Page 19 - DIVYA BHASKAR 031921

¾ }ગુજરાત આંતરરાષ્ટ્રીય આવૃત્તિ Friday, March 19, 2021 19
Friday, March 19, 2021 | 18 Friday, March 19, 2021 | 19

�ક� આ સવાલના આખરી જવાબ �ળતા� વ�� લાગશે પરંતુ જવાબ ક�વા હશે અન ે ગુણવ�ામા� મોટો ઘટાડો ન�ધાયો છ�. આ યાદીમા� ગુજરાતના ભાવનગર, કામ, �ોધ, લોભની �હ� િ��તા ન કરવી. હા, એની મા�ા ન
વડોદરા અને રાજકોટનો પણ સમાવેશ થાય છ�.
Published in USA by Cinemaya Media Inc.
પ�ર��થિત ક��લી બદલાઈ �� ક� બગડી �� તેની આ રહી અલપ-ઝલપ ઝા�ખી... આ 88 �થળોમા�થી 45 જ�યાએ આ જ સમયગાળા દરિમયાન પાણીની વધી જવી ��એ. ભજન કરીને ક��ોલ કરવાની વાત ��
ગુણવ�ામા� પણ ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�. ગુજરાતમા� આવેલા આ Friday, November 30, 2019 Volume 16 . Issue 30 . 32 page . US $1
ે
�થળોની યાદીમા� વાપી, સુરત, રાજકોટ, વડોદરા અને વટવાનો સમાવેશ
શુ� કોિવડ-કાળ�ા� દેશના પયા�વરણની થાય છ�. િન�દા, ��યા� અન �ે� એ
વળી, આ 88મા�થી 17 �થળોએ જમીનની ગુણવ�ામા� પણ આ જ
ગાળામા ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�. જેમા� ગુજરાતમા�થી સુરત અને
�
વડોદરાનો સમાવેશ થાય છ�.
પ�ર��થિત�ા� સુધારો ન�ધાયો ��? પાણીની ગુણવ�ા સુધરી હશ. લોકડાઉન પહ�લા અને પછી કરાયેલા બે આપણી માનિસક પીડા ��
સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-લોકડાઉનને કારણે દેશની નદીઓના�
ે
�
સવ��ણોનુ� તારણ દશા�વે છ� ક� ભારતની નદીના પાણીની ગુણવ�ામા� કોઈ
�યાપક અને િવિશ�ટ સુધારો ન�ધાયો નથી. ýક� અમુક નદીઓમા�, અમુક
�
�
બાબતોમા જ�ર સુધારો દેખાય છ�. આમ ýતા વૈતરણી, ��પુ�ા, કાવેરી, આ ઠ �કારની પીડા હોય છ� િવષયીની, મારી એટલે કા�ઈ બીજુ� થવા મા�ડ�? કા�ઈ નથી થતુ�. કામ, �ોધ,
�
આ પણી સૌની સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-કાળમા આપણે ગોદાવરી, િ��ણા, તાપી અને યમુનામા� પ�ર��થિત થોડા સમય માટ� જ�ર ને તમારી. એક શારી�રક પીડા. શારી�રક લોભ તો આપણે મનુ�ય છીએ એટલે આપણને �પશ�.
�
�
સહ લોકડાઉનમા� ઘરે હતા. આથી ��ોિગક� કામકાજ બહોળા
એ સ�યનો ઈ�કાર ન કરી શકાય. પણ િન�દા, ઈ�યા અને
પીડા મારે ને તમારે બધા�ને હોય. સાધકોને
સુધરેલી જણાઈ હતી, પરંતુ સામે આ જ રીતે િબઆસ, ચ�બલ, ગ�ગા, સતલજ
�
ે
�શ બ�ધ હતુ�. આમ સમ�પણે ýતા એ ધારી શકાય ક� ઓછા અને �વણ�રેખાના પાણીની ગુણવ�ામા� જ�ર ઘટાડો ન�ધાયો હતો. પણ હોય પણ એ એને ગણકારે નહીં. બાકી તો પીડા �ેષ એ આપણી માનિસક પીડા છ�. એને લીધે આપણે
��ોિગક કામકાજને કારણે ઓછ�� �દૂ�ણ થયુ� હશ અને આથી પયા�વરણ પીવાલાયક પાણીની વાત કરીએ તો સરકારના દાવા �માણે આપણા દેશના રામક��ણ પરમહ�સને નહોતી? અલબ�, એ તો િસ� છ�. દુ:ખી થતા� હોઈએ.
