Page 18 - DIVYA BHASKAR 061722
P. 18
Friday, June 17, 2022 | 18
પિ�મી ભૌિતકવાદની આ�યા��મક ખોજ �યા� Yeah, well, it’s great to be famous, it’s
great to be rich – but what it’s all for?
શ� થઇ હતી: �િ�ક�શનો બી��સ આ�મ ‘... ��યાત બનવ�� ખૂબ સરસ ��, �ીમ�ત બનવ�� પણ
ખૂબ સાર�� �� - પણ આ બ� શા મા�� ��?’
��
-પોલ મ�કકા��ની
પણ સારતુ� હોય તેટલુ� અગ�યનુ� હતુ�. અને એ જ વષ�મા પહ�લા ýણીતા અને
�
�
પછી િવવાદા�પદ બનેલા મહિષ મહ�શ યોગી તેમના ‘�ા�સે�ડ��ટલ મે�ડટ�શન’
�
થકી િવ�ભરમા� ભારતીય યોગ અને આ�યા��મક પ�િતઓને ýણીતી અને
લોકિ�ય બનાવવા મથી ર�ા હતા. બીટ�સ �યોજ� હ��રસનના એક િમ�
એટલે ��પ�ર�યુઅલ મા�ટર અને ગુરુ તરીક� િવ�યાત બનેલ દીપક ચોપરા, ક�
�
જેઓ પણ એક સમયે �ી �ી રિવશ�કરની માફક મહિષ મહ�શ યોગીના િશ�ય
રહી ચૂક�લા. ચોપરાના �ભાવ હ��ળ, હ��રસને એકવાર મહ�શ યોગીના �યાન
�
િશિબરમા ભાગ લીધેલો. અને તેનાથી ખૂબ �ભાિવત થયા અને આ�યા��મક
ખોજ માટ� એક ‘સમર �ર�ીટ’ તરીક� સમ� બીટ�સ બે�ડ� �િષક�શ જઈ મહ�શ
યોગીના ‘ચોયા�સી ક��ટયા’ તરીક� ઓળખાતા આ�મમા� �યાન શીખવા જવાનુ�
ન�ી કયુ�. �યારે આ બે�ડ �િષક�શ પહ��યુ� �યારે સમ� િવ�મા ભારતીય
�
�યાન પ�િત, યોગ, િહમાલય, �િષક�શ અ�યા�મવાદ, ગુરુ વગેરે શ�દો
અને િવચારો ચચા�મા� આવી ગયા. ભારતીય �યાન પ�િત પર િવ�ભરના
યુવાન લોકોનુ� �યાન ખ�ચાયુ�. પ�રણામે સમ� દેશમા અનેક જ�યાએ િહ�પી
�
કોલોનીઓની �થાપના થઈ. િહ�દી સારી-નરસી એમ અનેક બાબતોની ચચા�
દે વભૂિમ ઉ�રાખ�ડના સૌથી લોકિ�ય યા�ા �થળોમા� �મુખ છ� ચળવળ અને િવચારધારાએ તેનાથી િવરુ� પરંપરાઓ અપનાવી. વાળ લા�બા અલગ રીતે કરવી પડ� પરંતુ ભારતની ગણના એક આ�યા��મક ડ���ટનેશન
ં
�િષક�શ. િજ�દગીમા� એક વાર પણ જે કોઈએ અહી ગ�ગા નદીને
તરીક� જ�ર જગýહ�ર બની.
