Page 18 - DIVYA BHASKAR 031921
P. 18
Friday, March 19, 2021 | 18
�ક� આ સવાલના આખરી જવાબ �ળતા� વ�� લાગશે પરંતુ જવાબ ક�વા હશે અન ે ગુણવ�ામા� મોટો ઘટાડો ન�ધાયો છ�. આ યાદીમા� ગુજરાતના ભાવનગર,
વડોદરા અને રાજકોટનો પણ સમાવેશ થાય છ�.
પ�ર��થિત ક��લી બદલાઈ �� ક� બગડી �� તેની આ રહી અલપ-ઝલપ ઝા�ખી... આ 88 �થળોમા�થી 45 જ�યાએ આ જ સમયગાળા દરિમયાન પાણીની
ગુણવ�ામા� પણ ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�. ગુજરાતમા� આવેલા આ
�થળોની યાદીમા� વાપી, સુરત, રાજકોટ, વડોદરા અને વટવાનો સમાવેશ
શુ� કોિવડ-કાળ�ા� દેશના પયા�વરણની થાય છ�.
વળી, આ 88મા�થી 17 �થળોએ જમીનની ગુણવ�ામા� પણ આ જ
�
ગાળામા ન�ધપા� ઘટાડો ન�ધાયો છ�. જેમા� ગુજરાતમા�થી સુરત અને
વડોદરાનો સમાવેશ થાય છ�.
પ�ર��થિત�ા� સુધારો ન�ધાયો ��? પાણીની ગુણવ�ા સુધરી હશ. લોકડાઉન પહ�લા અને પછી કરાયેલા બે
સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-લોકડાઉનને કારણે દેશની નદીઓના�
�
ે
સવ��ણોનુ� તારણ દશા�વે છ� ક� ભારતની નદીના પાણીની ગુણવ�ામા� કોઈ
�યાપક અને િવિશ�ટ સુધારો ન�ધાયો નથી. ýક� અમુક નદીઓમા�, અમુક
�
બાબતોમા જ�ર સુધારો દેખાય છ�. આમ ýતા વૈતરણી, ��પુ�ા, કાવેરી,
�
�
આ પણી સૌની સામા�ય સમજ એવી છ� ક� કોિવડ-કાળમા આપણે ગોદાવરી, િ��ણા, તાપી અને યમુનામા� પ�ર��થિત થોડા સમય માટ� જ�ર
સુધરેલી જણાઈ હતી, પરંતુ સામે આ જ રીતે િબઆસ, ચ�બલ, ગ�ગા, સતલજ
સહ લોકડાઉનમા� ઘરે હતા. આથી ��ોિગક� કામકાજ બહોળા
�
�
�શ બ�ધ હતુ�. આમ સમ�પણે ýતા એ ધારી શકાય ક� ઓછા અને �વણ�રેખાના પાણીની ગુણવ�ામા� જ�ર ઘટાડો ન�ધાયો હતો.
ે
��ોિગક કામકાજને કારણે ઓછ�� �દૂ�ણ થયુ� હશ અને આથી પયા�વરણ પીવાલાયક પાણીની વાત કરીએ તો સરકારના દાવા �માણે આપણા દેશના
ે
ચો�સ સુધયુ� હશ. ýક�, યો�ય િન�ક�� પર આવવા માટ� પૂરતા� સ�શોધનો મા� સતર િજ�લા એવા છ� ક� જેમા� 100 ટકા ઘર સુધી નળ ચાલ હોય એવી
ે
ુ
અને તારણો મળતા હજુ ખા�સો સમય જશે, પરંતુ િદ�હી ��થત સે�ટર ફોર પાણીની પાઈપલાઈન પહ�ચી છ�.એક �દાજ �માણે વ�� 2019મા� લગભગ
�
સાય�સ એ�ડ એ�વાયમ��ટ (CSE) વ��થી પયા�વરણ �ગે અનેક સ�શોધનો 17 લાખ જેટલા ભારતીય હવાના �દૂ�ણને કારણે ��યુ પામેલા અને આમા�થી
અને અ�યાસો કરતુ� આ�યુ� છ�. જેમાનો એક છ� ભારતના પયા�વરણની લગભગ અડધા ઉપરા�ત મા� પા�ચ રા�યોમા� હતા - ઉ�ર �દેશ, મહારા��,
�
પ�ર��થિતના વાિ��ક લેખા�ýખા કરતો ‘�ટ�ટ ઓફ ઇ��ડયા� એ�વાય�મ��ટ’ િબહાર, પિ�મ બ�ગાળ અને રાજ�થાન.
