Page 18 - DIVYA BHASKAR 060322
P. 18

Friday, June 3, 2022   |  18



                                                                                                                          �
         રાધણ પણ કળા છ અને રસોડ કોઈ લખક-કિવનો અ�યાસખડ, િચ�કારનો ���ડયો, સ�ગીતકારના �રયાજના                 વા�તિવકતાનો �વીકાર છ.   �
                                   �
                                                                            �
                                         ે
                                                             �
                                   �
                         �
           �
                                                                                                             એક સમય રસોડ� રાધણકળામા અવનવા �યોગ કરવાની �યોગશાળા
                                                                                                                    ે
                                                                                                                          �
                                                                                                                        �
                                          ે
                                   ��ળ જવી જ સજ�ના�મક કામ કરવાની જ�યા છ     �                              હતી. ભારતમા િવકસલી રાધણકળા પર િસધ સ�કિત, વિદક કાળ, મઘલો
                                                                                                                         ે
                                                                                                                                        �
                                                                                                                                      �
                                                                                                                            �
                                                                                                                                       ુ
                                                                                                                     �
                                                                                                                                          �
                                                                                                                                              ૈ
                                                                                                                                                     ુ
                                                                                                                                                       �
                                                                                                           અન  યરોિપયનોના  શાસનના  સમયની  વાનગીઓની  અસર  પડી  છ.
                                                                                                              ે
                                                                                                                ુ
                                                  �
                                                                                   ે
            ઉમળકા અન હતનો �વાદ હવ �યા�?                                                                    રાýમહારાýઓના િવશાળ રસોઈ�હોથી માડી અદના માણસના રસોડામા  � ે
                                            ે
                                                                                                                                       �
                                                                                                                       �
                                                                                                           રાધણકળાના નવનવા �યોગો થતા ર�ા છ. નવનવી વાનગીઓ શોધાઈ અન
                                                                                                                                    �
                                                                                                             �
                                                                                                            �
                                                                                                                                               ે
                                                                                                                 ૂ
                                                                                                                                                  �
                                                                                                           કટલીક જની વાનગીઓ બદલાયલા �વ�પ સચવાઈ રહી. જમ ક વદકાલીન
                                                                                                                                                   ે
                                                                                                                               ે
                                                                                                                                     ે
                                                                                                               ુ
                                                                                                           ‘અપઆ’ આજે ‘માલપઆ’ બની ગયા છ. રસોઈ માટ ઉપયોગમા� લવાતા  �
                                                                                                                                            �
                                                                                                                                                     ે
                                                                                                                                     �
                                                                                                                          ુ
                                                                                                                                                 ે
                                                                                                                   �
                                                                                                                                                ે
                                     ે
                               ે
                        �
                                                                                                     ે
                                                                                                �
                      ે
         સા     મા�ય રીત રાધણકળા અન રસોડા જવા િવષય પર આપ�ં �યાન   વાનગીઓ બનાવી પોતાના મનોભાવ �ય�ત કરતી હતી. એમા એનો �મ-  સાધનોથી માડી, ધા�ય, મસાલા, શાકભાø, ફળાફળાિદ વગરનો ઇિતહાસ
                                     ે
                                                                                                                                                  �
                                                                                                     ે
                                                                                                           પણ રસ�દ છ. એક િનરી�ણ �માણ વિદક કાળની વાનગીઓમા ભારતીય
                      ુ
                      �
                                          ે
                                                                                                                                   ૈ
                                                                                                                                 ે
                                                 ે
                                                          વા�સ�યભાવ ýડાયલો હતો. એને મન પ�રવારના સ�યોને ��ત કરવા જવો
                નથી જત. યોગાનુયોગ એ િવશના બ લખ એકસાથ મારા
                                                                      ે
                                        ે
                                                                                                                    �
                                                                                         ે
                             �
                                                                                              ુ
                                                                                              �
                �યાનમા આ�યા. એમાનો એક છ મારા પૌ� િવષનો શોધિનબ�ધ.   મોટો સતોષ બીý કોઈ નહોતો. હ એક મિહલાન ઓળખ છ, જ રસોઈ   �ફલસફીના  સ�વ, રજસ અન તમસ જવા ગણોની અસર ýવા મળતી હતી.
                                                               �
                                            ુ
                     �
                                   �
                                                                                �
                                                                                �
                                                                                                                                      ુ
                                                                                                               ૂ
                                                                                                                             ે
                                                                                                                                  ે
                                                                                                  ે
                                                                                                �
        એ િબ�સ િપલાણી, હદરાબાદમા એ��જિનય�રંગનો અ�યાસ કરતો હતો �યાર  ે  બનાવતા પહલા� દરેક વાનગીનો �વાદ યાદ કરે, ઘરના� લોકોને શ અન  ે  ભારતીય વાનગીઓ પર આપણી અિહસાની આપણી િવચારધારાએ પણ �ડી
                           �
                                                                                                                                  �
                                                               �
                                                                  �
                                                                                                   �
                     �
                                                                                                   ુ
                                                               ે
                                                                                                                      ે
                                                                                                                                         �
                                                                                                                                               ે
                                                            �
        એણે અ�યાસ બહારના કોઈ િવષય પર �રસચ કરી શોધિનબ�ધ લખવાનો   કવ ભાવ એનો િવચાર કરે અન પછી દરેક વાનગી એવી રીત બનાવ, ýણ  ે  અસર કરી છ. વદ-ઉપિનષદોમા� વાનગીની પસદગી અન આ�યા��મ�તા
                                     �
                                                            ુ
                                                           �
                                                                                              ે
                                                                                                   ે
                                                                                                                   �
                                                                             ે
                                                                                                                               �
                                                                               ુ
                                            ે
                                                                                                                        �
                                               �
                   �
                    �
        હતો. એણે િસધ સ�કિતથી માડી અ�યાર સધી ભારતમા િવકસલી રાધણકળાનો   કોઈ સદર કિવતા લખતી હોય, મધર રાગ આલાપતી હોય ક Ôટબોલના   વ�ના સબધની િચતા કરવામા આવી છ.
