                        ે
                                 �
                                                                            �
        અનુભૂિતમા�થી પસાર થયા� હતા.                       1991મા� પુ�તકનુ� નવુ� સ��કરણ                                             ટ�બલ પર �ણ �લાસ પડયા હતા.
                           �
          રિશયામા  ટો��ટોયના  મકાનને  �મારક  તરીક�  કાળøપૂવ�ક  સાચવી   ‘હ�જરે  કી  િમ�ી’  નામે  બહાર                               બે-અઢી  કલાક  પછી  રાત  ઘેરાવા
                �
        રાખવામા આ�યુ� છ�. અ�તા ટો��ટોયના બાવીસ હýર પુ�તકોવાળા કમરામા�   પડયુ�, જેમા� વ�ેના� વષ�નો અક�                             લાગી એટલે અ�તા-ઇમરોઝે િવદાય
              �
        �યા�ય સુધી ખામોશ બેઠા� ર�ા�. પછી તેઓ પાસેના ઓરડામા� ગયા�. તે   ઉમેરાયો હતો.                                              લીધી.  લગભગ  મધરાતે  અ�તાને
                                                                                                                                                 ે
                              �
        ટો��ટોયનો સૂવાનો કમરો હતો. �યા દીવાલ પર એક સફ�દ ખમીસ      અ�તા  �ીતમ 86          ���� ����          િલયો �ો���ોય        એમનો ફોન આ�યો. સાિહર ક�ુ�, ‘અબ
        �ટ�ગાતુ� હતુ�. ટો��ટોય �િતમ િદવસોમા� આ ખમીસ પહ�રતા.      વષ�નુ�  ભરપૂર øવન                                            ભી  તીન  િગલાસ  પડ�  હ�  ઔર  મ�  તીન�
                   ે
                                                                      �
        અ�તા �ીતમ લખ છ�, એટલામા� બારીમા�થી હવાની લહ�રખી            ø�યા. ‘લાલ ધાગે કા �ર�તા’                                િગલાસ� મ� સે બારી-બારી સે પી રહા હ�� ઔર
        આવી. ખમીસ હ�યુ� ને એનો એક છ�ડો ધીમેથી અ�તાને   ��ક ઓફ      (1989), ‘અ�ાાત કા િનમ��ણ’                             િલખ રહા હ��...’
                     ે
        અડ�યો. અ�તા લખ છ�, ‘મારા આખા શરીરમા�થી એક તી�              (1992) અને તે પછીના� ‘દરવેશ� કી                     અ�તા કહ� છ�, ‘આ ક�વળ ક�દરત જ ýણે છ� ક� આ કોઈ
                         ુ�
        ક�પન પસાર થઈ ગયુ�. લા�ય, ટો��ટોયે ýણે પોતાનો હાથ   િશિશર રામાવત  મ�હદી’ નામના પુ�તકોમા� અ�તાએ પોતાની �તરંગ   ત�તુ હતો, ખબર નહીં કયા જ�મનો, જે આ ભવમા� પણ અમારા �ણેયની
        લ�બાવીને મારા ખભાને �પશ� કય� છ�... અને પછી જ�ગલમા�         આ�યા��મક અનુભૂિતઓની વાતો લખી છ�. આ િસવાય પણ   આસપાસ વીંટળાયેલો ર�ો...’જલ�ધર દૂરદશ�ને એક વાર અ�તાના øવન
                                                                                                                                           �
        �યા� તેમને દફના�યા હતા તે જ�યાએ હ�� �યા�ય સુધી બેઠી રહી.   એક પુ�તક છ� - ‘અ�ર� ક� સાયે’ જેને અ�તા �ીતમની બીø   પર દ�તાવેø �ફ�મ બનાવી હતી. એમને કહ�વામા આ�યુ� ક� સાિહર અને
                              �
                                                                                                                                 ે
        ��ો પરથી સૂકા� પાન ખરી ર�ા� હતા. હ�� એક પા�દડ�� �ચકીને મારી   આ�મકથા મનાય છ�. જેમને અ�તાની ‘રેવ�યુ �ટ��પ’ �પશી� ગઈ   ઇમરોઝ સાથેના તમારા સ�બ�ધ િવશ ક�ઈક કહો. અ�તાએ જવાબ આ�યો,
        સાથે લેતી આવી, જે હø સુધી મ� સાચવી રા�યુ� છ�.’      છ� તેમને આ પુ�તકો પણ ગમશે. ઉમા િ�લોકિલિખત ‘અ�તા ઇમરોઝઃ   ‘દુિનયા મ� �ર�તા એક હી હોતા હ� - તડપ કા, િવરહ કી િહચકી કા ઔર
          જ�યાનુ� પોતાનુ� સત હોય છ��. અ�તા �ીતમે પોતાના� એક પુ�તકનુ�   એક �ેમકહાની’ પુ�તકમા�થી પણ પસાર થવા જેવુ� છ�.અ�તા �ીતમે ‘રસીદી   શહનાઈ કા, ý િવરહ કી િહચકી મ� ભી સુનાઈ દેતા હ�. યહી �ર�તા સાિહર
        શીષ�ક છ�, ‘હ�જરે કી િમ�ી’. સૂફી સ�ત જે જ�યાએ બેસીને સાધના કરે છ�   �ટ�કટ’મા� લ�યુ� છ� ક�, ‘દુ:ખદ �ત એ નથી હોતો ક� øવનના લા�બા પથ પર   સે ભી થા, ઇમરોઝ સે ભી હ�...’અ�તા ક� ઇમરોઝ બ�નેમા�થી કોઈએ �પ�ટ
        તેને હ�જરા કહ� છ�. સ�ત મહા�માએ વષ� સુધી એક જ �થળ� લગાતાર સાધના   સમાજના બ�ધનો કા�ટા િવખેયા� કરે ને આપણા પગમા�થી આખી િજ�દગી લોહી   શ�દોમા� �ેમનો એકરાર કય� નહોતો! એમનો �ેમ શા��દક અિભ�ય��ત કરતા�
        કરી હોવાથી તે જ�યા પિવ� થઈ ýય છ�. તેમા� ભ��તના �પ�દનો હોય છ�.   વહ�તુ� રહ�. દુ:ખદ �ત એ હોય છ� ક� તમે તમારા લોહીલુહાણ પગ સાથે એક   �યા�ય ઉપર ઉઠી ચુ�યો હતો.ý મન-�દયની મુ�ધતાને, માસૂિમયતને ટકાવી
        અ�તાએ એક જ�યાએ લ�યુ� છ� ક�, ‘મ� અપને હ�જરે કી િમ�ી હ��, અથા��   જ�યાએ ઊભા રહી ýઓ ને આગળ કોઈ ર�તો તમને બોલાવતો ન હોય...’  રાખી હોય અને ý ભા�યમા લખાય હોય તો øવનમા� �ેમની અનુભૂિતની
                                                                                                                             �
                                                                                                                                 ુ�
                                                                                                    �
        હ�� મારા જ �થાનકની માટી છ��.’ અ�તા સાધનાને �ચિલત અથ�મા� નહીં,   અ�તાના øવનમા� એકાિધક પુરુષ આ�યા. અ�તાનુ� મન હ�મેશા એક   આવી �ણો આવી જતી હોય છ�...
                                                                                                       ે
          સુ     નીલનો ઇમેઇલ છ�, Madhu-da, સોમવારે ટોરા�ટોથી નીકળી  સુનીલ કોઠારીએ મારા
                 તારે �યા આવુ� છ��. સુનીલ કલક�ામા� રવી��ભારતીમા� �ોફ�સર
                     �
                 હતો તે �એ તે મને પ�મા� Madhu-da કહીને સ�બોધતો યાને   ø�નમા� ��ે� કય� ને   અન સુનીલ કોઠારી?
