Page 17 - DIVYA BHASKAR 073021

Friday, July 30, 2021 | 13

ુ
ગજરાતી સાિહ�ય,

િશ�ણ જગતના

�
�હરી : ઉમાશકર

ે
કલાના આ�હોન િવસાયા� િવના ઉ�ન � ુ
સજન-િવવેચન øવનવાદી વલણો અન ે
�
ે
ે
ે
મ�યોન સાથ લઈન ચા�ય છ �
ૂ
ુ
�
તસવીર ूતીકાत्મક છે ગા મ બામણા (તા. િભલોડા-સા.કા) ઉમાશકર ýશીન વતનગામ.
�
ુ
�
�
તા. 21-7-1911 એમનો જ�મિદવસ. એમના જ�મને એકસો
�
�
ે
ે
ે
�
ુ
દસ વષ અન એમના ��ય (1988)નય હવ પા�ીસ વષ થશ.
ે
�
ે
ે
ય�િપ ઉýના સાિહ�ય સજનનો અન એમના િવવચન િવચારનો �ભાવ
ુ
�
�
�
ગજરાતી સાિહ�ય તથા િશ�ણ જગત પર વતાતો ર�ો છ. ગાધીિવચારને
�
ુ
ે
�
�
ુ
�
ે
ુ
�
�
�
�
ુ
�
ે
ુ
�
�
સબધોન મ�ય �યારે જ સમø લવ �ઈએ �યારે �ય��ત આપણી સાથે હોય. �ય��તના ગયા પછી ક સબધ વરલ એમનુ સાિહ�ય આ ધિનકતા અન અનઆધુિનકતાના નવા વલણો સાથ ે
ૂ
�
�
ુ
ુ
�
�
�
�
કદમ િમલાવત રહલ. કલાના આ�હોને િવસાયા િવના એમનુ સજન-
�
તટી ગયા પછી કદાચ મ�ય સમýય તો પણ એનો કોઈ અથ રહતો નથી િવવચન øવનવાદી વલણો અન મ�યોને
�
ૂ
�
ૂ
ે
ે
ૂ
સાથ લઈન ચા�ય છ. સાિહ�ય,
ે
ુ
�
�
ે
કોરોનાનો આભારઃ િશ�ણ, માનવતાવાદી મ�યોના
ૂ
�હરી તરીક� એમનો �ભાવ
�
ગઈ સદીના ઉ�રાધ પર
છવાયલો હતો.
ે
ે
િપતા જઠાલાલ કમલø
સાત ચોપડી ભણલા.
ે
સૌન સમýય સબધોન મ�ય ઉમાશકરને બાની તજ�વી ે
�
ુ
�
ુ
ૂ
ે
�
�
માતા નવલબા િનર�ર.
ે
�
�મરણશ��ત
અન
�યવહારદ�તા વારસામા
�
�
ુ
મળલા. સાત પ�ો અન � ે
બ દીકરીઓમા� ઉý �ીજ � ુ
ે
સતાન. �ણ ચોપડી બામણામા
ે
�
ં
ે
�
અ મદાવાદ એરપોટ� ઉપર એક ભાઈ બચનીથી �ટા મારી ર�ા પ�ર��થિતનો ઉકલ તો નહી જ જડ! � ે � � � � ુ ભણીને ઈડર �કલમા� મોટાભાઈ �
ે
�
�
ે
ે
આપણે બધા આપણી પાસ જ હોય, ‘�નહ, સબધ ક �વજન’ એનુ સખ
ુ
છ. ડીલ થઈ રહલી �લાઈટ મને પણ અકળાવ છ પરંત એ ભાઈ
�
ે
�
ે
�
ે
ે
ે
ે
ે
�
ે
�
ે
�
�
વધ અકળાયલા અન બચન લાગ છ. એમની �ખોમાથી વાર ે ભોગવતા શી�યા નથી. લગભગ દરેક માણસ એવ માનીન øવ છ ક એની રામશકર સાથ ગયલા. �યા �
ે
ુ
ુ
�
�
ુ
વાર �સ સરી પડ� છ. એ દર પાચ િમિનટ� �લાઈટની �ડટ�ઈ�સ પછવા કાઉ�ટર પાસ ખબ સમય છ અન એન મળલ સખ એ પછી �યારક િનરાત ભોગવશે. પ�નાલાલ પણ આવી મળલા.
