Page 13 - DIVYA BHASKAR 020422

Friday, February 4, 2022 | 13

જે િવરલ �િતભા� હોય ��, તે િનતા�ત એકલી હોય ��. િજિનયસ �ય��તને સમøને તેની સાથ ે

વાત કરી �ક� ક� રહી �ક� ક� તેને �ેમ કરી �ક�, એવી �ય��ત જવ�લે જ મળતી હોય ��.

િજિનયસોની િજ�દગી ને ��યુ

નીંદ �ય�� રાતભર નહીં આતી?

િવ� માટ�!
��ટરવલ
નીંદ તો દદ� ક� �બ�તર પર ભી આ સકતી હ�,
�
ઉન કી આગોશ મ સર હો યે ��રી તો નહીં. - (સુ�તાન)
ýક�, વધુ સ�વેદનશીલ �ય��તની આ જ િનયતી હોય છ�. થોડા સમય
પહ�લા ગુજરાતીના ભાષાશા��ી, િવ�ાન �ોફ�સરે પોતાની પ�ની સાથે
�
આ�મહ�યા કરી. એવુ� તે શુ� કારણ હશ જે કિવઓને-સજ�કોને- િવચારકોને
ે
ે
િચ�તકોને આ�મહ�યા તરફ દોરી ýય છ�? (ગુજરાતી િચ�તકો આ બાબત સુખી
છ�) મોતનુ� એવુ� તે કયુ� આકષ�ણ છ�, જે મેધાવી �ય��તઓને પોતાની તરફ
આકષ� છ�? ક� પછી િજ�દગી ��યે એવી તે ક�વી નફરત થઈ ýય છ� ક� માનવી
મોતના ખોળામા શા�િત શોધવા જઈ પહ�ચે છ�?
�
મોટાભાગના સજ�કોનુ�, મહાન પુરુષોનુ� મોત એમના øવન જેટલુ� ભ�ય
નથી હોતુ�. ભગવાન રામે સરયુ નદીમા� જળસમાિધ લીધેલી. �ીક��ણને
એક સામા�ય પારધીએ બાણ માયુ�. ભગવાન બુ�ને Ôડ પોઇઝિન�ગ થઇ
ગયેલુ�. મહા�મા ગા�ધી ગોળીએ દેવાયા. સો���ટસને ઝેર પાયુ�. ઈસ િ��તને
ુ
ટા�ટ�સ ખી�લાથી જડી દીધા. ક�ટલાય સજ�કોએ પોતાના øવન ટ��કાવવાનો પોતાનો પીટર રોજેય
�શયા�ામા� વહ�લા ��વામા અને ના સૂવામા � અબાિધત અિધકાર સાિબત કરી બતા�યો છ�. ગુરુ દ� જેવા સ�વેદનશીલ �ફ�મ
�
ે
અ�ત��ીય શ��ત� કામ લગાડવી પડ�. (છ�લવાણી) િદ�દશ�કને એમની એકલતા ને �ડ�ેશનને શેર કરવા એક રાતે કોઈ ના મ�યુ�
ગા�ધીøના િવચારો પરથી શ�દ બ�યો ‘ગા�ધીઇઝમ’, કાલ� માક�સના તો એમણે �ઘની ગોળીથી મોતને આમ��ણ આ�યુ�. શુ� કારણ હોય છ� આવી
િવચારો પરથી શ�દ બ�યો ‘મા��સ�ઝમ’. એ જ રીતે એક અ��ભુત �ા�િતકારી કરુણા�િતકાનુ�? થોડ�� િવચારીએ. બાળ પીટર મગજને �ટકતુ� અટકાવવા િવિવધ
કિવ પરથી શ�દ બ�યો: ‘યેસેસીનીઝમ.’ જે િવરલ �િતભાઓ હોય છ�, તે િનતા�ત એકલી હોય છ�. િજિનયસ