અહ�વાલ. ý બધુ� સમુસુતરુ� ઊતરશે તો વ�� 2030 સુધીમા� ભારતમા� લગભગ 5000
ુ
આ મિહનાની શ�આતમા� છ��લા એક વ��ના �કડાઓ અને જેટલા કો��ે�ડ બાયોગેસ �લા�ટ એટલે ક� સીબીø ચાલ થઇ જશે અને દર વ��
બે-�ણ વ�� જૂના પરંતુ તાજેતરમા� �ા�ય થયેલા �કડાઓના આ �લા�ટમા�થી �દાજે દોઢ કરોડ ટન જેટલો સીબીø ઉ�પ�ન થશે, જે દેશના
અ�યાસથી મળ�લી થોડી રસ�દ માિહતી આ રહી. સીએનø ગેસના આયાતી િબલમા લગભગ 40 ટકા જેટલો ઘટાડો સø શક�
�
�
ે
પયા�વરણ �ે�ની સૌથી મોટી અને અને સાથે સાથે લગભગ 1.3 કરોડ ટન જેટલો ખેતી �ે� ઉ�પ�ન થતો કચરો
�
ગ�ભીર સમ�યાઓમાની એક છ� ઘન પણ આ �િ�યામા વપરાઈ જશે. હવે ý ઓગ�િનક ફાિમ�ગની વાત
કચરાના િનકાલની. ભારતીયો પોતાના વજન કરતા� �ણ ગણો કચરો કરીએ તો સમ�ત દેશની ક�િ� ઉપયોગની જમીનોની મા� બે
દર વ�� ઉ�પ�ન કરે છ�. મહારા��, તાિમલનાડ, ઉ�ર �દેશ અને કણા�ટક ટકાજ સøવ ખેતી માટ� વપરાય છ�.
�
સૌથી વધુ કચરો ઉ�પ�ન કરનારા� રા�યોની યાદીમા� મોખરે છ�. લગભગ ભારત સરકારના સે��લ પો�યુશન ક��ોલ બોડ� �ારા ડણક �ાક�િતક જગત પર પડ�લી માનવ ��િ�ઓની અવળી
15 લાખ ટન કચરા સાથે ગુજરાત અ�ય રા�યોની સરખામણીમા� પાછળ છ�, 2009મા� ‘કો��ીહ��સીવ એ�વાય�મ��ટલ પો�યુશન ઇ�ડ�� અસર ની વાત પણ ýણવા જેવી છ�. ��વી પર ઉદભવેલા
ે
જે પયા�વરણ માટ� સારી બાબત છ�. વ�� 2019ના �કડા બતાવ છ� ક� સમ� (સી.ઈ.પી.આઈ. અથવા સેપી)’ નામનુ� એક સવ��ણ �યામ પારેખ મનાતા 99% ઉપરા�તના સøવો નાશ પામી ચૂ�યા છ�. પરંતુ
�
દેશમા 3,159 ડ�પસાઇ�સ પર ક�લ મળીને 23.35 િમિલયન ટન એટલે દેશભરમા� ફ�લાયેલા અિત �દૂિ�ત ગણાતા 88 ��ોિગક વત�માનમા આ øવોના િનક�દનનો દર ખૂબ �ચો ગયો
�
ક� લગભગ 2.35 કરોડ ટન કચરો �ાલવવામા આ�યો હતો. બા�ધકામ �ે� િવ�તારોમા� �દૂ�ણનુ� �તર માપવા માટ� શ� કરવામા� આ�યુ� હોવાનુ� મનાય છ�. વ�� 1,500ની આસપાસથી, દર વ�� સરેરાશ
�ારા સý�તા ઘન કચરાના િનકાલની સમ�યા ખૂબ વકરી છ�. વ�� 2016મા� હતુ�. આમા�ના� 43 �થળોએ 70 કરતા� વધુ સેપી દર સાથે �દૂ�ણની 1.2 કરોડર�જુ ધરાવતા øવો સ�પૂણ�પણે લુ�ત થતા આ�યા છ�.