ે
ે
ૂ
ે
�
�
ૂ
ે
�
ુ
ુ
�
ે
ે
�
�
તરફ દોડી ýય છ... થોડીવાર પછી મને લા�ય ક માર એમની સાથ વાત બીø તરફ �વજન ક િ�યજનને જ સમય ક સખ આપવાનુ છ એ િવશ પણ િશ�ક ખીમøભાઈએ બ વાના �
ે
ે
�
ુ
�
ે
ે
�
ુ
�
ે
�
�
�
�
�
�
કરવી ýઈએ. એટલે મ એમની નøક જઈ પ� ‘કઈ �ો�લમ છ? હ તમારી આપણે બધા �માણમા બદરકાર છીએ. કહલા: 1. ‘ઉમાપિત! કચરો ઊભા-ઊભા ન વળાય, નમવુ જ પડ�!
�
�
�
ૂ
�
�
ે
ે
�
�
ુ
�
ે
�
�
�
ં
�
�
�
�
કઈ મદદ કરી શક?’ આ એિનવસરીએ િવશ ન કયુ ક િગ�ટ ન આપી તો કઈ નહી આવતી કચરો વાળવો એય કળા છ. 2. વગમા પાટલી પાછળ સતાડીન ‘સર�વતીચ�’
�
�
�
�
�
�
�
ુ
ુ
�
�
એક ત�ન અýણી �ય��ત આવો સવાલ પછ તો �િતભાવ કદાચ જદો એિનવસરીએ આપીશુ, એ આપણી સહજતા છ...પરંત આ કોરોનાકાળ વાચો છો! પણ એ વાચવાની હø વાર છ.’ ઘર પણ નાન ન બહોળો પ�રવાર.
�
�
�
ૂ
ુ
ે
�
�
ે
�
ે
ે
ે
ે
હોઈ શક પરંત આ ભાઈ પોતાની એકલતા અન બચનીથી એટલા અકળાઈ દરિમયાન આપણે બધા એક વાત ��તાથી શીખી ગયા, ‘આવતીકાલ, આવતો �નહ, આદર, િવવક દાખવીન જ છ તમા ભળી જવ. સૌન મદદ�પ થવ.
ે
ે
ુ
�
�
ુ
ુ
ે
ે
�
�
ુ
ે
�
ે
ે
ે
�
�
�
�
ે
ે
ગયા હશ ક એમણે પોતાની આખી કથા મને સભળાવી દીધી. એમની પ�ની મિહનો ક આવતુ વષ કવા હશ એ િવશ આપણી પાસ કોઈ વોરંટી ક ગરટી ઉýમા આ ગણો ઊતરલા હતા. ઈડરમા આઠ ચોપડી ભણીને મિ�ક માટ �
ે
�
ં
�
�
ે
ે
ુ
ે
ે
�
�
ે
ે
ુ
�
ુ
ે
�
ગ�સામા એના માતા-િપતાને �યા દબઈ જ ચાલી ગઈ. હવ પ�ની અન દીકરી નથી.’ અર, આવતો કલાક કવો હશ એ િવશ પણ હવ કોઈ િનિ�ત ભિવ�ય અમદાવાદમા ગયા. મિ�કની પરી�ા પછી આબ ફરવા ગયલા. શરદપૂનમની
ે
�
�
દબઈમા ફસાયા છ. પોતે પહ�ચી શકતા નથી અન અ�યાર િદ�હી જઈન ે ભાખી શકાય એમ નથી. રાત નખી સરોવર પર સ�દયલોક ýઈન ચ�કત થયા. 17 વષની વય સોનેટ