                                                                                              �
                         �
                                 ુ
                                                                                                                                     �
                                                                                                               ે
                                        �
                 ુ
                �
                                                                                                                    �
                                                              �
                                                                                                                  �
                                                              ુ
                                                                       �
                                                               �
                                                                                                                                                   �
                                                                                                                                                     ૈ
                                                                                                                    ુ
                               ે
        િવષય પસદ કય�. એ શોધિનબ�ધ તાજતરમા એથિનક Ôડના �તરરા��ીય   મદાનમા કશળતાપવક ગોલ કરતી હોય. એ રસોઈ બનાવતી        મઘલશાસન દરિમયાન િબનશાકાહારી વાનગીઓમા વિવ�ય
                                   �
                                                                      ૂ
                                                                 �
                                                           ે
               �
                                                                                                                                               ે
                                                                                                                      ુ
                                                                                                                                           ે
                        �
        જન�લમા �કાિશત થયો છ. રાધણકળા િવશ િવચારવા બીજ િનિમ� બ�યો   હોય �યાર એનુ �યાન બીજ �યાય નહોય. ચકલા-વલણની      આ�ય. ‘નાન’, ‘કો�તા’  અન ‘જલબી’  જવી  વાનગીઓ
                                   ે
             �
                                                                                                                      �
                                                                                                                                       ે
                          �
                                                                              �
                                                                           ે
                                                                ે
                                            �
                                                                   �
                                                                                           ે
                                            ુ
                                                             ે
                                                                                                                     ે
                                                  ુ
                                                                           �
                                                                                                                                       �
                                    ે
                                                                                                                                                ુ
                                                                                �
                                                                                           ુ
        િહ�દીના ýણીતા સાિહ�યકાર ઉદયન વાજપયીનો ‘રસોઈઘર કા લ�ત?’   વ� વણાતી રોટલીમા� િનવડલા નતકનો લય પણ અનભવી         ત  સમયના  અફઘાિન�તાનમાથી  આવી.  મઘલ  સમયના
                                                                                                       �
                                                                                                                                 �
                                                                                    �
                                                                                                                                               ે
                                                                                                                                                  �
                                                                                                                                    �
                                                                                ે
                �
        નામનો િનબધ.                                       શકાય. હવ આપણે બધા �ગત અન ýહરøવનમા ખબ       ડબકી            પાકશા��ના એક �થમા ‘સમોસા’નો ઉ�લખ છ. ખીચડીન  � ુ
                                                                 ે
                                                                                            ૂ
                                                                                          �
                                                                         �
                                                                                                                                        �
                                                                                                                                      �
                                                                                                                                                   ુ
                                                                        �
                                                                                                                          �
                                                                                                                                 �
          આપણા øવનમા રસોઈ બનાવવાની ��િ� એટલી સહજ થઈ ગઈ છ  �    �ય�ત થઈ ગયા છીએ. ��ીઓ બહારના જગતમા  �                 નામ સાભળીન ઘણાના નાકનુ ટરવ ચડી જશ, પરંત સાિ�વક
                                                                                                                                          �
                                                                                                                                          ુ
                     �
                                                                                                                                               ે
                                                                                                                              ે
                                                                                                      ે
         �
                                               ે
                                                                                      �
                                                                                                                                           �
        ક એને ‘કળા’ માનવાન ભલવા લા�યા છીએ. ખાવા-જમવા િવશ આપણા   મહ�વપૂણ જવાબદારીઓ સભાળ� છ. રસોડામા  �  વીનશ �તાણી    ખોરાક તરીક� ખીચડીની બોલબાલા છક િસકદરના સમયથી
                                                                                 �
                      �
                      ુ
                                                                      �
                        ૂ
                                                                                                                                               �
                         �
                                                                          ે
                                                                                            �
                                                                                �
        �યાલો બદલાતા રહ છ. રાધણકળા મા� રોજબરોજની રસોઈ બનાવીન  ે  પણ બýર �વશી ગય છ. ઉદયનભાઈ કહ છ  �                  હતી.