ે
ચો�સ સુધયુ� હશ. ýક�, યો�ય િન�ક�� પર આવવા માટ� પૂરતા� સ�શોધનો મા� સતર િજ�લા એવા છ� ક� જેમા� 100 ટકા ઘર સુધી નળ ચાલ હોય એવી રમણ મહિષ�ને પીડા નહોતી? બુ�ને પીડા નહોતી? �ીø પીડા છ� એ આિથ�ક પીડા છ�. આિથ�ક પીડા
ુ
ે
અને તારણો મળતા હજુ ખા�સો સમય જશે, પરંતુ િદ�હી ��થત સે�ટર ફોર પાણીની પાઈપલાઈન પહ�ચી છ�.એક �દાજ �માણે વ�� 2019મા� લગભગ િજસસને પીડા નહોતી? આપણા જેવા સ�સારી બધા�ને એટલે આિથ�ક ખ�ચને લીધે જે પીડા થતી હોય. અથવા
�
સાય�સ એ�ડ એ�વાયમ��ટ (CSE) વ��થી પયા�વરણ �ગે અનેક સ�શોધનો 17 લાખ જેટલા ભારતીય હવાના �દૂ�ણને કારણે ��યુ પામેલા અને આમા�થી લાગુ પડ� આ ચાર �કારની પીડા. એક, જ�મીએ છીએ તો આિથ�ક પીડાનો બીý અથ� એ પણ કરી શકાય ક�
ે
અને અ�યાસો કરતુ� આ�યુ� છ�. જેમાનો એક છ� ભારતના પયા�વરણની લગભગ અડધા ઉપરા�ત મા� પા�ચ રા�યોમા� હતા - ઉ�ર �દેશ, મહારા��, �યારે આપણને પીડા થાય છ�. જ�મ એક મોટી પીડા છ�. કોઈકની પાસે અથ�-ધન વધી ગયુ� હોય એ આપણાથી ભારતના મહાન મિહલા �વત��તા સેનાની �હ�નો : પે�રન ક���ન અન ગોશી ક���ન
�
પ�ર��થિતના વાિ��ક લેખા�ýખા કરતો ‘�ટ�ટ ઓફ ઇ��ડયા� એ�વાય�મ��ટ’ િબહાર, પિ�મ બ�ગાળ અને રાજ�થાન. પણ ધ�ય છ� િહ�દુ�તાન, જે જ�મ વખતની પીડાને સહ�વાતુ� ન હોય!
અહ�વાલ. ý બધુ� સમુસુતરુ� ઊતરશે તો વ�� 2030 સુધીમા� ભારતમા� લગભગ 5000 જ�મો�સવમા� ફ�રવી નાખે છ�. આપણને નથી ખબર પણ ચોથુ�, બધા�ને પોતપોતાના કૌટ��િબક કલેશો હોય છ�. 1954મા� �વત��તા સેનાની અન સામાિજક કાય�કર પે�રન�ેન
ે
ુ
આ મિહનાની શ�આતમા� છ��લા એક વ��ના �કડાઓ અને જેટલા કો��ે�ડ બાયોગેસ �લા�ટ એટલે ક� સીબીø ચાલ થઇ જશે અને દર વ�� આપણી માતાને તો પીડા છ� જ ને! ��યુની પીડા ઘણા સમજદાર હોય છ�. એટલે એ ઘરની વાત બહાર ન
ે
બે-�ણ વ�� જૂના પરંતુ તાજેતરમા� �ા�ય થયેલા �કડાઓના આ �લા�ટમા�થી �દાજે દોઢ કરોડ ટન જેટલો સીબીø ઉ�પ�ન થશે, જે દેશના આપણને, સ�સારીઓને સતાવ છ�. જરા એટલે જવા દે. પણ �દર કૌટ��િબક પીડાથી પીડાતા હોય છ�. ક���નન પ� �ીના એવોડ��ી સ�માિનત કરવામા� આ�યા�
ે
અ�યાસથી મળ�લી થોડી રસ�દ માિહતી આ રહી. સીએનø ગેસના આયાતી િબલમા લગભગ 40 ટકા જેટલો ઘટાડો સø શક� બુઢાપાની-��ાવ�થાની પીડા. અને રોગો, નાના-મોટા આપણા જેવા સ�સારીઓની આ પીડા છ�.