ુ
�
ે
ે
ે
ે
�
ે
ં
�
ે
�
ુ
�
દબઈની �લાઈટ લવાના છ પરંત અહીથી ડીલ થઈ રહલી �લાઈટ ý સમયસર કોરોના ýણ આપણને સમયની અિનિ�તતા અન પ�ર��થિતની લ�ય, કા�યસજનનો દી�ામ� લઈ આવલા: ‘એકાતોમા �કિત કવતી મજ ુ
�
ે
�
ુ
ુ
�
�
�
ે
�
ે
ે
ુ
�
િદ�હી નહી પહ�ચાડ તો એમની દબઈની �લાઈટ છટી જશ એનો એમને ભય િવકટતા શીખવવા માટ આ�યો હોય એમ આપણે બધા જ અસલામતી શ�દાવિલ કો’/એવ �ત: �િત પટ પરે ધ�ય એ મ� રલ/સ�દય� પી ઉર-ઝરણ
�
ે
ે
�
ે
ં
ે
�
�
ુ
�
ૂ
�
ે
�
છ... ý આજની �લાઈટ જશ તો �ણ િદવસ પછી બ�કગ મળશ, એ �લાઈટ અન સબધોનુ મ�ય શીખી ગયા. આજે કટલા બધા પ�રવારો એવા છ ક � ગાશ પછી આપમેળ!’
ે
�
ે
ુ
�
ે
�
�
�
�
ૂ
ઉપડશ ક નહી એ િવશે પણ હø અિનિ�તતા તોળાય છ... જમને પોતાના પ�રવારમા� �વજન અન િ�યજનનુ મ�ય સમýય છ. બીø ગજરાત કોલેજમા ઈ�ટર સધી ભણીને આઝાદીના �દોલનમા� ýડાયા.
�
�
�
ે
ુ
ં
�
ુ
ુ
�
�
ે
ે
એમની વાત સાભળીન મને એક િવચાર આ�યો, કોરોનાના સમયમા � તરફ એવા પ�રવારો પણ છ ક જમણે પોતાના �વજન ગમાવી દીધા છ, કાકાસાહબની િન�ામા ગજ. િવ�ાપીઠમા રહવા
ુ
ુ
�
�
�
ે
�
�
ે
�
�
�
આવા કટલા લોકો હશે જ પોતાના પ�રવારથી દર ફસાયા હશ. હવ મ�ય સમýય તો પણ પોતાની ભલ સધારી શકાય એવી ગયા. �યા સ�દર� સાથ મ�ી થઈ. મા� વીસ
ે
ૈ
�
ૂ
ે
ૂ
ે
ુ
ુ
ૂ
ૈ
�
�
ુ
ે
�
ુ
ે
�
�
ે
�
�
�
આપણે બધા �યારે ýડ રહતા હોઈએ છીએ, સાથ હોઈએ પ�ર��થિત રહી નથી. કટલીક વાર એવ બન છ ક આપણા શ�દના વષની વય ‘િવ�શાિત’ જવ દીઘ� અન ે
ે
�
�
�
�
ે
�
�
છીએ �યાર એકબીý િવશ કટલા વાધાવચકા હોય છ. કોણ એકબીýન ે િ�યજન, માતા-િપતા, �વજન ક િનકટની �ય��તન સમય, ગાધીિવચારને રજૂ કરતુ કા�ય લ�ય.