        બ�ગાળી ઢબનુ� ‘મધુ’દા’ અને �બ� મળીએ �યારે કોણી મારીને કહ�તો ‘મધુડા!’
                                                   ે
                                 ે
                                          ે
        આ એની ‘ýક!’ તે સતત પોતાના િવશ ને િમ�ો િવશ ને �વાસો િવશ ને   �ે��� માય લાઇફ!
        રતન િથયામ, િદ�હી નાટક સીન, િસડની �યૂિઝક કો�સટ�, �ફિલપી�સ,
        બરમૂડા ને વોટ�વર બાબત તમે સા�ભળતા હોવ ક� ન હોવ, ઇવન હાજર હોવ
        ક� નકો નકો, સુનીલ બોલ બોલ બોલ બો�યાજકર! સુનીલ ગાવસકરની જેમ
        સુનીલ બો�યાજકર! એના િમ�ો, ભૂપેન, હ�� વગેરે સૌના� ઘરમા� તે બેરોકટોક
        ýય, ખાય, તકરારે, દુલારે ક� રીસાય––નો �ોબલેમ!
          તે રોિહત શાહના ઘરે રહ�લો �યારે ઓ�ફસેથી થાકીને રોિહતભાઈ ઘરનો
        દાદરો ચડ� �યારથી સુનીલ બોલવાનુ� ચાલ કરતો, ‘�ુકલીન અકાદમી ઓફ
                                ુ
        �યૂિઝકમા� હોિલવૂડ �ટાર ક�યટ �લે�ચેટનુ� નાટક છ�, ��ીટકાર નેઇ�ડ
        �ડઝાયર! તારે માટ� પાસ લા�યો છ��!’ અને તમે તે ýવા ýઓ તો
                                �
        એક�ડમીનો મુિખયો સુનીલને અછોવાના કરીને �ીન�મમા� લઈ ýય
        ને પહ�લી રો–મા� વ�ોવ� બેસાડ ને તમે રો K યા તો રો Mમા�
                              �
        ગોઠવાઓ!
                                  �
          �યુ યોક�મા� િલ�કન સે�ટર કો��લે�સમા જ�બર–ગ�બર ભપક�દાર
        નાટક, િસનેમા, ��ય, સ�ગીતના ગગનચુ�બી કલામ�િદરના એક ભ�ય
        �ટ�જ ઉપરથી અમુક �લીવલેસ પોલકામા� લૈસ ગોરી નત�કી આપણને જણાવે
        છ� ક� ‘અને પછી સુનીલ કોઠારીએ મારા øવનમા� �વેશ કય� ને ચે��ડ માય
        લાઇફ!’ ને સુનીલ આપણને છાનોમાનો �ખો મારતો હોય એવો ભાસ થાય!