�
�
પયા�વરણ �ે�ની સૌથી મોટી અને અને સાથે સાથે લગભગ 1.3 કરોડ ટન જેટલો ખેતી �ે� ઉ�પ�ન થતો કચરો રોગ એ આપણી પીડા. આ ચાર પીડાને શારી�રક પીડા પા�ચમી પીડા છ� �ાક�િતક પીડા. ચોમાસુ આવે ને
ે
ગ�ભીર સમ�યાઓમાની એક છ� ઘન પણ આ �િ�યામા વપરાઈ જશે. હવે ý ઓગ�િનક ફાિમ�ગની વાત કહ�વી રહી. આપણને િચ�તા થાય, વધારે પડતુ� િહમ પડશે ને મારી ભૂલી ગયેલા ગા�ધીવાદીને યાદ
�
કચરાના િનકાલની. ભારતીયો પોતાના વજન કરતા� �ણ ગણો કચરો કરીએ તો સમ�ત દેશની ક�િ� ઉપયોગની જમીનોની મા� બે બીø માનિસક પીડા. માનિસક કલેશો કોને છોડ� ખેતી ખતમ થઈ જશે તો? �ી�મ �તુમા� બહ� તાપ પડ�
�
દર વ�� ઉ�પ�ન કરે છ�. મહારા��, તાિમલનાડ, ઉ�ર �દેશ અને કણા�ટક ટકાજ સøવ ખેતી માટ� વપરાય છ�. છ�? અને તુલસીદાસøએ ‘ઉ�રકા�ડ’મા� �યારે માનિસક અને મોલ સુકાઈ ýય તો? આ બધી �ાક�િતક પીડાઓ
સૌથી વધુ કચરો ઉ�પ�ન કરનારા� રા�યોની યાદીમા� મોખરે છ�. લગભગ ભારત સરકારના સે��લ પો�યુશન ક��ોલ બોડ� �ારા ડણક �ાક�િતક જગત પર પડ�લી માનવ ��િ�ઓની અવળી રોગોનુ� વણ�ન કયુ� �યારે ક�ુ� ક� આ માનિસક પીડા તો છ�. છ�ી પીડા છ� કા�પિનક પીડા. ક�ઈ ન હોય અને
15 લાખ ટન કચરા સાથે ગુજરાત અ�ય રા�યોની સરખામણીમા� પાછળ છ�, 2009મા� ‘કો��ીહ��સીવ એ�વાય�મ��ટલ પો�યુશન ઇ�ડ�� અસર ની વાત પણ ýણવા જેવી છ�. ��વી પર ઉદભવેલા બધા�ને છ�, પણ એમા�થી કોઈ િવરલા જ એને ઓળખી આપણે ક�પનાના ઘોડા જે ઊભા કરતા� હોઈએ! કરો : નવરોø �હ�નો
ે
જે પયા�વરણ માટ� સારી બાબત છ�. વ�� 2019ના �કડા બતાવ છ� ક� સમ� (સી.ઈ.પી.આઈ. અથવા સેપી)’ નામનુ� એક સવ��ણ �યામ પારેખ મનાતા 99% ઉપરા�તના સøવો નાશ પામી ચૂ�યા છ�. પરંતુ શ�યા. બાકી આ રોગ બધાને લાગુ પડ�લો સાતમી પીડા છ� રાજકીય પીડા. રા��નો
ુ
દેશમા 3,159 ડ�પસાઇ�સ પર ક�લ મળીને 23.35 િમિલયન ટન એટલે દેશભરમા� ફ�લાયેલા અિત �દૂિ�ત ગણાતા 88 ��ોિગક વત�માનમા આ øવોના િનક�દનનો દર ખૂબ �ચો ગયો છ�. તુલસીદાસøએ તો માનિસક રાý બરાબર ન હોય તો �ýને જે પીડા
ý
રા
બરાબર
ન

�
ો માનિસક

એન

�
ે
ક� લગભગ 2.35 કરોડ ટન કચરો �ાલવવામા આ�યો હતો. બા�ધકામ �ે� િવ�તારોમા� �દૂ�ણનુ� �તર માપવા માટ� શ� કરવામા� આ�યુ� હોવાનુ� મનાય છ�. વ�� 1,500ની આસપાસથી, દર વ�� સરેરાશ રોગોનુ� આખુ� િલ�ટ આ�યુ� છ� છ� થાય એને રાજકીય પીડા કહ�વાય.