�
ક����શન એ�ડ �ડમોિલશન વે�ટ મેનેજમે�ટ રુ�સ લાગુ થયા, પરંતુ �યાર બાદ પ�ર��થિત કટોકટીભરી જણાઈ હતી. લગભગ 9 વ�� બાદ વ�� પરંતુ આ દરમા� પણ વધારો ન�ધાયો હોવાનુ� માનવામા આવે છ�. ��વી
લગભગ 15 વ�� બાદ પણ ક�લ ઉ�પાદન �મતાના 1% જેટલા� જ ઉ�પાદનોને 2018મા� આ સવ��ણ ફરીથી કરવામા� આ�યુ�. બ�ને સવ�ના �કડામા� આવેલ પર અ�યાર સુધીમા� િનક�દનના પા�ચ ચ�ો પૂરા� થયા� છ� અને વત�માનમા� આપણે
�રસાઇકલ કરવાની �મતા આપણે ક�ળવી શ�યા છીએ. તફાવત દશા�વે છ� ક� દેશના ક�લ 88મા�થી 33 ��ોિગક �લ�ટસ�મા� હવાની øવોના િનક�દનના છ�ા ચ�મા� છીએ તેવુ� વૈ�ાિનકો માને છ�.
�ો��રા�� બાળકો પાસેથી ��ં શીખવાનુ� ��
બાળકોની વાદળા� જેવી દુિનયા
��ા�ડના� દશ�ન થયા� હતા. � ગયા હોય એવા� ઘણા� ��ટા�ત ýઈ શકાય.
�
બાળકની દુિનયામા િજ�ાસાનો �ત નથી. એ િવ�મયપૂવ�ક બધુ� જુએ બાળમાનસનો અ�યાસ કરવા માટ� એક �યોગ કરવામા� આ�યો હતો.
છ�. એના માટ� બધુ� જ પહ�લી વાર બની ર�ુ� હોય છ�. �ાણીઓ, પ�ીઓ, એમા� અલગ અલગ �મરના� બાળકોને એક �� પૂછવામા આ�યો ક� ý
�
��-વેલીઓ, આજુબાજુની સ���ટમા�થી એનુ� ક�તૂહલજગત િવ�તરતુ� રહ� છ�. ભગવાન તમને �ીø �ખ આપે તો તમે એ તમારા શરીરમા� �યા� લગાડવા
�
�
�
કોઈએ ક�ુ� છ� ક� બાળકની સ���ટ વાદળા જેવી હોય છ�. આરંભમા� એનો કોઈ માગો? કોઈએ હથેળીમા, કોઈએ ગાલ ઉપર, કોઈએ છાતીમા, કોઈએ
�
ચો�સ આકાર ન હોય, પરંતુ પછી એ ક�પનાના� વાદળા�મા�થી ચો�સ આકાર બાવડામા �ીø �ખ લગાવવાનુ� સૂચન કયુ�. મોટી �મરના� બાળકોએ એમની
બા�ધવા લાગે છ�. એમા�થી એને પ�રિચત થવા લાગેલી દુિનયાનો િપ�ડ બ�ધાય બે �ખોની વ�ેના �થાનનો િનદ�શ કય�. વધારે લા�બુ� િવચારી શકનાર એક
છ�. બાળમાનસન શુ� સારુ� ક� યો�ય અને શુ� ખરાબ ક� અયો�ય એવો ભેદભાવ બાળક� માથાની પાછળ વધારાની �ખ મુકાવવા ક�ુ�, જેથી એ પાછળનુ� પણ
ે
સમýતો નથી. નજરે ચડ� તેને મેળવવાની િજ�ાસા બાળક રોકી શકતુ� નથી. ýઈ શક�.