                     �
                                                                               ુ
                                                                               �
                      �
                                                                                       ે
                                                                                   �
                                                                           ૈ
        કામ પતાવવાની બાબત નથી. આજે આપણે ખાવાની વાનગીઓને કલરીના   તમ કપનીમા તયાર કરવામા આવલા, �યારક                   ‘આઇના-એ-અકબરી’મા  સાત  �કારની  ખીચડી  િવશ  ે
                                                                         �
                                                                     �
                                                                  ે
                                                �
                                                                                                                                     �
                                                 ે
                                                                                             ે
                                                                                                                                                       ે
                                                                                                                                             �
                                                                                                                            ુ
                         �
                                     ે
                                  �
        માપ સાથ ýડીએ છીએ. રાધણ પણ કળા છ અન રસોડ� કોઈ લખક-કિવનો   પરા રાધલા – �યારક અધા રાધલા, ખોરાકના ડબા        ýણવા મળ છ. મઘલ સમયથી નાન-રોટી-પાઉ-સાગ-દાળ વગર  ે
              ે
                                                                     �
                                                                                  �
                                                                                   �
                                             ે
                                                                                                                         �
                                                                  ૂ
                                                                                                                          �
                                                                             ે
                                                                                    ે
                                         �
                                                                      ે
                                                                                                                                             ૂ
                                                                      �
                                                                         ે
        અ�યાસખડ, િચ�કારનો �ટ�ડયો, સગીતકારના �રયાજના �થળ જવી જ      ઘરમા �વશ કરી ગયા છ. તયાર વાનગીઓના �વાદમા  �  �ચિલત થવા લા�યા હતા. એવા જ સમયમા ફાલદા અન ખાડવીની
                                                ે
                                                                                                                                          �
                                                                                  �
                                                                                                                                                    �
                                                                                                                              �
                         �
                                                                                                                                                  ે
                              �
                                                                                    ૈ
                                                                                                                           �
               �
        સજના�મક કામ કરવાની જ�યા છ. �                                 આપણે મરø મજબ ફરફાર કરી શકતા નથી. �વાદની   મિહતી મળ છ. આજના સમયમા ખબ �ચિલત ફા�ટ Ôડ પર ��જ,
           �
                                                                                                                                   ૂ
                                                                                                                                                      ે
                                                                                   �
                                                                                                                                 �
                                                                                                                   �
                                                                               ુ
                                                                                                                     �
                                                                                                ં
                                                                                       ે
                                                                                                              �
                                              ે
                                                                                                                                                 �
          કટલાક લોકો રસોડાને ��ીઓની આઝાદી પર લાદવામા આવલી                        શોધ હવ રસોડામા નહી, બýરની   પોટ�ગીઝ, ડચ, ફા�સના શાસનકાળની વાનગીઓની અસર સહલાઈથી ýઈ
           �
                                           �
                                                                                             �
        કદ માન છ. એક મિહલાના સતાનો એમની �ૌઢ �મરની માન  ે                           હરીફાઈમા થાય છ. માટીનો ક  �  શકાય છ. �
                          �
                                                                                               �
             ે
                                                                                         �
               �
                           �
         �
        રસોઈ બનાવવાની ઝઝટમાથી છોડાવવા માગતા હતા. એથી                               ગસનો રસોડાનો ચલો આધુિનક   ભારતીય રાધણકળાના ઇિતહાસની િવગતોમા જવાનો અહી અવકાશ
                                          �
                         �
                      �
                                                                                                                     �
                                                                                                                                                  ં
                                                                                               ૂ
                                                                                    ે
                                      �
                                                                                                                                          �
                                                                                                      �
                                                                                              �
                                          �
                                          ુ
        એમણે એમની ખાવાની પરંપરાગત આદતો બદલવાન શ�                                  િવકાસની �ધીમા ઠરી ગયો છ.   નથી. øવનના અ�ય ��ોની જમ રાધણકળા અન એના ��યના અિભગમમા  �
                                                                                                                                        ે
                                                                                                                                               ે
                                                                                                                                 �
                                                                                                                    �
                                                                                                                              ે
                                                                                                                         ે
                                                                                                                  ે
                               ે
                                                                                                                                 �
                                                                                                                                                  ુ
                              ે
        કય. રોજ-બ-રોજના ખોરાકને બદલ તઓ �ડ-બટર વગર  ે                                         આ    વાતમા  �  જ�રી અન િબનજ�રી અસરો પડી છ. રાધિણયુ આજે ભ�ય મો�લર �કચન
                                                                                                                                       �
                                                                                                                                    �
                                   ે
                                          ે
          ુ
          �
                                                                                                                   �
                                                                                                                       �
        ખાવા લા�યા. સતાનોને ખબર નહોતી ક એમ કરીને                                              ફ�રયાદ નથી,   બની ગય છ તો કટલીક જ�યાએ એનુ મળ �વ�પ લ�ત થવા લા�ય છ.