રાખવા, દાઢી ન કરવી, લ�ન ન કરવા, Ôલને વૈિ�ક �ેમનુ� �તીક સમø
તીરે, ભૌિતક, આ�યા��મક ક� પછી આિધભૌિતક ખોજમા� પગ કપડા�થી મા�ડી માથે Ôલ પહ�રવા� જેવી અનેક નવી ફ�શન આ સમયમા� જ�મી અને પછી તો ભારતીય અ�યા�મવાદ, ધમ�, સ�ગીત, ��યો, વેશભૂષા,
મૂ�યા છ�, તે સૌને કોઈક રસ�દ અનુભૂિત તો જ�ર થઈ હશ. સમ� િવ�મા � અને એને અનુસરનારા ‘�લાવર િચ��ન’ તરીક� પણ ઓળખાયા. અમે�રકાથી ઉ�સવો, ખાણીપીણી, રહ�ણીકરણી, િવચારધારા વગેરે બાબતોમા પિ�મને
�
ે
યોગની રાજધાની તરીક� ýણીતુ� બનેલુ� �િષક�શ, ભારતીય સ��ક�િતમા તો શ� થઇ અને તરત જ યુરોપ સિહત સમ� િવ�ને આવરી લેનાર ખૂબ રસ ý�યો. ýક� આ �વાસ બીટ�સ અને મહિષ મહ�શ યોગી
�
�
�
તપોભૂિમ તરીક� અને ચારધામ યા�ાની શ�આતના �થળ તરીક� હ�મેશા ýણીતુ� આ ચળવળથી �ેરાઇ અનેક પિ�મી યુવાઓ પોતાના ‘�વ’ને એમ બ�ને માટ� ખૂબ નુકસાનકારક પણ સાિબત થયો. બીટ�સનો
ર�ુ� છ�. પરંતુ ભારતની આ આ�યા��મક સ��ક�િતને, યોગિવ�ાને, �યાન િપછાણવા આ�યા��મક ખોજ માટ� ફા�ફા મારવા લા�યા. અને �મર �રંગો �ટાર મા� દસ િદવસ બાદ જ આ�મ છોડી પરત
પ�િતને િવ�ના નકશામા� મૂકનારી એક ઘટનાએ �િષક�શમા અનાયાસ ે આ માટ� ભરપૂર ��સ અને મુ�ત સાહચય�ને કારણે તેઓ ખૂબ ડણક ચા�યો આ�યો. �યાર બાદ પોલ થોડા� અ�વા�ડયા�ઓ પછી.
�
આકાર લીધો હતો. આ �ગે વધારે ýવુ� અને ýણવુ� હોય તો �િષક�શમા � વગોવાઇ પણ ગયા. અને એ વખતે આ�માની સમજ અને મા� હ��રસન એ�ડ લેનન જ લાબ રોકાયા. પરંતુ મહ�શ યોગી
ુ�
ýનકી ઝુલા પાસે આવેલા તથા એક જમાનામા� ‘ચોયા�સી ક��ટયા’ તરીક� આ�ય��મક અનુભવ માટ� હýરો િહ�પીઓ ભારત આ�યા �યામ પારેખ પર એક મિહલા િશ�ય �ગેના આ�ેપો અને આ�મમા� રહીને
�
ઓળખાતા મહિષ મહ�શ યોગીના આ�મના ખ�ડ�રમા� જવુ� પડ�. ýક� હવે અને આવા અનેક ‘��પ�ર�યુઅલ િહ�પીઓ’ �યાર બાદ માદક ��યોના� સેવન કરવાના આ�ેપોને લીધે આ બીટ�સ
�
�થાિનક રીતે રાýø અભયાર�યમા આવેલ આ આ�મના ખ�ડ�રનુ� નામકરણ ગોવા, કસોલ, �િષક�શ વગેરે �થળોએ વસી ગયા. અને મહ�શ યોગી કડવાશ સાથે છ�ટા પ�ા. અને ભારતથી પરત
�
‘બીટ�સ આ�મ’ તરીક� કરાયુ� છ�. બીટ�સ રોક બે�ડની એક મુલાકાત અને આ જ સમયગાળામા પહ�લા rock’n’roll તરીક� ઓળખાતા આ�યા બાદ ટ��ક સમયમા� બીટ�સ બે�ડ પણ છ�ટ�� પ�ુ�. અને પરત
�
તેના ઘટનાચ�ની અસરો સમજવા માટ� આ�મમા� જતા પહ�લા થોડ�� વા�ચન અને �યાર બાદ રોક �યુિઝક તરીક� ýણીતા બનેલા પા�ા�ય સ�ગીતે આ�યા બાદ લેનને પોતાની પ�ની િસ��થયાથી છ�ટાછ�ડા લઇ અને યોકો
�
ે
�
કરવુ� પડ�. આ સ�તાહની શ�આતમા આ આ�મની એક મુલાકાત ઘણીબધી િવ�ભરમા� ધૂમ મચાવી હતી. અને એ વખતે ભારત સિહત િવ�ના મોટા ઓનો ýડ� લ�ન કયા�. પરંતુ આ આ�મવાસ આ બે�ડ માટ� øવનનો સહ�થી
ઐિતહાિસક બાબતો સામે લાવી દીધી. ભાગના દેશોની યુવા પેઢી પર અમે�રકી અને પા�ા�ય સ��ક�િત ýણે છવાઈ વધારે રચના�મક સમય પણ ર�ો. એક �દાજ �માણે આ સમય દરિમયાન
લગભગ ’60ના દાયકામા� ભૌિતકવાદની પ�રસીમા સમી અમે�રકન- ગઈ હતી. અને ખરા અથ�મા� �થમ વૈિ�ક સુપર�ટાર એવા મૂળ િ�ટનના આ બે�ડ� લગભગ 48 ગીત લ�યા�. �યાર બાદ, મહિષ�એ ’70ના દાયકામા�
પા�ા�ય સ��ક�િત, રહ�ણીકરણી અને િવચારધારાથી ક�ટાળી અને અમે�રકાની િલવરપૂલના ‘બીટ�સ’ બે�ડની લોકિ�યતા ટોચ પર હતી. ýન લેનન, પોલ આ�મનો ઉપયોગ કરવાનુ� બ�ધ કયુ� અને �તે 1981મા� તેની લીઝનો �ત
કોલેજ-યુિનવિસ�ટીમા� શ� થયેલી �િત-સ��ક�િત અથા�� ‘કાઉ�ટર ક�ચર’ મેકકટ�ની, �યોજ� હ��રસન અને �રંગો �ટાર એમ ચાર મુ�ય સ�યોનુ� આ બે�ડ આવતા અવાવરુ� બનેલ આ�મની જમીન �તે ફરીથી જ�ગલખાતા પાસે પરત
�
એટલે ‘િહ�પી’ ચળવળ. ‘મેક લવ એ�ડ નોટ વોર’ - અિહ�સા અને �ેમના 1962મા� અ��ત�વમા આ�યુ� હતુ�. તેમની અને તેમના સ�ગીત અને ગીતોની થઇ. પરંતુ 2015મા� �યા�ની સરકારે આ�મને મુલાકાત અને �દશ�ન �થળ
િસ�ા�તો યુવા માનસ ઉપર ખૂબ અસર કરી ગયા. પ�રણામે અિહ�સા અને લોકિ�યતા કોઈ પણ �ફ�મ�ટાર કરતા અનેકગણી વધારે હતી. યુવાપેઢીના તરીક� ફરીથી ખુ�લો મૂ�યો. પિ�મની પોપ સ��ક�િત ઉપર ભારતની અસરના
�ેમથી િવરુ� જઈ રહ�લા �યારના સમાજ સામે બળવાના �તીક સમી આ કરોડો લોકો માટ� આ ‘આઇકોિનક બે�ડ’ øવનમા� ýણે ત�વિચ�તકની ગરજ એક અ�યાયને સમજવા માટ� આ સારો મોકો છ�.
અનુસંધાન
ડ�બકી થઈ જશે. લોકો ��ની �ા��ત પછી ગુરુને ક�મ નથી છોડતા? ક�મક� લોકોને
સમયના હ�તા�ર ýણ થઈ ગઈ છ� ક� મારુ� લ�ય �� નહોતુ�, મારુ� લ�ય તો મારા ગુરુ હતા. મારે
પર િદવસરાત વરસાદ પ�ો. ભયાનક પૂર આ�યુ�. એમા� સમ� સ���ટ નાશ �યા� પહ�ચવુ� હતુ� �યા પહ�ચી ગયો. હ�� એને ક�વી રીતે છોડ��? ઉપકરણના �પમા�
�
ર�ા. શેખ અ�દુ�લાની નેહરુøએ તરફ�ણ કરી હતી, પણ પછી તેની ધરપકડ પામી, મા� નામાબો�હો નામનો એક માણસ અને થોડા� પશુપ�ખી બચી ગયા�. હામ�િનયમ ýઈએ. મારે પોથી, પાદુકા ýઈએ. પછી એક આદત થઈ જશે
કરવી પડી. તેના પછી ગાદીનશીન થયેલા ગુલામ મોહ�મદ બ�ી ‘વડા�ધાન’ નામાબો�હો પાસે એક તરાપો હતો. પશુપ�ખીઓને તરાપા પર ચડાવી એ ક� પરમનો અનુભવ થયા બાદ પણ તમે એને છોડી નહીં શકો. છોડી શકીએ.