થાય
આ�યુ�
રા��ીય ક�ટ અયો�યામા પણ
ળી
�ારા સý�તા ઘન કચરાના િનકાલની સમ�યા ખૂબ વકરી છ�. વ�� 2016મા� હતુ�. આમા�ના� 43 �થળોએ 70 કરતા� વધુ સેપી દર સાથે �દૂ�ણની 1.2 કરોડર�જુ ધરાવતા øવો સ�પૂણ�પણે લુ�ત થતા આ�યા છ�. ‘રામાયણ’મા�. પણ એને ગાળી રા��ીય � પણે સૌ ýણીએ છીએ ક� ક�છમા� પારસીઓ બની ગયો હતો. 1921મા� તેમણે સરોિજની નાયડ�
ગા
ડા
�
ક����શન એ�ડ �ડમોિલશન વે�ટ મેનેજમે�ટ રુ�સ લાગુ થયા, પરંતુ �યાર બાદ પ�ર��થિત કટોકટીભરી જણાઈ હતી. લગભગ 9 વ�� બાદ વ�� પરંતુ આ દરમા� પણ વધારો ન�ધાયો હોવાનુ� માનવામા આવે છ�. ��વી ગાળીને �ણ માનિસક પીડા આ� આ ભલે ઓછા હોય પણ તેમનુ� �દાન ઘ�ં સાથે રા��ીય ��ી સભાની રચનામા� ન�ધપા� યોગદાન
આ�યુ�. ýક�, પ�રણામે બધુ�
�
લગભગ 15 વ�� બાદ પણ ક�લ ઉ�પાદન �મતાના 1% જેટલા� જ ઉ�પાદનોને 2018મા� આ સવ��ણ ફરીથી કરવામા� આ�યુ�. બ�ને સવ�ના �કડામા� આવેલ પર અ�યાર સુધીમા� િનક�દનના પા�ચ ચ�ો પૂરા� થયા� છ� અને વત�માનમા� આપણે મને ને તમને બહ� લા�યા સ મોટ�� છ�. ક�છના િવકાસમા પારસીઓનો આ�યુ�, જે ગા�ધીવાદી આદશ� પર આધા�રત મિહલા
સારુ� થયુ� પણ એ ઘડીએ
�રસાઇકલ કરવાની �મતા આપણે ક�ળવી શ�યા છીએ. તફાવત દશા�વે છ� ક� દેશના ક�લ 88મા�થી 33 ��ોિગક �લ�ટસ�મા� હવાની øવોના િનક�દનના છ�ા ચ�મા� છીએ તેવુ� વૈ�ાિનકો માને છ�. કરે છ�. �ોધ એ બહ� મોટો બ ફાળો િવશેષ છ�. આ સ�દભ� દાદાભાઈ પછી ડો. નૌશીર અિભયાન હતુ�.
બધા�ને ભોગ બનવુ�
રોગ છ�. �ોધ એક પીડા પ દ�તૂર અને રુ�તમø ડા�ગોર આ બે નામ મોખરે છ�. 1925મા� પે�રને ધૂનøશા ક��ટન સાથે લ�ન
પ�ુ�. અને આઠમી
છ� સમજુ માણસ માટ�. પીડા છ� સામાિજક ડો. નૌશીર ક�છના �થમ ધારાસ�ય હતા. દા�તના કય�ા, જે વકીલ હતા. લ�ન પછી પણ તેઓ રાજકીય
વાતાવરણની પીડા.
�ો��રા�� બાળકો પાસેથી ��ં શીખવાનુ� �� પ�ચભૂતનુ� શરીર હોય આ ડો�ટર તરીક�ની તેમની સેવા ઉ�લેખનીય હતી એટલે જ ��િ�ઓમા� સિ�ય ર�ા�. 1930મા� તેઓે બો�બે �ા�તીય
એને થોડી ખીજ ચડ�.
ક��ેસ સિમિતના �મુખ પદ માટ� ચૂ�ટાયેલા �થમ
�
લઘુમતીમા� હોવા છતા�ય તેમનો સેવાભાવ ધારાસ�ય
આજુબાજુનો સમાજ;
એ
પણ આપણે આપણા � એની પીડા. આ આઠ� બનવા ખરો સાિબત થયો. 17 વષ� સુધી નગરપિત તરીક� મિહલા બ�યા�. તેમણે મહા�મા ગા�ધી �ારા શ� કરેલા
બાળકોની વાદળા� જેવી દુિનયા �યારે આપણને ટ�વ હોય ય આપણે એ પીડામા�થી મુ�ત કરેલ નગર સમુદાય િવકાસ યોજનાનો �ારંભ ક�છના જેના કારણે તેમની ધરપકડ કરવામા� આવી હતી અને
સેવા આપનાર રુ�તમøનુ� નામ પણ ન�ધનીય છ�.
ઓરડામા� સૂતા હોઈએ
�કારની પીડા જેની પાસે
સમૂહ અસહકાર �દોલનમા� ભાગ લીધો હતો અને
આપણે જઈએ અને ત��ણ
આપ
ગુજરાતની એમટીઆર 29 નગરપાિલકાઓમા� શ�
ે
ક� આપણને ક�ટલા ઉપર પ�ખો
�
પ�ખો
�
1930મા� જેલમા બ�ધ કરવામા� આ�યા� હતા.