એક રિશયન કિવ હતો યેસેનીન. એણે આપઘાત કરેલો. મરતી �ય��તને સમøને તેની સાથે વાત કરી શક� ક� રહી શક� ક� તેને �ેમ િવષયના ��દોના� િલ�ટ બનાવતા રહ�લા
વખતે કિવતા લખવા માટ� એની પાસે કલમ નહોતી. તેણે કરી શક�, એવી �ય��ત જવ�લે જ મળતી હોય છ�. એટલે પોતાની
�
છરીથી લોહી કા�ુ� અને પોતાના લોહીથી િવદાયગીત લ�યુ� સજ�કતા સાથેના યુ�મા� ક� ýત સાથે ક� સમાજ સાથેના ગનવાલા હવે તે વયક�સમા �વેશી ર�ા છ� જેમા� ડો�ટરોની
�
અને િવદાય લીધી. એના નામ પરથી, કોઈ િનરાશ �ય��ત �દા�ે બયા� મુકાબલામા આવી �ય��તએ એકલા હાથે જ લડવુ� પડતુ� ગ એપોઇ�ટમે�ટ તે િન�ય�મનો ભાગ છ�. વળી ગગનવાલાને
રંગરાગ અને દા�ના રવાડ� ચડી ýય અને આપઘાત કરે હોય છ�. ને એનો થાક ઊતારવા માટ� પણ કોઈનો ખોળો ક� શ�દોનો સ�નો છ� તેથી આખો િદવસ શ�દસાગરમા� સેલારા
�
તો, એની આ ��થિતને દશા�વવા રિશયામા એક શ�દ �સુ સારવા કોઈનો ખભો મળતો નથી. વળી, એમના મૂડ મારે છ�, અને �ીજુ�, ગગનવાલાને સાય�સનો શોખ ને િસનેમાની ઘેલછા છ�.
વપરાય છ�-યેસેસીનીઝમ. રિશયન ભાષાએ આ શ�દ સ�જય છ�લ પણ એટલા ��વ�ગ ક� તરંિગત થતા રહ�તા હોય છ� ક� એમને આ સવ�નો સ�ગમ ગયા અઠવા�ડયે આ�યો ને ચૂપચાપ ગયો, પરંતુ યાર
�ારા કિવને �જિલ આપીને અમર બના�યો છ�. (આપણે સમજવાનુ� સામા�ય જનનુ� ગજુ� નથી હોતુ�. આવા સજ�કો બાદશાહો! ગયા અઠવા�ડયે એક અ��ભુત �િતભાનો જ�મિદવસ હતો: ડો.
�
�
�યા કોઈ અિભનેતા આપઘાત કરે તો તે ‘સુશા�ત-િસ��ોમ’ સમાજના� બદલાતા મૂ�યો સાથે સહમત નથી થઈ શકતા. તે પીટર માક� રોજેય (Peter Mark Roget) તારીખ 18 ý�યુઆરી, 1779ના
કહી શકાય?) યેસેનીન �ા�ય કિવ હતો, આપણા રાવø ýતને બદલી નથી શકતા ને છ�વટ� સમાજ સાથે સમýતા કરવાને િદવસે ઇ��લે�ડમા� જ�મેલા. �યવસાયથી તે દા�તર હતા પણ તે િવ�ભરમા�
પટ�લ જેવો. �ા�યøવનના� ગીતોથી લોકિ�ય બ�યો. એટલામા� બદલે બગાવત �પે આ દુિનયા છોડીને ચાલી નીકળતા હોય છ�. આજે િવ�યાત, �િસ�, ýણીતા, લોકિ�ય, સમા�ત, સ�માિનત, ... છ� એમના
રિશયન �ા�િત આવી, પણ એ �ા�િતના� ગીતો ન લખી શ�યો. એને સરકારી આવા જ એક રિશયન કિવની વાત કરવી છ�. અિ�તીય પુ�તક િથસોરસ માટ�.