�
ે
�
ુ
�
ે
�
ે
�
�
�
�
�
�
ુ
�
�
�
ે
ઘરમા શ નથી કરતુ અન કોની કવી કટવો છ. કોણ કટલો �નહ ક સારી ��િતઓ આપવાનો આપણો ઈરાદો હોય મલકમા � કીિત પા�યા. કિવ તરીક� �વીકિત મળી:
�
�
ે
�
�ાસ આપે છ અન કોણ કટલ બજવાબદાર છ એ િવશ ે ગમતા રહીએ તમ છતા આપણે આપણા� �વાથ અન મહ�વકા�ામા � ‘િવશાળ જગિવ�તાર નથી એક જ
�
ે
�
ે
�
�
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
ે
આપણને અનક બાબતો પજવે છ. સાથ રહતી વખત ે એટલા અટવાયા� હોઈએ ક આવા ઈરાદાન સતત ટાળતા માનવી,
�
�
ે
�
�
�
�
�
�
ે
�
�
ે
ુ
ે
�
સામા�ય રીત �ય��તની �કમત સમýતી નથી. જ નøક રહીએ. કટલીક વાર એવ પણ બન છ ક યવાન સતાનોને મિણલાલ હ. પટ�લ પશ છ, પખી છ, પ�પો, વનોની છ �
ુ
ુ
�
ુ
ૈ
હોય એને િવશ આપણે બદરકાર અન બજવાબદાર હોઈએ કાજલ ઓઝા વ� માતા-િપતાની ટોકટોક, િચતા, કચકચ ક િનય�ણો િવશે વન�પિત!’
�
ે
�
ે
ે
ે
�
ે
�
ે
ે
છીએ. ‘એ વળી �યા જવાના છ?’ એવી મા�યતા આપણા� અનક ફ�રયાદો હોય પણ જમણે કોરોનાકાળમા� પોતાના � �દોલન માટ જલવાસ મ�યો. એ
�
�
�
ુ
ે
�
ે
ૂ
બધાની હોય છ. એક ઘરમા સાથ રહતા લોકો સામા�ય રીત ે માતા-િપતા ખોયા છ એવા ટીનએજ ક યવા સતાનન પછો તો દરિમયાન સાિહ�ય અન સજકોનો વધ પ�રચય
�
�
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
�
ે
�
એકબીý િવશ ટકન ફોર �ા�ટડ અથવા ઈ�નોર�ટ હોય છ. આ કોઈ સમýય ક એમને પોતાના માતા-િપતા સાથ ગ�સો ક દલીલ કરવાનો કળ�યો. િવધવાøવનની િવપદાઓને વણવત નાટક ‘સાપના ભારા’ ઉપરાત
ુ
�
�
ે
ુ
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
ે
એક ઘરની ક એક પ�રવારની ચચા નથી. ý રોજ ભોજનમા� મીઠાઈ મળવા કટલો અફસોસ થાય છ! � ‘મારી ચપાનો વર’- જવી ઉ�મ ટકી વાતા� એમણે આપી છ. ‘કડલા’ જવ ુ �
�
ે
�
�
ે
�
�
�
ે
ે
ે
ુ
�
�
�
ૂ
�
મડ તો મીઠાઈ પણ અબખ પડી ýય, એવી જ રીત જ �ય��ત આપણી નøક સબધોનુ મ�ય �યાર જ સમø લવ ýઈએ �યાર સબધ અન �ય��ત એકાકી, ‘�ાવણી મળો’, ‘ઝાકિળય’ જવી વાતામા ઉýના �ગિતવાદી
ુ
ે
ે
ે
�
ે
�
�
ે
�
�
�
�
�
�
ે
�
�
ૂ
�
ુ
ુ
�
�
�
ૂ
ે
�
�
ુ
�
ે
ૂ
ે
હોય એના �મનુ ક એની હાજરીન મ�ય આપણે માટ જટલ હોવ ýઈએ આપણી સાથ હોય. �ય��તના ગયા પછી ક સબધ તટી ગયા પછી કદાચ મ�ય િવચારોનો પડઘો સભળાય છ. પછીના વષ�મા કિવતા-વાતા-િનબધલખન
�
�
�
ે
ે
ુ
�
�
�
�
�
ે
ુ
�
ે
એટલુ રહત નથી. સમýય તો પણ એનો કોઈ અથ રહતો નથી. બ�ક વધ અફસોસ અન વધ ુ તથા િવવચનકાય સતત ચાલ છ. લખકોમા એમની ધાક રહતી.