                                                                                                                 �
                                                                                                                                     ૂ
                                  �
                                                                                                                                             ુ
                �
                                                                                                                 ુ
                                                                                                                                                      �
                   �
                                                                                                                                                       �
                                                                                                                                                      ુ
                                                                                                                                   �
                                                                                                                  �
                           ે
                                                                                                            ુ
         ે
                                                                                                                             ૂ
                                                                                                                                 ે
                                                                                                                                                      �
                                                                                                                                   ે
        તઓ  અવનવા  �વાદની  અનક  શ�યતા  એમના                                                    બદલાયલા     ધમાડાની ગધ વ� માટીના ચલા પાસ બઠલી આપણી દાદી-નાની-મા-બહન-
                                                                                                                                    �
                                                                                                    ે
                                                                                                                      ે
                                                                                                                             �
                                                                                                                                       �
              �
                                                                                                �
                                                                                                                               �
                                                                                                                        ુ
        øવનમાથી બાદ કરી ર�ા   �                                                                સýગો અન  ે  દીકરીઓના� ��યો દલભ થયા છ. સાડીના છડાથી પસીનો લછતી, લાકડા  �
                                                                                                                                                ૂ
                                                                                                                         �
        હતા.  માન  પણ                                                                           સમયની      સકોરતી, દાળના સબડકા ભરી ���તનો ઓડકાર ખાતા પ�રવારજનોને ýઈ
                ે
                                                                                                            �
                                                                                                                                            �
           �
                                                                                                                                                    �
                                                                                                                               �
        એવી ‘આઝાદી’                                                                                        સતોષનુ ��મત રલાવતી અ�નપૂણાઓને યાદ કરીએ �યાર પીડા થાય ક આપણે
                                                                                                                     ે
                                                                                                                �
                                                                                                                                            ે
                                                                                                            �
                                                                                                                              �
        ýઈતી  નહોતી.                                                                                       શ ગમા�ય છ. �� પણ થાય ક શ આવતી પઢી ઉમળકા અને હતના �વાદથી
                                                                                                                                                 �
                                                                                                                               ુ
                                                                                                                               �
                                                                                                                 ુ
                                                                                                            ુ
                                                                                                            �
                                                                                                                   �
                                                                                                              ુ
                                                                                                                 �
                                                                                                                                      ે
                                                                                                            �
        એ     �વાિદ�ટ                                                                                      વિચત રહી જશ? ે
                                ં
                         અનસધાન                           ��ીન…’ પા�રýત કમારન વળગીન રડી પડી. પછી જ પિવ�તા લઇન એ   નહી હોવ ýઈએ, �ત હોવ ýઈએ. િનયમ ઉપરથી લાદવામા આવ છ. �ત
                              ુ
                                                                                                                                                �
                                                                                                     ે
                                                                       �
                                                                                                                 �
                                                                                                                            �
                                                                                                                                                     �
                                                                                                                 ુ
                                                                                ે
                                                                                                                            ુ
                                                             ે
                                                                          ે
                                                                                                              ં
                                                                                           ે
                                                                                                                                                   ે
                                                                                       �
                                                                                                                                         ે
                                                                                                                                  �
                                                                                                                         �
                                                                                                                                      ુ
                                                                                                                              �
                                                                       �
                                                                             ે
                                                          આવી હતી એને અકબધ સાચવીન એ ચાલી ગઇ.  (શીષકપ���ત: ફહમી બદાયની)  ભીતરથી �ગટ થાય છ. િવ�વ� ગાધીબાપ પાસથી આપણે શી�યા છીએ.
                                                                                          �
                                                                                               �
                                                                                                     ુ
                                                                                                     �
                                                                                                                                         �
        સમયના હ�તા�ર                                                                                       અિગયાર �તની વાતો છ એ અિગયાર મહા�ત છ, મહાિનયમ નથી. એમા  �
                                                                                                                          �
                                                          ડણક                                              સૌથી પહલ છ સ�ય�ત. �કાશ િવના �ધાર જત નથી. સ�યના �ત િવના
                                                                                                                 �
                                                                                                                  �
                                                                                                                                      �
                                                                                                                                      ુ
                                                                                                                    �
                                                                                                                                         ુ
                                                                                                                  ુ
                                                                                                                                         �
                         �
                               ુ
              �
                                      �
                               �
                                                                                                                                  ુ
                                                                                                                    ુ
                                                                                                                    �
                                                                                                                  �
                                    �
        નહી) એવ �ભારી રઘુ શમાએ જણા�ય. આ પહલા નરેશ પટ�લ નવી િદ�હીન  ુ �                                     િનિશચર વશન િનવાણ નથી થઈ શકત. રામ સા�ા�  સ�ય�ત છ, સ�ય�િત�
              ુ
                                                                                                                                  �
           ં
                                                                                                                                                 �
                                                                                                                        �
                                                                                      �
                                                                                �
                                                                              ે
                                                                                                                          �
                                                                                ુ
        ચ�ર પણ લગાવી આ�યા, અહી પણ પટ�લ ક� ક આગામી સ�તાહ� મારો   સ�ાવાળાઓ માટ �વાસીઓન સદર મýના �થળોએ આવતા અટકાવવા   છ. સ�ય�ત કાળ�પી કાડમા આવા અસમયમા� આપણને સાથ આપે છ. �
                                                                                                            �
                                                                                                                            �
                                      �
                                      ુ
                                                                       �
                            ં
                                   ે
                                       �
        િનણ�ય ýહર કરીશ.                                   શ�ય નથી. વળી, �વાસન નહી િવકસ તો અથત� પર પણ અવળી અસર   સાતમા અન �િતમ સખા ‘રામભરોસો એક.’ પરમત�વનો ભરોસો.
