Page 16 - DIVYA BHASKAR 101521

Friday, October 15, 2021 | 13

નવરાિ�ને �ા� ��સવ તરીક� �નારાને ક�પના પણ નથી ક� આ તહ�વાર વ�� �ાટ� અનેક પ�રવારોનુ� પેટ ભરે ��.

કોરોનાને કારણે આપણા કલાકારો અન ����શનલ વ��ો બનાવનાર અનેક લોકોની રોø પર ફટકો પ�ો હતો
ે
સ�ટ�નેબલ ��વલપ�ે�ટ

ે
અન ભારતનો નવો યુવા

�
શ� કયુ�. શ�આતમા બે-ચાર કારીગરો, વણકરો અને દરøને લઈને શ�
કરેલુ� નવરાશના સમયનુ� કામ આજે પા�ચસો પ�રવારોનુ� પેટ ભરે છ�. અનેક
બહ�નોને રોø આપે છ� અને સાથે જ ‘સ�ટ�નેબલ ડ�વલપમે�ટ’નો એક દાખલો
પૂરો પાડ� છ�. ક�છમા� ખાસ ઊગતુ� કાલા કોટન ક� ઊનનુ� હાથવણાટ િવ�ભરમા�
�િસ� છ�. ક�છ અને સૌરા��ની બહ�નો નાનકડા� ગામડા�મા� પોતાનુ� િદવસનુ�
કામ પરવારીને કી�ડયા-મોતીનુ� સુ�દર કામ કરે છ�. એમના હાથનુ� ભરતકામ
સુઘડ અને એમણે પસ�દ કરેલા રંગો �ખે ઊડીને વળગે એવા હોય છ�. આ
બહ� રસ�દ બાબત છ�... ક� હવેનો યુવાવગ� મા� પૈસા કમાવામા નહીં, બ�ક�
�
પોતાના િવ�તારના કારીગરોને એમની મહ�નતના પોષણ�મ ભાવ મળી રહ�
એ માટ� ý�ત થયો છ�. એમના મુ�ય �યવસાયની સાથે સાથે ક�ટલાય યુવાનો સુરેશ દલાલની
ઓગ�િનક વ�તુઓ, વ��ો, એ�સેસરીઝ અને આયુવ�િદક �ોડ��સને િવ�ના
�લેટફોમ� પર મૂકવાનો �યાસ કરી ર�ા છ�. ‘�કીન સૂ�’ની જેમ જ જૂનાગઢના
‘ગીર વેદા’ની �ોડ��સ પણ એમના િવ�તારના ખેડ�તોને અને ગૌ પાલકોને કિવતા- �ીિતને કોઈ
મદદ�પ થવાનો પાથ� ધુલેિશયા નામના એક યુવા ���ે�યોરનો �યાસ છ�.
અમે�રકા ભણીને આવેલા પાથ�ભાઈ િપતાનો િબ�ડરનો �યવસાય હોવા છતા �
આ સ�ટ�નેબલ ડ�વલપમે�ટનો �યાસ કરી ર�ા છ�. અમદાવાદના એક બીý �બી નથી શ�યુ�
યુવા ઉ�સવ શાહ પણ એ��જિનય�રંગની �ડ�ી ધરાવતા હોવા છતા �
ખેતી અને ઓગ�િનક �ોડ��સને ‘ટહ�કો’ નામની �ા�ડ સાથે
��ક �ા��ા� સુધી તથા ��સુક ભાવકો અન નવા
ે
એકબીýને પોતાનો �યવસાય બનાવી ચૂ�યા છ�. � વાચકો સુધી પુ�તકો પહ�ચા�વાની રીતભાત પણ
મહા�મા ગા�ધીએ આજથી એક સદી પહ�લા આ
��તા� રહીએ ‘સ�ટ�નેબલ ડ�વલપમે�ટ’ની વાત કરી હતી. ગામડા�ના સુરેશ દલાલે બધા�ને શીખવી
કારીગરો જેમની પાસે િશ�ણનો અભાવ છ� અથવા જેમને
પોતાના હ��નરનુ� મૂ�ય ખબર જ નથી એ શહ�રમા� આવીને
ગુ જરાતની નવરાિ� િવ�મા �િસ� છ�. જે કાજલ ઓઝા વૈ� ફ�ત શહ�રમા� જ છ� કારણે ક� પૈસા અને ફ�શન શહ�રમા� જ ક િવ ‘સુરેશ દલાલ’- ગુજરાતી કિવતાના ઈિતહાસમા એક એવુ�
�
�યારેય કામ કરી શકવાના નથી. બીø તરફ ખરીદદાર
�
નામ જેમણે મબલખ કા�યો લ�યા�, ચાળીસથી વધારે
ગુજરાતી ન હોય એને માટ� પણ નવરાિ�નો
તહ�વાર હવે ‘ચિણયા-ચોળી’ અને ���ડશનલ છ�. ખાદી અને �હઉ�ોગનો મૂળ િવચાર અહીંથી જ શ� થયો કા�યસ�ચયો આ�યા�… ને િવિવધ સજ�કો, સાિહ�ય �વ�પો,
�
વ��ો સાથે ��ય કરવાનો ઉ�સવ છ�. દેશ-િવદેશમા છ��લા ક�ટલાય હતો. ઘેર બેઠ�લી બહ�નો પાસે ý આવડત ક� કળા હોય તો એ અનેક િવષયોને લઈને �ીસથી વધારે સ�પાદનો આ�યા�. એમણે ‘કિવતા’
વષ�થી આપણા કલાકારો નવરાિ� ઉજવતા ર�ા છ�, પરંતુ ગયા વષ� પોતાના પ�રવારમા� આિથ�ક યોગદાન કરી શક� એટલુ� જ નહીં, એમના �ૈમાિસક વડ� અનેક ગુજરાતી નવકિવઓને ઓળખા�યા, આગળ કયા� ને
કોરોનાને કારણે નવરાિ� સાવ કોરી ગઈ એટલુ� જ નહીં પણ આપણા કલાકારો સમયનો સ�ઉપયોગ કરી શક�. ખરીદનાર અને મૂળ ઉ�પાદક વ�ેનો સેતુ ગુજરાતે એમા�થી ઘણાને વધા�યા! સુરેશ દલાલની કિવતા �ીિતને કોઈ ન
અને ���ડશનલ વ��ો બનાવનાર અનેક લોકોની રોø પર બહ� મોટો ફટકો બનવાનો દાવો ઘણી સ��થાઓએ કય�, પરંતુ �તે મોટાભાગની સ��થાઓ �બી શક�! સુરેશ દલાલને સ�કડો કા�યો ક�ઠ�થ હતા. �
પ�ો. કોરોનાને કારણે ગયા વષ� ચિણયા-ચોળી, ���ડશનલ વ��ોની ખરીદી કારીગર પાસેથી એ�સ ભાવે વ�તુ ખરીદીને એને એ�સ �લસ �લસ �લસના છ�ક ગામડા� સુધી તથા ઉ�સુક ભાવકો અને નવા વાચકો સુધી પુ�તકો
પણ એટલી ન થઈ. જેને કારણે ક�છ અને સૌરા��ના ક�ટલાય કલાકારો અને ભાવે વેચતી થઈ ýય છ�. પહ�ચાડવાની રીતભાત પણ એમણે બધા�ને શીખવી. ��થો-મહા��થોનુ�
ુ�
કારીગરોને બે ટાઈમનુ� ભોજન પણ દુલ�ભ બની ગયુ� હતુ�. નવરાિ�ના આ િદવસોમા� મોટાભાગના શોખીનોએ ચિણયા-ચોળી, �ોડ�શન એમણે કરી બતા�ય. િવ� કિવતા, ગુજરાતી કિવતા સ�િ�, િનબ�ધ
જે લોકો નવરાિ�ને મા� ઉ�સવ તરીક� જુએ છ� એમને ક�પના પણ નથી દાગીના ક� બીø ફ�શન એ�સેસરીઝની ખરીદી કરી હશ. જેમણે મોટી િવ�, યાદગાર �વાસ િનબ�ધો જેવા� વીસથી વધુ સ�પાદનો આપીને એમણે
ે
ક� આ તહ�વાર આખા વષ� માટ� અનેક પ�રવારોનુ� પેટ ભરે છ�. કોરોનાકાળમા� એરક��ડશન દુકાનોમા�થી ખરીદી કરી એને ખબર નહીં હોય ક� એમણે ચૂકવેલી ��થાલયોની રંકતા દૂર કરવા, દાતાઓ મેળવીને મફત પુ�તક િવતરણ કરવાનુ�
ક�છના કારીગરો, હાથવણાટ અને હાથભરતનુ� કામ કરનારા, કી�ડયા- મ�ઘી �ક�મતમા�થી મૂળ કારીગરને તો ભા�યે જ કશુ� મ�યુ� હશ. સાહસ કરેલુ�, આ પણ એમનુ� મોટ�� સેવાકાય� છ�.