આપણ
એન
આપણ
થઈએ
થઈએ એને પીર સમજવો.

ે
ફાવે, એટલો જ પ�ખો આપણે

જેનામા�
કરી દઈએ. બે ઉપર ફાવે વે ે જેનામા� ઠસોઠસ ને નખિશખ મા� �ýરમા� રુ�તમøના �યાસોથી કરવામા� 1932મા� જેલમા�થી મુ�ત થયા પછી પે�રનબેને
આવેલ હતો. ખેર આપણે વાત કરીએ
ગા�ધી સેવા સેનાના સિચવ તરીક� સેવા આપી
ઠ
ે
પીરાઈ ભરી હોય એવા કોઈ પણ મહાપુરુષ
��ા�ડના� દશ�ન થયા� હતા. � ગયા હોય એવા� ઘણા� ��ટા�ત ýઈ શકાય. તો બે ઉપર. એક ઉપર પીરાઈ ભરી હોય એવ આપણી નવરોø બહ�નો િવશ. હતી અને 1935મા� �થાિપત િહ�દુ�તાની
બાળકની દુિનયામા િજ�ાસાનો �ત નથી. એ િવ�મયપૂવ�ક બધુ� જુએ બાળમાનસનો અ�યાસ કરવા માટ� એક �યોગ કરવામા� આ�યો હતો. ફાવે તો એક ઉપર. એમ માનસ દશ�ન પાસે આપણે જઈએ �યારે આપણી શારી�રક પીડા પે�રનબેનનો જ�મ 12 ઓ�ટોબર �ચાર સભાના કાય�મા� પણ ýડાયા �
�
�
છ�. એના માટ� બધુ� જ પહ�લી વાર બની ર�ુ� હોય છ�. �ાણીઓ, પ�ીઓ, એમા� અલગ અલગ �મરના� બાળકોને એક �� પૂછવામા આ�યો ક� ý આપણે �ોધની �વીચ આપોઆપ જ દૂર થવા મા�ડ� છ�. આપણી આિથ�ક પીડા 1888ના રોજ મા�ડવીમા� થયો હતો. પા�ø �ા�ય�� હતા. તેઓે મુ�બઈ �દેશ ક��ેસના
�
��-વેલીઓ, આજુબાજુની સ���ટમા�થી એનુ� ક�તૂહલજગત િવ�તરતુ� રહ� છ�. ભગવાન તમને �ીø �ખ આપે તો તમે એ તમારા શરીરમા� �યા� લગાડવા કોઈ ગુરુ પાસે લઈ લેવી મોરા�રબાપુ દૂર થાય છ�. એ કા�ઈ આપણને �િપયાથી ભરી ન દે. તેમણે મુ�બઇમા િશ�ણ મેળ�ય ુ� સ�ઘષ� સિમિતના �થમ મિહલા
�
�
કોઈએ ક�ુ� છ� ક� બાળકની સ���ટ વાદળા જેવી હોય છ�. આરંભમા� એનો કોઈ માગો? કોઈએ હથેળીમા, કોઈએ ગાલ ઉપર, કોઈએ છાતીમા, કોઈએ ક� ક�ટલો �ોધ રાખવો? તમે કોઈ સાધુની પાસે ýઓ તો એ કા�ઈ બે�કમા� ખાત ુ� હતુ� અને પે�રસ યુિનવિસ�ટીમા�થી ડો. પૂવી� ગો�વામી �મુખ હતા. તેઓ િવનાયક દામોદર
�
�
�
ચો�સ આકાર ન હોય, પરંતુ પછી એ ક�પનાના� વાદળા�મા�થી ચો�સ આકાર બાવડામા �ીø �ખ લગાવવાનુ� સૂચન કયુ�. મોટી �મરના� બાળકોએ એમની તો વા�ધો નહીં આવે. ન ખોલાવી દે. પણ પહ�ચેલા સાધુ પાસે જઈએ �યારે ���ચની �ડ�ી પૂણ� કરી હતી. અ�યાસ સાવરકરને લ�ડનની જેલમા�થી મુ�ત
�
બા�ધવા લાગે છ�. એમા�થી એને પ�રિચત થવા લાગેલી દુિનયાનો િપ�ડ બ�ધાય બે �ખોની વ�ેના �થાનનો િનદ�શ કય�. વધારે લા�બુ� િવચારી શકનાર એક પ�ચભૂતનુ� શરીર ધારણ કયુ� અથ� સામા�ય લાગે. કોઈ પરમ પુરુષ પાસે જઈએ એટલે દરિમયાન તેઓ મેડમ ભીખાભાઇ કરવાની �િ�યામા સામેલ હોવાનુ�
�
ે