               �
                                                                                 ે
                                                                                        �
                                                                             ં
                                                                                       �
                                                                                                                     ે
                                      ુ
                                                                �
                                      �
                                                                                                                                             �
                                                                                                                                         ે
                                                                                                              ે
          આ લખ છપાય �યાર ત ‘સ�તાહ’ પણ પર થઇ જશ. અગાઉ નાના  �  પડી શક છ. તો આ સýગોમા શ થઇ શક? બહ સરળ ર�તો છ-જમ સરિ�ત   અન ભરોસામા તક�-િવતક નથી હોતા. ભરોસો જનામા ઊતય� છ એ �વય  �
                                                                                      �
                                                                                                                           �
                        ે
              ે
                                                                                                                                                   �
                                                                                                   ુ
                                                                                      �
                                     ૂ
                                                                       �
                                                                                  �
                          ે
                                                                                               �
                                                                            �
                                                                                                                     �
                                                                             ુ
                                                                             �
                                           ે
                                                               �
                                                                                                ે
                                                                                                                                    �
                                                                                         ે
        ગામોમા� એકાદ િસનમા�હ હોય �યાર રકડીમા, બોડ અન ભગળા સાથ  ે  વન િવ�તારોમા, ક ગોમુખ જવા �ાકિતક રીત સવદનશીલ િવ�તારોમા,   તક�-િવતકથી મ�ત રહ છ. િશવ ભરોસો છ, િવ�ાસ છ. એટલે એવો અસમય
                                                                                 �
                                                                                        �
                                             ે
                                               ૂ
                                                                                                      �
                                                                            ે
                     ે
                                                                      �
                                                                                                                          �
                                ે
                                                                                                                    ુ
                                                                                       ે
                                                                                                                                           �
                                               �
                                                                                                                        �
                                         �
                                      �
                                                                                                                 �
                                                                    �
                                  �
                                                                                        ે
           �
                                                                                                                                           �
                                                                                                                     �
                                                                                       �
                                                                    ૈ
                                                                                              ે
                                                                                                                 �
                                                                                                    �
                                    �
                                                                        �
                                                                            �
                                                                            ુ
                            ે
        ýહરાત કરનારો બોલતો: ‘આવ છ… આવ છ… ફલાણી ટો�કઝમા� ýણીતી   મલાકાતીઓની દિનક સ�યાન િનયમન કરાય છ તવી જ રીત િહલ �ટશન,   આ�યો ક સતી કઈ માનતા નથી �યાર એ ભરોસો કહ છ- �
                                                           ુ
                                                                                                                           �
                                  ે
                             �
                                                                                                                                 ે
                                                           �
                                                                                                    ુ
                                                                                                �
        �ફ�મ આવ છ…’ િસનમા�હની એટલી ચોકસાઇ રહતી ક એ �ફ�મ જલદીથી   ક અ�ય �ાકિતક રીત સવદનશીલ �થળોના મલાકાતીઓની સ�યાન પણ       હોઈિહ સોઈ � રામ રિચરાખા.
                                                                                                    �
                                       �
                                                                 �
                                                                                    �
                �
               ે
                                                                          ે
                                                                         �
                                                                       ે
                      ે
                                          �
                                                                                      ુ
        રજૂ પણ થતી.                                       િનય�ણ કરાય.                                                       કો ક�ર તક બઢાવ સાખા.
                                                                                                                                      ૈ
                                                                                                                                  �
                                                            �
                                                                                              ે
          ગજરાતી રાજકારણમા� નરેશ પટ�લન ઓછામા ઓછ એટલા માટ જ�ર યાદ   અગર ý આ જ ગિતથી �વાસન આવા સવદનશીલ ��ોમા િવકસશ  ે  એક ભરોસો, અટલ ભરોસો અસમયનો િમ� છ. અન રડતા રડતા ફસલો
                                                                                                                                                    �
                                                                                       ે
                               ે
                                                                                                                                         �
            ુ
                                                                                                 �
                                     �
                                        �
                                                                                    �
                                                                                                                                                     �
                                                                                                                                                 �
                                                                                                                                             ે
                                        �
                                                                                      �
                                               �
                                                                                             ે
        કરવામા આવશ ક તઓ પલી �ફ�મની ýહરાત ક અખબારમા� નવલકથાના   અન આ જ ગિતથી લાખો �વાસીઓ �યા ઠલવાતા રહશ, તો કદાચ એક   �વીકારો ક હસતા હસતા �વીકારો, ફસલો �વીકારવો પડ� છ. ભરોસાવાળા
                                                                                                                  �
                   �
             �
                                                                                                                                  �
                                                                                                                                               �
                                                                                   �
                  ે
                                  �
                     ે
                                                                                                                          �
                                                            ે
                        ે
                                      �
                                                                                            �
                                                                                                                      �
                       ુ
                                           ે
                                                                                                      �
                                                                                                ં
                                                                                                                                               ે
        ‘આવતા �ક’ કરતા વધ સ�પ�સ રાખી શ�યા છ, પણ તમણે યાદ રાખવ  � ુ  બ દાયકામા �યા �વાસ કરીને ફરવા ક ýવા જવ કશ રહશ નહી! નસિગક   øતશ. ‘øતવ’ શ�દ બરાબર નથી પરંત કતક��ય થઈ જશ. ‘રામભરોસો
                                                                                                   ૈ
                                                                                                               ે
                                      �
                     �
                                                                                             ે
                                                                                                                     ુ
                                                                                                                     �
                                                           ે
                                                                                       ુ
                                                                                            �
                                                                                       �
                           ે
                                                                   �
                                                                                 �
                                                                                                                                     ુ
                                                                                          �
                                                                                                                                      �
                                                                                      ે
                                                                 �
                                                                                          ુ
                                                                                                                                               ુ
                                                                              �
                                                                                                                         �
                        ુ
                                                             �
                                                                                                                                 �
                                                                                                                               �
                               ે
                                  ે
                          �
                                                                                      �
        ýઇશ ક રાજકારણમા� જવ ક ન જવ તની તમની અવઢવની અસર પ�ો પર   સ�દયના ભોગે થતો િવકાસ એ લાબા ગાળા માટ તો  જ ત �વાસન �થળ માટ  �  એક.’ ‘ઉ�રકાડ’ એનુ �તીક છ. કટલો અસમય કાગભશ�ડ પર આ�યો!