ે
મોતી અને કથીરના દાગીના બનાવનાર અનેક કારીગરોને કામ ન મ�યુ�. ઘણીવાર આપણને આ નવી પેઢી અણસમજુ અને બેજવાબદાર લાગે છ�, ક��ણ અને રાધા-ગોપીને વણી લઈને સુરેશ દલાલે �ણય કિવતાના�
ક�છમા� વસતા, પોતાનો �યવ��થત �યવસાય ધરાવતા ક�ટલાય યુવાનોએ પરંતુ એમના િવચારો નવા છ�. નવી પેઢીની નજર �લોબલ ભિવ�ય તરફ હાદ�સમા ગીતો આ�યા� છ�: દા.ત. ‘રાધાનુ� નામ તમે વા�સળીના સૂર મહીં
�
આવા સમયમા� ક�છના �ત�રયાળ ગામોના કારીગરોને કામ મળ� એ માટ� છ�. ભારતમા� ઝડપથી હડ� ઈ�યુિનટી ઊભી થઈ શકી કારણ ક� નવી પેઢીએ �હ�તુ� ના મેલો ઘન�યામ/સા�જ ને સવાર િનતિન�દા કરે
ે
�
ઓનલાઈન �લેટફોમ� શ� કયુ�. નવાઈની વાત એ છ� ક�, એમની પાસે એમનુ� વે��સન લેવામા કોઈ બેદરકારી દાખવી નથી. નવરાિ� પછી િદવાળી આવશે. છ� ઘેલુ� ઘેલુ� રે ગોક�િળયુ� ગામ!/વણગૂ��યા ક�શ
પોતાનુ� કામ છ� જ. આ યુવાનો માટ� કપડા� ક� દાગીના વેચવા એ એમનો આપણને સૌને ખરીદી કરવાનુ� મન થશે. પછી અનાજ ભરવાની િસઝન અને અણ�ø �ખડી ક� ખાલી બેડાની
�
�યવસાય નથી. અભણ છતા હ��નર ધરાવતા, મહ�નતુ કારીગરોનુ� પેટ આવશે. ચાલો, ઓનલાઈન �લેટફોમ� પર િવદેશી ક�પનીઓને મદદ કરવાને શ�દના કરે વાત/લોકો કરે છ� શાને િદવસ ને રાત
ભરાય એ માટ� શ� થયેલા અનેક ઓનલાઈન �લેટફોમ�મા�થી એક એટલે બદલે આવી ભારતીય અને યુવા ���ે�યોરની ક�પની પાસેથી ખરીદી કરીને એક મારા મોહનની પ�ચાત/વળી વળી
‘�કીન સૂ�’. �રશીભાઈ ýશી અને યોિગનભાઈ (જેમણે ‘રામલીલા’ અને આપણા દેશને અને દેશના� �ત�રયાળ ગામોમા� વસતા કારીગર, વણકર, �લક�ા� નીરખે છ� ક��જગલી: પૂછ� છ�, ક�મ અલી!
‘લગાન’ જેવી �ફ�મો માટ� �ડઝાઈિન�ગ કયુ� છ�)એ સાથે મળીને આ �લેટફોમ� ખેડ�ત, ગૌ પાલક અને આિદવાસીઓને મદદ કરીએ! �યા� ગઈ’તી આમ?/રાધાનુ� નામ…’
મિણલાલ હ. પટ�લ ‘નામ લખી દ�’, ‘હ�તા�ર’, ‘િસ�ફની’,
‘એકા�ત’, ‘તારીખનુ� ઘર’, ‘અ��ત�વ’,
�ધ�ો સુિમત પર લગભગ ઢળી પ�ો. ‘િવસ�ગિત’, ‘�કાય���પર’, ‘ઘરઝુરાપો’, ‘એક
‘રોમા�ચ’, ‘સાત�ય’, ‘િપરાિમડ’, ‘�રયાઝ’,
‘હા, હા, સ�ભાળીને ...’ સુિમતે પરાગને પાછો બેસા�ો. આજે તિબયત
ઠીક નથી, બાકીનુ� કાલે પૂરુ� કરીએ?’ �કડા વા�ચતા એકાઉ�ટ�ટ દેસાઈન
વ�ેથી રોકીને પરાગે િવન�તી કરી. ે અનામી નદી’, ‘ઘટના’, ‘કોઈ ર�તાની ધારે ધારે’, ‘રાધા શોધે
મોરિપ�છ’ અને ‘પવનના અ�’ તથા ‘અખ�ડ ઝાલર વાગે’ (અકાદમી
ે
