Page 18 - DIVYA BHASKAR 031921
P. 18

Friday, March 19, 2021   |  18



                     �ક� આ સવાલના આખરી જવાબ �ળતા� વ�� લાગશે પરંતુ જવાબ ક�વા હશે અન        ે                ગુણવ�ામા� મોટો ઘટાડો ન�ધાયો છ�. આ યાદીમા� ગુજરાતના  ભાવનગર,
                                                                                                           વડોદરા અને રાજકોટનો પણ સમાવેશ થાય છ�.
                       પ�ર��થિત ક��લી બદલાઈ �� ક� બગડી �� તેની આ રહી અલપ-ઝલપ ઝા�ખી...                         આ 88 �થળોમા�થી 45 જ�યાએ આ જ સમયગાળા દરિમયાન પાણીની
                                                                                                           ગુણવ�ામા� પણ ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�.  ગુજરાતમા� આવેલા આ
                                                                                                           �થળોની યાદીમા� વાપી, સુરત, રાજકોટ, વડોદરા અને વટવાનો સમાવેશ
        શુ� કોિવડ-કાળ�ા� દેશના પયા�વરણની                                                                   થાય છ�.
                                                                                                              વળી, આ  88મા�થી 17 �થળોએ જમીનની ગુણવ�ામા� પણ આ જ
                                                                                                                 �
                                                                                                           ગાળામા ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�. જેમા� ગુજરાતમા�થી સુરત અને
                                                                                                           વડોદરાનો સમાવેશ થાય છ�.
              પ�ર��થિત�ા� સુધારો ન�ધાયો ��?                                                                પાણીની ગુણવ�ા સુધરી હશ. લોકડાઉન પહ�લા અને પછી કરાયેલા બે
                                                                                                              સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-લોકડાઉનને કારણે દેશની નદીઓના�
                                                                                                                                                      �
                                                                                                                              ે
                                                                                                           સવ��ણોનુ� તારણ દશા�વે છ� ક� ભારતની નદીના પાણીની ગુણવ�ામા� કોઈ
                                                                                                           �યાપક અને િવિશ�ટ સુધારો ન�ધાયો નથી. ýક� અમુક નદીઓમા�, અમુક
                                                                                                                                       �
                                                                                                           બાબતોમા જ�ર સુધારો દેખાય છ�. આમ ýતા વૈતરણી, ��પુ�ા, કાવેરી,
                                                                                                                 �
                                                �
         આ      પણી સૌની સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-કાળમા આપણે                                             ગોદાવરી, િ��ણા,  તાપી અને યમુનામા� પ�ર��થિત થોડા સમય માટ� જ�ર
                                                                                                           સુધરેલી જણાઈ હતી, પરંતુ સામે આ જ રીતે િબઆસ, ચ�બલ, ગ�ગા, સતલજ
                સહ લોકડાઉનમા� ઘરે હતા. આથી ��ોિગક� કામકાજ બહોળા
                  �
                                      �
                �શ બ�ધ હતુ�. આમ સમ�પણે ýતા એ ધારી શકાય ક� ઓછા                                              અને �વણ�રેખાના પાણીની ગુણવ�ામા� જ�ર ઘટાડો ન�ધાયો હતો.
                   ે
        ��ોિગક કામકાજને કારણે ઓછ�� �દૂ�ણ થયુ� હશ અને આથી પયા�વરણ                                              પીવાલાયક પાણીની વાત કરીએ તો સરકારના દાવા �માણે આપણા દેશના
                                        ે
        ચો�સ સુધયુ� હશ. ýક�, યો�ય િન�ક�� પર આવવા માટ� પૂરતા� સ�શોધનો                                       મા� સતર િજ�લા એવા છ� ક� જેમા� 100 ટકા ઘર સુધી નળ ચાલ  હોય એવી
                   ે
                                                                                                                                                 ુ
        અને તારણો મળતા હજુ ખા�સો સમય જશે, પરંતુ િદ�હી ��થત સે�ટર ફોર                                       પાણીની પાઈપલાઈન પહ�ચી છ�.એક �દાજ �માણે વ�� 2019મા� લગભગ
                    �
        સાય�સ એ�ડ એ�વાયમ��ટ (CSE) વ��થી પયા�વરણ �ગે અનેક સ�શોધનો                                           17 લાખ જેટલા ભારતીય હવાના �દૂ�ણને કારણે ��યુ પામેલા અને આમા�થી
        અને અ�યાસો કરતુ� આ�યુ� છ�. જેમાનો એક છ� ભારતના પયા�વરણની                                           લગભગ અડધા ઉપરા�ત મા� પા�ચ રા�યોમા� હતા - ઉ�ર �દેશ, મહારા��,
                           �
        પ�ર��થિતના વાિ��ક લેખા�ýખા કરતો ‘�ટ�ટ ઓફ ઇ��ડયા� એ�વાય�મ��ટ’                                       િબહાર, પિ�મ બ�ગાળ અને રાજ�થાન.