�ચારક નહોતુ� બનવુ�, એટલે નાતબહાર મૂકાયો. પછી ýણીતી અિભને�ી પેલા િજિનયસ રિશયન કિવ યેસેનીનને પણ ý �ેમભય� સાથ મ�યો હોત િથસોરસ એટલે ભ�ડાર, અને રોજેય િથસોરસ એટલે શ�દભ�ડાર બલક�
ઈસાડોરા ડ�કન સાથે ýડાયો પણ �યા એનુ� એકા�ત વહ�ચાયુ� નહીં, પણ તો તે કદાચ øવી ગયો હોત. ýક�, વધુ સ�વેદનશીલ �ય��તની આ જ િનયતી સમાનાથી શ�દભ�ડાર. અલબ� કોઈ બે શ�દોનો અથ� િબલક�લ–સમાન નથી
�
�
વ�યુ�. ઘણી અિભને�ીઓને કિવઓ-લેખકો ��યે અદ�ય આકષ�ણ હોય હોય છ�. કબીરøએ ક�ુ� છ� ને ક�- હોતો, દરેક શ�દના �ણ �ણ અથ� છ�, અિભધા, લ�ણા, �ય�જના. Peter
છ�. જેમ ક�, મેરિલન મનરો ના�કાર આથ�ર િમલરને પરણી હતી (કાશ, ‘સુખીયા સબ સ�સાર હ�, ખાવ ઔર સોવ, ે Mark Rogetનો ઉ�ાર િ�ટનમા� રોજેય થાય છ�, પણ આપણે રોજેટ ક� રોજેય
ે
ૈ
�
આપણે �યા પણ એવા િદવસો આવે!) પણ ઇસાડોરાની સાથેય યેસેનીનને દુખીયા દાસ કબીર હ�,ýગે ઔર રોવ.’ કરીએ–જે બાર ગાઉએ બદલાતી બોલીનુ� ઉદાહરણ છ�, જે
ના ý�ય. છ�વટ� 1925ના �ડસે�બરની 24 તારીખે એ લેિનન�ા�ડ આ�યો જે ýગે છ� એના ભાગે જ પીડા આવતી હોય છ�. એણે જ સહન કરવુ� પડતુ� વાત શ�દોના અથ�ને પણ લાગુ પડ� છ�.
ુ�
ને હોટલમા� ર�ો. િમ�ોને મળવા �ય�નો કયા� પણ કોઈ ન મ�યુ�. �ણ હોય છ�. �ઘનારાઓની જમાત સુખી હોય છ�. તો મળ� છ� એટલી િશયાળાની ડો. રોજેય દા�તર હતા, �ોફ�સર હતા
િદવસ પછી તેણે પોતાના હાથ પર ઘા કયા� અને લોહીથી લ�યુ� ક� ‘મરવામા� �ઘ માણી લો! નીલે ગગન અને દા�તરીમા�થી િન�� થયા બાદ એમણે
ક�ઈ જ નવુ� નથી, øવવામા�ય શુ� નવુ� છ�?’ ને તેણે બગાવત કરી, øવન એ�� ટા�ટ�સ ��ેø શ�દો અને તે તે શ�દોની આસપાસ
સામે અને ��યુની ગોદમા� િવરામ લીધો. કિવ કલાપીએ લ�યુ� હતુ� ઇવ: તુ� સૂઈ ગયો? ક� તલે િવ�ટળાયેલા ભાવ, તે ભાવ જેવા બીý
ક�- નથી નથી મુજ ત�વો િવ�થી મેળ લેતા�, �દય મમ ઘડાયુ�, અ�ય કો આદમ : હા, �યારનોય! ભાવના શ�દો, અથ�છાયાઓનો કોશ
બનાવી 1852મા� �કાિશત કય�, જે આજ
મધુ રાય સુધી િવધિવધ �પે �કાિશત થયા કરે છ�.
નપાિણયો છ�. મને તો પાછળથી ખબર પડી ક� પેલા સાધુએ જ ભરાવેલુ� ક� પ�નીથી રોજેય’ઝ િથસોરસ કહ�વાની પરંપરા છ�, આ
�
હવે તો સમાનાથી શ�દોના કોઈ પણ પુ�તકને
થોડો સમય દૂર રહ�શે તો ગાડી પાટ� ચડી જશે, પણ તમે માનશો? એ વારો
પુ�યા�માની ��િતમા.
�
�
આ�યો જ નહીં. �ણેક વષ� પહ�લા શહ�રમા� પેલા બો�બ �લા�ટ થયેલા ને?