(કા�મીરમા� આવી �થા હતી!)ને 1964મા� જેલભેગા કરી દેવાયા! શેખ મિહના સુધી પૂર સામે ઝઝૂમતો ર�ો. બધુ� નાશ પા�યુ� હતુ� છતા એ િહ�મત છ�ટી ýય તો છ�ટવા દો. જબરદ�તી ન કરો. (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
�
અ�દુ�લાએ પોતાની ગાદી કાયમ રહ� તે માટ� જ ચૂ�ટણી પ�ચ અને સવ�� હાય� નહોતો. એણે ��વીનુ� નવસજ�ન કરવાનો સ�ક�પ કય�. એ માટ� એને
અદાલતની સ�ાઓને કા�મીરમા�થી હટાવી લીધી હતી! ‘પરમેન�ટ રેિસડ��સ’ પૂરમા� ડ�બેલી ‘જૂની ��વી’ની થોડી માટીની જ�ર હતી. એક જળપ�ીએ માટી �પો���સ
કાનૂને તો હદ કરી નાખી. 1947ના િહ�દુ શરણાથી�ઓને હા�િસયામા ધક�લીને લાવવાનો �ય�ન કય�, પરંતુ પાણી બહ� �ડ�� હતુ�. બીý�ને પણ સફળતા ન
�
જે અલગાવવાદી હતા તેમને િનવાસી બનાવવામા આ�યા. આજે નવાઈ લાગે મળી. બધા� હતાશ થઈ ગયા� હતા �યારે નાનકડી બતક� માટી લેવા જવાની હોવાથી �યારેય કરીઅર �લેમ øતી શ�યા નથી. રોજર ફ�ડરરને પણ ���ચ
�
�
પણ 1951ની ચૂ�ટણીમા� શેખ અ�દુ�લાના પ�ે સ�ા પર રહ�વા માટ� �ý તૈયારી દશા�વી. બધા�એ એને ધુ�કારી કાઢી. બતક ખૂણામા� બેસી ગઈ, પરંતુ ઓપન øતતા પહ�લા 4 વાર ફાઇનલમા પરાજય થયો છ�. આ કોટ�મા� મા�
�
�
પ�રષદના તમામ ઉમેદવારોને જ ગેરકાયદે ��રવી દીધા હતા! એણે �ય�ન કરવાનો િવચાર મા�ડી વા�યો નહોતો. રાતે એ એકલી પૂરના� એવા ખેલાડીઓજ øતી શક� છ� ક� જે પોતાની �ફટનેસ ��યે સભાન હોય.
કા�મીર ખીણમા� ક�લ 62 ઉ�વાદી સ�ગ�નોનુ� અ��ત�વ હતુ�, આજે તેની પાણીમા� ઊતરી. �લે કોટ� બોલની ગિત ધીમી કરી દે છ� જેનાથી �િત�પધી�ને પોતાનો શોટ રીલે
ે
સ��યા ઓછી થઈ હશ, પણ અ��ત�વ તો છ� જ. જ�મુ કા�મીર િલબરેશન ��ટ બીજે િદવસે સવારે બધા�એ બતકને પાણીમા�થી બહાર નીકળતી ýઈ. કરવામા� થોડો વધુ સમય મળી રહ� છ�. જેના પ�રણામે �લે કોટ�મા� બેઝલાઈનથી
(જેક� એલએફ), પા�ક�તાની કાઉ��સલ, અ�સરુલ ઈ�લામ! પીપ�સ લીગ, જે એની ચા�ચમા� જૂની ��વીની માટીનો નાનકડો લ�દો હતો. નામાબો�હોએ એ રેલી કરવાની સાથે �ફટનેસ ઉપરા�ત ધીરજની પણ આકરી કસોટી થાય છ�.