બાળક દુિનયાને પુ�ત �મરની �ય��તથી અલગ રીતે જુએ છ�. માતા-િપતા અને અ�ય વડીલો તથા િશ�કો બાળકની
અમુક �મર સુધી એને ક�પના અને વા�તિવકતા વ�ેનો તફાવત ક�પનાશીલતાને સાચી રીતે સમø ઉ�ેજન આપે તો બાળઉછ�રના
સમýતો નથી. એ માને છ� ક� એના મન અને મગજમા� ચાલત ુ� ઘણા ��ોથી બચી શકાય. નયુ� પુ�ત�કયુ� �ાન ક� �કડાઓની
બધુ� જ વા�તિવક છ�. એ કારણે બાળકની સજ�ના�મકતા ડ�બકી માથાક�ટ બાળકમા ક�ટાળો જ�માવે છ�. બાળક જેવા થઈ
�
વધારે ફળ�ુપ નીવડ� છ�. એ આજુબાજુ દેખાતા પશુપ�ી, બાળકની જેમ િવચારીએ તો જ એને યો�ય માગ�દશ�ન આપી
�
િનø�વ પદાથ� સાથે વાતો કરે છ� અને એ બધા� પણ ýણે વીનેશ �તાણી શકીએ. બાળકોમા� િનરી�ણશ��ત વધે, એ ýતે િવચારતુ�
એની સાથે વાતો કરે છ�. બાળપણની દુિનયા ýદુ અને થાય, પ�ર��થિતને સમજવા લાયક બને અને એમનામા�
ક�પનાઓથી છલોછલ છ�. એ કારણે એ પથારીમા� સૂતુ�સૂતુ� યો�ય-અયો�યનો �યાલ િવકસે તે માટ� િવિવધ રમતો,
ýદુઈ શેતરંø પર બેસી ઊડતુ� હોય એવી ક�પના કરી શક� છ�. સ�ઘભાવના િવકસાવે એવા� આયોજનો કરવા� ýઈએ. ખાસ કરીને
એના� ઢીંગલા-ઢીંગલી øવતા�ýગતા� સ�બ�ધી બને છ�. એના� ટ�ડી બેર બાળકોને બાળવાતા�ઓ કહ�વાથી અને વા�ચવા માટ� �ેરવાથી ગ�મત
સાચુકલા� બની એના મહામૂલા સાથીદાર બને છ�. સાથે �ાન મળ� છ�.
�
ક�પના અને તરંગોમા� ર�યા�પ�યા� રહ�તા� બાળકોનુ� ક�પનાશીલ મગજ િશખામણથી આપી શકાય નહીં તે વાત વાતા�થી તરત ગળ� ઊતરે એ સ�ય
એમના માનિસક િવકાસમા મોટો ભાગ ભજવે છ�. એને કારણે એમની સમજ મોટ�રા�એ સમજવુ� ýઈએ. ખરેખર તો બાળકોએ નહીં, મોટ�રા�એ ઘડાવાની
�
ે
બા ળકને માતાનો સૌથી પહ�લો �પશ� ગભ�મા�થી જ થાય છ�. િવકસે છ�, લાગણીઓને સમø શક� છ�, દરેક સાથે સ�બ�ધ બા�ધતા� શીખ છ� જ�ર હોય છ�. સામા�ય રીતે આપણે બાળકના ભિવ�ય િવશે િચ�તા કરીએ
�
અને સમ�યાઓમા�થી ર�તા કાઢવાની અને જગતને બદલવાની તાલીમ આવી
છીએ, પરંતુ એ અ�યારે શુ� છ� એનો િવચાર કરતા નથી. મોટ�રા�એ બાળકો
સુર�ાનો પહ�લો અનુભવ માતાના ખોળામા થાય છ�. માતાનુ�
દૂધ અ�ત સમાન નીવડ� છ�. માએ ગાયેલા હાલરડા�થી બાળરમતોમા�થી જ મળ� છ�. ઘણી મોટી શોધોના પાયામા આવી બાળસહજ પાસેથી ઘ�ં શીખવાન છ�. િવ�યાત લેખક પાઉલો કોહ�લોએ ક�ુ� છ� : ‘દરેક
�
ુ�
�
બાળમાનસ ઘડાવાનો આરંભ થાય છ�. માતાના ખોળામા�થી ઊતયા� પછી ક�તૂહલ�િ� અને ક�પનાઓ રહ�લી ýઈ શકાય. બાળકના મનમા� ઉ��ભવતા બાળક પાસેથી મોટ�રા� �ણ બાબતો શીખી શક�: કોઈ પણ કારણ િવના �સ�ન
ધરતીમા એના માટ� ખોળો બને છ�. બાળકને માટીનો �વાદ માતાના દૂધ જેવો ��ોની પણ સીમા નથી. બાળપણમા� પડ�લી આવી આદત મોટા થયા પછી રહ�વુ�, હર સમય ��િ�મા �ય�ત રહ�વુ�, ýઈતુ� હોય તે મેળવવા પગ ખોડીને
�
�
�વાિદ�ટ લાગે છ�. બાળક��ણના મ�ઢામા માટી ýવા માગતા� જશોદામૈયાને સચવાઈ રહ� તો પુ�ત માણસને થતા બાળક જેવા ��ો મહાન શોધ તરફ દોરી ઊભા રહ�વુ�.’