                                                                                                                     �
            ે
                                                                                           ે
             �
                                                                                                                                              ુ
                        �
                              �
                                                                                          ે
                                                                                                                                               �
                              ુ
                                                                                                                                   �
                                       �
                                                                         ુ
                  ે
                 �
                                        ુ
                                                               �
                                                                                                                                          �
        હતી, હવ તમાય ઘટાડો થતો ýય છ�. સામાિજક હત માટ સમાજ ચલાવવો   જ આિથક રીત ખબ જ નકસાનકારક સાિબત થાય છ. �  �વય િનજકથા ગરુડ સમ� ��તત કરી છ. એ કહ છ, મારો ભરોસો સાભળો-
                                                                                                              �
                                           �
                                                                                                                              ુ
                ે
                                                                                                                                        �
                                                                  ે
                                                                                                                                                    �
              ે
                                                                    ૂ
                  ે
                            �
                                                                                                                                   ે
               �
        એક વાત છ અન મોટી મહ�વાકા�ા સાથ રાજકારણમા� �વશ કરવો એ ત�્ન                                          ‘રામભગિત જલ મમ મન મીના.’ જમ જળમાથી માછલી બહાર આવી.
                                                                                                                                        �
                                           ે
                                ે
                                                                   �
                         �
                            �
                                �
                                                                                                                           �
        અલગ બાબત છ. �ý તમાથી કા તો કટાળી ýય અથવા મનોરંજન મળવ.   માનસ  દશન                                  ભગવ�, એ મરી જશ. હ �ાની, હ �વીણ મહાપરષ, રામની ભ��ત જળ
                                                                                                                                           ુ
                                                    ે
                                                  ે
                       ે
                  �
                                                                                                                         ે
                                                                                                                                 �
                                                                                                                                          ુ
                                �
                                                                                                                   �
                           �
                           ૂ
                                                                                                                   ુ
                                                                                                                                         �
                                                                                                                ે
                  �
                                                                                                                                                    ે
                                                                                                            �
                    �
                                                                                                                                       ુ
                                                                                                                            �
        બીø વાત એ છ ક આગામી ચટણીમા એકલો ‘પટ�લ-�ભાવ’ અસરકારક                                                છ અન માર મન માછલી છ; એને કવી રીત જદા કરી શકશો? અન ભ��ત
                                                                                                                                      ે
                                                                                                                                 �
          �
                                                                                                                      �
                              ે
                                                                                               ે
                                                           �
                                                                                                                                     �
           ે
             ે
                                                                 ે
                                                                  �
                                                              ે
                                                                                       �
                          �
        રહશ તવી ખાતરી નથી. ‘સવ સમાવશક’ રાજનીિત ધીરે ધીરે પોતાનો �ભાવ   છ �યાર િવવક એને બચાવી. આપણા અસમયમા આપણો િવવક જ િમ� છ. �  ભરોસાનુ નામ છ. સાતમો િમ� ભરોસો છ.   (સકલન : નીિતન વડગામા)
                                                                                                                 �
                                                                                                                                           �
                                                �
                      ુ
                �
                                    ે
                                        ુ
                                        �
                                              ે
                   ે
           �
                                                                                                �
                         ુ
        સø રહી છ અન હજ વધ અસરકારક બનશ. એવ પણ બન ક રાજકીય    ચોથો િમ� સાિહત. સાિહતનો મતલબ સાિહ�ય. ‘બાલકાડ’ ધીરજની
                                                                                    �
                                                                            �
                                                                        �
                                                                �
        મહ�વાકા�ાની પ�ર��થિત અન પ�રભાષાના પ�રણામો પણ બદલાઇ ýય.  વાત કરે છ. ‘અયો�યાકાડ’ ધમની વાત કરે છ. ‘અર�યકાડ’ િવવકની વાત કરે   દીવાન-એ-ખાસ
                                                                                           �
              �
                           ે
                                                                                               ે
                                   �
                                 ે
                                                                                                     ૂ