છ�. બાળમાનસન શુ� સારુ� ક� યો�ય અને શુ� ખરાબ ક� અયો�ય એવો ભેદભાવ બાળક� માથાની પાછળ વધારાની �ખ મુકાવવા ક�ુ�, જેથી એ પાછળનુ� પણ હોય એને અમુક વ�તુમા� લોભ આપણી �ીø પીડા- માનિસક પીડા જતી રહ�. આપણને કામા, લાલા હરદયાલ, �યામø કહ�વાય છ�. મેડમ કામા બગડ�લી તિબયત
�
સમýતો નથી. નજરે ચડ� તેને મેળવવાની િજ�ાસા બાળક રોકી શકતુ� નથી. ýઈ શક�. ýગે, કામના ýગે, એ �વાભાિવક છ�. થાય, હ�� શુ� કામ બીýની િન�દા કરુ� છ��? મહાપુરુષની પાસે ક��ણવમા� જેવા �ા�િતકારીઓને મ�યા અને સાથે ભારત પાછા ફય�ા અને મુ�બઈની
�
બાળક દુિનયાને પુ�ત �મરની �ય��તથી અલગ રીતે જુએ છ�. માતા-િપતા અને અ�ય વડીલો તથા િશ�કો બાળકની માનિસક પીડામા� �ણ વ�તુનુ� �યાન રાખý. આપણે જઈએ એટલે આપણા આિથ�ક, સામાિજક, માનિસક, �યારથી જ રા���યાપી આઝાદીની ચળવળમા સિ�ય હો��પટલમા� સારવાર લીધી હતી �યા� આ નવરોø
અમુક �મર સુધી એને ક�પના અને વા�તિવકતા વ�ેનો તફાવત ક�પનાશીલતાને સાચી રીતે સમø ઉ�ેજન આપે તો બાળઉછ�રના બીýનો �ેષ કરીએ છીએ, બીýની િન�દા કરીએ છીએ કૌટ��િબક કલેશ હળવા થાય. આપણા� ધમ��થાનોએ ઘણા બ�યા હોવાનુ� મનાય છ�. બહ�નોએ તેમની શુ�ુષા કરી હતી.
�
�
સમýતો નથી. એ માને છ� ક� એના મન અને મગજમા� ચાલત ુ� ઘણા ��ોથી બચી શકાય. નયુ� પુ�ત�કયુ� �ાન ક� �કડાઓની અને ઈ�યા કરીએ છીએ એ �ણેય માનિસક પીડા છ�. સામાિજક ��ો ઉક��યા છ�. કોઈ પણ ધમ�નો ભેદભાવ બહ�ન ગોશી લ�ડનમા� અ�યાસ કરતા� હતા. ભારતમા� તેમના� સૌથી નાના� બેન ખુરશીદ (1894-1966) તો
�
�
બધુ� જ વા�તિવક છ�. એ કારણે બાળકની સજ�ના�મકતા ડ�બકી માથાક�ટ બાળકમા ક�ટાળો જ�માવે છ�. બાળક જેવા થઈ અને આમા�થી �યારેક �યારેક ýઈએ છીએ ક� ધમ�જગત રા�યા વગર એ �થાનો સમૂહ લ�ન કરાવે છ�. ભૂ�યાને બિલદાનની પરંપરા સાથે બ�ગાળ પ�ýબ, મહારા�� અને આ બ�ને બહ�નો કરતા� પણ વધુ બહાદુર હતા. રા��વાદી
�
�
�
વધારે ફળ�ુપ નીવડ� છ�. એ આજુબાજુ દેખાતા પશુપ�ી, બાળકની જેમ િવચારીએ તો જ એને યો�ય માગ�દશ�ન આપી પણ બાકાત ન ર�ુ�! તમે ક�પના તો કરો! કામ સાવ રોટલો આપે છ� આદર સાથે. સામાિજક સમ�યાનો આ િદ�હીમા �ા�િતકારીઓ સફળ થયા હતા તેમા� ભારતીય ચળવળમા પોતાને માટ� િવશેષ અનોખી ભૂિમકા તેમણે
�
િનø�વ પદાથ� સાથે વાતો કરે છ� અને એ બધા� પણ ýણે વીનેશ �તાણી શકીએ. બાળકોમા� િનરી�ણશ��ત વધે, એ ýતે િવચારતુ� િનમૂ�ળ ન થાય તો બહ� િચ�તા નહીં કરવી. કામ જ�રી જવાબ છ�. ક�છી યુવતી પણ ભળી. એક પોલીસ �ા�િતકારી પાસે ભજવી હતી. તેઓ સ�ગીત િન�ણાત બની ગયા� હતા અને