        અહ�વાલ.                                                                                               ý બધુ� સમુસુતરુ� ઊતરશે તો વ�� 2030 સુધીમા� ભારતમા� લગભગ 5000
                                                                                                                                           ુ
           આ મિહનાની શ�આતમા� છ��લા એક વ��ના �કડાઓ અને                                                      જેટલા કો��ે�ડ બાયોગેસ �લા�ટ એટલે ક� સીબીø ચાલ થઇ જશે અને દર વ��
        બે-�ણ વ�� જૂના પરંતુ તાજેતરમા� �ા�ય થયેલા �કડાઓના                                                  આ �લા�ટમા�થી �દાજે દોઢ કરોડ ટન જેટલો સીબીø ઉ�પ�ન  થશે, જે દેશના
        અ�યાસથી મળ�લી થોડી રસ�દ માિહતી આ રહી.                                                              સીએનø ગેસના આયાતી િબલમા લગભગ 40 ટકા જેટલો ઘટાડો સø શક�
                                                                                                                                �
                                                                                                                                                      �
                                                                                                                                             ે
           પયા�વરણ  �ે�ની  સૌથી  મોટી   અને                                                                  અને સાથે સાથે લગભગ 1.3 કરોડ ટન જેટલો ખેતી �ે� ઉ�પ�ન થતો કચરો
                                                                                                                            �
        ગ�ભીર    સમ�યાઓમાની     એક      છ�       ઘન                                                              પણ આ �િ�યામા વપરાઈ જશે. હવે ý ઓગ�િનક ફાિમ�ગની વાત
        કચરાના િનકાલની. ભારતીયો પોતાના વજન કરતા� �ણ   ગણો કચરો                                                     કરીએ તો સમ�ત દેશની ક�િ� ઉપયોગની જમીનોની મા� બે
        દર વ�� ઉ�પ�ન કરે છ�. મહારા��, તાિમલનાડ, ઉ�ર �દેશ અને કણા�ટક                                                  ટકાજ સøવ ખેતી માટ� વપરાય છ�.
                                     �
        સૌથી વધુ કચરો ઉ�પ�ન કરનારા� રા�યોની યાદીમા� મોખરે છ�.  લગભગ   ભારત સરકારના સે��લ પો�યુશન ક��ોલ બોડ� �ારા   ડણક  �ાક�િતક જગત પર પડ�લી માનવ ��િ�ઓની અવળી
        15 લાખ ટન કચરા સાથે ગુજરાત અ�ય રા�યોની સરખામણીમા� પાછળ છ�,   2009મા� ‘કો��ીહ��સીવ એ�વાય�મ��ટલ પો�યુશન ઇ�ડ��   અસર ની વાત પણ ýણવા જેવી છ�. ��વી પર ઉદભવેલા
                                              ે
        જે પયા�વરણ માટ� સારી બાબત છ�. વ�� 2019ના �કડા બતાવ છ� ક� સમ�   (સી.ઈ.પી.આઈ. અથવા સેપી)’ નામનુ� એક સવ��ણ   �યામ પારેખ  મનાતા 99% ઉપરા�તના સøવો નાશ પામી ચૂ�યા છ�. પરંતુ
            �
        દેશમા 3,159 ડ�પસાઇ�સ પર ક�લ મળીને 23.35 િમિલયન ટન એટલે   દેશભરમા� ફ�લાયેલા અિત �દૂિ�ત ગણાતા 88 ��ોિગક        વત�માનમા આ øવોના િનક�દનનો દર ખૂબ �ચો  ગયો
                                    �
        ક� લગભગ 2.35 કરોડ ટન કચરો �ાલવવામા આ�યો હતો. બા�ધકામ �ે�   િવ�તારોમા� �દૂ�ણનુ� �તર માપવા માટ� શ� કરવામા� આ�યુ�   હોવાનુ� મનાય છ�. વ�� 1,500ની આસપાસથી, દર વ�� સરેરાશ
        �ારા સý�તા ઘન કચરાના િનકાલની સમ�યા ખૂબ વકરી છ�. વ�� 2016મા�   હતુ�. આમા�ના� 43 �થળોએ 70 કરતા� વધુ સેપી દર સાથે �દૂ�ણની   1.2 કરોડર�જુ ધરાવતા øવો સ�પૂણ�પણે  લુ�ત થતા આ�યા છ�.
