Page 11 - DIVYA BHASKAR 021822
P. 11
Friday, February 18, 2022
�
ે
ભોગવવાની કળા ન સમýય, તો ભોગમૂલક �િન��ો માણસન સતત કનડ ��. કનડગતથી બચવુ� હોય, તો ‘ભોગિવવેક’ ક�ળવાય તે ખૂબ જ�રી ��
વ�રા�ય પણ થો�રયાના ����ા જેવો નહીં,
પરંતુ તુલસીના પાન જેવો ભીનો હોવો ���
સ� �ક�તના િવ�ાન લેખક અને ‘કાદ�બરી’ના સજ�ક બાણના øવન
સાથે ýડાયેલો એક �સ�ગ ��. ��યુની �ણ નøક �� એમ
સમøને બાણભ�� િવચાર કય�. પોતે લખેલી અધૂરી ક�િત
‘કાદ�બરી’ કયો પુ� પૂરી કરી શક� એમ ��? આ વાતની પરી�ા કરવા માટ�
બાણભ�� એક યુ��ત કરે. સામે એક ઝાડના ઠ��ઠાનુ� વણ�ન કરવાની બ�ને પુ�ોને
સૂચના કરી.
મોટા પુ�ે ક�ુ� : ‘શુ�કો ��: િત��િત અ�ે ।’
નાના પુ�ે ક�ુ� : ‘નીરસતરુ ઇહ િવલસિત ।’
બ�ને પુ�ોએ આપેલા જવાબ સા�ભળીને બાણભ�� અધૂરી ‘કાદ�બરી’ પૂરી
કરવાનુ� કામ નાના પુ�ને સ��ય. કારણ શુ�? મોટા પુ� િનરી�ણ કરીને શુ�ક
ુ�
ે
ે
�� સામે �ભુ� �� એવી વાત પરખી, �યારે નાના પુ� દશ�ન �ારા ઠ��ઠા જેવા
��મા� પરમ ચેતનાની શોભા નીરખી અને પરખી! િનરી�ણ અને દશ�ન વ�ે
આટલો તફાવત ��. બાણભ� જેવા સમથ� િપતાની પરી�ામા� નાનો પુ� પાસ
થયો, �યારે મોટો પુ� નપાસ થયો!
�
ે
આપણે �યા ધમ��ે� શુ�કતાને સદ્્ગુણ માનવામા આવે ��, �યારે
���
�
દશ�નાિભમુખ સ�દયા�નુભૂિતને અિન��નીય ક� ધમ�િવરોધી બાબત ગણવામા�
આવે ��. ધમ� સાથે થો�રયાના ઠ��ઠા જેવો શુ�ક વૈરા�ય ýડાઇ ગયો ��.
�
વા�તવમા ધમ�નો સ�બ�ધ તુલસીના પાનની ભીનાશ સાથે હોવો ýઇએ. ભ��ત
કદી શુ�ક નથી હોતી. ભ��ત તો ભીની જ હોય ��. મીરા�બાઇ શુ�ક હોઇ શક�?