એની સાથે વાતો કરે છ�. બાળપણની દુિનયા ýદુ અને થાય, પ�ર��થિતને સમજવા લાયક બને અને એમનામા� છ� એમ નહીં; કામ øવન છ�. આખુ� જગત કામમા�થી આપણી કા�પિનક પીડા પણ દૂર થાય. કોઈ બુ�પુરુષ ગોશી અને પે�રનબેને બો�બિવ�ા શીખી હતી. ઈ�ડો �ા�સના આધુિનક સ�ગીતકારોમા� તેઓ ખૂબ જ લોકિ�ય
ક�પનાઓથી છલોછલ છ�. એ કારણે એ પથારીમા� સૂતુ�સૂતુ� યો�ય-અયો�યનો �યાલ િવકસે તે માટ� િવિવધ રમતો, �ગ�ુ� છ�. આ જગત એક ચેતના છ�. એ રામ સુધી પાસે જઈએ �યારે આપણે કારણ વગરના જે દુ:ખી થતા ઇિજ�ત પ�રષદમા� �સે�સમા ગોશીએ �થમવાર િવ�ના હતા. પરંતુ તેમણે ગા�ધી સાથે કામ કરવા માટ� 1920ના
�
�
ýદુઈ શેતરંø પર બેસી ઊડતુ� હોય એવી ક�પના કરી શક� છ�. સ�ઘભાવના િવકસાવે એવા� આયોજનો કરવા� ýઈએ. ખાસ કરીને પહ�ચાડ� એવી ચેતના છ�. આપણે �યા અટકી પડીએ હોઈએ, એમા�થી એ મુ�ત કરે. અને �ાક�િતક પીડા; ત�તા પર ‘વ�દે માતર�’ ગીત ગાયુ� હતુ�, જરા િવચારો દાયકામા� આશા�પદ સ�ગીત કાર�કદી� છોડી દીધી હતી.
�
એના� ઢીંગલા-ઢીંગલી øવતા�ýગતા� સ�બ�ધી બને છ�. એના� ટ�ડી બેર બાળકોને બાળવાતા�ઓ કહ�વાથી અને વા�ચવા માટ� �ેરવાથી ગ�મત છીએ તેમા� ગોથુ� ખાઈ જઈએ છીએ! �યારે દુ�કાળ પ�ો હોય �યારે પહ�લા રસોડા� કોણે તે �ણ ક�વી રોમા�ચક હશ? ે ખુરશીદે તો ઉ�ર-પિ�મી �ા�તના ખુદાઇ િખદમતગારો
�
સાચુકલા� બની એના મહામૂલા સાથીદાર બને છ�. સાથે �ાન મળ� છ�. કામ, �ોધ, લોભ થોડા થોડા હોય તો તેની બહ� િચ�તા ખો�યા� છ�? �ાક�િતક સમ�યાના જવાબ પણ સાધુ- 1911મા� પે�રન ભારત આ�યા� અને િ��ટશરોના સાથે કામ કયુ� હતુ� અને કહ�વાય છ� ક� ખાન અ�દુલ ગફાર
�
ં
ક�પના અને તરંગોમા� ર�યા�પ�યા� રહ�તા� બાળકોનુ� ક�પનાશીલ મગજ િશખામણથી આપી શકાય નહીં તે વાત વાતા�થી તરત ગળ� ઊતરે એ સ�ય ન કરવી. હા, એની મા�ા ન વધી જવી ýઈએ. ભજન સ�તોએ આ�યા છ�. જેના� મકાન પડી ગયા� એના� મકાન હાથે તેમણે અહી ખૂબ જ અપમાનજનક ભેદભાવ ખાન સાથે સૌથી નøકના સ�બ�ધ હતા અને અમુક વષ�
એમના માનિસક િવકાસમા મોટો ભાગ ભજવે છ�. એને કારણે એમની સમજ મોટ�રા�એ સમજવુ� ýઈએ. ખરેખર તો બાળકોએ નહીં, મોટ�રા�એ ઘડાવાની કરીને એને ક��ોલ કરવાની વાત છ�. પણ મારે કરબ� કરાવી આ�યા�. રા��ીય સમ�યામા પણ શહીદો થતા હોય અનુભ�યો. 1919મા�, પે�રન અને ગોશી મહા�મા તેમને જેલમા પણ િવતાવવા પ�ા હતા.