                                                                                                                                               �
        ક����શન એ�ડ �ડમોિલશન વે�ટ મેનેજમે�ટ રુ�સ લાગુ થયા, પરંતુ �યાર બાદ   પ�ર��થિત કટોકટીભરી જણાઈ હતી. લગભગ 9 વ�� બાદ વ��   પરંતુ આ દરમા� પણ વધારો ન�ધાયો હોવાનુ� માનવામા આવે છ�. ��વી
        લગભગ 15 વ�� બાદ પણ ક�લ ઉ�પાદન �મતાના 1% જેટલા� જ ઉ�પાદનોને   2018મા� આ સવ��ણ ફરીથી કરવામા� આ�યુ�. બ�ને સવ�ના �કડામા� આવેલ   પર અ�યાર સુધીમા� િનક�દનના પા�ચ ચ�ો પૂરા� થયા� છ� અને વત�માનમા� આપણે
        �રસાઇકલ કરવાની �મતા આપણે ક�ળવી શ�યા છીએ.          તફાવત દશા�વે છ� ક� દેશના ક�લ 88મા�થી 33 ��ોિગક �લ�ટસ�મા� હવાની   øવોના િનક�દનના છ�ા ચ�મા� છીએ  તેવુ� વૈ�ાિનકો માને છ�.
                                                                                       �ો��રા�� બાળકો પાસેથી ��ં શીખવાનુ� ��
                                                               બાળકોની વાદળા� જેવી દુિનયા



                                                          ��ા�ડના� દશ�ન થયા� હતા. �                        ગયા હોય એવા� ઘણા� ��ટા�ત ýઈ શકાય.
                                                                        �
                                                            બાળકની દુિનયામા િજ�ાસાનો �ત નથી. એ િવ�મયપૂવ�ક બધુ� જુએ   બાળમાનસનો અ�યાસ કરવા માટ� એક �યોગ કરવામા� આ�યો હતો.
                                                          છ�. એના માટ� બધુ� જ પહ�લી વાર બની ર�ુ� હોય છ�. �ાણીઓ, પ�ીઓ,   એમા� અલગ અલગ �મરના� બાળકોને એક �� પૂછવામા આ�યો ક� ý
                                                                                                                                                �
                                                          ��-વેલીઓ, આજુબાજુની સ���ટમા�થી એનુ� ક�તૂહલજગત િવ�તરતુ� રહ� છ�.   ભગવાન તમને �ીø �ખ આપે તો તમે એ તમારા શરીરમા� �યા� લગાડવા
                                                                                 �
                                                                                                                                                   �
                                                                                                                           �
                                                          કોઈએ ક�ુ� છ� ક� બાળકની સ���ટ વાદળા જેવી હોય છ�. આરંભમા� એનો કોઈ   માગો? કોઈએ હથેળીમા, કોઈએ ગાલ ઉપર, કોઈએ છાતીમા, કોઈએ
                                                                                                                 �
                                                          ચો�સ આકાર ન હોય, પરંતુ પછી એ ક�પનાના� વાદળા�મા�થી ચો�સ આકાર   બાવડામા �ીø �ખ લગાવવાનુ� સૂચન કયુ�. મોટી �મરના� બાળકોએ એમની
                                                          બા�ધવા લાગે છ�. એમા�થી એને પ�રિચત થવા લાગેલી દુિનયાનો િપ�ડ બ�ધાય   બે �ખોની વ�ેના �થાનનો િનદ�શ કય�. વધારે લા�બુ� િવચારી શકનાર એક
                                                          છ�. બાળમાનસન શુ� સારુ� ક� યો�ય અને શુ� ખરાબ ક� અયો�ય એવો ભેદભાવ   બાળક� માથાની પાછળ વધારાની �ખ મુકાવવા ક�ુ�, જેથી એ પાછળનુ� પણ
                                                                    ે
                                                          સમýતો નથી. નજરે ચડ� તેને મેળવવાની િજ�ાસા બાળક રોકી શકતુ� નથી.  ýઈ શક�.