નરિસ�હ મહ�તા શુ�ક હોઇ શક�? દેવિષ� નારદ શુ�ક હોઇ શક�? રાધા શુ�ક હોઇ
શક�? અરે! ક�બý જેવી િ�વ�ા પણ શુ�ક હોઇ શક�? ક��ણ જેવા યુગપુરુષની
સમીપે કોઇ પણ �ય��ત શુ�ક રહી શક�? ક��ણ રાજે�ર હતા, રસે�ર હતા
અને સાથોસાથ સવ�લોકમહ��ર હતા. જે ‘સવ�લોકમહ��ર’ હોય તે વળી,
સૌનો સુ�દ (િમ�) હોઇ શક�? ગીતામા� ક��ણે પોતે એક જ �ોકમા� આ વાત
કહી દીધી ��. (ગીતા : 5, 29) જે સવ� જગતનો ‘બૉસાનુબૉસ’ હોય તે કદી
સવ� øવોનો સખા શી રીતે હોઇ શક�? આ જ તો ક��ણની ખૂબી ��! એકસાથે
�
િમ��વ અને �વાિમ�વ એક જ િવભૂિતમા વસે તેનુ� નામ ક��ણ! આવી િવભૂિત િવચારોના
જ ક��ણ હોઇ શક�. હો છો. તેનુ� એક િવધાન ��. યોગમાગ�ની સમજણ આપતી વખતે
ે
�
�યા� પણ બે નદીઓનો સ�ગમ થાય �યા આપોઆપ તીથ� રચાઇ ýય } તમ કૉફી પીઓ �યારે, કૉફીને ભોગવતા હો છો. �ં�ાવનમા� ક��ણ ઉ�વને એક જ�યાએ કહ� �� :
�
ે
��. લગભગ એ જ રીતે �યા� બે િવચારધારાઓનો સમ�વય થાય �યા � } તમ �વાસ દર�યાન શીતળ જળ પીઓ, �યારે ‘ઋતુકાળ� સ�તાનો�પિ� અથ� ��ીગમન કરનાર
સમ�વયતીથ� રચાઇ જતુ� હોય ��. ઇશાવા�ય ઉપિનષદ આવુ� જ એક અિત પાણીનો ઉપભોગ કરતા હો છો. ગુણવ�ત શાહ �હ�થના ��ચય�નો ભ�ગ થતો નથી.’ (�ીમ� ભાગવત,
પિવ� સમ�વયતીથ� ગણાવુ� ýઇએ. ઋિષ દીઘ�તમસે મા� અઢાર મ��ોના } તમ કારમા� બેસીને ઓ�ફસે ýઓ, �યારે કારને 11/18/43)
ે
ઉપિનષદમા� આવા� સમ�વય તીથ� �ગટ કયા� ��. ઉદાહરણો �પ�ટ �� : ભોગવી ર�ા હો છો. આમ કહીને ક��ણે િવવેકયુ�ત કામચયા�ને ��ચયા�નો
ે
} �યાગ અને ભોગ વ�ેનો સમ�વય } તમ ભોજન કરો, �યારે પણ રોટલા અને દહીંને ભોગવતા દર�ý આ�યો ��. ý તથાકિથત ��ચય�નો સ�બ�ધ ક�વળ
(મ��-1, �યાગીને ભોગવી ýણો) રહો છો. તમ રેિ�જરેટરનો ઉપયોગ કરો �યારે એ ય��ને ભોગવી સે�સિવહીન øવનશૈલી સાથે જ હોય, તો તો ��ચય� જેવી �ક�િતિવરોધી,
ે
} ગિત, અગિત અને પરમ ગિત વ�ેનો સમ�વય ર�ા હો છો. øવનિવરોધી અને આન�દિવરોધી બાબત બીø જડવી મુ�ક�લ ��. સ��ક�િતની
ે
ે
ે
�
(ત� ��રે ત���વ��તક મ��-4) } તમ સાઇકલ ચલાવીન િમ�ન �યા� ýઓ �યારે સાઇકલન ભોગવી �ાયામા જ�મેલી લ�નસ��થા તો �ક�િત સાથે માનવýતે કરેલુ� આદરણીય
�
ે
} િવ�ા અને અિવ�ા વ�ેનો સમ�વય. ર�ા હો છો. સમાધાન ગણાય. સે�સિવહીન øવનરીિતને ý ‘��ચય�’ ગણી લેવામા �
} સ�ભ�િત અને અસ�ભ�િત વ�ેનો સમ�વય } તમ ચ�પલ પહ�રીને ચાલો �યારે ચ�પલનો ઉપભોગ કરી ર�ા હો છો ! આવે, તો એવુ� નકારા�મક ��ચય� �ક�િતમાતા સાથે થયેલી દગાબાø જ