�
�
�
1930મા�, અમદાવાદની સરકારી કોલેજમા� ભારતીય
�
ે
બા ળકને માતાનો સૌથી પહ�લો �પશ� ગભ�મા�થી જ થાય છ�. િવકસે છ�, લાગણીઓને સમø શક� છ�, દરેક સાથે સ�બ�ધ બા�ધતા� શીખ છ� જ�ર હોય છ�. સામા�ય રીતે આપણે બાળકના ભિવ�ય િવશે િચ�તા કરીએ �ાથ�ના કરવી છ� ક� આ �ણની કોઈ જ�ર નથી - એક એના માટ� આ સાધુડાઓ કોઈ પાછળ ર�ા જ નથી. ગા�ધીøને મ�યા અને ગા�ધીøના અનુયાયી બ�યા�. રા���વજ ફરકાવવાના �યાસ માટ� અ�ય �ા�િતકારીઓ
રા��ીય અને સામાિજક સમ�યાની સામે પણ ધમ�જગતે
છીએ, પરંતુ એ અ�યારે શુ� છ� એનો િવચાર કરતા નથી. મોટ�રા�એ બાળકો
અને સમ�યાઓમા�થી ર�તા કાઢવાની અને જગતને બદલવાની તાલીમ આવી
�
સુર�ાનો પહ�લો અનુભવ માતાના ખોળામા થાય છ�. માતાનુ�
�ેષ, બીø િન�દા અને �ીø ઈ�યા. આની કોઈ જ�ર
તેમણે ગા�ધીøના ‘િવદેશી છોડો, �વદેશી અપનાવો’ના
�
દૂધ અ�ત સમાન નીવડ� છ�. માએ ગાયેલા હાલરડા�થી બાળરમતોમા�થી જ મળ� છ�. ઘણી મોટી શોધોના પાયામા આવી બાળસહજ પાસેથી ઘ�ં શીખવાન છ�. િવ�યાત લેખક પાઉલો કોહ�લોએ ક�ુ� છ� : ‘દરેક નથી. આ છ� માનિસક પીડા. અને આનાથી કોઈ બાકાત જવાબો આ�યા છ�. મારો કહ�વાનો અથ� એ છ� ક� આ છ� અિભયાનને પગલે ખાદીના� કપડા� પહ�રવાનુ� શ� કયુ� સાથે ખુરશીદની ધરપકડ કરવામા� આવી હતી. તેઓ
�
�
ુ�
�
�
બાળમાનસ ઘડાવાનો આરંભ થાય છ�. માતાના ખોળામા�થી ઊતયા� પછી ક�તૂહલ�િ� અને ક�પનાઓ રહ�લી ýઈ શકાય. બાળકના મનમા� ઉ��ભવતા બાળક પાસેથી મોટ�રા� �ણ બાબતો શીખી શક�: કોઈ પણ કારણ િવના �સ�ન નથી. ઈ�યા, િન�દા અને �ેષ જ�રી નથી. આપણે �ેષ ન મારા ને તમારા જેવા િવષયી øવોની પીડા અને કોઈના અને ખાદી તથા હ�રજન મુ��તના �મોશનમા� સામેલ ગા�ધીના િવ�ાસપા� લે�ટન�ટ હતા જેમણે િહ�દુ-
ધરતીમા એના માટ� ખોળો બને છ�. બાળકને માટીનો �વાદ માતાના દૂધ જેવો ��ોની પણ સીમા નથી. બાળપણમા� પડ�લી આવી આદત મોટા થયા પછી રહ�વુ�, હર સમય ��િ�મા �ય�ત રહ�વુ�, ýઈતુ� હોય તે મેળવવા પગ ખોડીને કરીએ તો આપ�ં બી.પી. વધી ýય? િન�દા ન કરીએ ઉપર િવ�ાસ રાખીને એને શરણે જઈએ તો આપણી થયા. �વદેશીની બનતી, દા� પર �િતબ�ધ અને મુ��લમ એકતાનો ઉપદેશ આ�યો. તેમણે િહ�દુ બ�ધકોની
�
�
�વાિદ�ટ લાગે છ�. બાળક��ણના મ�ઢામા માટી ýવા માગતા� જશોદામૈયાને સચવાઈ રહ� તો પુ�ત માણસને થતા બાળક જેવા ��ો મહાન શોધ તરફ દોરી ઊભા રહ�વુ�.’ એટલે ડાયાિબ�ટસ વધી ýય? કોઈની ઈ�યા ન કરીએ પીડાઓથી મુ��ત મળ�. � (સ�કલન : નીિતન વડગામા) મિહલાઓનુ� આયોજન, પે�રનબેનનો િ�ય િવષય (�ન����ાન પાના ન�.20)