                                                                                                  �
                                                          છ. �યારબાદ ‘�ક���નધાકા�ડ’; સાિહત મી�સ સ�સાિહ�ય. શા��, મ�, સ�;
                                                           �
                                                                                                                               �
                                                                                                                             �
        રણમા ખી�ય ગલાબ                                    લોકબોલીમા હોય ક �ોક બોલીમા હોય. અન સાિહ�ય કોઈ પણ િવધામા  �  મોટી મોટી માગણીઓ થઈ. છવટ �દોલન સમટાય �યાર અરિવદ કજરીવાલ  ે
                   ુ
                                                                 �
                                                                                                                                       ે
                                                                                                                                                 �
                     ુ
                   �
                                                                                                                                             ે
                                                                                      ે
             �
                                                                                                                                          �
                                                                                                                                          ુ
                                                                      �
                                                                               �
                                                                                                                                                   �
                                                                                                                                            ે
                                                                                                                        ુ
                                                                                                                                 ે
                                                          હોય; કિવતાની િવધા હોય, લોકગીતની િવધા હોય, દીઘ� કિવતાની િવધા   પોતાનુ પોત �કા�ય. અ�ના હýરન બાજ પર હડસલી દઈ તમણે આમ
                                                                                                                �
                                                                                                                                      ુ
                                                                                                                                  ે
                                                                                                                        �
                                                                                                                                                  ે
                                                                                                                                                   �
        તન ખબર છ, પા�રýત? એ મને એની બધી જ �ગત વાતો કરતો હતો; એનુ  �  હોય, હાઈકની િવધા હોય, અછાદસ હોય, લઘકથા હોય, �હદ કથા હોય,   આદમી પાટીની �થાપના કરી. બાળકોના ખોટા સ�ગદ ખાધા. પછી કજરીવાલ  ે
                                                                                      ુ
          ે
                                                                                                                   �
                �
                                                                              �
                                                                 �
                                                                                                                             ુ
                          �
                                                                               �
                                                                  ે
                                                                                                                                          ે
                                                                                                                                   ં
                                                                                                            �
                                             �
                                                                                                                 �
                                                                                                                      �
                                                                                                                    ં
         �
                                                                                         ે
                                                                                                                           �
                                                                                         ે
                                                                                                                                    ે
                                                                                                   ે
        ફિમલી, એના પ�પાની આિથક ��થિત, એના પોતાના સપના, એની એકની   નાનો એવો લખ હોય, નાનો િનબધ હોય, એક પર�ાફ હોય; અર! એક   બગલામા નહી રહવા માટ, સર�ા નહી મળવવા તમ જ સરકારી મોટર પણ
                                                                                                                                                     �
                                                                                                                                                       ૂ
                                                                                                                                                     ુ
                  �
                                                                                              �
                                     ે
                                                           ે
                                                                                                              ં
                                                                                                     �
                                                                                                                     �
        એક વહાલી બહન… આઇ મીન, એ તારા િવશ પણ ઘણીબધી વાતો મારી   સ�ટ��સ હોય. સ�સાિહ�ય એ આપણા અસમયનો િમ� છ. આપ ધમના   નહી રાખવા માટના ખોટા સ�ગદો ખાધા હતા. િદ�હીની �ý આ બધ ભલી
                          �
                                                �
                                                ુ
                                                           �
                                �
                                                                       �
                                                                       �
                                                                                                                                  ે
                                                                �
                                                                                                                 ે
                                                                             �
                                                                                                                        ે
           ે
                                         �
                                              �
             ે
        સાથ ‘શર’ કરતો હતો. એ કહતો હતો ક મારી નાની બહન અ�યત સદર અન  ે  �થો જ વાચો એવો હ જડતાપૂવક આ�હ નથી રાખતો. ý આપ સાિહ�યમા  �  ગઈ અન મફિતયા મળવવાની લાલચ આપને સ�ા પર બસા�ો.