ે
�
મહારા��મા એક િવ�ાન થઇ ગયા. એમનુ� નામ હતુ� : ભાઉ ધમા�િધકારી. ý તમે ભોગને િન�ન ક�ાની બાબત ગણવાનુ� રાખો તો øવવાનુ� અશ�ય ગણાય. આવા ��ચય�ને તો લ�ન જેવી સા��ક�િતક ઘટનાની ક�ાએ પણ ન
લોકો ગા�ધીિવચારના અિધક�ત ભા�યકાર એવા આદરણીય દાદા ધમા�િધકારીને બની ýય. �યાગ �ચી બાબત �� એ વાત સાચી, પરંતુ ભોગ પણ નીચી મૂકી શકાય. વેદના ઋિષને આવા અસહજ, અ�ાક�િતક હઠયુ�ત અને ક�િ�મ
ઓળખે ��, પરંતુ ભાઉ ધમા�િધકારીને બહ� નથી ઓળખતા. એમણે મારા બાબત નથી. ભોગ øવનમા� અપ�રહાય� ��. એ ટાળવાનુ� શ�ય નથી. ��ચય� સાથે કોઇ જ લેવાદેવા ન હોઇ શક�, એવુ� િસ�થે�ટક ��ચય� મનુ�યને
ગીતાભા�યનો સ�પૂણ� અનુવાદ મરાઠી ભાષામા કય� �� એ મારુ� સૌભા�ય માનવીને જ�ર �� : ‘ભોગિવવેક’ની. જે સમાજ ભોગને નીચી બાબત ગણે, નીચે પાડ� એ ન�ી ýણવુ�. �
�
ગણાય. એમણે એક પો�ટકાડ� લખીને મને એક મૌિલક િવચાર થોડાક શ�દોમા� તે ગરીબ રહ�વા પામે ��. øવન એક સેતુ ��. સેતુ પરથી પસાર થઇ જવાની }}}
મોકલી આ�યો. એમણે જણા�યુ� : ‘તેન �ય�તેન ભૂ�øથા:’ શ�દોનો લોકો સાચો ��ટ ��, પણ પાપડ સૂકવવાની ��ટ નથી. પાઘડીનો વળ ��ડ�
અથ� ýણતા નથી. ‘भूंजीथा:’ એટલે ‘ભોગવવુ�’ એવા અથ� કરવો બરાબર વાત એમ �� ક� ભોગવવાની કળા ન સમýય, તો ભોગમૂલક અિન�ટો
નથી. ખરેખર તો ‘भूंजीथा:’ એટલે ‘to live through.’ આમ, ભોગવવુ� માણસને સતત કનડ� ��. કનડગતથી બચવુ� હોય, તો ‘ભોગિવવેક’ ક�ળવાય સમ�વયતી��નુ� પિવ� ઉદાહરણ જ�ુ� છ�.
એટલે ‘પસાર થઇ જવુ�’. �યાગ એટલે �યજવુ� અને ‘भूंजीथा:’ એટલે ભોગવવુ� તે ખૂબ જ�રી ��. ક��ણ ગીતામા� કહ� �� : ‘ધમ�થી અિવરુ� એવો काम હ�� ���.’ મહાવીર�વામીએ એક અ�ય�ત
એવો અથ� કરવામા� ‘ભોગ’ શ�દને નીચો ગણવાની �િ� કાયમ રહ� ��. (ગીતા : 7,11) આપણી પરંપરામા� કામવાસનાના દેવને કામદેવ ક�ો ��, મૌિલક વાત કહી છ�.
øવનમા� �યાગ અને ભોગ બ�ને સરખા જ�રી ��. ભોગવવુ� એ સવ�થા નીચી કામદાનવ નથી ક�ો! ત�દુર�ત sex ધમ�િવરોધી બાબત નથી. એક જ પ�નીને ‘�વદારાસ�તો� – પર��ીગમન
ક�ાની �િ� નથી. દાખલા તરીક� : વફાદાર એવો પિત ‘��ચારી’ ગણાય તેવુ� જૈન પરંપરામા� મા�ય રાખવામા � િવરમણ �ત.’
} કડકડતી ��ડીમા� તમ ગોદડ�� ઓઢો છો �યારે, તમ ગોદડાને ભોગવતા આવે ��. �ીમ� ભાગવતના 11મા �ક�ધમા� �ીક��ણે ઉ�વને ઉપદેશ આ�યો (�ન����ાન પાના ન�.18)
ે
ે