એમા�નો એક �લા�ટ ભગુની ઓ�ફસ નીચે જ… ક�ટલા�ય લોકોના� બોડી સ��ક�તનો અમરકોશ તેના જેવો છ�, પણ રોજેયના પુ�તકમા� શ�દોનુ�
‘ના મ તો એનુ� ભાગ�વ, પણ બધા� પીઠ પાછળ ભગુ નપાિણયો જ પણ ના ઓળખી શકાયા. નપાિણયાનુ� પણ એવુ� જ થયુ�. િમસીસને તો વગી�કરણ છ� અને શ�દોની સાથે તેનો ભાવ–પ�રવાર, તે તે શ�દોની સાથે
ટાઢ� પાણીએ ખસ ગઈ. એના બોસ સાથે એના �લેટમા� જ રહ� છ� હવે...’
કહ�તા. નપાિણયાની બુિ� પહ�લેથી થોડી કાચી, એમા� પાછ��
સ�કળાયેલી િ�યાઓ, જ�યાઓ, �િતભાઓ અને ઘટનાઓનુ� પ�øકરણ છ�.
એની િમસીસનો પગાર વધારે. ભગુની ઓછી કોઈ �ટ�શન આવતા કો�રડોરમા�ની ચહલપહલથી વાત અટકી ગઈ. તે પુ�તકનુ� નામ જ હતુ�, Thesaurus of English Words and Phrases
�
પહ�ચને કારણે રોજ ઘરમા� ક�કાસ થાય. મોટાભાગે તો ભગુ ઊતરતા પેસે�જરોની લાઈનમા હ��ડલ પકડ�લા કા�ડા પર Classified and Arranged so as to Facilitate the Expression of
ક�કાસથી બચવા મોડ� સુધી ઓવરટાઈમ ખ�ચે રાખે. આમ ��ા� ýઈને રિસકભાઈ સફાળા ઊભા થઇ ગયા. ‘અરે Ideas and Assist in Literary Composition.
પાછ�� એની િમસીસની એના બોસ સાથે �ખિમચોલી લઘુકથા ભગુ ભાઈ...’ એમના શ�દો પૂરા થાય એ પહ�લા� કોઈ પણ બે પુ�તક એકસરખા� હોતા� નથી. િથસોરસ િવશ હø હýરો
ે
ચાલતી હતી એની ભગુને ખબર, પણ િમસીસ સામે ચ�ક�લો �ય��ત �ટ�શનથી િવરુ�ના બારણેથી ક�દી ગયો. પાના� લખી શકાય પણ મને અચ�બો થાય છ�, આ ઓછાબોલા િવ�ાનની અ�ય
�
ે
બોલવાની િહ�મત ના ચાલ નપાિણયાની…’ હ�મલ વ��ણવ પળવાર માટ� એની નજર રિસકભાઈ સાથે મળી. એણે વાતોથી. ગિણતશા��મા સ��યાઓના� વગ�મૂળ અને વગ�બીજ ગણવાના ઝડપી
��નની ગિત સાથે રિસકભાઇની વાતે પણ વેગ પક�ો કા�ડ�થી ��ા� કાઢીને ફ�કી દીધો. નપાિણયાની �ખોમા� સાધન �લાઇડ �લની શોધ પણ ડો. રોજેયે કરેલી! જે આજ સુધી ઇજનેરો અને
હતો. પાણી તગતગતુ� હતુ�. સામેના પાટ�થી ધસમસતી ��ન ગાિણતીઓ સતત વાપરતા જે હવે ક���યુલટોના કારણે વપરાતા નથી. એથીય
�
‘કાચી બુિ�નો ભગુ કોઈની પણ વાતમા આવી ýય. લ�ન પાસે આવે એ પહ�લા એ ��ક ઓળ�ગી ગયો. સામેની ��ન ચ�કાવે તેવી વાત છ�, િસનેમાની! રોજેય સાહ�બે 1824મા� ‘Explanation
�
ટકાવી રાખવા એક મહા�મા પાસેથી મ��ેલો ��ા� પણ બ�ધાવી પસાર થઇ ગયાની સાથે નપાિણયો પણ કાયમ માટ� અલોપ of an Optical Deception in the Appearance of the Spokes of a
આવેલો. એક વાર તો મને કહ�, રિસકભાઈ મારે તો કશેક ભાગી જવુ� થઇ ગયેલો. (�ન����ાન પાના ન�.18)