‘પ રાગભાઈ, આ વષ�નુ� ટન�ઓવર ýઈએ એવુ� ના થયુ�. આપણા ‘શુ� લાગે છ�? એને શ�કા પડી હશ?’ બહાર નીકળતા દેસાઈએ સુિમતને એવોડ�) જેવા� અનેક સ�ચયો આપનારા કિવ સુરેશ પુરુષો�મ દલાલનો જ�મ
11મી ઓ�ટોબર, 1932મા� થાણે ખાતે થયો હતો. 1955મા� એમ.એ. થઈને
પૂ�ુ�. ‘�ધળો છ� યાર , ફ��ટરીમા� શુ� ચાલ છ� એની એને �યા�થી
એકાઉ�ટ�ટ દેસાઈ આવતા જ હશ, એટલે િહસાબ
ે
ે
સમøને �ો�ફટનો ચેક ફાડી લઈએ.’ વષ� જૂના ખબર પડવાની? કાલે વાત, જે આપીએ છીએ એ લઇ લેશે.’ સુિમતે મુ�બઈની િવિવધ કોલેýમા� ગુજરાતીના અ�યાપક ર�ા હતા. 1973થી િન�િ�
પાટ�નર સુિમતે ક�ુ�. લઘુકથા કો��ફડ�સથી ક�ુ�. સુધી સુરેશ દલાલ એસ.એન.ડી.ટી. વીમે�સ યુિન.ના ગુજરાતી િવભાગના
‘ખરી વાત છ�, આ એ��સડ�ટમા� �ખો ના ગઈ હોત કલાક પછી એડવોક�ટ િસ�ઘાિણયાને પરાગે ઓડ�ર કય�…’ અ�ય�પદે રહ�વા સાથે અનેક પદો અને સ��થા-��િ�ઓમા� ગળાડ�બ હતા.
તો ફ��ટરી પર પણ િનયિમત આવતો હોત.’ પરાગે િનસાસો ઈ��ડપે�ડ�ટ ઓ�ડટ કરાવો અને સાથે પાટ�નરિશપ �ડઝો�વ 1969મા� પીએચડી થયા એ પહ�લા 1966મા� ‘એકા�ત’ કા�યસ�ચય આપીને
�
નાખતા પોતાના� કાળા ચ�મા� ઠીક કયા�. હ�મલ વૈ�ણવ કરવાની દરખા�ત પણ તૈયાર કરો ..’ ýણીતા થઈ ગયા હતા. આ કિવ સભાસ�ચાલનો અને સાિહ�ય સમારંભોના
�
‘અરે, ઓછ�� શુ� કરવા લાવો છો? આપણે બ�નેએ િસ�ઘાિણયા આગળ પૂછ� એ પહ�લા જ પરાગ બો�યો …’ આ સ�યોજક તરીક� છ�ક યુક� ને યુએસએ સુધી લોકિ�ય વ�તા હતા.
�
પાટ�નરિશપમા� આ ફ��ટરી શ� કરેલી. �ો�ફટમા� તો તમારો પચાસ બ�નેને વષ�થી ઓળખુ� છ��, દેસાઈ નવ�સ હોય �યારે જ િસગારેટ પીવે ‘�કરાત વકીલ’ અને ‘રિથત શાહ’ જેવા� ઉપનામથી પણ કિવતા
ટકા િહ�સો રહ�વાનો જ. આ વષ� બરાબર નથી તો શુ� થયુ�, આવતા વષ� છ� અને એની સાથે હાથ મેળ�યા પછી મ� તરત મારો હાથ સૂ�ઘેલો અને લખનાર સુરેશ દલાલે અનેક િવભાષી કિવતાના ગુજરાતીમા� અનુવાદો કયા�
ýઈ લેશુ�. આ લો દેસાઈ સાહ�બ પણ આવી ગયા.’ પેલો સુ�વર સુિમત, જૂ�ં બોલતો હોય �યારે ગળામા�ના રુ�ા�ને રમાડ� રાખતો હતા. એમના� પ�ની સુશીલા દલાલને નામે પણ કા�ય-અનુવાદો બોલે છ�.
સુિમત બોલતો ર�ો અને પરાગ ઊભો થઈને એકાઉ�ટ�ટ દેસાઈ સાથે હાથ હોય છ�, એ ચેક કરવા જ એને હ�� અથડાયો હતો.’ એમની બે દીકરીઓ કિવતા નથી લખતી. સુરેશ દલાલે બાળકા�યો લ�યા�
મેળવવા એમનો હાથ શોધવા ગયો અને એ મશ�તમા� એ બેલે�સ ગુમાવીને દેખતા પરાગને િસ�ઘાિણયા અહોભાવથી ýઈ ર�ો.� (�ન����ાન પાના ન�.18)