                                                            બાળક દુિનયાને પુ�ત �મરની �ય��તથી અલગ રીતે જુએ છ�.      માતા-િપતા  અને  અ�ય  વડીલો  તથા  િશ�કો  બાળકની
                                                          અમુક �મર સુધી એને ક�પના અને વા�તિવકતા વ�ેનો તફાવત        ક�પનાશીલતાને સાચી રીતે સમø ઉ�ેજન આપે તો બાળઉછ�રના
                                                          સમýતો નથી. એ માને છ� ક� એના મન અને મગજમા� ચાલત  ુ�        ઘણા ��ોથી બચી શકાય. નયુ� પુ�ત�કયુ� �ાન ક� �કડાઓની
                                                           બધુ� જ વા�તિવક છ�. એ કારણે બાળકની સજ�ના�મકતા   ડ�બકી      માથાક�ટ બાળકમા ક�ટાળો જ�માવે છ�. બાળક જેવા થઈ
                                                                                                                                �
                                                            વધારે ફળ�ુપ નીવડ� છ�. એ આજુબાજુ દેખાતા પશુપ�ી,           બાળકની જેમ િવચારીએ તો જ એને યો�ય માગ�દશ�ન આપી
                                                                                       �
                                                             િનø�વ પદાથ� સાથે વાતો કરે છ� અને એ બધા� પણ ýણે   વીનેશ �તાણી  શકીએ. બાળકોમા� િનરી�ણશ��ત વધે, એ ýતે િવચારતુ�
                                                             એની સાથે વાતો કરે છ�. બાળપણની દુિનયા ýદુ અને            થાય, પ�ર��થિતને સમજવા લાયક બને  અને એમનામા�
                                                            ક�પનાઓથી છલોછલ છ�. એ કારણે એ પથારીમા� સૂતુ�સૂતુ�        યો�ય-અયો�યનો  �યાલ  િવકસે  તે  માટ�  િવિવધ  રમતો,
                                                           ýદુઈ શેતરંø પર બેસી ઊડતુ� હોય એવી ક�પના કરી શક� છ�.     સ�ઘભાવના િવકસાવે એવા� આયોજનો કરવા� ýઈએ. ખાસ કરીને
                                                          એના� ઢીંગલા-ઢીંગલી øવતા�ýગતા� સ�બ�ધી બને છ�. એના� ટ�ડી બેર   બાળકોને બાળવાતા�ઓ કહ�વાથી અને વા�ચવા માટ� �ેરવાથી ગ�મત
                                                          સાચુકલા� બની એના મહામૂલા સાથીદાર બને છ�.         સાથે �ાન મળ� છ�.
                                                                            �
                                                            ક�પના અને તરંગોમા� ર�યા�પ�યા� રહ�તા� બાળકોનુ� ક�પનાશીલ મગજ   િશખામણથી આપી શકાય નહીં તે વાત વાતા�થી તરત ગળ� ઊતરે એ સ�ય
                                                          એમના માનિસક િવકાસમા મોટો ભાગ ભજવે છ�. એને કારણે એમની સમજ   મોટ�રા�એ સમજવુ� ýઈએ. ખરેખર તો બાળકોએ નહીં, મોટ�રા�એ ઘડાવાની
                                                                          �
                                                                                                     ે
         બા     ળકને માતાનો સૌથી પહ�લો �પશ� ગભ�મા�થી જ થાય છ�.  િવકસે છ�, લાગણીઓને સમø શક� છ�, દરેક સાથે સ�બ�ધ બા�ધતા� શીખ છ�   જ�ર હોય છ�. સામા�ય રીતે આપણે બાળકના ભિવ�ય િવશે િચ�તા કરીએ
                                           �
                                                          અને સમ�યાઓમા�થી ર�તા કાઢવાની અને જગતને બદલવાની તાલીમ આવી
                                                                                                           છીએ, પરંતુ એ અ�યારે શુ� છ� એનો િવચાર કરતા નથી. મોટ�રા�એ બાળકો
                સુર�ાનો પહ�લો અનુભવ માતાના ખોળામા થાય છ�. માતાનુ�
                દૂધ  અ�ત  સમાન  નીવડ�  છ�.  માએ  ગાયેલા  હાલરડા�થી   બાળરમતોમા�થી જ મળ� છ�. ઘણી મોટી શોધોના પાયામા આવી બાળસહજ   પાસેથી ઘ�ં શીખવાન છ�. િવ�યાત લેખક પાઉલો કોહ�લોએ ક�ુ� છ� : ‘દરેક
                                                                                            �
                                                                                                                         ુ�
                                              �
        બાળમાનસ ઘડાવાનો આરંભ થાય છ�. માતાના ખોળામા�થી ઊતયા� પછી   ક�તૂહલ�િ� અને ક�પનાઓ રહ�લી ýઈ શકાય. બાળકના મનમા� ઉ��ભવતા   બાળક પાસેથી મોટ�રા� �ણ બાબતો શીખી શક�: કોઈ પણ કારણ િવના �સ�ન
        ધરતીમા એના માટ� ખોળો બને છ�. બાળકને માટીનો �વાદ માતાના દૂધ જેવો   ��ોની પણ સીમા નથી. બાળપણમા� પડ�લી આવી આદત મોટા થયા પછી   રહ�વુ�, હર સમય ��િ�મા �ય�ત રહ�વુ�, ýઈતુ� હોય તે મેળવવા પગ ખોડીને
                                                                                                                           �
                                �
        �વાિદ�ટ લાગે છ�. બાળક��ણના મ�ઢામા માટી ýવા માગતા� જશોદામૈયાને   સચવાઈ રહ� તો પુ�ત માણસને થતા બાળક જેવા ��ો મહાન શોધ તરફ દોરી   ઊભા રહ�વુ�.’
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23