�
�
�
�
�
ે
�
�
�
ુ
બીý એક મ�ો એ પણ છ ક આપણે બધા અ�યાર એક િવિચ� �કારના પીડા થાય છ કારણ ક આપણી પાસ એક સદર �ય��ત અથવા સબધ હતો જન ે મબઈની એ��ફ��ટન કોલેજમાથી મ�ય િવષય અથશા�� (ગૌણ
ે
ુ
�
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
ુ
�
�
��સમાથી પસાર થઈ ર�ા છીએ. કટલાકની નોકરી છટી ગઈ છ તો કટલાકનો આપણે આપણી ભલન કારણે ખોઈ દીધો એવી સમજણ એ સબધ ક �ય��તના ઈિતહાસ) સાથ 1936મા બીએ થયા. થોડો વખત િશ�ક ર�ા. મબઈ યિન.
�
ે
�
�
�
�
�
ે
ુ
�
�
ુ
ૂ
�
�
�
�
ુ
પગાર કપાય છ. કટલાકના ધધા ઠ�પ થઈ ગયા છ તો કોઈકને માથ દવ વધી ગયા પછી આવ �યાર આપણે એને ગમાવી ચ�યા હોઈએ છીએ. માથી 1938મા ગજરાતી મ�ય િવષય (ગૌણ સ�કત) સાથ �થમ વગમા �
ે
�
ૂ
�
�
�
�
ે
ે
�
ુ
ુ
ુ
ે
ે
�
�
ે
�
ુ
�
ે
ુ
ગય છ. આવા સમયમા� ý ઘરના લોકો જ એકબીýનો સાથ ન આપે તો કોરોનાકાળ� આપણને સૌન �ય��ત તરીક� થોડાક સવદનશીલ અન ે એમએ થયા. અ�યાપક બ�યા. ગજ. યિન., ભાષાભવનમા �ોફ�સર,
�
ુ
�
�
ુ
�
�
ઘરમા રહવ અઘરુ પડી ýય. સમજદાર બના�યા છ એમ માની લઈએ તો અ�યાર આપણી પાસ જ ે અ�ય� ર�ા. અનક કિવ-લખકોને વગમા તયાર કયા. �યા જ કલપિત ર�ા.
�
�
�
ે
ૈ
�
�
ે
ે
ે
�
�
�
ે
�
�
ે
ે
�
ે
ે
ે
�
તકલીફ કોઈ એક �ય��તન નથી, કોઈ એક શહર, એક દશન પણ સબધો ક �વજન છ એને પરા આદર અન �નહથી ýળવી લઈએ... જટલો િદ�હી અકાદમીના અ�ય� અન રાજસભાના મનોનીત સાસદ રહલા ઉýન ે
ૂ
�
ે
�
ે
ુ
ે
�
�
�
�
નથી... આખા િવ�ન આિથક અન �વા��યની સમ�યાનો સામનો કરવો સમય આપણી પાસ અન આપણા સબધ પાસ બ�યો છ એને માણી લઈએ. શાિતિનકતનના કલાિધપિત થવાન સ�માન પણ �ા�ત થયલ. દશ-દિનયાના
�
�
ે
ે
ે
�
ે
�
ુ
�
ે
ુ
ે
�
�
ે
ૂ
�
�
�
ુ
પડી ર�ો છ એવા સમયમા કોઈ એક �ય��તન જવાબદાર ઠરવીને એની સાથ ે આવતીકાલ અિનિ�ત છ એવ આપણે માનતા હતા, હવ એ ન�ી થઈ ચ�ય � ુ �વાસો કયા ન સકડો �યા�યાનો આપીને પોતાના િવચારો અન �ાનનો
�
ે
�
�
ે
�
�
�
ુ
�
ઝઘડો કરવાથી કદાચ ગ�સો નીકળી ýય, અકળામણ ઓછી થઈ ýય પણ છ. � (અનસધાન પાના ન.18)
ુ