એ�ડ ક� િલબરેશન ��ટ, િહઝબુલ મુઝાિહ�ીન, અ�લાહ ટાઈગસ�, ઈ�લાિમક લ�દામા�થી નવી ��વી બનાવી. પછી એને �યા� મૂકવી એ �� ઊભો થયો. એક 1968મા� ���ચ ઓપનથી ઓપન એરાની શ�આત થઇ જેમા� �થમ વાર
જિમયત તુલબા, દુખતરન-એ-િમ�લત, અલ બદર, ઓપરેશન બાલાકોટ, કાચબો નવી ��વીનો ભાર ઉપાડવા તૈયાર થયો. એ રીતે નાશ પામેલી જૂની �ોફ�શનલ ખેલાડીઓ સાથે એમે�યોર ખેલાડીઓની મેચ રમાવાની શ�આત
ઝીયા ટાઈગસ�, કા�મીર �ફ�મ, આમી� ગે�રલા કમા�ડો, �ટ�ડ��સ િલબરેશન ��વીની માટીના લ�દામા�થી નવી ��વીનુ� સજ�ન થયુ�. થઇ. તે સાથે ���ચ ઓપનની પો�યુલા�રટીમા� વષ� સુધી ઉ�રો�ર વધારો થતો
��ટ, અલ ખોમેની, હીઝબી ઈ�લામી, કા�મીર �ીડમ મૂવમે�ટ, કા�મીર ગયો. ને એમા�ય સળ�ગ 5 વષ� (2010-2014) øતીને પોતાનો દબદબો
�
િલબરેશન ��ટ, જે એ�ડ ક� િલબરેશન ઓગ�નાઈઝેશન, ઈ�લાિમક �ટ�ડ��સ માનસ દશ�ન ýળવી રા�યો છ�. 19મી સદીની શ�આતમા ���ચ ખેલાડી મ���સમ ડાક�ગીઝે
લીગ અલ-મહ�મુદી મુઝાિહ�ીન, ઈ��કલાબી કાઉ��સલ, િવ�ટરી કમા�ડો ફોસ�, 8 વાર તેમજ ��વ�ડશ સુપર�ટાર �યોન બોગ� 6 વાર ટાઇટલ ø�યા છ�. ઓપન
ઈ�લાિમક જ�હ�રી કા�મીર, પીપ�સ િલબરેશન, તેહરીક� આઝાદ, સો�જસ� આવી જશે �યારે પણ મારા અનુભવ મુજબ તો લાગે છ� ક� તમે એ છોડી પણ એરા શ� થયા બાદ ���ચ ખેલાડી યાિનક નોઆહ� મે�સિવલા�ડર ને હરાવીને
�ફ�ડ, ��ટ, �ી આમી�, ઈ�વાન-ઉલ-મુસલમાન, હીજ-ઉલ-આઝાદી, અલ નહીં શકો, ક�મક� એને કારણે જ તો સમજણ આવી છ�. આપણે ��ને નથી ટાઇટલ ø�યુ� હતુ�. જે એક મા� બનાવ હતો. બે દાયકા જેટલા લા�બા સમયમા�
હમઝાહ, અનવર-ઉલ-ઈ�લામ, તેહ�રક� આઝાદી, િજ�નાહ િલબરેશન ýણતા પરંતુ �� નથી ýણતુ� ક� આ øવ પણ �� છ�? આપણી મૂઢતા છ�. જેટલી વાર નડાલ ઈý��ત થયો છ� એટલી વાર કરોડો ફ��સ િનરાશ થયા છ�
ટાઈગર, ક�.વી.સી., અલ-કરબલા �ૂપ… આ બધા� સ�ગ�નો ચોપડા પર છ�! ‘િશવો�હ�’ બોલીએ છીએ પરંતુ આપણો અનુભવ તો નથી! પરંતુ પરમા�મા પરંતુ જેમ દેવહ�મા પ�ી તેની રાખમા�થી બે��� થાય તેમ નડાલ દર વખતે પોતાનુ�
1947ના િવભાજનનુ� સૌથી ખતરનાક પ�રણામ-ક��� કા�મીર છ�. તેની તો ýણે છ�, તુ� પણ એ છ�, છતા શા માટ� આવે છ�? સવ��ે�� �દશ�ન આપીને પોતાના મનોબળ અને પોતાની ટ�લે�ટનો પરચો
�
ે
સમ�યા ક���ે મોટા પડકાર તરીક� ઝીલી લીધી છ�. કા�મીરમા� અલગાવવાદીઓના� ભારતર�ન મહ��મ િબ��મ�લાખા�સાહ�બ શરણાઈ વગાડ�. શરણાઈ તો Ôંકથી બતાવ છ�. કદાચ એવુ� લાગી ર�ુ� છ� ક� આ તેની છ��લી ���ચ ઓપન હોય. ý
�
મોત અને યાિસન મિલક જેવાને આજ�મ સý તેના� હાલના ઉદાહરણો છ�, વાગે છ�. એમ જ Ôંક મારો. વાગશે? વ�ે શરણાઈ ýઈએ, �યારે જ સ�ગીત તેની સજ�રી સફળ થાય તો વષ�ને �તે યુ. એસ. ઓપન ક� પછી નવા વષ�મા�
પણ હજુ વધુ ‘એ�શન’ જ�રી છ�. �ગટ થાય છ�. કોઈ આધાર ýઈએ અને એ આધાર તમારા માટ� �વાભાિવક ઓ���િલયન ઓપન સાથે તે ફરીથી કોટ�મા� ઊતરે.