                                                                                                                                             ે
                                   �
                                                                                                      �
                                                                                                               �
                                       ુ
                                                                                                    �
                                                                                                               ુ
                                                                                                                  �
                                                           ુ
                     ૂ
                               ે
        સ�કારી છ પણ એ ખબ ભોળી છ. માર એના માટ સયો�ય øવનસાથી…’  રિચ ધરાવતા હો તો સાિહ�યની કોઈ પણ િવધા આપને મદદ કરી શક છ.   શ આ કજરીવાલ ગજરાતમા સફળ થશ? ગજરાતી �ýનો િમýજ અલગ
                                                                                                                                       ુ
                                                                                                                         ુ
         �
                            �
                                                                                                                                    ે
                                                                                                                              �
                                      �
              �
                                         �
                                                                                          �
                                                                   �
               ે
                                                   ુ
                                                                                   �
                                                    �
                                                                                                                                                  �
                  ે
          વાત જમ જમ આગળ વધતી ગઇ, વાતાવરણમા પિવ�તાની સગધ   આપ ઋતઓનુ સાિહ�ય વાચો; આપ ઋતન સાિહ�ય વાચો. સાિહ�ય આપણા   છ. મફિતયા લહાણીની લાલચ એમને આકષી� શકતી નથી. કજરીવાલન  ે
                                                               ુ
                                                                                                            �
                                                                                   ુ
                                                                          �
                                                                                                                                       ુ
                                             ુ
                                                                      �
                                                                                         �
                                                                                                                                                  �
                  �
                                                                                                                   ુ
                                                                                                                             ે
                                     �
        �સરતી ગઇ. કમાર રાજને ઊભા થઇન પહલા તો સ�સી �યિઝક બધ કરી   અસમયનો િમ� છ. સાહસ; અસમયની ��થિતમા સાહસ ýળવી રાખો.   ખબર છ ક ગજરાત આવીને તઓ એમનુ િહ�દિવરોધી વલણ ýહર કરશે તો
                                   �
                                ે
                                                                                                                                   �
                                        ે
                                                 �
                                                                                                                  �
                                                                                                                �
                                                                               �
                                               ે
                                                                                                                                          �
                                                                   �
                                                                                                                                       ં
                                                            ુ
           �
                                                                                                                                  ે
                                                                                                  �
                                                                                        �
                                                                                            �
        દીધુ. બારીઓ પર લગાવલા પડદા ઉઘાડી ના�યા. ઓરડામા હવ અજવાળ�  �  ‘સ�દરકા�ડ’મા સાહસ જ સાહસ છ. સમ� ઓળગવામા પણ બધા વાનર   િવધાનસભામા તઓ એક પણ બઠક મળવી નહી શક. આ જ કારણથી એમણે
                                                                                                                              ે
                                                                                                                     ે
                                                                                                                    �
                        ે
                                                                                   ુ
                                             �
                                ે
                             �
                                       �
                                                              ં
                                                                                                                                             �
        જ અજવાળ હત; સરજનુ અજવાળ અન સાિ�વક સબધનુ પણ અજવાળ. � �  અને રીછોએ પોતપોતાની શ��તની સીમા બતાવી દીધી ક અમ આ સાહસ   િહ�દતરફી િનવદનો આપવાના પણ શ� કયા છ. ýક ગજરાતના શાણા
                       �
                                                                                                                                               ુ
                  �
                                                                                                                                       �
                  ુ
                                                                                                                     ે
                                                                                                                                         �
                    ૂ
               �
                                          �
               �
                                                                                                ે
                             �
                                        �
                                                                                             �
                                                                                                              ુ
                                           ૂ
                                      ુ
                                 �
                                      �
                                ે
                   ે
                                                                                                                                                   �
                     �
                                                                                                                                                 �
                                                                                       �
                                                                                                 ે
          પછી કમાર બગમાથી અગરબ�ીનુ પકટ કા�. એક ધપસળી સળગાવી.   નહી કરી શકીએ. શત ýજન સમ�ન કમ ઓળગવો? એ વખત આપણા   મતદારો ýણ છ ક કજરીવાલ પહલથી જ ક�ર િહ�દ િવરોધી છ. કજરીવાલ
              �
                                                                                 ે
                                                                                  �
                                                                                                                      �
                                                                                                                                �
                                                                                                                        �
                                                                                                                   ે
                                                                                                                     �
                                                                                                                                 ે
                               �
                                                                                                                                           ુ
                                                            ં
                 ે
                                                                               ુ
                                                                                                              �
                           ે
                                                                                                                      ે
                                                                                                                                                 ે
                                                                                                                                             ે
                                                                                                                            �
                                                                                                                             �
        �ોભના ભારથી મ�તક ઝકાવીન બઠલી પા�રýતનો હાથ ઝાલીન એણે ઊભી   પવનતનય હનમાનøએ સાહસ ગમા�ય નહી. એ અદ�ય સાહસને કારણે   માટ સૌથી મોટી ચલ�જ એ છ ક પોતાની િહ�દિવરોધી ઇમજ બદલ અન એટલે
                       ુ
                                                                                                                       ે
                                                                                   �
                                                                                      ં
                                                                                                                                      ુ
                                                                                   ુ
                                              ે
                                                                               ુ
                              �
                                                                                                                                                    ે
                                                                   ુ
                             ે
                             �
                            ુ
                            �
                         �
                                  �
                              �
                                                                    �
                                                                                                                                         �
                 �
                                                           ે
                                                                                                                                           ુ
                                                                           ે
        કરી, ‘ý, બહન. શા��ોમા ક� છ ક સગા ભાઇ-બહન પણ એકાતન સવન   તઓ અસમયમા સફળ થઈન પાછા ફયા. �              જ કજરીવાલ માટ આવતી િવધાનસભાની ચટણીમા ગજરાતની ચટણી øતવી
                                                                                                                      �
                                                                                                              �
                                                                                                                                     ૂ
                                                                                                                                     �
                                               �
                                                                                                                                                 ૂ
                                         ે
                                        �
                                                                                                                                                 �
                                                 �
                                                   ે
                                                 ુ
                           ે
                         �
                          ે
        ન કરવુ. �હર આપણને બનન બચાવી લીધા�. આજ પછી હ �યારય કોઇ   છ�ો િમ� છ સ�ય. øવનમા સ�યનો િશવસક�પ હોય. સ�ય િનયમ   એ લોઢાના ચણા ચાવવા બરાબર હશે.
             �
                                                                    �
                                                 ે
                 ે
                                             �
                                             �
                                                                                        �
                                                                              �
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23