        તે સમ� કાય��મ દરિમયાન કોઠારી સાહ�બને �યુ યોક�ની ફાઇવ �ટાર હોટ�લમા  �                          નીલે
        ઉતારો! ‘સાલા મધુ–ડા! મુ�બઈના ભોઈવાડામા�થી આપણે �યુ યોક�મા� લોડ�ની   ગયો ઝાલમની ખાડીમા તે હો�ેદારણ ને આ કોઠારો પોણા   ગગન   િબનધા�ત િદ�હીની �ેસ �લબ, િથયેટર �લબ, એનઆઈડી,
                                                                        �
                                                                                                                        �
                                                                                                                           �
        જેમ રહીએ છીએ!’ સુનીલ મારા કરતા� નવ વષ� મોટો હતો પણ ‘તમે’ કહ�� તો   કલાક સુધી ડા�સનુ� �ડસકસન કરતા રહ�લા.       ફલા ફલા, ઢીમાકા ઢીમાકા અિખલ ભારતીય િદ�હીદશ�ન
        િચડાઈ જતો, બલક� રીસાઈ જતો. બધાની જેમ તારે સાલા મને તુ� જ કહ�વાનુ�.  ઉ.વ.  �સી–�લસની  વય,  પ�ટયા�  પાડ�લા  વાળ,   ક� તલે  કરા�યુ�. િદ�હીના એિશયાડ િવલેજ કોલોનીમા� તેના પોતાના
          હ�� આ પિ�કામા લખ છ�� તે �એ �યુ યોક� ઇ��ડયન �ફ�મ ફ���ટવાલમા  �  જરીýમાવાળા અચકન–સુરવાલ અને િમ�ટર! હાથીદા�તની   ઘરે લઈ ગયો, ‘આપણે પોતાના ઘરે જમવાનુ� રા�યુ� જ નથી,
                                                                  �
                        ુ�
                     �
        �દિશ�ત 22 જેટલી �ફ�મોમા�થી બને એટલી �ફ�મો ઠા�સી ઠા�સીને ýતો. એવા   મૂઠવાળી છડી! સહ�જ વા�કી કરોડર�જુ સાથે ચૌદ વષ�ના   મધુ રાય  કોઈને કોઈ બોલાવે, તોય જઈએ.’
        એક ફ���ટવાલ દરિમયાન કોઠારી સાહ�બ મારા મહ�માન હતા એટલે મારે   �કશોરના તરવરાટથી સુનીલ બહાર નીકળતો, ‘આ છડીની     છ��લા 60 વષ�થી હ�� સુનીલના પ�રચયમા� છ��. સુરેશ ýષીને
                                                                                                                          �
                                                                                                                                �
                                                                                            �
                                                                                                                    �
        ફ�ત એક જ �ફ�મ ýવી એવી એની હઠ હતી. તે એક �ફ�મ ýવા અમે   જ�ર નથી, પણ સાથે હોય તો લોકો માન આપે, બસમા જ�યા    �યા, રિસક શાહન �યા, રોિહત શાહ, ભૂપેન ખ�ખર ગમે તેને
                                                                                                                             ે
                                                                                      �
                                                                                            �
                                                                                                                 �
                                                                                                                              �
        ગયા તો ફ���ટવાલનો મુિખયો અરધો અરધો થઈને એમને આવકારવા લા�યો   આપે!’ એક સમયે મારે �યુ જસી�ની �લાઇટમા િદ�હીમા 18 કલાકનુ�   �યા અને અલબ� મારે �યા. તે છ દાયકા દરિમયાન એકઝે�ટ સે�ફસેઇમ
                                                                                                               �
        એટસેટ�રા. મારા ધ�ધાના કામે એક સરકારી હો�ેદારણના ઘરે અમે ગયા તો   રોકાણ હતુ�. સુદશ�ના શીલા ભ�� તેના ઘરે જમવાનુ� ગોઠવેલુ� ને મારા માટ�   મુ�ામા, બુ�ો થયા િવનાનો 87 વષ�નો રણિજતરામ સુવણ�ચ��ક િવજેતા,
        હો�ેદારણના કોફી ટ�બલ ઉપર સુનીલની લખેલી ચોપડી હતી! ક�મક� તેની ડોટર   આખા િદવસની ટ��સી બા�ધી આપેલી. સુનીલને તેની ભાળ મળતા જણા�યુ�   પ��ી સુનીલ કોઠારી પણ આખરે મહામારીના િશકાર થયો! કા�ટ �લડી
                                                                                                  �
                                                                                            �
        શી ખબર ‘છાઓ’ ક� ‘ઓ�ડષી’ કશુ�ક ભણવા ઇ��ડયા ગયેલી. અને મારો ધ�ધો   ક� તે પણ જમવા આવશે અને પછી આખો િદવસ ટ��સીમા સુનીલ કોઠારીએ   િબલીવ ઇટ! જય ક�ચીપુડી!
   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20